________________
ચ્છેિદ ]
કાંઈ હિંદની ભીતરના પ્રદેશમાં ચાલતી આ નીતિનું કે સમાજની કૌટુંબિક મનેાદશાનુ` ચિત્ર દારવનારી કાઇ પણ પ્રકારે નહાતી જ; પણ હિંદના સીમા પ્રાંતમાં જ-માત્ર પંજાબમાં જ-હતી, કે જે સ્થિતિ તેના ઉપર ઇરાની શહેનશાહતની હકુમત એક સદી ઉપરના સમય સુધી રહેવા પામી હતી તેના પરિણામરૂપે જ થવા પામી હતી. જે તદ્ન નિર્મૂળ ન થતાં હજી (સિકંદરના સમયે) કઈક તેની છાયા તરીકે સચવાઇ રહી હતી, તે ખાદ સિકંદરશાહ જ્યારે પોતાના સ્વદેશ પાછેા કર્યાં હતા ત્યારે પાછા પંજાબની રાજસત્તામાં પલટા આવ્યા હતા. મિ. વિન્સેટ સ્મિથ લખે છે કે "When Alexander the Great left India, he made over Taxilla to king Ambhi of Taxila & Punjab to king Poros: & left no Macedonian garrisons in these provincesæજ્યારે અલેકઝાંડર હિંદ છૅાડી ગયા ત્યારે તેણે તક્ષિલાના રાજા આંભિને તક્ષિલા, અને રાજા પોરસને પજાબ પાછાં સોંપી દીધાં હતાં અને આ પ્રાંતે!માં મેસીડાનિયનની કાઇ લશ્કરી ટુકડીએ રાખી નહેાતી. ’’ આ કથનના સાર એમ કરવાને છે કે, જેમ ખીજી શાસક પ્રજાના રીતરિવાજની અસર પુજા
રાજકાજે પાડેલી અસર
(૬૬ ) અ. હિ, ઇં. ત્રીજી આવૃત્તિ. પૃ. ૧૧૧. (૬૭) પુ. ૧. પૃ. ૭૮૧ ઉપર ટાંકેલા હું હું. ના લેખકના પૃ. ૫૧૦-૧૨ ઉપરનાં અવતરણા સાથે સરખાવા.
૨૩
બની પ્રજા ઉપર થઈ હતી તેમ આ યવન પ્રજાનું કાંઇ જ નામનિશાન રહેવા પામ્યું નથી. એટલે રાજ્યસત્તાના પાછે પલટા થતાં જ, ત્યાંની સ્થિતિ પાછી બદલાવા માંડી હતી; એટલું જ નહીં પણ સમ્રાટ અોકના સમયે જ્યારે યવન સરદાર સેલ્યુક્રસે પેાતાની કુ ંવરીતે તેની વેરે (અશાકવર્ધનને) પરણાવી ત્યારે તે, ઊલટા યવન પ્રજાએ હિં'દી પ્રજાના રીતરિવાજો અંગીકાર કરવા માંડ્યા હતા . તેમાંયે અશેાક પછી તેના પૌત્ર પ્રિયદર્શિનના સમયે તેા, જ્યારથી તેણે પોતાના ધમ્મમહામાત્રાઓને ઠેઠ સિરિયાના ઝાંપા સુધી–એશિયાઈ તુર્કીના સમુદ્ર તટ સુધી-ઉપદેશકેા તરીકે મેાકલાવ્યા હતા ત્યારથી તેમના પ્રયાસવડે ત્યાં વેર, સત્ર આયનીતિનાં જ પડછંદા અને નિશાન'કા વાગી રહ્યા હતા. તેની સાબિતી તરિકે અગાનિસ્તાનના માણિકયતાલા નામે શહેરમાં મહારાજા પ્રિયદર્શિને ઊભા કરાવેલ સ્તૂપે આપણે જોઇએ છીએ; તેમ જ આ પ્રદેશમાંથી ત સમ્રાટના હાથીના મહેારાંવાળા સિક્કા” પણ આપણને મળી આવતા રહે છે. એટલે કે મહારાજા પ્રિયદર્શિનના સમયે તા તે સર્વ પ્રજા આ સંસ્કૃતિ પાળતી બની ગઈ હતી. પણ તેનું મૃત્યુ થતાં, મૌર્ય સામ્રા જ્યના સુર્યાસ્ત ખેઠો-શરૂ થયા અને યવન-યાન
(૬૮) નુ પુ. ૨, પૃ. ૬. ટી. ન'. ૧૦ તથા પૃ. ૪૦ અને રૃ. ૩૪૯ ટી. ન. ૮૯ ની હકીકત.
(૬૯) કા, એ. ઇ. પૃ. ૬૧:—Double-die coins with elephant & lion are very common, not only in the western Punjab ૩૧
but also in the Kabul valley etc; P. 62: a large coin was found in a stupa at Usher (Kashmir) એવડી અડી મારેલ, હાથી અને સિ’હતા મહોરાંવાળા સિક્કા પ ́ાખના પશ્ચિમ ભાગમાં જ ઘણા સામાન્ય થઇ પડ્યા છે એમ નહીં પણ કાબુલની ખીણવાળા પ્રદેશમાંથી પણ મળી આવે છે...... ( પૃ. ૬૨. ) એક મેટો સિક્કો કાશ્મિરમાં આવેલ ઉષ્કરના સ્તૂપમાંથી જડી આવ્યા હતા ( અજમેરની પાસે જે છે તે પુષ્કર અને અહીં કાશ્મિરમાં છે તે ૭૨)
