________________
તશિલાની
[ ષષ્ટમ
વાય છે. તે દેશમાં તેના જેવું જ જાહેરજલાલીવાળું પુપપુર (પુરૂષપુર) કરીને એક બીજું શહેર હતું જેને હાલ પેશાવર તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
મિ. મેગેથેનીઝ નામે જે ગ્રીક એલચી પાટલિપુત્ર દરબારે અશોકવર્ધનના સમયે નમાયો હતા તેના કહેવા મુજબ આ તક્ષિલાનગરીનું અંતર મગધદેશની રાજધાનીથી ધેરી રસ્તે ૯૫૦ માઈલ હતું અને વાંકે રસ્તે ૧૦૦૦ માઈલ૯૦૦૦ સ્ટેડીઆ ( stadia) હતું; જ્યારે કથાસરિતસાગર નામના પુસ્તકમાં તેનું સ્થાન, પંજાબ દેશના રાવળપિંડી જીલ્લામાં વિતસ્તા ( ઝેલમ) નદીના કાઠે, જ્યાં વર્તમાનકાળે શાહઘેરી નામનું ગામડું આવ્યું છે તેની નજીકમાં હોવાનું જણાવાયું છે. સર કનિંગહામ તેનું વર્ણન કરતાં જણાવે છે કે “ Shaha -Dheri or Dheri Shahan, the royal residence is the ancient Taxila. The old fortified city, which is still surrounded by stone-walls, is called Sir-Kah, which all the peoples ag. ree in stating, is only a slight alteration of Sir-Kat or the CutHead ”=શાહઘેરી અથવા ઘેરીશાહન તે જ પુરાણી તક્ષિલાનાં રાજમહેલનું સ્થળ છે. તે પ્રાચીન કિલ્લાબંધ શહેર ( હતું ), તેની આસપાસ સાંપ્રતકાળે પણ પત્થરના ગઢ નજરે પડે છે. પ્રચંડ લેકવાયકા પ્રમાણે શિરકટ
શિરછેદના ઉપચારમાં કાંઈક ફેરફાર થવાથી તેને સિરકત કહેવાય છે.” ઉપરના વાકયમાં આપણે તેના સ્થાન વિષે કાંઈ શંકા ઉઠાવવાની જરૂર રહેતી નથી. જે શબ્દો ઉપર મારે વાચકવર્ગનું ભારપૂર્વક લક્ષ ખેંચવાનું છે તે “પ્રચંડ લોક91451 4H1Q=all the people agree in stating” શબ્દો જ છે; એટલે કે દંતકથાને આધાર તેમણે જણાવ્યો છે. પછી આ શિરકટ શબ્દનો અર્થ સમજાવતાં તેમણે જણાવ્યું છે કે Cut-Head is the exact meaning of Taksha-Shir or Takha-Shir, which was the Buddhist form of the name of Taksha-Shela or Taha-Shila, from which the Greeks made Taxilla. The change of name Taksha-Shir was made to suit the legend of Buddha, having cut off his head to offer to a hungry tiger=તક્ષશિલ
અથવા તખશિલ નામનો જે બૌદ્ધ ગ્રંથોમાં શબ્દ છે તેને જ બરાબર રીતે અર્થ ઉતરતો આ તક્ષશિર અથવા તખશિર શબ્દ ( શિરચ્છેદ ) છે, અને તે ઉપરથી જ ગ્રીક લેકે એ તક્ષિલા ઠરાવ્યું છે; અને સુધાર્તા વાઘને ખવરાવવા પિતાનું શિર શ્રીબુદ્ધદેવે જે ઉતારી આપ્યું હતું તે દંતકથાને બંધબેસતું થવા માટે તક્ષશિર નામમાં ફેરફાર કરવામાં આવ્યો છે. એટલે એમ કહેવાનો આશય ધરાવે છે કે, મૂળ નામ તે તક્ષશિલ જ હતું પણ બૌદ્ધ સાહિત્યગ્રંથમાં
ગાંધાર દેશનાં બે મુખ્ય શહેર હતાં.
(૪૪) જુએ ઉ૫રની ટીકા નં. ૪૩.
(૪૫) પુરાતત્તવ પુ. ૧, પૃ. ૫૨ -પુરાતત્વ ખાતાને ઘણા રૂપ તથા મતિએ અહીથી જ જી
આવ્યાં છે.
(૪૬) જુએ છે. એ. ઈ. પૃ. ૬૦; તથા છે. કે. ઈ. પુ. ૧, પ્રસ્તાવના પૃ. ૩૮
