________________
પરિચ્છેદ્ર
છીએ કે તેણે પાતાની ક્ષહરાટ જ્ઞાતિ ઉપરથી ક્ષહરાટ વતતી થાપના કરી છે. તેની દિ ઈ. સ. પૂ. ૧૫૯ થી જપેાતે ગાદીપતિ બન્યા ત્યારથી જ-કરવામાં આવી છે. તેમ આ રાજીકુલ પણ તે જાતિના છે. તેમ બીજી અનેક રીતે, રાજકીય સામાજિક અને ધાર્મિક કાર્યોંમાં તે ભૂમકની સાથે જોડાયલા માલૂમ પડ્યો છે. એટલે સહજ અનુમાન કરી શકાય કે રાજુકુલના લેખામાં પણ તે જ ક્ષહરાટ સંવત વપરાયેા હશે; તે હિસાબે લહરાટ સવંત ૪૨=ઈ. સ. પૂ. ૧૧૭ થાય, કે જે સાલમાં મહાક્ષત્રપ રાજુલનુ મરણ થયું હતું. એટલે તેના રાજ્યઅમલ ઇ. સ. પૂ. ૧૫૫૧ થી ૧૧૭ સુધીના ૩૮ વર્ષના છો એમ ગણવું રહે છે.
તેના ૬૮ વર્ષ જેટલા લાંગા ગાળાના અમલમાં રાજકીય બનાવા તા અનેક બનવા પામ્યા હશે, પણ આપણને તેના રાજ્યના જ્યાં સુધી તે વિશેની કાંઇ જ મનાવા
માહિતી મળી નથી ત્યાંસુધી તેના ખાતે તે વિષયમાં મૌન જ સેવવું ઉત્તમ છે. માત્ર એક પ્રસંગ જે તેની પટરાણીએ કાતરાવેલ શિલાલેખ ઉપરથી આપણે જાણી શકીએ છીએ તેનું જ વર્ણન અત્રે આપીશું. તે પ્રસંગ મથુરાના સિંહસ્તૂપની પુનઃ પ્રતિષ્ઠા કર્યાના છે. આનુ કેટલુંક વિગતવાર વર્ણન આગળ ઉપર મથુરા નગરીના પરિશિષ્ટમાં આપીશું, તેમજ જે કેટલાક રાજુજુલનાં સગાંવહાલાંનાં નામ તેમાં નિર્દિષ્ટ થયાં છે તે આપણે “ તેના કુટુંબ ''વાળા પારિગ્રાફમાં જણાવી
વિશેષ હકીકત
(૧૧) ભૂમકના રાજ્યની આદિ, ક્ષહરાટ સવતની આદિથી ગણાય છે; પણ રાજુકુલના સમયની
૩.
૨૩૩
ગયા છીએ. હવે વિશેષમાં જે થાડુ ઘણું જણા· વવું બાકી રહે છે તે જ અત્રે કહીશું.
આ પ્રસંગ એક ધાર્મિક કાર્યના હતા. તેની પ્રતિષ્ઠા તથા ગૌરવ એટલું માઢુ ધારવામાં આવતું હતું કે તે ક્રિયાના પ્રમુખપદ માટે તેના યજમાન કરતાં પણ-ખુદ મહાક્ષત્રપ રાજીવુલની પટરાણીનું નામ તેમાં અપાયુ છે—વિશેષ વૈભવવતા પુરૂષની જો વરણી થાય તેા પ્રસંગની શાભામાં વધારે થશે. તે રાયે ક્ષહરાટવશી ત્રણ મહારાજ્યા હતાં: એક, પાબમાં મહાક્ષત્રપ લીઅકની સત્તા હતી. બીજા, મથુરામાં રાજીવુલ મહાક્ષત્ર પુની પેાતાની અને ત્રીજા, મધ્યદેશમાં મહાક્ષત્રપ ભૂમકની આણુ ચાલી રહી હતી. આ ત્રણેમાં ભૂભકનું સ્થાન દરેક રીતે ઉચ્ચ પદે હતુ'. ઉમરમાં પણ તે સ રાજકર્તાઓમાં વિશેષ વૃદ્ધ હતા; તેમજ તેને રાજ્યવિસ્તાર પણ સૌથી મેટા હતેા ઃ તેમ ક્ષહરાટના સરદારામાં-ચેાનપતિ એમાં છેલ્લા કેાનપતિ મિનેન્ડરના સમયે પણુ-આ ભૂમકનું જ વર્ચસ્વ માત્ર બાદશાહ ખુથી જ બીજા નંબરે લેખવામાં આવતું હતું. એટલે આ પ્રસંગના મેળાવડાના સભાપતિ તરીકે તે ભ્રમકની જ ચુંટણી કરવામાં આવી હતી; પશુ આ સમયે એટલે કે ક્ષહરાટ સ`વત ૪૨= ઇ. સ. પૂ. ૧૧૭ માં ભ્રમકની ઉમ્મર લગભગ ૯૫ વર્ષની થઇ ગઈ હાવાથી તેણે પોતે હાજરી ન આપતાં, પેતાના યુવરાજ ક્ષત્રપ નહુપાહુને પેાતાના પ્રતિનિધિ તરીકે પાઠવ્યા હતા આ સમયે તક્ષશિલાના મહાક્ષત્રપ લીઅકને પણ આમંત્રણ મેાકલ્યુ હતુ. એટલે તે પશુ પોતાના યુવરાજ
આદિને ક્ષહરાટ સવતની આદિ સાથે સંબંધ ગણવારા નથી,
