________________
૨૫૦
[[ પંચમ
ઓને જીતનારા જિનના અનુયાયી હોવાનું લક્ષણ જે હતું તે પણ જળવાઈ રહેતું જણાયું.
ઉપરના આટલા સ્પષ્ટીકરણથી પ્રકાશિત થાય છે કે, બ્રાહ્મણ અથવા જૈન શબ્દની સાથે, ફાવે તે સંસ્કૃતિ શબ્દ લગાડે કે ફાવે તે ધર્મ શબ્દ જોડે, તે પણ બન્ને કિંચિતપણે જ ભિન્ન છેઃ વસ્તુતઃ મોટા ભાગે એક જ છે. તેમજ યુગ યુગ જાનાં છે; એટલે તે બનેને સાદી ભાષામાં સનાતન કહી શકાય તેમ છે. બને ધર્મો વેદને પણ માનનારા છે અને તે દૃષ્ટિએ બને આસ્તિક જ છે. કેઈને નાસ્તિક કહેવાય નહીં. આ પ્રમાણેની સ્થિતિ ઉત્તરોત્તર ચાલી આવતી જણાઈ છે. કદાચ અવારનવાર અંતરકાળે થોડી ઘણી ભિન્નતા ઊભી થઈ હશે, તે પણ તે નષ્ટ થઈ ' ગઈ હશે. બાકી વિશેષપણે જે કાંઈ ફેરફાર થવા પામ્યો હોય તે તે વર્તમાનકાળે પ્રચલિત વેદ- ઉપનિષદ-શ્રુતિ-સ્મૃતિ આદિ ગ્રંથ રચાયા ગણાય છે ત્યારથી જ-એટલે કે ઈ. સ. પૂ. ની ૮ થી ૧૦ મી સદીથી જ ૫૦–કહી શકાય? અને ઈતિહાસ જોતાં આ વાતને ટેકો પણ મળે છે; કેમકે તે સમયથી યજ્ઞ-યાજ્ઞાદિ અનુષ્ઠાને માં હિંસા પ્રવેશતી નજરે પડે છે; તેમજ અવતાર રૂપે મહાપુરૂષોનાં પ્રાગટ્ય વિશે જે પેલી ઉક્તિ " परित्राणाय साधूनाम् विनाशाय च दुष्कृताम् । ઘāસ્થાપના સંભવામિ યુગે યુ ” પ્રચલિત થઈ પડી છે, તેની યથાર્થતા પણ ૫૧ સાબિત થઈ જાય છે.
આ સધળા વિવેચનથી એ તે સિદ્ધ થઈ જાય છે કે-બ્રાહ્મણ અને જૈન શબ્દની ગમે તે વ્યાખ્યા સ્વીકારાય, તે પણ તેમાં નથી કઈ પ્રકારની કોમીયતાની ગંધ કે નથી જાતીયતાની ગંધ એટલે કે બન્ને વિશ્વવ્યાપક છે. કદાચ વચ્ચગાળે સંકુચિત બનાવી દેવાઈ હોય તે પાછી વિશ્વવ્યાપક બનાવી શકાય તેમ પણ છે. બન્નેમાં ગમે તે મનુષ્ય ભળી શકે છે, ફાવે તે જન્મથી કે ફાવે તે પિતાના ઉત્તર જીવનમાં કોઈ જાતનો તેમાં તેને પ્રતિબંધ જ પર નથીઃ એટલે જે કોઈ એમ કહે કે આ સંસ્કૃતિના શિક્ષણથી કે ઉપદેશથી કમીવાદને ઉત્તે જન મળે છે, તો તે વાતં કદી ગળે ઉતરે તેવી નથી. ઊલટું તેનાથી તે એમ બતાવી શકાય છે કે આ બન્ને સંસ્કૃતિઓ યુગજૂની હેઈ, જે કોઈ નવી સંસ્કૃતિ તેમાં ભળીને હાલમાં ધર્મના નામે મનાતી થઈ ગઈ છે તે સર્વે, તેમની ઉપર જણાવેલ બે માદર સંસ્કૃતિઓમાંથી કાંઈક ને કાંઈક શબ્દાર્થની ફેરસમજથી તથા વિકૃતિ પામવાથી જ ઊભી થવા પામી છે. એટલે જે તેના શબ્દાર્થથી ઉત્પન્ન થયેલ સમજફેર કે વિકૃતિનું સમાધાન કરવામાં આવે તે પુ. ૨, પૃ. ૩૭ માં જણાવ્યા પ્રમાણે પાછા અસલની સ્થિતિએ આવીને ઊભા રહેવાય; અને તેવું સમાધાન શું બુદ્ધિગમ્ય એવા આ વર્તમાન યુગમાં અશકય કે અસંભવિત છે?
સંસ્કૃતિના વિષય પર ઉપરના પારિ,
(૪૯) ઉપરની ટીકા નં. ૪૩ જુઓ. . (૫૦) જુએ પુ. ૧, પૃ. ૨.
(૫૧) આ ઉક્તિની સિદ્ધિ માટે જુઓ પુ. ૧ ૫૬ ની હકીકતઃ તથા પુ. ૧, પૃ. ૨૪, ૨૫૩
(૫૨) કાઠિયાવાડમાં રાજકોટ મુકામે હમણ જ મળેલ જૈન યુવક દ્વિતીય પરિષદના પ્રમુખ સ્થાનેથી
એમ કહેવાયું છે કે, જૈન શબ્દ મર્યાદિત છે. સંભવે છે કે વર્તમાનમાં ધમની વ્યાખ્યા જે થઈ પડી છે તેને આશ્રીને તે ઉચ્ચાર્યો હશે. બાકી જૈન સંસ્કૃતિમાં તે તે સ્થિતિ જ અસંભવિત છે. (કદાચ કાઠિયાવાડના સ્થળ પર મર્યાદિત જણાવ્યું હોય તે તે જુદી વાત છે.)
