________________
સર્વે ક્ષહરાટ
[ ષષ્ટમ
gods” which as Buller rightly re- marks, proves that, it in the second century A. D. must have been of considerable age, as everything concerning its origin had been already forgotten=વળી આગળ જતાં આ લેખ ઉપર પ્રો. જાલ કાર્પેન્ટીઅર નામે છે.
મ્યુલરના જેવા જ સત્તા સમાન ગણાતા અન્ય સ્વીઝ વિદ્વાન પોતાના વિચાર જણાવતાં લખે છે કે“Much the same religious conditi ons as shown by the inscriptions ( at Mathura ) have been preserved in the Jain Church till the present day. આશરે ઈ. સ. ૧૫૭ ના સમયે ( શક સંવત ૭૯) લખાયેલા એક શિલાલેખમાં વડવા સ્તંભને દેવરચિત હોવાનું વર્ણન છે. તેની ઉત્પત્તિ વિશેની સઘળી માહિતી જ્યારે ઈ. સ. ની બીજી સદીમાં પણ ભૂલી જવાઈ છે ત્યારે તે ( સ્તંભ) ઘણું વર્ષ પૂર્વેનો હશે એમ સાબિત થાય છે, એવું મિ. બ્યુલરનું કથન સત્ય ઠરે છે . જાલ કાર્પેન્ટીઅર જણાવે છે કે (મથુરાના) શિલાલેખમાં નિર્દેશ કરેલી ધાર્મિક સ્થિતિ અદ્યાપિ પણ જૈન સંપ્રદાયમાં તાદશ જળવાઈ રહેલી દેખાઈ આવે છે.” એટલે આ બન્ને કથનને સાર આ પ્રમાણે તારવી શકાય છેઃ (૧)કે વડવા સ્તંભ દેવરચિત ધારવામાં જે આવે છે તેને મ્યુલર સાહેબ સત્ય વસ્તુ હેવાનું સ્વીકારે છે (૨) કેમકે જે શિલાલેખમાં તેનું વર્ણન લખેલ છે તેમાં ઈ. સ. ૧૫૭ ને (બીજી સદીનો) આંક છે (૩) અને જયારે તે શિલાલેખ લખાય છે ત્યારે એટલે કે ઈ. સ. ની બીજી સદીમાં પણ તે સ્તંભની ઉત્પત્તિ વિશે
તે સમયના લેકને ઈ સ્મૃતિ જ રહી નથી, તે સાબિત થાય છે કે, તેની ઉત્પતિ ઈ. સ. ની બીજી સદી પૂર્વે પણ ઘણી પ્રાચીન હોવી જોઈએ, (૪) અને તે શિલાલેખમાં જે પ્રમાણે ધાર્મિક ક્રિયાકાંડનું વર્ણન કરેલું છે તે જ પ્રમાણે સર્વ સ્થિતિ અત્યારે અઢાર સો વરસને સમય વ્યતીત થઈ ગયા છતાં પણ જૈન સંપ્રદાયવાળા જાળવી રહ્યા છે એમ પ્રો. કાપેન્ટીઅર સાહેબનું મંતવ્ય છે.
[ મારૂં ટીપ્પણ:–ઈ. સ. ૧૫૭ માં એટલે કે ઈસ્વીની બીજી સદીમાં તે શિલાલેખ લખાયે ધારવામાં આવ્યો છે, અને તે હિસાબે અત્યારે તેને અઢાર વર્ષ ઉપરાંતનો ગણી કાઢો છે; પણ જે તે ઈ. સ. ની બીજી સદીની પૂર્વ સાબિત થાય છે તે તેના કરતાં પણ વિશેષ સમયનો તે લેખ છે એમ પુરવાર થયું કહેવાય. આમાં મૂળ અકસંખ્યા તો ૭૯ ની જ છે. અને તેને શક સંવત કે જેનો પ્રારંભ ઈ. સ. ૭૮ માં થયો ગણાય છે તે માની લઈ ૭૮૭૯ =ઈ. સ. ૧૫૭નો ઠરાવાય છે. પણ આપણે ઉપર પૃ. ૧૮૮ તથા ૨૪૧ માં જણાવી ગયા છીએ કે તે આંક ક્ષહરાટ સંવતનો છે તેમ જ તેનો પ્રારંભ ઇ. સ. પૂ. ૧૫૯ થી ગણાય છે, એટલે તે લેખનો સમય ઇ.સ.પૂ. ૧૫૯-૭૯=ઈ. સ. પૂ. ૮૦ ને ગણ પડશે. મતલબ કે, વિદ્વાનોએ જે સમય માને છે તેની પૂર્વેની અઢી સદીને જ લેખો રહે છે. એટલે કે આજે પૂર્વે એકવીસ સે વર્ષને તે છેઃ આટલી હકીકતથી પણ, આપણે ઉચ્ચારેલ મંતવ્યને સમર્થન મળે છે કે, આ વડવા સ્તૂપ –સ્તંભનો પ્રથમ વિનાશ સમ્રાટ અગ્નિમિત્રજેને સમય ઈ. સ. પૂ. ૧૮૧ થી ૧૭૪ નો આપણે કરાવ્યો છે. તેણે--કર્યો હતે; અને
(૨૩) કે, હિ. ઈ. , ૧૬૭ અને આગળ.
(૨૪) અગ્નિમિત્ર સમ્રાટે આ
સ્તૂપને જે
