________________
પરિચ્છેદ ]
કરતાં જવાની રીતથી–પણ સાબિત થઇ ગયું કહેવાય કે, જ્યારે મથુરાનાં પ્રાચીન અવશેષા, નથી વૈદિક ધર્મનાં નથી બૌદ્ધધર્મનાં ત્યારે તો પછી તે સમયના ત્રણ ધર્મી અથવા સંસ્કૃતિવૈદિક બૌદ્ધ, અને જૈન−પૈકી બાકી રહેલ ત્રીજાનાં જ એટલે જૈનધર્મનાં જજ્જ હાઇ શકે છે.
આટલું પ્રાથમિક નિવેદન કર્યાબાદ તે સ્મારકામાંની થાડીક હકીકતા આપણે તપાસીશું અને તેમાંથી મળી આવતી ઐતિહાસિક ઘટનાએની નાંધ કરીશું કે જે આપણને ભવિષ્યમાં ઉપયાગી થઈ પણ પડે.
( ૧ ) કહેવામાં આવ્યું છે ૫૩-‘Inseription on the Mathura Lion-capital (cir. 30 B. C. stating the name of the Saka Satarap Patika) was discovered by l'andit Bhagwanlal Indrajit in 1869; it represents two
કયા ધર્મનું તી
(૪) મથુરાના સિ ંહસ્તૂપ જૈનોના જ છે, તે માટે ઉપરમાં છઠ્ઠા ખરે પચમ પરિચ્છેદે રૃ. ૨૪૫ જી: અને તે જૈનનો હાવાથી તેમની સ'સ્કૃતિ તરફના દ્વેષને લીધે સમ્રાટ અગ્નિમિત્રે તે તેાડી નાંખ્યા હતા ( જીએ તે માટે તેના વૃત્તાંતે પુ. ૮૬ ટી, ન` ૨૪).
(૫) બ્રુએ કે, હિ. ઇં. પૃ. ૫૭૪.
( ૬ ) પુરાતત્ત્વની રૌલીમાં, કેટલાક અક્ષરા ( જેવા કે, ચ, છ, જ,જી, શ, ષ, સ, ઈ, ) જુદી જુદી રીતે ઇંગ્રેજી આલફાબેટ-મૂળાક્ષરમાં લખવા હોય ત્યારે લખાય છે; પણ તેવી નિશાની સામાન્ય ઇંગ્રેજી મૂળાક્ષરામાં-છાપખાનાના ખીખાંમાંહેતી નથી એટલે અહીં તેવા મે* ઉતાર્યા છે એમ સમજી લેવુ.
(૭) કયા સરદારો કઈ પ્રજાના છે તે ોધી કાઢવાની બહુ જહેમત વિદ્વાનોએ ઉઠાવી નથી; અથવા ઉઠાવી છે તે તેમાં બહુ ફતેહમંદ થયા લાગતા નથી, તેથી અહીં પાતિકને શક પ્રજાને જણાવ્યું છે. બાકી તે ક્ષહુરટ પ્રશ્નમાંના છે ( જો કે ક્ષહરાટ પ્રજામાં પણ શક પ્રજાનું મિશ્રણ થયેલું તેા છે જ, જે આપણે આગળ જતાં શક
૫૫
lions, reclining back to back and facing in the same direction. Its style is strikingly Iranian. The cap ital must originally have surmounted a pillar and must itself have supported some religious emblem: but its purpose had long ago been forgotten and when it was discover. ed, it was built into steps of an alter devoted to the worship of Sitala, the goddess of small-pox-મથુરા સિંહસ્તૂપવાળે! લેખ (જેમાં શ± ક્ષત્રપ પાતિકનુ નામ છે અને આશરે ઇ.સ.પૂ. ૩૦ના સમયના છે.) ઇ. સ. ૧૮૬૯ માં પંડિત ભગવાનલાલ ઈંદ્રજીતે શોધી કાઢ્યા હતા. તેમાં પરસ્પર એક ખીજાની પીઠને અઢેલીને અને એક જ દિશામાં જોઈ રહેલા એવા એ સિંહું બતાવાયા છે. તેનુ પ્રજાના વર્ણનમાં જોઈશુ. )
(૮) મૂળ લેખમાં ૪૨ ને આંક છે ( જેની સમજ માટે ઉપમાં પૃ. ૨૩૨ ની હકીકત જુઓ ) પણ આ આંકને ‘શક સવત ધારી લેવાયા છે અને શકસ'વતની સ્થાપના ઈ. સ. ૭૮ માં થયાનું ગણાયું છે, એટલે તે હિસાબે ૭૮–૪૨=ઇ. સ. પૂ. ૩૬ આવે તે ગણુત્રીએ ૫. ભગવાનલાલજીની માન્યતા અહીં જણાવાઈ છે; બાકી મૂળ લેખમાં । ૪૨ ને જ આંક છે.
(૯) જ્યારે બન્ને સિંહની પીઠ જ એકબીજાને મળી રહી હાય, ત્યારે બન્નેના મેઢાં સામી દિશાએ જ આવી રહે, પણ અહીં એક જ દિશામાં જોાતાં હાવાનુ જણાવે છે, તે એમ સમજવુ કે “ એક સીધી લી’ટીએ “ તે સિદ્ધરાને જોઇ રહ્યાં છે. એટલે કે પૂર્વ પશ્ચિમની સીધી લીટીએ અથવા ઉત્તર દક્ષિણની સીધી લીટીએ; નહીં કે કાટખૂણે એટલે કે એક સિંહનુ. મેહું ઉત્તરમાં હાય અને બીજાનું પૂર્વમાં હોય અને તેમ છતાં બન્નેની પીઠ એક બીજાને અઢેલી રહી હોય તેવી સ્થિતિમાં નહી જ.
