________________
૧૫૪
તેટલા પ્રાચીન સમયે તે સૉંપ્રદાયનું તીર્થધામ હાય એમ ગણી શકાયર નહી. પણ જે મુખ્ય સંસ્કૃતિ વૈદિકધર્મ -માંથી તેનેા ઉદ્ભવ થયા છે તેને લગતું સ્થાન હજુ તે હાઇ શકે ખરું, તે કે તેના પુરાવા ઇતિહાસ આપતા નથી, એટલે આપણે તેની વિચારણા છે.ડી દેવી પડશે. તે વખતની બીજી એક સંસ્કૃતિનું નામ–બૌદ્ધધર્મ-અપાયું છે. તેના વિશે, આ ક્ષહરાટ ક્ષત્રપાના જ સરદાર અને શિરતાજ એવા મિનેન્ડરના સમય વિશે લખતાં, તે ધર્મના પ્રખર અભ્યાસી પ્રે।. રીઝ ડેવીસનુ' જે મતવ્ય બંધાયુ છે તે આપણે તેમના જ શબ્દોમાં અક્ષરશઃ પૃ. ૨૪૪, ટી. ન ૩૩ ઉપર જણાવી દીધુ છે. તે ઉપરથી એમ કલ્પી શકાય છે કે બૌદ્ધધર્મ પ્રવક શ્રી ખુદેવ અને મરે. ન્ડરના સમય વચ્ચે લગભગ ૩૫૦ વના જે ગાળા પશ્નો છે તે દરમ્યાન આ નગરીએ તેવુ સ્થાન પ્રાપ્ત કર્યુ હોય; પણ તે હકીકત તેમણે સાહિત્યગ્રંથાના આધારે જણાવી છે, અને સાહિત્યગ્રંથામાં કેવીયે ઘાલમેલ થઇ ગયેલી માલૂમ પડી આવેલ નજરે ચડી છે કે, પુરાતત્ત્વવેતાએ તેને એમ ને એમ સ્વીકારવા તૈયાર હોતા નથી; કયાં સુધી કે તેને શિલાલેખ, સિક્કા કે તેવા જ
મથુરાનગરી
આ
(૨) તા તા તેમની ઉત્પત્તિ થયા બાદ જ સ્થાન તેમનું તી સ્થાન બન્યુ. હેવુ. જોઇએ, એમ આપણે ગણવું પડશે,
( ૩ ) આ પુસ્તક ગવરમેન્ટ ઓફ ઇન્ડિયાના આર્કીઓલોજીકલ ખાતા તરફથી ૧૯૦૧ માં બહાર પડેલ છે. ઉપરાંત મથુરાને લગતાં કેટલાક આર્ટીકલો નીચેના સ્થાને આપણને વાંચવા યોગ્ય મળી શકે છેઃ
[૧] ઈન્ડીયન એન્ટીકવેરી પુ, ૩૭મ્મુ, ઈ. સ. ૧૯૦૮, [૨] એપીગ્રાફીકા ઇંન્ડીકા, યુ. ૯ પૃ. ૧૬૯ અને
આગળ.
[૩] સર કનિંગહામકૃત, કાઇન્સ એફ એન્શન્ટ
ઇન્ડીઆ,
[ ષમ
અન્ય સબળ પુરાવાઓને 2। ન મળી આવે ત્યાં સુધી. આવી સ્થિતિમાં પુરાતત્ત્વવેત્તાઓએ બહાર પાડેલું “ મથુરા એન્ડ ઈટસ ઍન્ટીકવીટીઝ '' નામનું એક આખું સ્વત ંત્ર પુસ્તક તથા તેને લગતા જ વિષયા ઉપર પ્રગટ થયેલા ભિન્નભિન્ન પ્રથામાંના લેખા અને નિબંધ જ્યારે ખડા થઇ રહ્યા છે ત્યારે કાને વિશેષ માનનીય ગણવાં–સાહિત્યગ્રંથના વર્ણનને કૅ આવા સંશોધનખાતાના નિષ્ણાતેની કલમેાથી બહાર પડતાં વણતાને-તે વાચકવૃંદે જ સ્વયં વિચારી લેવુ રહે છે. જો સશાધાના અભિપ્રાય વિશેષ વજનદાર લેખવાનું ગણાતું હાય તો તેઓ સર્વે એકમત થઇને જાહેર કરે છે, કે તે સ્થળે, ઉભા કરાયેલા આવા સ્તૂપે અને અન્ય પુરાતત્ત્વ સામગ્રીઓને મેટા ભાગ ( મોટા ભાગ એટલા માટે કે, મળી આવેલ સામગ્રીમાંના કાઇક ભાગ હજી શોધવા બાકી રહ્યો હોય તા તે અપેક્ષાએ તેટલાને અનિર્ણિત અવસ્થામાં રાખીને જ આ પિરણામ જણાવાયું છે એમ ગણાય ) જૈન ધમનાં સ્મારકોના જ છે. વળી By way of elimination=સમન્વય કરતાં એક પછી એક સંભાવના ઉડાડી દેતાં ખાદ
[૪] ગુજરાત વિદ્યાપીઠ તરફથી બહાર પડેલું, પુરાતત્ત્વ નામનું પત્ર, પુ. ૨, પૃ. ૨૪,
[૫] રોયલ એશિયાટિક સોસાઇટી એફ એ ગામનું જરનલ પુ. ૭, પૃ. ૩૪૧ અને આગળ,
[૬] ગૌડવડામાં પણ ઘેાડીક હકીકત આપેલી છે ( પ્રસ્તાવના પૃ. ૧૫૬. )
[૭] ભારતકા પ્રાચીન રાજવ ́શ. પુ. ૨, પૃ. ૧૯૩ અને આગળ.
[ ૮ ] કેમ્બ્રીજ હિસ્ટ્રી એફ ઈન્ડીયા. પૃ. ૧૬૭: પૃ. ૫૭૪ અને આગળ.
[ ૯ ] પ્રીન્સેપ્સકૃત ઈન્ડીઅન એન્ટીકલીટીઝ, પુ. ૨, પૃ. ૨૨૩ થી આગળ છે. ઈં.
