________________
પરિચછેદ ]
અને ધર્મ
૨૪૯
પરમાત્મા ઈ. નું જ્ઞાન થવાથી જ કોઈને પણ બ્રાહ્મણ ગણી શકાય છે. આ પ્રમાણે બ્રહ્મ વિશેનું જ્ઞાન થવાનું ધોરણ તે જૈન સંસ્કૃતિમાં પણ સ્વીકારાયું છે. હવે જો એમ જ હોય, તો બન્નેમાં બ્રાહ્મણ શબ્દનું પદ-ઉચ્ચકોટિનું થઈ ગયું ગણાય; અને તેમ હોય તે બે સંસ્કૃતિને જુદી તરીકે ઓળખાવવાની જરૂર જ રહેતી નથી આ ઉપરથી એમ સમજાયું, કે શબ્દકોષમાં વર્ણ વેલી ઉપરની વ્યાખ્યા પણ સંપૂર્ણપણે સ્પષ્ટ કે બરાબર નથી જ. એટલે મારી સમજણમાં રમી રહેલી “વરતીતિ ગ્રાહ્મઃ” ની વ્યાખ્યા ઠીક છે કે કેમ, તેની સમજૂતિ લેવા અને ચાતુર્માસ બિરાજતા વિદ્વર્ય જૈનાચાર્ય શ્રી વિજય- વલ્લભસૂરિ પાસે ગયો. તેમણે ટી, નં. ૪૪ માં ઉતારેલ બન્ને ક્ષેકની નોંધ કરાવી તથા અમે- રિકાના શિકાગો શહેરમાં મળેલી ધી વર્ડઝ પાર્લામેન્ટ ઓફ ધી રીલીજીઅન્સમાં પ્રખ્યાત થયેલા ન્યાયાંનિધિ સદ્ગત વિજયાનંદસૂરિજી. કૃત જૈનતજ્વાદશં માં છપાયેલાં૪૫ “બ્રાહ્મણો કી ઉત્પત્તિ ” તથા “ વેદકી ઉત્પત્તિ” નામના બે વિષયને હવાલે આપી સ્પષ્ટીકરણ કરતાં જણા
વ્યું કે, જૈન સંપ્રદાયના આદિ તીર્થકર શ્રીરૂષભદેવના પુત્ર ભરત ચક્રવર્તીના સમયે રાજ તરફથી એ પ્રબંધ કરવામાં આવ્યો હતો કે, જેને વિદ્યા ભણવી હોય તેમણે ગુરૂ પાસે જવું; અને જે ગુરૂ
પદે નિયજિત થાય તેમને શિરે અમુક નિયમનું પાલન કરવાની ફરજ નંખાઈ હતી. તે ફરજ પ્રમાણે તેમણે બ્રહ્મચર્ય પાળવું પડતું હતું= “બ્રહ્મચણ બ્રાહ્મણઃ” (સરખાવો ઉપરનું વાક્ય -બ્રહ્મ ચરતીતિ બ્રાહ્મણ ) વળી તે ગુરૂવર્યો જે વિદ્યા ભણાવતા તેમાં સૌથી પ્રથમ અને મહત્વનો ઉપદેશ૪૬ અહિંસા [ભા હૃw (પ્રાકૃત ભાષા) મા દૃન (સંસ્કૃત ભાષા ) વધ કરે નહિ) વૃત્તને કરતા આ પ્રમાણે માહણ શબ્દને અર્થ, તો જે પ્રાણી કોઈ જીવને વધ ન કરે છે, આવા રૂપમાં થયો; એટલે કે માહણ-શ્રાવક૭; અને જૈન શબ્દનો વ્યુત્પત્તિ અર્થ, જિનનો અનુયાયી તે જેનઃ વળી જિન તેને કહેવાય કે જેણે ( ગી ધાતુ ઉપરથી). પિતાના અંતરંગ ( કામ, ક્રોધ, માન, માયા, લેભ આદિ શત્રુઓ( અરિ-રિપુ )ને જીતી લીધા છે તે; આ ઉપરથી સ્પષ્ટ થશે કે માહણ અને જૈન બને શબ્દ પર્યાયવાચક જ કહી શકાય તેમ છે. પણ “અરિ ૪૮ શબ્દમાં રહેલી વિશિષ્ટતાને અંગે તેમજ જેન અને ભાહણુ શબ્દો એક બીજાથી જુદા ઓળખાવી શકાય તે માટે, માહણુ શબ્દનું રૂપાંતર બનાવી બ્રાહ્મણ શબ્દ યોજાયે લાગે છે અને તેમ થતાં ગુરૂપદ મેળવવાનું મૂળ લક્ષણ બ્રહ્મચર્ય પાળવાનું જે હતું, તે પણ બ્રાહ્મણ શબ્દમાં જળવાઈ રહેતું જણાયું. તેમ જૈન શબ્દમાં અરિ
( ૪૫ ) મુદ્રિત: લાહોર, ઈ. સ. ૧૯૩૬, ૫. ૨. (ઉત્તરાર્ધ) પરિચ્છેદ ૧૧. પૃ. ૩૮૪ થી ૩૯૦
(૪૬) જેનેને અવિરતપણે (સંસારીને) કે વિરતિપણે (સાધુઓને) જે પાંચ વૃત્તો પાળવાનું ફરમાન છે તેમાંનું પહેલું વૃત્ત અહિંસા વૃત્ત છે. તે પાંચેનાં નામ આ પ્રમાણે છે. (૧) અહિંસા (૨) સત્ય (૩) અસ્તેય (૪) અમૈથુન-બ્રહ્મચર્ય (૫) અને અપ-
રિગ્રહ મછત્યાગ.
(૪૭)વર્તમાનકાળે શ્રાવક શબ્દ જૈન મતાનુયાયી પુરૂષને ઓળખવા માટે વપરાય છે. જેનોને જીવંતમંત્ર “અહિંસા ” ગણાય છે. જેથી અહીં તેવા રૂઢ શબ્દાર્થમાં શ્રાવક શબ્દ મેં વાપર્યો છે. •
(૪૮) અરિ શત્રુઓ હરહયા છે, જીત્યા છે જેણે તેને “ અરિહંત'=જિન કહેવાય છે,
૨૨
