________________
પોરછેદ ]
જીવનચરિત્ર
૨૩૯
આજ્ઞામાં હતું કે કેમ અથવા મગને અને પાતિકને કાંઈ રાજદ્વારી સંબંધ હતો કે કેમ ? ઊલટું જયારે પાતિકે પોતાના નામ સાથે કાંઈ પદવી જોડી જ નથી, ત્યારે તો એમ અર્થ થઈ જાય છે કે, તે પોતે ગાદી ઉપરથી ઉતરી ગયો હોવો જોઈએનહીં તે જેમ મથુરાના સિંહ
તૂપના ઈ. સ. પૂ. ૧૧૭ માં ઉજવાયેલા ઓચ્છવ સમયે પોતાને ક્ષત્રપ અને પોતાના પિતાને મહાક્ષત્રપ લીક તરીકે તેના શિલાલેખમાં કોતરાવેલ છે તથા બીજા અન્ય પ્રસંગે તેણે પિતાને મહાક્ષત્રત્ર ૨૫ તરીકે પણ ઓળખાવ્યો છે તેમ અહીં પણ કઈક હોદ્દો જણાવત ખરે જ. એટલે વસ્તુસ્થિતિ એમ સમજાય છે કે, મહાક્ષત્રપ પાતિક (જુઓ ટી. નં. ૨૫) પોતે ૭૮ ની સાલમાં જ્યારે મથુરાની યાત્રાએ ગયો છેઃ ત્યારે તેની ગેરહાજરીમાં કે પછી તેની સાથે લડાઈ કરી, જીત મેળવીને શહેનશાહ માગે તક્ષિાનું રાજ્ય લઈ લીધું છે. એટલે પાતિક ગાદિવિહીન થઈ જવાથી પિતાને એક સામાન્ય મનુષ્ય તરીકે પાતિક તરીકે–જ ઓળખાવી રહ્યો છે. આવી સ્થિતિમાં તેણે તક્ષિલા નગરીમાં–પતાનું જયાં દેવસ્થાન કે ધાર્મિક ક્રિયા કરવાનું સ્થાન હશે ત્યાં કેટલાક પવિત્ર અવશેષો પધરાવીને તે સંબંધી એક તામ્રપટ કોતરાવીને મૂકયું છે. જે આ પ્રમાણે જ અર્થ થતું હોય અને બધી સાલન બરાબર મેળ ખાતે જાય છે, એટલે માનવું પડે છે કે તે પ્રમાણે જ બન્યું હતું અને તે જ
પ્રમાણે અર્થ થાય છે તે વ્યાજબી છે તે–સાબિત થાય છે કે (૧) ૭૮ ની સાલ ક્ષહરાટ સંવતની જ છે. જેમ મથુરા સિંહસ્તૂપના ઓચ્છવ વખતે ૪૨ ને આંક મૂક્યો છે તેને ક્ષહરાટ સંવત મનાવ્યો છે; તથા જેમ બધા ક્ષહરાટ ક્ષત્રપ પોતાના રાજ્યકાળ બનતા બનાવોને તે જ સંવતસરના આંક મુકીને જણાવતા રહ્યા છે તેમ; એટલે ૭૮ ને સંવતસર તે ઈ. સ. પૂ. ૭૯ ની સાલ થઈ કે જયારે મહાક્ષત્રપ પાતિકે મથુરાની યાત્રા કરી હતી (૨) વળતે વર્ષે એટલે ઈ. સ. પૂ. ૭૮ માં શહેનશાહ માગે તશિલા જીતી લીધું અને પાતિક ગાદીએથી ઉતરી ગયો (૩) શહેનશાહ મોગે મહાક્ષત્રપ પાતિક સાથે યુદ્ધ કરીને જીભે હોય એમ કોઈ ઠેકાણે હકીકત નીકળતી નથી. એટલે સમજવું રહે છે કે, મહાક્ષત્રપ પાતિકની ગેરહાજરીનો લાભ લઈને તેણે ગાદી પોતાના હસ્તક લઈ લીધી હતી. આ સ્થિતિમાં શહેનશાહ મેઝીઝના ફાળે બહુ યશ બેંધી શકાય નહિં; ઉલટું તેનું વર્તન કાંઈક હીણપતવાળું ગણી શકાય. છતાં પાતિકને ગાદીએથી ઉતરી ગયા પછી પણ, જ્યારે ધાર્મિક ક્રિયા કરવા દીધી છે ત્યારે કહી શકાય કે, તેણે કાંઈક ઉદાર દિલ વાપર્યું હતું; અથવા પિતા તરફથી તેના પ્રત્યે કરેલ અન્યાયનો બોજો હળવો કરવા તે પગલું ભરવાનું તેને આવશ્યક લાગ્યું હતું.
મહાક્ષત્રપ પાતિકે પછીથી કેવી જિંદગી
કા. આ. રે. પ્રસ્તાવના પૃ. ૧૦૨ પારિ. ૮૧ - Subsequently Patika is a Mahakshatrap ( Mathura Lion capital)-પછી પતિક મહાક્ષત્રપ થ છે (મથુરા સિંહસ્તૂપ)
(૨૬) જ્યારે પાતિકને બીજી કઈ રીતે રંજાડા નથી ત્યારે સાબિત થાય છે કે, બંને વચ્ચે કાંઈ યુદ્ધ
જેવું ખરી રીતે થયું જ લાગતું નથી. મતલબ કે, પાતિકની ગેરહાજરીને લાભ લઈ પોતે ગાદી ઉપર ચડી બેઠો છે. અને તેને થયેલ અન્યાયનો બદલો આપવા તેને કેટલુંક ધર્મકાર્ય કરવાની સગવડ કરી આપી દેખાય છે,
(૨૭) ઉપરની ટીકા. નં. ૨૬ ને અંતિમ ભાગ જુઓ,
