________________
સૂર
રાજીબુલની
ઈ. સ, પૂ. ૧૫૯ માં મિનેન્ડરનું મરણ થવાથી તથા તે પ્રદેશ ભાનુમિત્ર જીતી લીધા હોવાથી તે ઉપર પ્રથમ તેા શુંગવંશીની સત્તા જ સ્થાપિત થઇ ગયેલી ગણાય; જ્યારે પાછા તે જ પ્રદેશ ઉપર રાજુલે મહાક્ષત્રપ તરીકે હકુમત ચલાવી છે; ત્યારે એમ જ અર્થ કરવા રહે છે કે, તેણે શુંગવશી અમલ તળેથી તે દેશને પાછા જીતી લીધે હાવા જોઇએ. કયારે તેમ બન્યુ હેવુ જોઇએ તે જ પ્રશ્ન વિચારવા રહ્યો. બીજી બાજુ એમ જણાવાયું છે કે ભાનુમિત્રનું રાજ્ય ઇ. સ. પૂ. ૧૫૯ થી ૧૪૨ સુધી ૧૭ વર્ષ ચાલ્યું છે અને તે બાદ માત્ર નામધારી રાજા જ ઊભા થયા છે. એટલે એ અનુમાન કરી શકાય-એક એ કે ભાનુમિત્રના મરણુાદ તે પ્રદેશ રાજીવુલે જીતી લીધે હોય; અથવા ખીજું એ કે, ભાનુમિત્રના જીવતાં પણુ તેમ બન્યું હોય. પણ સત્તર સત્તર વર્ષ સુધી કાઈ માણુસ વિચાર કરતા કરતા બેસી રહે કે કલાણાનું મરણુ થશે-કયારે મરણ થવાનું છે તે કોઈ માણસ શી રીતે જાણી જ શકે—તા હુ' તે મૂલક પચાવી પાડીશ; એ વાત અનવા યેાગ્ય ન ગણાય. માટે એમ જ કલ્પના કરી શકાય કે, ભાનુમિત્રના રાજ્યે જ ઇ. સ. પૂ. ૧પ૯ પછીના ટૂંકા સમયમાંજ-ખેથી પાંચ વર્ષ
(૯) તુ ઉપરની ટી નં. ૧, તથા ઉપરમાં “ તેનુ” કુટુ’બ ” વાળા પારગ્રાફ,
(૧૦) ૩. હિ. ઇ. પૃ. ૫૭૫:-Subsequently after the erection of Mathura-Lion-capital in his reign as satarap, he (Sodasa) appears as great satarap on the Amohi votive tablet at Mathura dated in the second month of the year 42=પેાતાના ( સાદાસના ) ક્ષત્રપ તરીકેના સમયમાં મથુા સિંહર૫ની સ્થાપના કર્યા પછી તુરત જ મથુરાના આમાહી ( પરૂં છે )માં ભક્તિ માટે ઊભી કરેલ એક તપ્તિમાં
[ પંચમ
સુધીને સમય ધારવા વ્યાજખી ગણાશે-તેણે લડાઇ કરીને તે પ્રદેશ પા મેળવી લીધેા હશે એમ ગણવુ. એટલે મહાક્ષત્રપ તરીકેના તેને સમય ઈ. સ. પૂ. ૧૫૪-૫ થી શરૂ થયા, એમ આપણે હાલતુરત પાા નિયન મળી આવે ત્યાં સુધી તેા ઠરાવીશું. તેના રાજ્યારભના સમય નિતિ થઈ ગયા. હવે અંતના સમય વિચારીએ. તે માટે આપણને શિલાલેખ ઉપરથી જાણવાનું સાધન મળે છે. તેની પટરાણીએ જે મથુરાસિંહસ્તૂપની પુનઃસ્થાપના કરી છે તેમાં પુત્ર સાદાસને ક્ષત્રપ તરીકે જણાવ્યા છે; જ્યારે આમાહીના બીજો શિલાલેખ છે તેમાં સાદાસે પોતાને મહાક્ષત્રપ॰ તરીકે લેખાવ્યા છે. એટલે તાત્પ એ થયા કે, તે બન્ને શિલાલેખના સમયની વચ્ચેના ગાળામાં સાદાસ મહાક્ષત્રપ થયા છે તથા રાજીવુલનુ ભરણ પણ થયું છે. મથુરાના તેમજ આમેાહીના એમ બન્ને લેખમાં ૪૨ ના જ આંક છે. એટલે એમ થયુ' કહેવાય કે પ્રથમ પુનઃસ્થાપના થઇ; પછી ટૂંક સમયમાં રાજુજુલનુ મરણ થયું અને તે બાદ સાદાસે આમાહીના પટ્ટ ચિતરાવ્યા હતા, હવે આ ખેતાળીશના આંક તે કયા સંવતના હતા તે પાછુ વિચારવું રહે છે. આપણે ભૂભકનુ વર્ણન કરતાં જણાવી ગયા
પાા તેના ઉલ્લેખ મળે છે. તે તક્તિની સાલ માટે “ ૪૨ ના શિયાળાનો બીજો મહિને ” એમ લખાણ છે.
વળી જુએ. એ. ઇ. પુ. ૯, પૃ. ૧૩૯.
વળી જીએ વિન્સેટ સ્મિથ સાહેબકૃત મુદ્રિત મથુરા એન્ડ ઇટસ એન્ટીકવીટીઝ. ઈ. સ. ૧૯૦૧, પ્રસ્તાવના પૃ. ૫. તે જ પુસ્તકના રૃ. ૨૧ ઉપર તા 42nd ચોખ્ખું જ લખ્યું છે કે “ In the year of the Maha Kshatrpa Sodas ( Pl. xiv Ayaga-patta) મહાક્ષત્રપ સેદાસના રાજ્યે સ૪૨ માં ( આચાગપષ્ટ આકૃતિ ન”, ૧૪ જુએ. )
