________________
૨૨૬
તેમાં
સમા
એમ જણાય છે. ( એટલે તેમની આ માનીન તાથી, જરાયે આધુ–પાછું પગલું ભરતું સાહિત્યવાંચન આવી પડે, કે તુરત પૂર્વમતાગ્રહના પરિણામે, તેવા સાહિત્યના અનાદર કરવાના વલણ તરફ તે ઢળી પડતા જાય છે. મને આ પ્રમાણે જણાયુ છે તેથી જ અહીં આટલે નાના સરખા પણુ ઉલ્લેખ કરવા પડ્યો છે; કેમકે મારા આ પુસ્તકના એ વિભાગા બહાર પડી ચૂકયા છે. તેમજ તેને લગતી સમાક્ષેાચનાએ અનેક વર્તમાનપત્રામાં લેવાઇ છે. લેચક મહાશયેાએ જે ઉદ્ગારા કાઢવા છે તે ઉપરથી હું જોઇ શકયો છુ' ) ખેર! અત્ર તે એટલુ જ જણાવવાનું કે, જેને આપણે ઝાંખા સ્વરૂપે સ`સ્કૃતિ તરીકે અત્યારે એળખાવીએ છીએ, તેને પ્રાચીન સમયે ધર્મ કદાચ કહેતા હશે; પણ તે સમયે જે ચાર વગ–ભરણપોષણ માટે તેમજ સામાજિક વ્યવહારની સરળતા માટે પાડવામાં આવ્યા હતા તેમને ધમ સાથે કાંઈ જ સંબધ નહાતા. તેથી કરીને ગમે તે વર્ષોના માણસ ગમે તે ધમ પાળી શકતા હતા. એટલે જ તે સમના ત્રણે ધર્મ–વૈદિક, બૌદ્ધ અને જૈન ધમ માં–ચારે વિષ્ણુના સભ્યો આપણે નિહાળી શકીએ છીએ. જો આટલું સત્ય સમજી જવાય તે। જન્મે બ્રાહ્મણ અને ક્ષત્રિય હોવા છતાં પણુ, કાઈ માણસને વૈદિક, જૈન કે બૌદ્ધમાંથી, કોઇ પણ ધર્મનેા મતાનુયાયી માનવામાં આપણુને વાંધા જ કયાં રહે છે? તે જ પ્રમાણે જ્યારે ૫. ચાણકયને મેં જૈનધર્મી હોવાના પ્રમાણા આપી વિચારા રજૂ કર્યાં, ત્યારે કેટલાકને નવાઇ લાગી હતી; વળી કાષ્ટકે તે એટલે સુધીના
(૯૮) સરખાવે પુ. ૨, પૃ. ૩૫ તથા ૧૯૭ ની
હકીકત,
( ૯ ) એક કુટુંબમાં અથવા તા સગાત્રીઓમાં
એક બીજી
[ ચતુ
ઉદ્ગાર પણ કાઢ્યા છે કે લેખક તે પાણુનિ, ચાણુકય અને વરરૂચિની આખી ત્રિપુટીને જ જૈનધર્મી હોવાનું મનાવવા બહાર પડ્યા છે. તે અત્રે સ્પષ્ટ કરવા રજા લઉં છું' કે, માત્ર ચાણુકયજીને જ મેં જૈન મતાનુયાયી માન્યા છે. પાણિ નિના ધર્મ વિશે મારા જાણવામાં અદ્યાપિ પર્યંત કાંઇ આવ્યું જ નથી; જ્યારે વરાચ મહાશય વૈદિક મતવાળા હતા એમ સ્પષ્ટપણે જણાવી ગયા છું; અને તે આધારે જ વરરૂચિ કાત્યાયનના સબંધ શુંગવ’શી કાન્સાયન ગેાત્રી પ્રધાના સાથે જોડી બતાવ્યા છે; વળા પણ, આ વરચના અંગે જ નીચે પ્રમાણે વિચારો રજૂ કરૂ છું.
પ', વરરૂચિ તે સમયના મગધપતિ મહા નંદ ઉર્ફે નવમા નંદના જૈનધર્મી મહાઅમાત્ય શકડાળના વિરોધી હાયાનું જાવાયું છે; તેમ શુંગવશી અતિપતિના કાન્વાયન ગેાત્રી અમાત્યા પણ જૈન સંસ્કૃતિના વિરોધી હતા એમ જણાવાયું છે. વળી ૫. પતંજલી મહાશય પણ તે જ મનેત્તિવાળા હતા એમ શુંગવી સમ્રાટ આગ્નમિત્રના વૃત્તાંત ઉપરથી જણાયું છે.
એક હકીકત થઈ. બીજી હકીકત એમ છે કે, ૫. વરરૂચિ મહાઅમાત્ય બનવાની રૂચિવાળા હતા. તેમજ પતંજલી મહાશય મહાઅમાત્ય જેવી રાજપુરાાહતની પદવી ભાગવી ચૂકેલા હતા. વળી કાન્તાયન ગેાત્રી પ્રધાનોએ શુંગવંશી ભૂપતિના સમયે બજાવેલી કડેધડે સેવા હતી. આ ત્રણે પ્રસગામાં ૯ અમાત્યપદ માટેની મનેાદશા અથવા તે તેમાંથી ઉદ્ભવતી ઝંખના-તમન્ના દેખાય છે. આ સર્વ વસ્તુસ્થિતિ વિચારતાં એમ વિચાર ઊભા થયા, કે એક પક્ષે વચ મહાશય તે
એક જ પ્રકારની મનેાભાવના કેટલાય કાળ સુધી ઉત્તરા ત્તર ઉતરી આવવાનું જે મનાય છે તેના દષ્ટાંતરૂપ આ ઉદાહરણ કેમ ન ગણાય ? સરખાવેશ ટી. નં. ૯૬,
