________________
પરિચછેદ ]
મથુરાપતિઓ
૨૨૯
આલ '
જેમ મધ્યદેશ ઉપર પ્રથમ ભૂમક અને પછી નહપાણ, ક્ષહરાટ પ્રજાને સરદાર તરીકે રાજ્ય કરી ગયા છે, તેમ મથુરા ઉપર રાજુવલ અને તે પછી તેને પુત્ર સાડાસ ગાદીપતિ તરીકે આવ્યા છે; જ્યારે તક્ષશિલાની ગાદીએ પ્રથમ લીઅક અને તેની પછી તેનો પુત્ર પાતિક આવ્યા છે; ભૂમક અને નંહપાણના વૃત્તાંત ઉપરના પરિચ્છેદે લખાઈ ગયાં છે. એટલે અહીં પ્રથમ મથુરાપતિનાં વૃત્તાંતે લખીશું અને તે બાદ તક્ષિાપતિઓનાં લખીશું. મથુરાપતિ તરીકેના બે મહાક્ષત્રમાં પ્રથમ જે રાજુઙલ છે તેનું વૃત્તાંત પહેલવહેલાં હાથ ધરીશું. (૧) રાજુકુલ
વખતે ગબજ-કંબોજ કહેતા હતા ત્યાં થયો રાજુલુલને ઠેકાણે અનેક વિદ્વાનોએ જુદાં હતો. અને યોનપતિ ડિમેટીઅસ જ્યારે હિંદ જુદાં નામ આપ્યાં છે, તે સર્વે દેખીતી રીતે ઉપર સ્વારી લઈ આવવા નીકળ્યો હતો ત્યારે ભિન્ન ભિન્ન લાગે છે; છતાં
તેણે પોતાના આ દૂરના સગા મિનેન્ડરને તેમજ તેનાં નામ તે એક જ વ્યક્તિનાં નામ છે ત્યાંની સ્થાનિક પ્રજામાંના બે ત્રણ યુવાન અને તથા જાતિ એમ નિર્વિવાદપણે દેખાઈ ભવિષ્યમાં તેજદાર નીકળવાની આગાહી
આવે છે, એટલે તે બાબતની આપતા ઊંચા ખાનદાન કુટુંબના નબીરાઓને ચર્ચા કરવાની કે પ્રમાણ રજૂ કરવાની જરૂરી- સાથે લઈ લીધા હતા. આ સ્થાનની મુખ્ય આત રહેતી નથી. માત્ર તે નામો જ જણાવી ભાષાનું નામ ખરેછી હોવાથી તે પ્રજાને ઇતિદેવાથી તેની ગરજ સરી રહેશે. તે આ પ્રમાણે હાસાએ ક્ષહરાટ નામથી ઓળખાવી છે. અને છેઃ-રાજૂલ, રાજીવુક અને ૧૨જીબુલ
જે યુવાન સરદારો ડિમેટ્રીઅસ સાથે આવ્યા જ્યારે પ્રો. એન કેનાઉ છે. હિ, કોર્ટલ નામે હતા તેમાં એકનું નામ ભૂમક હતું; બીજાઓનાં વૃત્તપત્રના પુ. ૧૨ માં પૃ. ૨૧ ઉપર જણાવે છે
નામ હગામ-હગામાસ હતાં. કદાચ તેમાં એકનું કે રાજુવુલનું પદચ્છેદ કરતાં તે રાજુ-વુલ શબ્દોનો નામ રાજુવુલ પણ હોય; ઉપરાંત બીજા પણ બનેલે જણાય છે. તેમાં રાજુ એટલે રાજ હતા કે કેમ, તે વળી આગળ ઉપર જોયું જશે. અને વલ-સંસ્કૃત વર્ધન સમજી શકાય. તે હિસાબે
આમાંના ભૂમકને મિનેન્ટરના જીવન સમયે મધ્ય રાજુવુલનું સંસ્કૃત નામ રાજવન છે એમ
દેશ, જે એના પતિના તાબે હતો તેના ઉપર ક્ષત્રપ સમજવું.
તરીકે અને મથુરા-પાંચાલના પ્રદેશ ઉપર હગામઉપરમાં આ પણે મિનેન્ડરનું વર્ણન કરતાં હગાનાસને ક્ષત્રપ તરીકે પ્રથમ નીમ્યા હતા. જણાવી ગયા છીએ કે, મિનેન્ડરનો જન્મ તેમાંના હગામ-હગામાસ બને ભાઈઓ મિનેન્ડરની કાબુલ નદીની ખીણવાળા પ્રદેશમાં–જેને તે વતી શંગપતિ ભાનમિત્રના સૈન્યની સાથે લડા
(૧) કે. હિ. ઈ. પૃ. ૫૭૫:-Rajuvala of other inscriptions is Ranjubula: he struck coins both as satrap and Maha- kshatrap=બીજા શિલાલેખેને રાજુલુલ તે જ રંજીવલ સમજ. તેણે ક્ષત્રપ અને મહાક્ષત્રપ એમ બને ૫દ સહિતના સિક્કા પડાવ્યા છે.
He was the father of Sodash, in whose reign as satarap the monument (Lion-pillar ) was erectedra #1312491 (al હતું, જેના ક્ષત્રપ તરીકેના રાજ્યકાળે સિંહ
સ્તુપ ઊભો કરવામાં આવ્યો હતો. કે. હિ. ઇ, પૃ. ૫૨૬–૭.
