________________
२०६
જોઇએ કે, તેઓ કાઇ પશુ સ્વતંત્ર રાજકર્તી કામના સીધા વારસદાર નૃપતિ નથી, તેમ આ હિંદની ભૂમિ તે સર્વેને પરભૂમિ જેવી છે જ. એટલે કોઇ અડીભીડીનેા સમય આવી પડયે તે ત્રણેએ પરસ્પર મદદમાં આવીને ખભેખભા મિલાવી ઊભા રહેવાથી જ સર્વેનું કામ સરી શકશે. આવા સિદ્ધાંતને અનુસરીને નRsપાણુને ઉત્તર હિંદના કાઇ પણ પ્રદેશ તરફ્ નજર સરખીયે કરવાનું મન થાય તેમ નહેાતું જ. પછી તે જે જીતવું રહ્યું તે માત્ર દક્ષિણ હિંદુસ્તાન જ; અને તેના ઉપર આપણે જોઇ ગયા છીએ તે પ્રમાણે, કુત્તેહમદીથી જીત મેળવી લીધી જ હતી. એટલે પછી કા વિશેષ પ્રદેશ મેળવવાને તેને રાજ્યલાભ શમી ગયા હતા અને હિંદના મધ્ય ભાગ-the heart of India-ઉપર જ શાસન ચલાવવાના સતાત્ર પકડી રાખવા પડ્યો હતા; તેથી કરીને પેાતાની પ્રજા માટે લેાકકલ્યાણના માર્ગો યેાજી તે પૂરા પાડવામાં જ પોતાના શાસનકાળના શેષ ભાગ ગાળવાનું તેણે શ્રેયસ્કર ધાર્યું" હતું. અને તે પ્રમાણે જ પોતે વર્યાં છે, જે આપણે આગળ ઉપરના વર્ણને નીહાળીશું.
નહપાણની રાજગાદી
કહેવત છે કે, એક ગલતી કે ભૂલ જો કરવામાં આવે તે તેના આધારે જે જે હકીકતા ગોઠવાય તેમાં પણ ભૂલ જ રાજગાદીનું થવા પામે છે અને તેને
પિર
ણામે લેાની એક હારમાળા જ ઊભી થઈ જાય છે. પ હિંદુ ઉપર ચડી આવનાર દરેક પરદેશી પ્રજાને આપ્યા ઇતિહાસ લખવામાં
સ્થાન તથા તેના સિક્કા
( ૩૫ ) આ કથનના દૃષ્ટાંત તરીકે, મારા પ્રકાશનના ભાગ ખીને જીએ; જેમાં કેવળ મા વશના સઘળા પ્રતાપી રાજવીઓનુ’જ વર્ણન અપાયું છે અને અદ્યાપિ પત નણવામાં આવેલી હકીકતથી તે કેટલું જીંદુ
[ ચતુ
ડગલે અને પગલે આ જ સ્થિતિ માલૂમ પડે છે. અમારૂં' આ કથન કેટલે દરજ્જે સત્ય છે તે આ પરદેશી પ્રજા સંબંધી અત્યાર સુધી જે કાંઈ જણાયું છે તે સાથે, અત્રે વર્ણવેલુ તેમનુ' વૃત્તાંત આ પુસ્તકના આખા ચેક છઠ્ઠો ખંડ જ તેમને માટે અલાયદો કાઢવા પડ્યો છે તે-સરખાવી જોતાં તુરતજ વાચકવર્ગને જણા
આવશે.
જે પ્રમાણે નહપાણુના પિતા ભૂમકના પાટનગર વિશે મતભેદ હોવાનું જણાયું છે તે પ્રમાણે આ નહુપાહુની રાજગાદીનું સ્થાન ડરાવવામાં પશુ બન્યુ છે. કેટલાકે મધ્યમિકા નગરી ઠરાવી છે તો કેટલાકે પુના પાસેનું જીન્તેર ઠરાવ્યું છે; તા વળી કેટલાક, વર્તમાન રતલામની પાસે આવેલા મદસારને તે પદ્મ અપે છે; ત્યારે વળા કોઇક તે સ્થાન તરીકે ઉજૈનીને ગણાવે છે. આમ ભિન્નભિન્ન મત તેના સ્થાન સંબંધી પડે છે. ખરૂ' શું છે તે તપાસીએ.
એક વિદ્વાન જણાવે છે કે:-૩૬ The Capital of the kingdom of Nahapana was probably at Junner & not Mandasore as suggested by Prof. D. ૢ Bhandarker. Nahapana's rule was in all probability a long and prosperous one-નહપાણના રાજ્યનું પાયતખ્ત શહેર સે।વસા જીત્તેર હતું, પણ પ્રેા. દે રા. ભાંડારકરસૂચિત મંસાર નહેતુ'. સ સંભવિત સંજોગેથી ( જણાય છે કે ) નહુપાણુતા રાજઅમલ ધણા દી કાળી તથા સમૃદ્ધિ
તરી આવે છે તે ઉપરથી ખ્યાલ પણ બાંધી શકાશે. (૩૬ ) જીએ જ. માં, મેં, રા. એ. સા. નવી આવૃત્તિ ( તેની સાલ ધણું કરીને ૧૯૨૮ ની છે. ) પુ. ૩, પૃ. ૬૪.
