________________
પરિચ્છેદ્ર ]
Peninsula of Saurastra in Kathiawar-તેના રાજ્યના વિસ્તાર મેટા પ્રદેશ ઉપર હતા; તેમાં દક્ષિણ રાજપૂતાનાથી શરૂ થઇને, પશ્ચિમ ધાટમાં આવેલા નાસિક અને પુના જીલ્લા તેમજ કાઠિયાવાડમાં સૌરાષ્ટ્રના દ્વીપકલ્પ પણ આવી જતા હતા. સર કનિંગહામ સાહેબે પણ ઉપરતે મળતા જ અભિપ્રાય ઉચ્ચાર્યાં છે.૩૨
the
રાજ્યવિસ્તાર
આપણે જોતા આવ્યા છીએ કે, મૌ વંશી સમ્રાટ અશાકના રાજ્યના અંત આવ્યા ત્યાં સુધી પૂર્વી હિંદના મગધ દેશની અને તેના સામ્રાજ્યના પાટનગર પાટલિપુત્રની જ વાતા બહુ સંભળાતી હતી. તે બાદ મહારાજા પ્રિયદર્શિત જ્યારથી અતિમાં–ઉજ્જૈનીમાં રાજગાદી ફેરવી નાંખી ત્યારથી મગધનું નામ પશુ કાઇ લેતુ જણાતું નથી અને તેથી રાજા નહપાશે પૂ હિંદનું મગધ જીતી લેવા કે સર કરવા કદી મીટ
(૩૧) ખરી રીતે તેા તેના મુલકની પશ્ચિમ હદ ટેડ સિધ પ્રાંત સુધી અને વાયવ્ય ખૂણે સતલજ નદી સુધી પહેાંચતી હતી; કેમ} ભૂમના રાજ્યે આપણે સાબિત કરી ગયા છીએ, કે તેની સત્તા આ પ્રદેશ ઉપર હતી; પણ ભૂમક અને નહપાણુ વચ્ચેનો શું સગપણ સબંધ હતા તે અત્યાર સુધી કાઇ પણ ઇતિહાસકાર શોધ્યું જણાતું નથી. એટલે ભૂમકના વારસા નહપાણને મળ્યા હતા તે હકીકત તેથી માણમાં જ રહી ગણાચ: જેથી કરીને રાજપૂતાનાની દક્ષિણેથી નહપાણના રાજ્યની હદ શરૂ થતી હતી એમ તેનું માનવું થયું છે.
(૩૨) કે. એ.ઈ. પૂ. ૧૦૪:As his do. minions embraced Prabhas in Kathiawar, as well as Braganza ( Broach) to the north of the Narbada with Sopara and Nasik to the south, his capital was probably at Ujjain=કાઠિયાવાડનું પ્રભાસ, તેમજ
૨૦૫
સરખી પણ માંડી હતી કે કેમ ? તે જો કે જણાયું નથી; છતાં સ`ભવિત છે કે તે તરફ તેણે દુક્ષ જ કર્યું લાગે છે. મતલબ કે, તેના રાજ્યના વિસ્તારમાંથી પૂર્વી હિંદુ અકાત રહ્યો હતેા.૩T
હિંદના ઉત્તર ભાગમાં આવેલે જે સુર. સેન અને પાંચાલ દેશવાળા ભાગ હતા. તે ઉપર તેના જાતભાઈ મડ઼ાક્ષત્રપ રાજીવુલ- સાદાસનુ અને પંજાબ-તક્ષિલાવાળા ભાગ ઉપર મહાક્ષત્રપ લિક અને પાતિકનુ રાજ્ય પ્રવર્તી રહ્યું હતું. જણાય છે કે તે બન્ને સજાતીય અને સ્વધર્મી બંધુઓ ઉપર મીઠી નજર જ તેને રાખવી પડતી હતી. એટલે સ્વાભાવિક છે કે, આ બધા ક્ષહેરાટ પ્રજાના સરદારાએ પરસ્પર સંગઠન કરીને મિત્રાચારી પણ બધી જ હાવી જોઇએ એમ કેટલાક ઐતિહાસિક બનાવા ઉપરથી આપણે કહી શકીએ તેમ છીએ.૩૪ કેમકે તેમના દરેકના મનમાં એટલું તે વસી ગયું હાવુ
નર્મદા નદીની ઉત્તરે આવેલું ગ્રેગેન્ઝા ( ભરૂચ ) તથા તેની પણ દક્ષિણે આવેલા સારા અને નાસિકને સમાવેશ. તેના રાજ્યમાં થતા હેાવાથી સંભવિત છે કે તેનું રાજનગર ઉજ્જૈની શહેર હશે,
( ૩૩ ) કે પછી તે ભાગ અવંતિપતિની આણુમાંજ ચાહ્યો આવતા હતા. માનવાને કારણ મળે છે કે ત્યાં સ્વતંત્ર વશ જ રાજ્ય ચલાવ્યે આવતા હતા. કારણ કે માય વશની એક શાખા ત્યાં ઠેઠ ( જીએ, પુ. ૨ માં દશરથ અને શાલિજીકના પરિશિષ્ટની હકીકત ) ઈ. સ. ની છઠ્ઠી કે સાતમી સદી સુધી રાજ ચલાવતી ઇતિહાસમાં નજરે પડી છે, જો કે પાટલિપુત્ર શહેરના તા શુંગવી સમ્રાટ અગ્નિમિત્રે નાશ કરી વાળ્યા હતા એટલે તે સમય પછીથી રાજનગરનું સ્થળ ફેરવી નંખાયું હશે; બાકી તે વંશની સત્તા તે ચાલુ જ રહેલી,
(૩૪) આ માટે જુઓ રાજીવુલ મહાક્ષત્રપનું વૃત્તાંત આગળ ઉપર. ત્યાં ધાર્મિક પ્રસંગે આ ત્રણે રાજવીએ એકત્ર થયા માલૂમ પડે છે,
