________________
પરિચછેદ ]
સરખી રાજનીતિ
૨૫
પિતાનું બળ પાથર્યો જતો હતો તેમજ કટકે કટકે તે દેશ જીતી લઈ, ત્યાં દાન પણ દઈ, તેવાં આશયનાં દાનપત્રો તથા શિલાલેખો વિગેરે ઊભાં કરાવ્યાં હતાં; જેથી ત્યાંના પ્રજાજનોને સભાવ પિતા તરફ વળતો જાય.૬૪ વળી એકમાં તો યુવરાજ જેવા જમાઈ રૂષભદત્ત તથા પુત્રી દક્ષમિત્રા સાથે ૬૫ પોતાના મહામંત્રી અયમનું નામ કે પણ વાંચવામાં આવે છે. એટલે તે પ્રદેશની કેવી ભારે અગત્યતા તે પિતે સમજ હશે ૭ કે જેથી પિતાની અંગત એવા એક નહીં, બે નહીં, પણ ત્રણ ત્રણ મહાપુને ત્યાં મોકલી આપ્યા છે, એટલું જ નહીં પણ તે પ્રદેશમાંથી અ ધ્ર પતિની સત્તા તદ્દન નાબૂદ થઈ જાય તેમજ કોઈ કાળે પાછી સ્થાપન કરવા માંગે તે પણ તે અતિવિકટ પ્રશ્ન બની જાય તેવું તેને આવ- યક દેખાતાં, આંધ્રપતિને તેની રાજધાનીનું નગર અસલ સ્થાનેથી ખસેડીને આંતરિક પ્રદેશમાં જરા આઘે લઈ જવા ફરજ પાડી હતી.
આવું પગલું ભરવાથી કેવું હાડોહાડ વેર શાતકરણી વંશના રાજવીઓ સાથે સદાને માટે તેણે વહોરી લીધું હતું તે આપણે જોઈ ગયા છીએ. નાસિકના શિલાલેખમાં રાણી બળથી એ કે તરાવેલ શબ્દોની ગંભીરતા અને મહત્વતા વાચકવર્ગને હવે બરાબર સમજાઈ હશે.
આ બધા નિવેદનથી એક જ વાત સૂચવવાની કે રાજા નહપાણને પણ સમ્રાટ પ્રિયદર્શિનની પેઠે સમુદ્રતટનો પ્રદેશ પિતાને તાબે કરી લેવાની અગત્યતા પૂરેપૂરી સમજાઈ હતી જ; અને તેથી જ તે સાધ્ય રાધવા માટે હંમેશા ચિંતવન કર્યા કરતો હતો અને અંતે તે લક્ષ્ય સાધ્યા બાદ જ
આંકતે હતો તેમ સરિતા પ્રવાહને ૯ પશુ વ્યાપારિક ઉપયોગમાં લેવાને તેણે ઓછું લક્ષ નહોતું આપ્યું. તેની ખાત્રી તેણે જે Ferriboats-મચ્છવા, હડી વિગેરેની અધિક સગવડતા કરી આપ્યાનું જાણીએ છીએ તે ઉપરથી આપ
(૬૩) હાલની પાશ્ચાત્ય પ્રજાઓએ પણ વ્યાપારની વૃદ્ધિ માટે, પશ્ચિમ હિંદના કિનારે સે૫ા રાની નજીકનું જ બારૂં પિતાના બંદર તરીકે પસંદ કર્યું છે (જેને આપણે હાલ “મુંબઈનું તરતું બંદર” કહીને સંબંધીએ છીએ) મતલબ કે, આ તટનાં સ્થાનેની કિંમત પણ તે વખતના રાજવીઓને જીતી હતી.
(૬૪) આ પ્રમાણે પ્રજને સતેજ મેળવી શકાય છે તે પણ રાજનીતિનું એક અંગ જ લેખાય છે.
(૬૫) જ્યારે જમાઈ અને પુત્રીને જ જ્યાં ને ત્યાં આગળ કર્યા છે તે બતાવે છે કે, નહપાણને પુત્ર નહેાતે, પણ યુવરાજનું સ્થાન અને જવાબદારી બધાં રૂષભદત્તને માથેજ લાદ્યાં હતાં. વળી નીચેની ટીક નં. ૬૭ સરખાવે.)
(૬૬) આ હકિતથી સમજાશે કે, શિલાલેખમાં અમયના નામ સાથે જે આંક જોડાય છે તે ૭૬ નહીં પણ ૪૬ ને જ છે, એટલે કે રાજન નહપાણી રાજકાર, કીદિરના પ્રારંભ જ છે. ઉપરમાં “છોતેર કે હેંતાલીસ”
વાળે પારો વાંચે.
(૬૭) મહાઅમાત્યને પણ આ પ્રદેશ સુધી મેક છે તે બતાવે છે કે, આ દેશ છતા તેને મન બહુ જ ઉગી અને હાડોહાડ વાત બની ગઈ હતી. ' (૧૯) પૈઠણમાંથી આઘે ભીતરના પ્રદેશમાં જ્યાં વરંગુળ રાહેર આવ્યું છે. ત્યાં જ કે તેની આસપાસનું સ્થાન હશે. અંહી પૂર્વે પણ અંધ્રપતિની ગાદી થોડો સમય રહી ગઈ હોય એમ બનવાગ્ય છે. ( જુઓ. પુ. ૧, પૃ. ૧૫૭) એટલે આ પ્રસંગે પણ આદુ ધર્મ તરીકે તેને સ્વીકાર કરવો પડયો હોય. તેના રાજમાં વિસ્તારમાં દર્શાવેલી હકીક્ત સાથે સરખાવે.
(૧૯) હાલની સ્થિતિ સાથે સરખાવો. પહેલાંનાં બંદરે જેવાં કે તાપી કિનારે સુરત, નર્મદાનું ભરૂચ, મહીનું ખંભાત તથા કાવી, સાબરમતીના મુખ પાસે આવેલું છેલેરા વિગેરે જે જહે, લાલી ભોગવી રહ્યાં હતાં તે વત, માનકાળે સર્વ બંધ થઈ ગયાં છે,
