________________
ર૧.
અથવા વંશ ( Race ) કે જ્ઞાતિ ( Stock ) જેવુ લેખી કાઢયુ તથા જે પરદેશીએ બહારથી હિંદ ઉપર ચડી આવ્યા છેપ અને જેમનાં નામ અવ'તિપતિ તરીકે કે તેની આસપાસના પ્રદેશ ઉપર સત્તાવાહી થયા છે તેમાં માત્ર શકે તથા હિંદી શકપ્રજાનું નામ જ વિશેષ જાણીતું થયેલ હોવાથી આ નહપાણુને તે શકપ્રજાના સભ્ય બનાવી દીધા; તેમ ચઋણુ વિશે તેા કાંઈ તેવું જણાયું જ નહેતું. વળી તે પણ હિંદની બહારના જ વતની હતા–જો કે તેનું જન્મસ્થાન કે દેશ વિગેરે કાંઇ જણાયું નથી જ. તેમ શોધી કાઢવા પ્રયત્ન થયા હોય એવું પણ દેખાતુ* નથી–એટલે તેને પણ શક ઠરાવી દીધા; કેમકે તે એની વચ્ચે અનેક પ્રકારનું સૌમ્ય તા હતુ' જ; જે સ્થિતિ આપણે આ પારીગ્રાફના આરંભમાં જણાવી ચૂકયા છીએ. મતલબ કહેવાની એ છે કે, સ જોગને અનુસરીને તેમજ સાથે સાથે કલ્પનાના મળને યુક્ત કરીને આ બન્ને સત્તાધિકારીને શક જાતિના-જે સિશિઅન્સ કહેવાય છે, અથવા હિંદમાં વસવાથી ઈન્ડો-સિથિઅન્સ પણ કહેવાઇ શકે છે હરાવી દીધા છે. તેમાં નહપાણતી સાથે ક્ષહરાટ શબ્દ લાગેલ ડાવાથી તે ક્ષહરાટ શબ્દને, જ્ઞાતિ કે પ્રજાનુ નામ ન લખતાં, તેને માત્ર ગાત્રનું નામ૬ માની લીધું છે.
વિદ્વાનોએ ગ્રહણ કરેલ આ માગ કેટલા
નહુમાણ અને
( ૭૫ ) પામિન્સ, બેકટ્રીઅન્સ, પદ્મવાઝુ અને શક: આ ચાર નામા તેમણે પરદેશી પ્રશ્ન તરીકે ગણ્યા છે. પહેલા ત્રણ પ્રાએ બહુ બહુ તે પાખ, પાંચાલ અને સુરસેન ઉપર જ અમલ ચલાત્મ્યો છે, માત્ર રાપ્ત પ્રજાએ જ મધ્ય હિંદમાં પ્રવેશ કર્યા હતા,
[ ચતુર્થાં
દરજ્જે ગ્રાહ્ય છે, અથવા તેા અગ્રાહ્ય અને ભૂલ ભરો હાય, તે તેનાથી શું શું અનિષ્ટો ઐતિ હાસિક દૃષ્ટિએ નીપજ્યાં છે, તેને આપણે તાગ સેવા પ્રયાસ કરવા રહે છે.
( ૭૬ ) સરખાવા ઉપરની ટીકા ના ૭૪ તથા જુએ નીચેની ટીકા ન’. ૭૮.
(૭૭) મૂળ માટે જીએ! કો, આં. રૅ. પ્રસ્તાવના
વિશેષ વિસ્તારમાં ન ઉતરતાં છેવટના મારા જે અનુમાન–નિય થયા છે. તે પ્રથમ જણાવી દૃશ અને પછી તે માટેનાં કારણેા જણાવીશ. નિયમાં જણાવવાનુ કે તે એમાંથી એકકે જબુ શકજ નથી. તેમ તે બન્નેની જાતિ જ જુદી છે, અને જો જાતિ જુદી જ છે તે પછી તે એની વચ્ચે કાઇ પણ પ્રકારના સગપણુ સંબંધ હોવાને પ્રશ્ન જ ઉદ્ભવતા નથી; જ્યારે કારણેામાં જણાવવાનુ` કેઃ—
( ૧ ) ગૌતમીપુત્રની માતા રાણી અળશ્રીવાળા નાસિકના શિલાલેખમાં જણાવાયુ છે કેઃ–૭૩ * Gautamipatra destroyed the Sakas, Yavanas and Pahalvas etc......& rooted out the Kshaharatss=ગૌતમી પુત્રે શક, યવન અને પલ્લાઝ વિ. ની કત્લ કરી નાંખી...તેમજ ક્ષહરાટેનું જડમૂળથી નિક`દન કાઢી નાંખ્યુ, ” આ હકીકતથી એમ તો સ્પષ્ટજ થઈ ગયું કે, જેમ શક ( Scythi. ans ) યવન ( Greek or Bactrians ) અને પહુવાઝ ( Persians & Parthians ) જુદી જુદી પ્રજા છે તેમ ક્ષહરાટ ( Inhabi
પુષ્ઠ ૩૬, પારિત્રમ્ ૪૪; તથા અવતરણ માટે ઉપરમાં જીએ પુ. ૨૦૨ અને ૨૦૩,
(૭૮ ) જ્યારે રાક, ચવન, પહુવાઝ અને ક્ષsરાટા સર્વેનાં નામ એક સાથે લેવાયાં છે તથા તેમાંની પ્રથમ ત્રણને પ્રજા તરીકે ઓળખાવચ છે. તે પછી સહરાને પણ પ્રશ્ન તરીકે જ લેખથી રહે છે. છતાં ગેાત્રનુ` નામ લખવું તે ભૂલ કહેવાય કે નહીં ? (જુએ ઉપરની ટીકા ન', ૭૫ તથા ૭૭, )
