________________
૨૧૬
નહપાણ અને
[ ચતુર્થ
ણને મળે છે. મતલબ એ થઈ કે, જેમ મહારાજા પ્રિયદર્શિન વેપારવૃદ્ધિને માટે સતત કાળજી ધરાવતે હતો તેમ રાજા નહપાણ પણ તેના જેવો જ લાંબી નજરે કામ લેવાવાળા રાજવી હતો. તેથી જ તે બન્ને રાજાની પ્રજા સંતોષી અને સુખી બની રહી હતી. તે જ પ્રમાણે તે બન્નેને રાજ્યઅમલ પણ જનકલ્યાણકારી ગણાઈને વખણાયો હતો તથા રાજ્યની સંગીનતા અને મજબૂતાઈ પણ વિશેષ મનાતી હતી ( સરખાવો પૃ. ૧૫૬ ઉપર ટાંકેલું અ. હિ. ઈ નું અંગ્રેજી શબ્દોવાળું અવતરણું તથા તેને લગતી ટી. નં. ૪૪ તેમજ આ પારિગ્રાફે ટી. નં. ૬૧, ૬૨, ૬૩ ની હકીકત, )
રાજા નહપાણ એક તે અવંતિપતિ બન્યો છે. વળી તેણે એક હિંદુ રાજાને શોભે
તેવું “નરવાહન, નભવાહન” અવંતિપતિ વાળું નામ તેમજ “રાજા” હેવા છતાં નામનું બિરૂદ પણ ધારણ ક્ષત્રપ સાથે કર્યું છે. એટલે જેમ અન્ય વર્ણન કેમ ? અવંતિપતિના વંશનો ઈતિ-
હાસ પૃથક પૃથક પરિચ્છેદ કે ખંડ પાડીને વર્ણવે છે, તેમ રાજા નહપાનો પણ એક સ્વતંત્ર વંશ લખીને તેનો ઇતિહાસ જુદો પાડવો જોઈતો હતો; પણ તેમ ન કરતાં અત્ર સામાન્ય લેખાય, તેવા ક્ષત્રપની નામાવળીમાં જ કેમ તેને દાખલ કર્યો હશે? તેવી શંકા કોઈના મનમાં ઉદ્દભવે, તે તેના ખુલાસામાં જણાવવાનું કે, તેમ કરવામાં પણ કેટલાંક વિશિષ્ટ કારણો છે. જેમકે (૧) તેના શિલાલેખમાં અને સિક્કાઓમાં ક્ષત્રપ શબ્દ જ મુખ્યતયા વપરાવે છે અને તેથી વાચકની સમજણ ફેર
થઈ ન જાય, તેમ બીજી રીતે તેને સમજવામાં ગુચવાડો ઉભો ન થાય, તેટલા માટે ક્ષત્રપને અનુસરતા જ સ્થાને તેને ગોઠવવાનું યોગ્ય લાગ્યું છે. (૨) વળી તેના વંશમાંથી માત્ર તે એક જ પુરૂષ એવો થયો છે કે જેણે અવંતિપતિની ગાદી શોભાવી હોય. એટલે એક પુરૂષનો વંશ છૂટ કેવી રીતે વર્ણવવો? અત્યાર સુધીના કોઈ પણ દેશને ઈતિહાસ શોધી વળે તે એવો એક પણ દાખલો હાથ નહીં લાગે કે જ્યાં એક વંશનો
એક જ રાજા થયા હોય. એટલે પણ આવા સ્થાપિત ધરણથી અળગા પડી જઈને અપવાદ માર્ગમાં ઉતરવાનું લાજમ નથી લાગ્યું.
ત્યારે કોઈ એમ પ્રશ્ન ઉઠાવશે કે, તો પછી નહપાણના જમાઈ રૂષભદત્તનું કેમ ? શું તે તેનો ગાદીવારસ નહેાતે. ઉપરની ટી. નં. ૬૫ માં તે તમે તેને રાજા નપાણના યુવરાજ તરીકેની સઘળી જવાબદારી ઉઠાવી લેતો બતા
વ્યો છે. આમ કરીને તમે તેને અન્યાય કરી રહ્યા છે તે તેના ઉત્તરમાં જણાવવાનું કે, (૧) રૂષભદત્ત પ્રથમ તો અવંતિપતિ તરીકે અભિષિક્ત જ થયું નથી. (૨) બીજું તે કાંઈ એકલો જ નથી પણ તેના વંશમાં લગભગ આઠ દશ રાજા થઈ ગયા હોવાનું જણાય છે. અલબત્ત, તેમનાં નામ અને જીવનના વાસ્તવિક બનાવો અદ્યાપિ તદ્દન અંધારામાં પડી રહ્યાં છે તેટલું ખરું; છતાં માનવાને કારણે મળે છે કે, તેમને એકંદર રાજઅમલ ઈ. સ. પૂ. થી ઇ. સ. ૭૮ સુધીના ૧૫ર વર્ષ પર્યત ચાલ્યો છે. (૩) CASION 241 4219 Shahi Kings of Saurastra=સૌરાષ્ટ્રના શાહી રાજાઓ એવા ઉપનામથી થોડે અંશે ઓળખાવ્ય લાગે છે,
(૭૦) જુએ ઉ૫રમાં “ તેના રાજ્યમાં લોક.
વૃત્તિને સંતોષાતી હતી” વાળા પારિગ્રાફનું વર્ણન,
