________________
નહપાણની રાજગાદી
૧૦૮
પોતાના રાજ્યાભિષેક કરાવ્યા છે, અને હિંદુપ્રજામાં અતિપ્રિય તથા વહાલું ગણાતું તેમજ પ્રતિભાદક રાજપદને શાલતું એવું “ રાજા ” નામનુ બિરૂદ ધારણ કર્યું છે. એટલુ જ નહી પશુ તે બનાવના સ્મારક તરીકે, “ રાજા ' ની પદવી સાથેના પોતાના નામના સિક્કા પણ પડાવ્યા છે. ૭ ( જીઓ પુ. ૨. પૃ. ૧૩૨ ઉપર સિક્કા ચિત્ર પર ન. ૨. આકૃતિ ન. ૩૭ ) આ બનાવ સહરા સંવત ૯-૪ સ. પૂ. ૧૧૪૫, સ ૪૩ માં બન્યો છે. આ ઉપરથી એમ પણ સમજી શકાશે કે જે સિક્કાઓમાં તેનુ નામ ક્ષેત્રપ તરીકે છપાયુ' હાય અને તેમાં જો સાલ છાપી જ હોય તો ૪૫ અથવા તેની નીચેના જ કોઇ સાંક હાઇ શકે. પણ પોતાના બાપની ગાદી ઉપર માપ તરીકે સહેરાત સંવત ૪૫-૪ માં તે બેઠેલો હોવાથી, જ્યાં જ્યાં મહાક્ષત્રપ
[ ચતુ તરીકેના સિક્કો હોય ત્યાં ત્યાં માત્ર એક જ આંકસંખ્યા–કાં ૪૫ ની ૬ કાં ૪૬ ની-નજરે પડી શકે. પશુ જેવા તે તિતિ થયા તેવા કે તે પછી તો, રાજા તરીકેના જ સિક્કા પડાવ્યા છે. તેથી ક્ષહરાટ સ. ૪૬ પછીના દરેક સિક્કા ઉપર “ રાજા નહપાયું ' એવુ' બિરૂદ્ધ જ આપણે વાંચીશું, અને એટલું પદ્મ ચોક્કસ સમજવું કે કદાચ થોડાઘણા સિક્કા ( ૪૫-૪૬ના આંકવાળા ) ઉપર મહાક્ષત્રપ શબ્દ છપાવા પામ્યા હો તા તેવા તા બહુબહુ ત્યારે માત્ર એક વ પત જ ચાલેલ ટાવાથી ભાગ્યેજ તે બિરૂદવાળા સિક્કાઓ અદ્યાપિ મળી આવતા હાય. અથવા તે। કાં તેણે જ તે સર્વે એકઠા કરાવીને ગાળી નખાવ્યા ન હોય ?
( ૩૭) નહપાણના રાખ બિરૂદવાળા સિક્કા એ જાતના દેખાચા છે: એકમાં અવળી ખાજુએ ( જી પુ. ૨ માં સિક્કાનું ચિત્રઢ ન. ૨ માં કૃત્તિ ન ૩૬ ) તેના પિતા સૂમના સિક્કાને મળતાં ચિહ્ન ારે ભીખમાં અવળી તુએ જૈનનું'ચિહ્ન છે. (જીએ ચિત્રપટ ન. ૪ આકૃતિ ન ૫: જેમાં તેની સની બાજુના ચહેરા ઉપર ગાતમીપુત્રે પોતાની છાપ મારી એક એમ ધારી શકાય છે, પ્રથમનો છે) સિદ્ધી આપતિપતિ બન્યા કે સુરતમાં જ પડાવેલ, જ્યારે કર્જનીના ચિત્રવાળા પાછળથી પડાવેલ,
( ૩૮ ) . માં. ૧. પ્રસ્તાવના પુ. પ૪. ચિલાલેખ ન. ૩૫On the coins, the title Kshatrap or Mahakshatrap does not occur. Unlike Bhumaka, Nahapana is always called · Raja "=( નહુપાણના ) સિક્કા ઉપર, ભૂમકની પેઠે ક્ષત્રપ કે મહાક્ષત્રપ (શબ્દ) જોવામાં આવતા નથી. તે હમેશાં “શન “ જ કહેવાય છે. વળી નીચેની ટીકા નં. ૩૯ તથા ૪૦ જીએ,
( ૩૯ ) . . . પ્રસ્તા. પ. રિલાલેખ ન
સાર એ થયા કે, ક્ષહરાટ સંવત ૪૫ સુધીના બધા સિક્કા ક્ષત્રપ નહપાણુ ''ની ૩૫—The family designstion ishwbo is omitted: and this is the only occur rence of the title of Mahakshatrap as applied to Nahapana=તેના કુળનું નામ ક્ષહરાટ જે છે તે પડતુ મુકાયું છે, અને નહપાણુને મહાક્ષત્રપનું બિરૂદ ભગાડાયુંઢાય તે આ ફક્ત એક જ દષ્ટાંત છે. [ અહીં રે only માત્ર; એક જા શબ્દ લગાડાયા છે તે એમ સૂચને અે કે, આવા સિક્કા દનુજ મળે આવે છે અથવા એક જ સંખ્યાવાળો મહાક્ષત્રના કામે છે એમ પ ૢ અથ થાય. વધારે સમય એક જ આનો લેવાનો છે; કારણ કે મહાક્ષત્રપ બન્યા પછી છ આઠ માસમાં જ તે રાજા બન્યા છે; એટલે કે મહાક્ષત્રપ શબ્દવાળા સિક્કામાં એ આંક લખેલ (૪૫ કે ૪૬ ) મળી આવે તા એમ સમય કે તેના ન્યાભિષેક ૪૫ ની ગરમાં થયેલ અને ૪૬ ના પ્રથમ ભાગ સુધી તે પદે રહ્યો છે, પણ ૪૬ ની આખરમાં તા તે શન બન્યા છે જ ] સરખાવે ઉપરની ટીકા ન, કટ અને ૪૦ માં આપેલી બીકત,
**
