________________
છેતાળીસ
[ ચતુર્થ
7
D:.
તે હકીકતને અન્ય સાધનોથી ટેકે મળ ને હોવાથી માન્ય રાખી શકાય તેવી લાગતી નથી.
જ્યારે આપણે તે નહપાણને લગતે સર્વ વૃત્તાંત, જે અવંતિ દેશ ઉપર તેણે રાજ્ય કર્યું છે તેના રાજકર્તાઓના વંશની ક્રમવાર અને અત્રુટિત સળંગ નામાવળી રજૂ કરવા ઉપરાંત, બન્યું ત્યાં શિલાલેખથી અને સિકકાઓના પુરાવાથી સાબિત કરી આપતા ગયા છીએ. એટલે તે સ્થિતિને ઐતિહાસિક ઘટના તરીકે વિશેષતઃ કબૂલ રાખવી પડશે.
નહપાણને ક્ષહરાટ જાતિને જણાવ્યો છે; એટલે કે તે પ્રજાનું મૂળ સ્થાન કંબોજ દેશમાં ઠરાવાશે; જ્યારે તેના જમાઈ રૂષભદત્તને શક જાતિને વર્ણવ્યું છે. આ શક પ્રજાને સિથિયનના સામાન્ય નામથી અને તેમાં જે ભાગ હિંદમાં આવી વણ્યો તેને Indo-Scythians= હિંદી શકના નામથી ઓળખાવવામાં આવે છે, પણ ઇન્ડો સિથિઅનનાં આવાં ટોળાં તો અનેક વખત હિંદમાં ઉતરી આવ્યાં છે તેમાંથી કયા સમયે આ રૂષભદત્તનું અથવા તેના વડવાઓનું ટોળું હિંદમાં આવી પહોંચ્યું હતું તે અત્રે વિચારવા કરતાં. જ્યારે શક પ્રજાનો ઇતિહાસ લખીશું ત્યારે જ વિચારીશું; પણ અત્રે એટલું જણાવવું તે યોગ્ય જ છે કે બન્ને સસરા જમાઈની જાતિઓ તદ્દન ભિન્ન ભિન્ન હોવા છતાં સગપણ-સંબંધથી તેઓ જોડાયેલ છે. અને તેનાં કારણમાં એમ દેખાય છે કે, આ બધા પરદેશી આક્રમણ લઈ આવનારાઓ એક બીજા
સાથે રહેતા થઈ ગયા હોવાથી તથા સહધર્મી હોવાથી તદ્દન હળીમળી ગયા હતા. વળી જાતિ ( Birth) શબ્દની મહત્વતા પણ દિવસનું દિવસ ઘટી જતી હતી. આ પ્રમાણે આ ક્ષહરાટ અને શકપ્રજા વચ્ચેનું લોહીથી જોડાણ જે થયું હતું તેમાં કાંઈ વિસ્મય પામવા જેવું નહોતું જ.
નહપાણને રાજ્ય તેના મહામંત્રી અમયે જે શિલાલેખ સંવત ૪૬ માં કાતરાવ્યાનું અને
તેમાં મહાક્ષત્રપ નામથી તેને છંતાળીસ સંબે હેવાનું ઉપરમાં કે છોતેર જણાવી ગયા છીએ. તેને
બદલે તે આંક ૭૬ નો હોવાનું કેટલાકએ માન્યું છે, પણ તે બહુમાન્ય રહે. તેવું નથી લાગતું. છતાં દલીલ ખાતર માની લ્યો કે તે આંક ૭૬ નો છે તે તે સંવત ક્ષહરાટનો હોવાથી અને નહપાણ ક્ષહરણનું રાજ્ય સં. ૪૬ થી ૮૬ સુધી ચાલેલું હોવાથી, તે ૭૬ ના વર્ષને સમાવેશ પણ નહપાણના સમયમાં થઈ જ ગણાય; જેથી તે સ્થિતિ તેટલે દરજે માન્ય રહી શકે તેમ છે; પણ બીજી કેટલીયે પરિસ્થિતિ તેની વિરૂદ્ધ જાય છે. જેમકે, જે ૭૬ ની સાલ સ્વીકારાય તે, નહપાણના રાજ્યને અંત ૮૬ માં હોવાથી, તે પહેલાં દશ વર્ષે, અથવા ઈ. સ. પૂ. ૮૪ માં તે બનાવ બન્યો કહેવાય; અને તે સમયે તે તે મહાક્ષત્રપને બદલે અવંતિપતિ બની “રાજા ' પદ ધારિત ભૂપતિ હતું, જે તેના સિકકા ઉપરથી સ્પષ્ટ થાય છે. ૧૮ જ્યારે અમે હતું એમ કહી ન જ શકાય. મતલબ કે, નરવાહનને પુત્ર નહેાતે તેટલી જ વાત સાચી છે. બાકી બીજી વાતને કોઈ જતને ટેકો મળતો નથી.].
(૧૮) જુઓ ઉપરની ટી. નં. ૧૪ તથા શ્રી, નં. ૧૨.
છે, કેમકે આ સમય બાદ સવા વર્ષે (શ્વેતાંબર મત પ્રમાણે વિ. સં. ૩૦ માં વજસ્વામી નામના આચાર્યનું સ્વર્ગગમન થયું ત્યાં સુધી) વજસ્વામિને જ દશપૂર્વનું જ્ઞાન હતું અને તે હકીક્ત અનેક રીતે માન્ય રખાઈ છે. તે પછી extinct=વિધ્વંસ થયો
