________________
પરિછેદ ]
કે
તેર
૨૦૧
તે તેને માત્ર સામિ કે મહાક્ષત્ર ૫૯ પદથી જ નવાજિત થયેલ તરીકે સંબો છે; તેમજ જેનગ્રંથ પણ નહપાણને અવંતિપતિ તરીકે ૪૬ ક્ષહરાટ સંવત=ઈ. સ. પૂ. ૧૧૪ થી જ સ્વીકારે છે : આ પ્રમાણે અન્ય શિલાલેખ કે સિક્કાઈ તેમજ અન્ય સંપ્રદાયી સાહિત્યગ્રંથી પુરાવાઓ વિરૂદ્ધ જાય છે. વળી એતિહાસિક બનાવો પણ વિરૂદ્ધ જાય તેવા છે, જે સાતવાહન વંશના રાજકર્તા સમયને લગતા હેઈ, અત્ર તેમને ખ્યાલ આપ અસ્થાને ગણાશે; તેમજ સંબંધ વિના જણવવાથી તેનું તારતમ્ય સમજાશે પણ નહીં. આ બે કારણથી તે મુદ્દાઓ અત્રે જવવાની આવશ્યકતા લાગી નથી. મતલબ કે ૭૬ નો આંક કરતા ૪૬ નો જ૨૦ તે આંક હોવાનું વધારે માનનીય થઈ પડે તેમ છે.
ભૂમકના વૃત્તાંતે જણાવી ગયા છીએ કે તે ગાદીએ બેઠો ત્યારે જ આધેડ વયે પહોંચી
ગયો હતો અને પછી વૃદ્ધ તેનું રાજ્ય થતાં પોતે પ્રદેશો જીતવા તથા વિસ્તાર અને રાજ્ય વધારવાની વૃત્તિ.
વાળો નહોતે જ. માત્ર તે તે સલાહશાંતિથી રાજ ચલાવવા અને વેપારની વૃદ્ધિ કરી પ્રજાને સંતેવામાં જ પોતાની અંતિમ કર્તવ્યતા સમાઈ જાય છે એવા વિચારને થયો હતા. પણ તેનો યુવાન યુવરાજ ક્ષત્રપ નહપાણ કાંઈ પગ વાળીને બેસી રહે તેવા રવભાવને નહોતો. તેની ચંચળ વૃત્તિને તેના જેવા જ ઉછળતા લોહીવાળા તેના જમાઈ રૂભદત્તે સાથ આપવા માંડ્યો હતો. એટલે બન્ને સસરા જમાઈએ, ભૂમક | ( ૧૮ ) જુએ ઉપરની ટી. નં. ૧૨ અને ૧૪. ની હકીકત.
( ૨૦ ) નીચેની ટી. નં. ૬૬ જુઓ. ૨૬
રાજ્ય જ, ગુજરાતમાં ઉતરીને નર્મદા-તાપી
નદીઓના પ્રદેશ વિધી, નાસિક સુધી પહોંચી પિતાની આણ વર્તાવી દીધી હતી. આ બધે યશ જે કે નહપાની કૌશલ્યતાને લીધે જ પ્રાપ્ત થયો હતો પણ તે વખતે તે માત્ર ક્ષત્રપપદે હોવાથી તે પ્રદેશમાં ખેલેલા યુદ્ધની હકીકત ભૂમકને નામે જ ચડાવવી રહે એટલે ત્યાં પણ લખાઈ ગઈ છે; તેમ તેને પ્રણેતા નહપાણ હોવાથી વધારે નહીં તે છેવટે તેનો ધસારો જ કરવો રહે છે. મતલબ કે ભૂમકના સમયે પોતાના શૌર્યથી મેળવેલ સર્વ પ્રદેશ ઉપર હવે પોતે જ સત્તાધીશ બની બેઠો હતો.
પોતે મહાક્ષત્રપ થયો ત્યારે ભલે તેની ઉમર લગભગ ૬૦ વર્ષે પહોંચી હતી, છતાં તેનામાં ઉમંગ અને ઉત્સાહ તો એક યુવાન યોદ્ધા જેટલા જ હતા. એટલે ગાદીએ આવતાં જ સૌથી પ્રથમ ચિત્ત તેણે પાસેનો દેશ મેળવવા અને કીર્તિમાં વધારો કરવા તરફ દોડાવ્યું. અરવલ્લીના ડુંગરની ઉત્તરદિશાએ આવીને અજમેર તથા પુષ્કરછ તળાવ રસ્તે રાજપુતાનામાં ઉતરી, ૨૧ પર્વતની પૂર્વની પદીએ આવેલ મુલક પ્રથમ તાબે કરી લીધો. આમ પહેલું પગલું ભરવામાં તેની મુરાદ એ હતી કે, અવંતિ ઉપર એકદમ સીધો હલ્લો લઈ જવા માટે અવંતિની હદની પશ્ચિમે કયાંક થાણું જમાવવું અને પછી ત્યાં લડાયક સામગ્રી એકત્રિત કરી અનુકૂળતાએ અવંતિ ઉપર ચડાઈ લઈ જવી. આ સમયે અવંતિ ઉપર કેવા નબળા, વ્યભિચારી અને ભેગવિલાસી તથા પ્રજાઇમનમાં રાચનારા અને પ્રજાકલયાણની
( ૨૧ ) ભમકનું રાજ્ય તેના મરણ સમયે અરવલ્લીની પશ્ચિમે જ આવીને અટક્યું હતું તેવી મારી માન્યતા થયેલ હેવાથી, આ પ્રમાણે અહીં લખેલ છે.
