________________
પર
વિશેષપણે
[ પ્રથમ
છીએ. તેમાં કોઈક સ્થળે તેમના જટિલ આપણે ગોથું પણ ખાઈ ગયા પ્રશ્નનો ઉકેલ હોઈશું પણ તેને કસી જોઈ,
ખરા અંદાજ ઉપર છીએ કે કેમ તે તપાસવાનું સાધન જયાં સુધી ન મળે ત્યાંસુધી નિશ્ચિત સ્વરૂપે આપણે કહી શકીએ નહીં. એટલે બીજો કોઈ સંગીન અને ભરોસાદાર માર્ગ મેળવી શકાય તે વિશેષ મજબૂતપણે આગળ વધવાનું હિતકર લેખાશે. અહીં પિલા સમર્થ ઈતિહાસકાર મિ. વિલેંટ સ્મિથે જે સૂત્ર ઈતિહાસના નવસર્જનમાં ઉપયોગી થઈ પડવાનું જણાવ્યું છે અને જેનું અવલંબન આપણને પુ. ૧ લામાં અનેક પ્રાચીન વંશની નામાવળી તથા વંશાવળી ગોઠવવામાં તથા પુ. ૨ જામાં મૌર્યવંશની વંશાવળી ઊભી કરવામાં મદદરૂપ થઈ પડયું હતું, તે સ્મરણપટ ઉપર તરી આવે છે અને તેને જે આશ્રય મેળવી શકાય તે લે એમ આપણને મન થયા કરે છે. તે સૂત્ર Chronology સમયાવળીને લગતું છે. એટલે કે ગણિતશાસ્ત્રની મદદ લઈને જે અમુક અમુક આંકડા ઉપજાવી શકાતા હોય, તે એક બાજુ જેમ તેને કોઈ કાલે કોઈ પણ વ્યક્તિ બેટા પાડી શકતું પણ નથી, તેમ બીજી બાજૂ ઇતિહાસ આલેખનારને તે આધારે અમુક વ્યક્તિના જીવનબનાવોની ગુંથણી કરવામાં, તેમજ અન્ય મુદ્દાઓની તારવણી કરવામાં દીવાદાંડીરૂપ બની અતિ ઉપકારક થઈ પડે છે. એટલે આપણી પાસે પડેલ સામગ્રીમાંથી જો તેવા આંકડા ઊભા કરી શકાતા હોય તે પ્રથમમાં આપણે તેવો પ્રયત્ન કરી લઈએ. એટલે તે આધારે, પછી તેમને રાજયકાળ નક્કી કરવામાં કાંઈ જ અડચણ નડે નહિ. આટલું બની શકે
ત્યાંસુધી, તેમનાં પ્રત્યેકના જીવનવૃતાંતે આલેખવાનું કાર્ય મુલતવી રખાય તે ગેરવ્યાજબી નહીં ગણાય.
પુષ્યમિત્ર પૌરાણિક તથા જૈન, એમ બને સંપ્રદાયના પ્રથોમાં જણાવાયું છે કે વિક્રમ સંવત પહેલાં
૧૨૪ વર્ષે કટકી નામે રાજા વિશેષ થશે; જે ૮૬ વર્ષનું આયુષ્ય
સ્પષ્ટપણે ભોગવી મરણ પામશે. આ સમાધાન પ્રમાણે જ્યારે અને કેટિના
ગ્રંથકારો સહમત-એકમત થાય છે ત્યારે તે કથનની સત્યતા વિશે ઊંડાણમાં ઉતરી તપાસ કરવાનું આપણને રહેતું નથી. તે ગણુત્રી પ્રમાણે, ઈ. સ. પૂ. ૧૭મ, સં. ૪૭૦ જે વિક્રમ સંવતસરને પ્રારંભકાળ ગણાય છે તેમાંથી ૧૨૪ વર્ષ બાદ કરતાં ઈ. સ. પૂ. ૫૭+૧૨૮=ઈ. સ. પૂ. ૧૮૧ એટલે મ. સં. ૪૭૦-૧ =મ, સં. ૩૪૬ આવશે, કે જે સમયે રાજા કકી થશે એમ કહેવાને ભાવાર્થ છે; પણ તે સમયે તે રાજા કિલ્કીને જન્મ ગણ, કે કચ્છી તરીકે નામ નિષ્પન્ન થયેલ રાજાના રાજયને આરંભકાળ ગણો, કે તે કક્કી નામ જ તેને તે સમયે પ્રાપ્ત કર્યું હતું એમ ગણવું, તે મુદ્દા તપાસવા રહે છે.
રાજા કહિકનું વૃત્તાંત જે આપણે આગળ ઉપર વર્ણવીશું તે ઉપરથી જોઈ શકાશે કે તે તે ગ્રંથકારોએ આ ઉપનામ ૨જા પુષ્યમિત્રને જ લાગુ પાડયું છે, અને તેમના મંતવ્યમાં તેઓ કેટલેક અંશે વ્યાજબી પણ છે; કારણ કે અન્ય દેશી વિદ્વાનોએ ઈતિહાસ શેધીને જે પ્રમાણે મત દર્શાવ્યો છે તે પ્રમાણે પુષ્યમિત્રને મહાશક્તિશાળી
આગળ ઉપર અગ્નિમિત્રના જીવનવૃત્તાંતે જુઓ.
(૧૦) જીઓ રૂ. ૧ લું: પ્રશસ્તિ પૃ. ૧૪ (૧૧) આ કથનના વિશેષ અધિકાર માટે
