________________
૧ ૩૪
ત્રણે સ્થાનેનાં
[ પ્રથમ
હશે એમ કહી શકાય છે. આ હકીકતમાં કેટલું સત્ય સમાયેલું છે તે નક્કી કરીને નિર્ણય કરવાનું કામ આપણું નથી જ. તે વસ્તુ તે તે તે વિષયના અભ્યાસીઓને સોંપી દઈશું; છતાં કેટલીક હકીકતે, જે જૈન તેમજ વૈદિક આમ્નાયના ગ્રંથોમાં (નીચેના વાકયે જુઓ) જણાયેલી છે તે ઉપરથી એમ તો જણાય છે જ, કે શાકદીપ એક મે બેટ હશે. તેમાં લખેલું છે કે, રામલક્ષ્મણના વારામાં રામના પુત્ર લવકુમારનું રાજ્ય ૨૧ શકઠીપના એક ભાગમાં હતું; તેમજ મહાભારતના કાળમાં કૃષ્ણના પુત્ર શાંબકુમારનું રાજ્ય આ શાકદીપ ગણાતા દ્વીપમાં હતું. વળી આપણા વયોવૃદ્ધ અને અઠંગ અભ્યાસી મમ૨૩ સર જીવણજી મદીનું એવું મંતવ્ય છે કે, પુરાણ વખત તે શાકીપ, તે હાલને ઈરાન અને તેની પશ્ચિમનો દેશ સમજવો. તેમ બીજા એક વૈદિક ગ્રંથના અભ્યાસીએ શોધખોળથી એમ સાબિત કર્યું છે કે, ગ્રીસના કીટ અને આયોનિયન ટાપુઓ પણ શાકદીપની પશ્ચિમ
દિશા તરફની અંતિમ હદ ઉપર આવેલા હતા. ગમે તેમ છે, પણ ઉપરમાં ટાંકેલાં જુદાં જુદાં મંતવ્યો ઉપરથી એવો નિષ્કર્ષ નીકળે છે કે, હાલનો આખો ઇરાન તથા અફગાનિસ્થાનની પશ્ચિમ છેડો ભાગ; મૂળે શાકીપમાં ૨૫ ગણાતો. એટલે જો આ પ્રમાણેનું મંતવ્ય સાચું ઠરે તે એમ પણ અનુમાન દોરી શકાય કે, ઉત્તરે કાસ્પિઅન સમુદ્ર અને દક્ષિણે સિંધુ નદીના મુખ પાસેનો દરિયો; તે બેની વચ્ચે આવેલ જમીનવાળો મુલક છે કે તે મૂળમાં એક બાજૂ જબૂદીપ અને બીજી બાજૂ શાકદ્વીપ વચ્ચે દરિયો હોવો જોઈએ; અને પાછળથી કોઈ મોટે ધરતીકંપ કે પ્રલય જેવું થયું હશે તે સમયે આટલે સમુદ્રવાળો ભાગ અદશ્ય થઈને તેમાંથી જમીન ઉપસી આવી હશે. વળી આવા ફેરફાર જ્યારે થાય છે ત્યારે સ્વાભાવિક રીતે જ દરિયાને જે ભાગ છીછરે હોય છે તે જમીનરૂપે બહાર નીકળી આવે છે પણ જે વિશેષ ઊંડે ભાગ હોય છે તે ચારે તરફથી જમીનવડે ધેરાઈને નાના
પ્રમાણે આ શાકતપના અંશે જ માનવામાં આવે છે.
(૨૧) રાજ્ય એટલે રાજગાદીનું સ્થાન નહીં, પણ તેમના અધિકાર તળેને પ્રદેશ હતો એમ સમજવાનું છે.
(૨૨) નીચેની ટીકા . ૨૪ જુએ.
(૨૩) આ લખાણનું ટીપણુ લેવામાં આવ્યું ત્યારે સર જીવણજી મેદી જીવંત હતા, પણ જ્યારે આ પુસ્તક પ્રેસમાં ગયું ત્યારે તેઓ બેહેસ્તનસીન થયા એટલે હવે “મહુમ” શબ્દ ઉમેરવા પડે છે.
(૨૪) ધી ગુજરાત વર્નાકયુલર સોસાયટીમાં તેમણે આપેલું વાર્ષિક વ્યાખ્યાન બુદ્ધિપ્રકાશ પુ. ૭૬ જુલાઈ અંક પૃ. ૧૧ જુઓ “ શાક લાકે પશ્ચિમ ભગીથી આવી પૂર્વ અફગાનિસ્તાન, પંજાબ અને મધ્ય હિંદુસ્તાન સુધી..”
“ હિંદ પુસ્તકે કહે છે કે, સૂર્ય અને મિહિર
શેત્રવાળા રીઝવ્વ (રૂજુહુવ) નામના રૂષિની નક્ષુભા નામની બેટીના વંશજ તેઓ હતા. તેને બેટે જરાશસ્ત અથવા જરા શબદ નામ હતું જે નામ મિ. ભાંડારકર જતુસ્ત (પારસીઓના પગબર રેસ્ટર-Zeroaster) ને મળતું ધારે છે. આ જરથોસ્ત માટે કહે છે કે તે “ભગવગના બ્રાહ્મણ ને સ્થા૫ક હતું. આ બ્રાહ્મણને હિંદમાં પ્રથમ કૃષ્ણને છોકરે શાંબ પોતે લાવ્યો હતે અને મગને “ભેજક” કહેતા. તેઓ કમરે અવયંગ બાંધતા. તેઓના ગોત્રનું નામ “મીહિર”=ઈરાની
(૨૫) મારા મંતવ્ય પ્રમાણે આમાં કિંચિત ફેરફાર કરે રહે છે તે માટે નીચેને “ શકતપ અને શાકદ્વીપ”વાળે પારા જુઓ. " (૨૬) જેને હાલ ખેરાસન અને સિસ્તાન પ્રાંતે કહેવાય છે તે મુલવાળી જમીન, જુઓ પાસેને નકશો,
