________________
=
હોદ્દાઓની
[ દ્વિતીય
હાલ તુરત આપણે એટલું જ જાણવા પૂરતું ગણાશે કે, યવનપતિઓને Great Kings;
નપતિઓને Kings અને તેમના સૂબાઓને કાંઈ પણ ઇલકાબ લગાડવામાં આવતો નહીં. જે કે કેટલાક સૂબાને કાબ લગાડેલ હોવાનું મળી આવે છે, પણ તે માટે વધારે સંભવિત કારણ એ છે કે, તેમના રાજાની ગેરહાજરી થતાં, પોતે યવનપતિના કુળમાંથી ઉતરી નથી આવ્યા તેટલું દર્શાવવા ખાતર તે સૂબાઓએ પોતે જ ધારણ કર્યો હોય તે બનવાજોગ છે. અને તે પણ દેખાદેખીથી જ બનવા પામ્યું લાગે છે. ( તે માટે આગળ જુઓ.)
(૨) પલવાઝ અને પાર્થિઅન્સા-આ પ્રજાનું મૂળ વતન ઈરાન છે; અને ઇરાની રાજાઓ પિતાને શહેનશાહ૪_King of Kings ના બિરૂદથી ઓળખાવતા; એટલે એમ સમજવું પડે છે કે ઇરાનના મૂળ ગાદીપતિની આજ્ઞાને આધીન રહીને બીજી અનેક રાજવીઓ –રાજકુટુંબમાંથી જ ઉતરી આવેલા-નાના નાના ભાગો ઉપર રાજ્ય કરતા હોવા જોઇએ; પણ તેઓને (આવા નાના રાજાઓને) દરજજો, વર્તમાનકાળે દેશી રાજાઓમાં ફટાયા-ભાયાત કુમારોના જેવો ગણાતો હશે; જ્યારે રાજકુટુંબની
(૬૪) ગ્રીક બાદશાહનું પદ-Great King હતું જ્યારે ઈરાની શહેનશાહનું King of Kings હતું : બે વચ્ચેને આ પ્રમાણે ફેરફાર છે.
કે. હિ. ઈ. પૃ. ૫૬૭-Great king of kings, a title which is distinctly Persian-2/maan મહારાજા ”તે બિરૂદ ખાસ ઈરાની ભાષાનું જ ગણાય છે.
હિંદ ઉપર મેઝીઝ રાજા જે થયે છે ( જુઓ પાર્થિઅને પ્રજાના વૃત્તાંતે) તે પિતાને King Mauses લખી શકત; પણ પાછળથી King of kings વાપર્યું લાગે છે તે માટે તેનું વૃત્તાંત જુએ.
(૬૫) અવંતિપતિ ગદભીલ રાજાના સમયે જે
સાથે લેહીસંબંધથી જોડાયેલ ન હોય, પણ માત્ર વહીવટ ચલાવવા પૂરતું જ સૂબાપદે નીમાયેલ હોય તેને સત્ર૫=Satarap નામથી ઓળખાવતા. એટલે કે ઇરાનની મૂળ ગાદી ઉપર બિરાજનાર King of Kings, 11 cual Kingss4 અને વહીવટ કરનાર સૂબાઓ Sataraps કહેવાતા. આ સત્રપ શબ્દનો અન્ય પરદેશીઓએ તેનેજ મળ શબ્દ “ક્ષત્રપ ' યે છે; પણ આ સત્ર અને ક્ષત્રપની મહત્ત્વતામાં એક જબરદસ્ત ફેરફાર એ જણાઈ આવે છે કે, ક્ષત્રપ નામની વ્યક્તિ અમુક અધિકાર પ્રાપ્ત થયે “મહાક્ષત્રપ ”ની પદવીએ ચઢી શકતો હતો જ્યારે સત્રપને બીજા કોઈ ઉચ્ચ સ્થાનની પ્રાપ્તિનો અવકાશ જ નહોતો. પાર્થિઅને પ્રજા તે પહુલવાઝમાંથી ઉતરી આવેલી હોવાથી તેમના સરદાર પિતાને Kings ની ઉપાધિથી સંબોધતા; તેમાંથી વળી જે હિંદમાં આવી વસ્યા હતા તેમને ઇતિહાસકારોએ Indo-Parthians કહ્યા છે, ઉપરના સર્વે અમલદારોએ પણ પોતાના નામે સિકકા પડાવ્યા છે. તેમનું રણ પણ ન પ્રજાને જ મળતું હશે એમ સમજવું રહે છે.
(૩) ક્ષહરાટ અને શક ( શિથિઅન્સસિથિઅન્સ) આ પ્રજા ઉપર વર્ણવાયેલી અને પ્રજા શપ્રજાને જૈનાચાર્ય કાલિકસૂરિ હિંદમાં તેડી લાવ્યા હતા તેમનું સંસ્થાન, આવા પ્રકારના એક રાજાની હકુમતમાં હતું અને તેવા રાજાઓને ઉપરી રાજાશહેનશાહ, તે ઇરાનને શહેનશાહ સમજવું અથવા બીજી રીતે પણ હેઈ શકે. તે માટે શક પ્રજાના વૃત્તાંતે આગળ ઉપરના નવમા પરિચ્છેદે જુઓ.
(૬૬) ક્ષહરાટ, કુશાન વિગેરે પ્રબનાં વૃત્તાંત વાંચે ને સરખા.
ક્ષત્રપનો અર્થ શું થાય છે ને કેમ ફેર પડે છે તે આગળ ઉપર દરેક પ્રજાના વર્ણન લખતી વખતે સમજાવવામાં આવશે. ( જુઓ ઉપરની ટી. નં. ૮ )
