________________
૧૭૬
ખરોષ્ઠી
[ તૃતીય
તેનો અર્થ) પીળા ઊંટને માલિક (થાય છે). ચિનાઈ ભાષામાં ખરેછી એટલે ગર્દભ-એષ્ટ9 થાય છે. તેનું પૃથક્કરણ તે આ પ્રમાણે કરે છે. ઝરથ અને ઝર શબ્દને સંબંધ સંસ્કૃ- તમાં સ્વર્ણ (સોનું) સાથે છે. પ્રાચીન (સમયે) ઈરાનમાં, (જ્યાં) હિંદમાં ૨૩ વપરાય છે (ત્યાં)
વાપરતા, જેમકે સરસ્વતિ ( સંસ્કૃત શબ્દ ) ને દુરસ્વત (ઇરાની ભાષામાં ): તેટલા માટે ખરેછી તે ઝરથુસ્ત્ર ઉપરથી અપભ્રંશ થયું લાગે છે. તેવી જ રીતે મિ. રેસન નામના બીજા વિદ્વાન લખે છે કે Kharoshthi is evidently a foreign alphabet : it seems to claim in the coin-legends an equally important place with Brahami, but it falls into gradual disuse (J. R. A. S. 1889, P. 372 ) and after the reign of Chashthana it is abandoned alto. gether=બહારના દેખાવમાં ખરેછી તે વિદેશી લિપિ છે (પણ) સિક્કા ઉપર તેને (લખાણન) ઉપયોગ બ્રાહ્મી લિપિના જેટલે જ થયો છે; છતાં કમેક્રમે તે અદશ્ય થતી ગઈ છે (જુએ જ. રો. એ. સ. ૧૮૮૯ પૃ. ૩૭૨ ) અને ચ9ણના સમય પછી તે તેને તદ્દન લેપ જ થઈ ગયા છે. વળી તે જ વિદ્વાન એક અન્ય ઠેકાણે ઉચ્ચારે છે કે Khaharata is no doubt a dialectical
form of Khshaharata (In the prakrit of the Nasik inscription : kha=( Sa. nskrit) ksha: compare khathiya=kshatriya f, n. 8,)=નિ:સંદેહ વાત છે કે, ક્ષહરાટનું ભાષાપર રૂપાંતર થઈને ખહરાટ શબ્દ થયેલ છે [ જુઓ નાસિક શિલાલેખનું પ્રાકૃત (દષ્ટાંત) ખ-(સંસ્કૃત) ક્ષઃ તેને સરખા ખનિય= ક્ષત્રિય સાથેઃ ટીપણું નં૩ ] સર્વ કથનનો સાર એ છે કે ખરોકી તથા ક્ષહરાટ-ક્ષહરાટને ઘનિષ્ઠ સંબંધ છે તેમજ ખરી લિપિને ઈરાની લિપિ સાથે પણ સંબંધ છે.
આપણે જોઈ ગયા છીએ કે ખરેષ્ઠી ભાષાની ઉત્પત્તિ જ બ્રાહ્મી લિપિમાંથી થઈ છે.
અને તેનો સમય ઇ. સ. પૂ. ખરોષ્ઠી ની છઠ્ઠી સદીનો છે, તેમ તેનું ભાષાને સ્થાન પણ કેબેજને પ્રાંત વિકાસ છે. રાજા પુલુસાકીના મરણ
બાદ (જુઓ પુ. ૧, પૃ. ૭૨) આ પ્રાંત ઉપર જ્યારથી ઈરાની શહેનશાહનું રાજ્ય થયું હતું ત્યારથી આ પ્રાંતની પ્રજા ઈરાની પ્રજા સાથે, તેમજ પંજાબની આર્યપ્રજા સાથે, રાજકીય કારણને લીધે તેમજ વ્યવહારના પ્રસંગને લીધે ઘાટા સંપર્કમાં આવતી હતી તે પણ આપણે જઈ ગયા છીએ. વળી જાણી ચૂકયા છીએ કે, 241 HERHi hal yveld 24137 en una
(૭) ગદભ-એઇ: ગર્દભના હોઠમાંથી નીકળેલી વાણી : જેમ ગદભ-ગધેડું ભુકે છે અને તેને સ્વર કાનને બરસેટ લાગે છે તેમ આ ગર્દભ-એક (અપભ્રંશ ખરે) લિપિને ઉચ્ચાર છે, એમ કહેવાનું અહીં તાત્પર્ય છે. સરખા ઉપરના ટીકા નં. ૫.
( ૮ ) આ અનુમાન અને સમજૂતિ સાચી છે. કે નહીં તેની તકરારમાં આપણે નથી ઉતરવું. પણ અત્ર કહેવાનું એટલું જ કે, નામીચા વિદ્વાને ગમે તેટલું
તાણ ખેંચીને બેસતું કરે છે તે વિદ્વત્તામાં ગણાય,
જ્યારે કોઈ સાદે માણસ તેવો પ્રયાસ કરે તો તેને કેટલાય વિશેષણે અને શિરપાવ મળે. આ પ્રકારની મનેદશા ઉપર વાચકવર્ગનું ધ્યાન ખેંચવા રન લઉં છું.
(૯) જુઓ કે, આ, ૨. પ્રસ્તાવના મૃ. ૧૦૪; મારીગ્રાફ ૮૩.
( ૧૦ ) જુએ કે, આ, રે. પ્રસ્તાવના પૃ. ૩૭.
