________________
૧૨
ત્યારપછી
[ પ્રથમ
સ્થિતિ થઈ; વળી જે ભાગ ચીન અને તિબેટ તરફ ગયો હતો તેમાં પણ ધીમે ધીમે સંસ્કૃતિ અને વિદ્યાભ્યાસને આવિર્ભાવ થવા પામ્યા હ; તેમાંયે ચીન તરફ ગયેલી પ્રજા વધારે સંસ્કૃત બની ગઈ; જ્યારે તિબેટ અને ખોટાન તરફવાળી અદ્ધ જંગલી જ રહી ગઈ. સંસ્કૃત પ્રજાને વસવાટની પાછી જરૂરત લાગવાથી જગ્યા મેળવવાની મુશ્કેલી ઊભી થઈ; પણ વધારે પૂર્વમાં જાય છે ત્યાં તે સમુદ્ર હતું એટલે પશ્ચિમ તરફ તેમને ઠેલે માર પડ્ય; તેથી ટીબેટ અને ખાટાનમાં જે પડી રહી હતી તથા ઓછી સંસ્કૃત અને જંગલી હતી તેમની સાથે યુદ્ધ થયું. જે મજબૂત હતા અને જેણે જીત મેળવી હતી તે ત્યાં જ હિમાલયની ઉત્તરે પડવા રહ્યા જયારે જડ ભરત જેવા કે કાંઈક સંસ્કૃત પણું શરીરે નબળા હતા, તેમણે ઉઠાંગિરિ કરીને પશ્ચિમને માર્ગ લીધે; અને ધીમે ધીમે પાછા અસલ વતન-એકસસ નદીવાળા પ્રદેશમાં આવી ગયા. ઇતિહાસમાં જેને યુ-ચી નામની પ્રજા૫૮ તરીકે ઓળખાવાય છે તે આ વારંવાર હડસેલા ખાતી ચીન તરફથી આવીને અહીં ચિનાઈ તુર્કસ્તાનમાં વસેલી પ્રજા સમજવી. આટલી ક્રિયા થવામાં ઈ. સ. પૂ ની પાંચમી છડી સદી લગભગ આવી ગઈ; વળી ત્યાં ઠરીઠામ થઈને બે ત્રણ સદી
જ્યાં ગાળી નહીં હોય તેટલામાં, યુરોપમાં જઈ વસેલી પ્રજામાંથી જેમણે ભૂમધ્ય સમુદ્રમાંના આયનીયન ટાપુઓની માલિકી લીધી હતી અને જેઓ ગ્રીક અથવા મેસીડોનીઅનના નામે ઓળ
ખાતા હતા તથા જેને પ્રાચીન હિંદી ગ્રંથકારોએ તેમના વતન “ આયનીયા' ઉપરથી યવન કહીને સંબોધ્યા છે તેઓએ, પૂર્વ તરફની આર્થિક જાહેરજલાલીના તથા સંસ્કૃતિના વૃત્તાંતે સાંભળી તે દેશ જેવાની અભિલાષા સેવી; એટલે તેમણે પિતાના મહત્ત્વાકાંક્ષી અને ભર યુવાનીના ઉછળતા લોહીવાળા સરદાર અલેકઝાંડરની પ્રેરણા નીચે આક્રમણ કર્યું. વચમાં આવતાં એશિઆઈ તુર્કી તથા ઇરાન જીતી લઈ ( ત્યાંની શહેનશાહતને ખતમ કરી નાંખી:૯) પછી હિંદ ઉપર ધસારો લાવ્યા. આ યવનનું પછી શું થયું તે ઇતિહાસ, આપણે પુ. ૨ માં ત્રીજા ખંડે સપ્તમ પરિચ્છેદમાં પૃ. ૨૨૬ થી ૨૪૩ સુધીમાં વિસ્તારથી વર્ણવી ગયા છીએ; પણ અત્ર જે નોંધ લેવી પડે છે તે એટલી જ કે, આ પ્રદેશમાં જે યવને પિતાના પ્રથમના કે પીછેહઠના પ્રયાણુમાં રહી ગયા હતા, તે સર્વે ત્યાંના વતની ઓની સાથે ધીમે ધીમે વ્યવહાર સંબંધમાં આવી ગયા. અને તે બાદ તે સઘળાની ઓળખ તેમનાં વસવાટના પ્રાંત ઉપરથી જુદા જુદા નામે થવા પામી. જેમકે (૧) ઇરાનીએ (બીજુ નામ પદલવ ) સાથે રહીને જે પ્રાંત વસ્યો તે પારદ૫૦ (જેને હાલ ખેરાસન કહેવાય છે) અને તેની પ્રજા પારદીયન-પાર્થિઅને (૨) એકસસ નદીવાળી પ્રજા સાથે રહીને બે કટ્રીઆમાં વસવાટ કર્યો તેથી બેકટ્રીઅન્સ થયા. અને તેમનું અસલ નામ જે યવન હતું તેને ભળતું “યોન ? નામ તેમને લાગુ પાડવામાં આવ્યું.
(૪૮) આ યુચી પ્રજા માટે કુશાન વંશની ઉત્પત્તિમાં જુઓ, ૫, ૪ ના અંત ભાગમાં.
(૪૯) આ કારણથી ઈ. સ. ૧, ૩૩૨-૩૩૦ ના સમયની ઈરાની શહેનશાઅતમાં, રાજકર્તા ઈરાની શહેનશાહની વંશાવળી મળવાની નથી; પાછો ન
વંશ બે સદી બાદ હૈયાતીમાં આવ્યો છે ત્યારથી ઈરાની શહેનશાહેના નામે મળી આવે છે (જુઓ પુ. ૨. પૃ. ૩૦૭ નું વર્ણન તથા તેની * ટીકાની હકીકત.)
(૫૦) જુઓ ઉપરમાં ટી. ન. ૧૯ માં મ. સા. ઈ. પૃ. ૪૪ નું અવતરણ.
