________________
પરિ છેદ છે.
ને ઈતહાસ
૧૫૯
કેટલે દરજજે ફરિભૂત થઈ હતી તે પણ આપણે પુ. ૨ માં પૃ. ૨૨૫, ૨૩૫ તથા પૃ. ૩૮૧ માં જણાવી ગયા છીએ. અલબત્ત કહેવું પડે છે કે, આ બાબતમાં-એલેકઝાંડરની ચડાઈના પરિણામ વિશે–પાશ્ચાત્ય અને પવિત્ય વિદ્વાનનાં મંતવ્ય વચ્ચે ઉત્તર-દક્ષિણ દિશા જેટલું અંતર હોવાનું માલુમ પડે છે; પણ તેમાં કાંઈ આશ્ચર્ય પામવાનું કારણ નથી; કેમકે ગમે તેવા વિદ્વાન હોય અને તે નિષ્પક્ષપાત, ઉદારચિત્ત તથા કસાયેલ લેખક હોય છતાં આખરે તો તે એક મનુષ્ય જ છે ને? એટલે, જમણો હાથ હમેશાં પોતાના
હો તરફ જ વળે છે, તે કહેવત પ્રમાણે તેને પિતાની સંસ્કૃતિની મહત્વતા અને શ્રેષ્ઠતા જ નજરે દેખાયા કરે છે; જ્યારે વારતવિક સ્થિતિ અન્યથા જ હોય છે. આ કથનની સત્યતા માટે કે, હિ. ઈ. ને લેખકના પોતાના શબ્દો જ સાક્ષીરૂપ ગણાય તેવા હાવાથી, અત્રે તે ટાંકવા મન થાય છે. લેખક મહાશય પૃ. ૫૧ માં લખે છે કે, ” The Indian expedition of Alexander the Great, has for more than twenty-two centuries been celebrated in the Western world as one of the most amzaing feats of arms in the whole of history...No personage of the ancient world is better known; but of this great conqueror, the records of India have preserved no certain
trace=એલેકઝાંડર ધી ગ્રેઈટની હિદ ઉપરની ચડાઈને, આ ખા ઈતિહાસના યુદ્ધવિષયક પરાક્રમોમાંના ઉત્કૃષ્ટમાં ઉત્કૃષ્ટ અજાયબીભરેલા એક બનાવ તરીકે પાશ્ચાત્ય દુનિયામાં આજે બાવીસ રદી થયા છતાં પ્રસિદ્ધિને પામેલા ગણવામાં આવે છે. ૪૮. પ્રાચીન દુનિયામાં કોઈ પણ વ્યક્તિ તેના જેટલું પ્રખ્યાતિ પામેલ નથી, છતાં આ મહાન વિજેતા વિશે હિંદી સાહિત્યમાં કાંઈ જરા સરખોયે ઉલ્લેખ થયેલ માલૂમ પડતો. ૪૯નથી, ” આ પ્રમાણે એક જ વ્યક્તિના પરાક્રમ વિશે જે મતફેર બને-પશ્ચિમની તથા પૂર્વની દુનિયાના-સાહિત્યકારોમાં દષ્ટિગોચર થાય છે તે તેના પરાક્રમનાં મૂલ્ય-અંકન વિશેની દૃષ્ટિભિન્નતાને લીધે જ ઊભો થયેલ છે; એકે તેને કેવળ રાજકીય દૃષ્ટિથી જ નિહાળે છે, જ્યારે બીજાએ સંસ્કૃતિની દષ્ટિબિંદુથી અવલેકમે છે. આ સંસ્કૃતિ વિષયક ચર્ચા પણ આપણે પુ. ૨ પૃ. ૩૭૮ થી આગળ “સંસ્કૃતિનાં સરણ” વાળા પારિગ્રાફમાં સ્પષ્ટ રીતે સમજાવી ગયા છીએ; એટલે અહીં તે ચવિંતચૂર્ણ બની ગયેલ વિષયને પુનઃ સ્થાન આપવા માંગતા નથી. માત્ર એટલું જ જણાવવું યોગ્ય થઇ પડશે કે, કોઈપણ કાર્યને જે દીર્ઘકાલી સ્મૃતિગ્ય બનાવવું હોય, તે તેની અન્ય પ્રકારની મહત્વતા બતાવવા કરતાં, સમસ્ત માનવજાતના કલ્યાણ માટે તે જેમ બને તેમ વિશેષ ઉપકારક નીવડવા જેવું છે એમ પુરવાર કરી આપવું જોઈએ. એટલે કે જે તે કાર્ય મનુષ્ય સંસ્કૃતિનું પિક હશે તે જ તેનું આયુષ્ય લંબાઈ
(૪૭) આ પૃષ્ઠો ઉપર ટાંકેલા અવતરણે સરખાવવાથી ખાત્રી કરી શકાશે.
(૪૮ ) ૫શ્ચિાત્યની નજરે આ કથન બરાબર હશે જ; છતાં તેની કદર હિંદ સાહિત્યમાં કેવી થવા પાની છે તે માટે નં. ૪૯ નું ટિપ્પણુ જુઓ.
(૪૯) જે અલેકઝાંડરના યશોગાન પાશ્ચાત્ય પ્રજાએ આટલાં બધાં ઢેલ નગારાં વગાડીને ગાયાં છે. તેને હિંદી લેખકે એ કઈ હિસાબમાં પણ ગયા નથી; તેમાં તે પુરૂષનાં પરાક્રમ વિશે શંકા ઉઠાવ્યા મુદ્દો નથી જ પણ તે પરકમને જે દષ્ટિએથી
