________________
=
=
=
૧૧૨
ભાનુમિત્ર
[ ચતુથ
પિતાને ૨૪ કૃષ્ણભક્ત તરીકે ઓળખાવી ત્યાંના રાજા કાશીપુત્ર-રાજા ભાગવત પ્રત્યે ૨૫ પોતાની ભક્તિ- તાબેદારી કે મિત્રાચારી બતાવી છે. આ બનાવ કેમ બનવા પામ્યો હશે તે માટે કઈ મજબૂત કારણ શોધી શકાતું નથી, પણ કદાચ એમ બનવા યોગ્ય છે કે, બાદશાહ મિનેન્ડરના ત્રણ સરદારો આપણે ઉપરમાં જણાવ્યા છે તેમાંના એક ભૂમકે તે પરાક્રમ બતાવી રાજા
દ્રકનું મરણ નીપજાવ્યું હતું, જ્યારે બીજા યુદ્ધમાં બાદશાહ ખુદનું ભરણ નીપજ્યું હતું (પછી લડતાં લડતાં કે કુદરતી રીતે માંદો પડીને મરણ પામ્યો તે બરાબર કહી શકાય તેમ નથી) એટલે તક્ષશિલાના સરદારને એમ લાગ્યું હોય કે જ્યારે ખૂદ બાદશાહને પણ આ નવા શુંગપતિ–ભાનુમિત્રે-મારી નાંખ્યો છે એટલે મથુરાવાળો સઘળો પ્રદેશ હવે તેના તાબે જ ગયો કહેવાય; જેથી ક્રમે ક્રમે તે પિતાના પંજાબ તરફ ધસી આવશે જ; અને જો તેમ થયું તે પિતાને મહાયુદ્ધમાં ઉતરવું પડશે. અને પરિણામમાં, જેમ બાદશાહનું ભરણુ નીપજ્યુ તેમ કદાચ પિતાનું ભવિષ્ય પણ બની જાય; માટે પાણી આવીને નાશ કરે તે પહેલાં જ પાળ બાંધી લેવાય તે શું છેટું ? આવી ધારણથી, શુંગપતિ તરફ વફાદારી બતાવવા તથા તેના ધર્મ પ્રત્યે પોતે પણ ભક્તિ ધરાવે છે એમ બતાવવા કાજે પોતાના પ્રતિનિ
ધિને શું ગપતિની રાજધાની તરફ મોકલી દીધો હોય. જો આ અનુમાન પ્રમાણે બનવા પામ્યું હોય તો આ બનાવનો સમય ઇ. સ. પૂ. ૧૫૮ અને ૧૫૬ ની વચ્ચે એટલે કે ઈ. સ. પૂ. ૧૫૭; અથવા તો તે યુદ્ધ પછી લાગલા તુરતને જ એટલે કે ઈ. સ. પૂ. ૧૫૮ ની આખરનો ગણવો પડશે.
ઉપર પ્રમાણે તક્ષશિલાના સરદારની સ્થિતિ બનવા પામી હોય વા ન પણ બનવા પામી હોય, પણ એટલું તો ચોક્કસ થાય છે જ કે, આ અરસામાં એક બાજુ બેકટ્રીઅન શહેનશાહ હેલીકલ્સની સત્તા તેમના વતનમાં-એટલે બેકટ્રીઆવાળા પ્રદેશમાં–નાબુદ થઈ ગઈ હતી કે થઈ જવાની અણી ઉપર આવી પહોંચી હતી, અને બીજી બાનુ અહીં હિંદમાં, તેમના સરદાર પ્રતિનિધિ અથવા બાદશાહ જેવો ગણો રાજા મિનેન્ડર મરણ પામ્યો હતો. એટલે તેમના હિંદી મુલકો ઉપર નિમાયેલા ક્ષત્રપો-ઉત્તરે મથુરામાં રાજુલુલ, પશ્ચિમે રાજપુતાનામાં ભૂમક, અને પંજબમાં એન્ટીઆલસાડાસના સ્થાને હવે ગેઠવાયલે કુસુલક લીઅક-તે ત્રણે ક્ષત્રપોએ ૬ મહાક્ષત્રપનાં પદ ધારણ કરી સ્વતંત્રતા જાહેર કરી દીધી હતી.
મિનેન્ડરના મરણ પછી અને ઉપર પ્રમાસેના સરદારે મહાક્ષત્રપ બની બેઠા પછી, એશઆરામમાં આશરે ચૌદક વર્ષ રાજ્ય કરી અંતે
(૨૪) c, H. I. P. 558:-(Antialcidas) created in honour of Krishna Vasudeva, a stone column at Besnagar ( Bhilsa) by the yavana ambassador Haliodorus- who had come to king Kashipatra Bhagbhadra, then in the 14th year of his reign=કાશીપુત્ર ભાગભદ્ર રાજાના રાજ્ય ૧૪ માં વર્ષે બેસનગર(ભિલ્લા)નગરે યવન પ્રતિનિધિ હેલીઓડેરસે
કૃષ્ણ વાસુદેવના માનમાં એક મોટો પથરને સ્તંભ ઉભે (એટીઆલસીદાસ તરફથી) કરાવ્યું હતું.
(૨૫) આ કાશીપુત્ર-રાન ભાગવત કોણ કહે વાય તે માટે ઉપરને “તેમના અન્ય નામ ”વાળે પારિગ્રાફ જુઓ.
(૨૬) આ હકીકતમાં થોડો ઘેડે ફેરફાર કરો પડે તેમ છે તે હવે પછી લખવામાં આવતાં તેમના જીવન ચરિત્રે જુઓ.
