________________
પરિચછેદ ] ની સમાપ્તિ
૧૧૯ સ્વેચ્છ”૪૫ શબ્દનો પ્રયોગ કર્યે રાખે છે. મિત્ર-ભાનુમિત્ર. તે સિવાયના બાકી સર્વે નામશંગપતિઓની આ પ્રમાણેની ધાર્મિક અસહિ- ધારી નીવડ્યા છે. વળી પુષ્યમિત્ર અને વસુ પણુતા ગમે તેટલી આકરી હતી, તેમજ તેમાંથી મિત્ર જેવા તો અગ્નિમિત્રના સમકાલીન પણે થયેલ ગમે તેટલી વિલાસપ્રિયતા પ્રજાજનમાં ફેલાઈ જવા હોઇને તેની અંતર્ગત ગણી લેવી પડે છે; એટલે પામી હતી અને દુઃખ પરિણામી નીવડી હતી; માત્ર બેના રાજ્યવિસ્તાર વિશે જ અત્ર પરિચય છતાં જે તેમની એક ઉજજવળ બાજૂ હતી અને આપવો રહે છે. જે હંમેશાં ભારતીય ઇતિહાસમાં સોનેરી અક્ષરે
આ બે રાજાઓનાં જીવનવૃત્તાંત લખતી જ કોતરાઈ રહેવી જોઈએ તથા જેનો ઉલ્લેખ વખતે તેમના સમય દરમ્યાન જે જે યુદ્ધો તેમને આપણે ઉપરમાં એક વાર કરી પણ ગયા છીએ ખેલવાં પડયાં છે અને તેમાં તેઓએ જે પાઠ તેને ફરીને અહીં જણાવવી જ પડે છે કે, જે ભજવ્યું છે તથા તે તે દરેકમાં જે જે પરિણામ ચીવટથી, ખંતથી અને વિશેષતઃ તે હિંદીપણુની આવ્યાં છે તે તે સર્વ વિસ્તારપૂર્વક તે તે ઠેકાણે ધગશથી તેમણે પોતાનું સર્વસ્વ હેમી દઈ, આપણે જણાવી દીધાં છે, એટલે હવે અત્ર આ ધસી આવતી પરદેશી પ્રજાનો સામનો કર્યો જણાવવું કાંઇ બાકી રહેતું જ નથી. છતાં છે; તે જે ન કર્યો હોત કે તેમાં ન્યૂનતા દાખવી આપણે ગ્રહણ કરેલી લેખન પદ્ધતિ અનુસાર હત તે સારાયે ભારતવર્ષના તે પછીના ઇતિહાસ જ્યારે અહીં તે વિશે ઈસારે કરવાનું ધરણું જુદું જ સ્વરૂપ ધારણ કર્યું હત.
આપણે પકડવું પડે છે ત્યારે ટૂંકમાં જ શુગવંશી રાજાઓને રાજ્ય વિસ્તાર તેનું વર્ણન કરી લઈશું.
આખા વંશને રાજ્યકાળ મૂળે તે ૯૦ મૌર્ય સામ્રાજ્યને અંત આવ્યો ત્યારે વર્ષનો જ છે અને પુરાણકારના કહેવા પ્રમાણે અવંતિની હદ વર્તમાન કાળે મહિંદી એજન્સી ૧૧૨ વર્ષનો છે, પણ તેમાં પ્રથમના ૨૨ વર્ષ તરીકે ઓળખાતા મુલકવાળા પ્રદેશમાં જ લગપુષ્યમિત્રના રાજત્વના અધિકાર વિનાના છે. ભગ સમાઈ જતી હતી અને તેટલે નાનો પ્રદેશ એટલે સરવાળે વાત તો ૯૦ વર્ષના સમય પર્વત રહ્યો હોવા છતાં તે ઉપર વાયવ્ય દિશાએથી તે વંશની સતા ચાલુ રહી હતી તે સૂત્ર જ ધસી આવતી પરદેશી એનપ્રજાને ડોળો પડી રહ્યો માન્ય રાખવું પડે છે. આટલા ટૂંક સમયમાં હતો. એટલે તેટલો રહ્યો સહ્યો ભાગ પણ હિંદી ભલે રાજાની સંખ્યા સાતની અથવા કેટલાકને રાજાઓના હાથમાંથી જો સરકી જવા પામશે તથા મતે નવની ગણાય છે, છતાં મુખ્ય અધિકાર સારા હિંદનું નાક ગણાતા અવંતિપ્રદેશ ઉપર ભોગવતા અને કારકીર્દિની જાહોજલાલીવાળા પરદેશી હકુમત જે સ્થાપિત થઈ જશે તે તેમનું તે માત્ર બે જ રાજાઓ ગણી શકાય તેમ છે. સિન્યપતિપણું વગોવાયાની સાથે સાથે શું મોટું એક સમ્રાટ અગ્નિમિત્ર અને બીજે રાજા બળ- લઈને તેઓ દુનિયા પાસે ખડા રહી શકશે? તે
(૪૫) એકદમ પ્રાચીન સમયે ઉપનિષની ઉત્પત્તિ વિશે કે આ શબ્દની વપરાશ વિષે તે કાંઈ જ માહિતી નથી; છતાં આ સમયે ( ઈ. સ. પૂ.ની બીજી સદીમાં બહુ તે “યવન કે શક’ તેવા જ
શબ્દ વપરાતા હતા. બાકી “સ્ટેચ્છ' શબ્દ તે ઈ. સ. ની સાતમી સદીમાં હીજરી સંવતની સ્થાપના થઈ તે બાદ હજુ વપરાતે થયો છે અને તેથી જ રાજતરંગિગીકારે તે વાપર્યો લાગે છે,
