________________
પરિચ્છેદ ]
નો ઇતિહાસ
૧૨૭
પ્રસંગ આ વખતે પણ ઇતિહાસમાં ઉપસ્થિત થતું નથી; છતાં જે બનવા પામ્યું હતું તેને સંક્ષિપ્ત હેવાલ પુ. ૨ માં પૃ ૨૨૬ થી પૃ. ૨૪૩ સુધીના એક આખા પરિચ્છેદમાં આપ્યો છે. આ બનાવને બીજો પરદેશી હુમલો કહી શકાય.
ઉપરના બનાવ પછી વાયવ્ય હિંદનો આ આખો પ્રદેશ સમ્રાટ અશોકે પોતાની સત્તામાં મેળવી લીધો હતો.
બાદશાહ સિકંદર સ્વદેશ પહોંચે તે અવલ ઈ. સ. પૂ. ૩૨૩ માં રસ્તામાં જ તેનું મરણ થઈ ગયું. એટલે તેના દેશની ગાદી માટે તેને સરદારોમાં આંતરવિગ્રહ થયો.૮ તેમાંનો એક સરદાર જે સેલ્યુકસ નામે હતો તેણે તેની ગાદી મેળવી લીધી; તે બાદ થોડો વખત તો તેને તે બાજુએ જ પિતાની રિથતિ મજબૂત કરવાને ગાળ પડ્યો; પણ બરાબર સ્થિર થતાં વેંત તેણે હિંદ જીતવા તરફ મન દેડાવ્યું. કોઈક ઇતિહાસકારના કહેવા પ્રમાણે લગભગ ૧૧ થી ૧૭ વાર હિંદના સીમા પ્રાંત ઉપર તેણે આક્રમણ કર્યા હતાં. પણ છેવટે હારીને સમ્રાટ અશોક સાથે નામોશીભરેલી સરતો તેને કરવી પડી હતી અને પિતાના દેશ તરફ પાછું ફરવું પડયું હતું. આને ત્રીજો પરદેશી હુમલો કહેવો પડશે.
આમ વારંવાર પરદેશી ચડાઈઓમાં વિજયવંતુ નીવડવાનું હિંદની સરજતમાં લખા
થતું નહોતું. એટલે ચોથી વાર હુમલે લાંબો સમય પણ ચાલ્યો. વળી તેમાં નબળા રાજાઓની નબળાઈ હોવા ઉપરાંત “કમ જોર ગુસ્સા બત'ની કહેવત પ્રમાણે પ્રજા ઉપર દમદાટી અને જેરજુલમ પણ વધારે ગુજરાત હતો; જેથી પ્રજામાં તેમની રાજનીતિથી અસંતોષ તથા કચવાટ પણ વચ્ચે જતા હતા. એટલે કુદરતે જ કેમ જાણે આ પરદેશી આક્રમણકારોના ગળામાં વિજયમાળા આરોપવાનું ધાર્યું હોય નહીં. તેમ તેઓ ફાવ્યા હતા. અને તેમાંના કેટલાકે તો હિંદમાં પિતાની ગાદી સ્થાપી કાયમી વસવાટ પણ કર્યો હતો; જેથી તેઓને હવેથી આપણે હિંદી રાજકર્તા તરીકે લેખવા જ રહ્યા; તેટલા માટે તેમને લગત ઈતિહાસ પણ આલેખવો જ રહ્યો. આ પરદેશી વસાહતોમાંથી હિંદ ઉપર ચડી આવનારાનાં નામો મુખ્યત્વે નીચે પ્રમાણે લેવાય છે. (૧) બેકટ્રીઅન્સ (૨) પાર્થીઅન્સ અથવા ૫વાઝ (૩) શક અથવા સીથીઅન્સ (૪) ક્ષહરાટીઝ અથવા ક્ષત્રપો.૧૦ અને (૫) કુશાન.
આ પાંચે આક્રમણકારોનાં નામ અને મૂળ વિશે કેાઈ ગ્રંથકારો સહમત થઈ શક્યા નથી; તેથી જેને જેમ ફાવ્યું તેમ પોતાના અનુમાન દોરી તેમને અમુક અમુક મુલકના વતની ઠરાવી દીધા છે, અને તેના સમર્થનમાં જરૂરગી દલીલ તથા પુરાવા પણ પિતાના નિયમ પ્રમાણે રજૂ કર્યે રાખ્યા છે,
(૭) આ સમયે પરદેશી સરદારેએ હિંદમાં રહી શું કાર્યો કર્યાં હતાં તેને ટુંક હેવાલ જુદે જ ચિતર્યો છે. જુઓ પુ. ૨. પૃ. ૨૨૯ થી પૃ. ૨૪૩ નું વર્ણન.
(૮) Ind. Ant xxxvxii (1908) P. 25 within 2 years of Alexander's death, the Greek power to the East of the Indus had been extinguished -ઈ. એ. પુ. ૩૭ (૧૯૦૮) પૃ. ૨૫-અલેકઝાંડરના મરણ બાદ બે વરસની અવધિમાં જ, સિંધુની પૂર્વમાં ઊભી થયેલ ગ્રીક સત્તાને
વિનાશ થઈ ગયો હતો.
(૯) જુઓ પુ. ૨. પૃ. ૨૭૫. ટી. નં. ૯૯.
(૧૦) ને કે ક્ષત્રપ તે એક જતને ખિતાબઅધિકાર પરત્વે ઈલકાબ જ છે, પણ વિદ્વાનોએ હિંદ ઉપરના સર્વ ક્ષત્રમાંના સને લગભગ ક્ષહરાટ જાતિના ઠરાવી દીધા હોવાથી, મારાથી તે શબ્દનો ઉપગ અહીં થઈ ગયું છે. બાકી તો જેમ ઉપરની ચાર નતનાં નામ આપ્યાં છે તેમ પાંચમી જાત તે ક્ષહરાટ પ્રનની સમજવી.
