________________
પરિચ્છેદ ]
ડૂબેલા તે શુંગતિ દેવભૂતિને, વાસુદેવ નામના તેના પ્રધાનની શીખવણીથી, રાણીનાં કપડાં પહેરાવીને મેાકલેલ દાસીની સાથે વિષયની ઘેલછામાં જ તેણીના હાથે મારી નખાવવામાં આવ્યા હતા ( આણુરચિત હર્ષોંચરિત્ર પ્ર. ૬; અનુવાદ કાવેલ અને થામસ પૃ. ૧૩. )
આ પ્રમાણે ગુગવંશના અંત અવ ંતિપતિ તરીકે મ. સ’.=ઇ. સ. પૂ. ૧૧૪માં આવી ગયા છે.
ની સમાપ્તિ
અવંતિની ગાદી દેવભૂતિના મરણ બાદ ખાલી પડતાં, કયા વંશના કયા રાજા તે પદ ઉપર બિરાજવાને ભાગ્યવતા થયા હતા તે જાણુવાનું સાધન આપણને જૈન ગ્રંથ પૂરૂ પાડે છે; અને તે હકીકતના સિક્કાના અભ્યાસથી ટેકા મળે છે, એટલે તે વાતને આપણે સ્વીકાર જ કરવા રહે છે. આ ભાગ્યશાળી પુરૂષ તે ખીજો કાઈ નહીં પણ શક રાજા-નહપાણુ હતા. તે કેવી રીતે ગાદી મેળવી શક્યા, અને તેની ઉત્પત્તિ શી રીતે થઈ તે સર્વ હકીકત જાણવાને હિંદની ભૂમિ ઉપર જે પરદેશીઓનાં આક્રમણા તથા ચડાઈઓ થઇ હતી. તેમને આપણે પ્રથમ ઇંતેખાબ રજૂ કરવા પડશે; તેટલું સમજતાં વેંત ક્ષત્રપ નહુપાળુના કાંઇક પરિચય પણ આપે આપ ખુલ્લું થઇ જશે. તે હકીકત લખવાનુ થોડા વખત મુલતવી રાખી, શુંગવંશની કેટલીક બાબતા આપણે ગ્રહણુ કરેલી શૈલી અનુસાર
આ ગ્રંથ આલેખનમાં જે જણાવવી બાકી રહે છે તે વર્ષોવી દઇશું.
શુંગવશના અંત ઈ. સ. પૂ ૧૧૪ માં આવ્યા છે એટલે તેના અસ્તિત્વના અંતિમ સય્
ઇ. સ. પૂ. ની બીજી સદીના તેમના ત્ર અંતના કહેવા પડે છે અને ઇસવીના પૂર્વની વાત થ એટલે ઇસવીના સનની શરૂઆત કે ખ્રિસ્તીધર્મની
૧૧૭
આદિ થવાને પણ હજુ તેટલા સમય બાકી હતા એમ ધારવું જ રહે છે. મતલબ એ થઈ કે, અદ્યાપિ પર્યંત સારા હિંદમાં જે ત્રણ ધર્માં પળાતા આવતા હતા તેને તે જ ત્રણ ધર્માં હજુ પ્રજાધર્મ તરીકે ચાલુ રહ્યા હતા. તેમાંયે બૌદ્ધ ધર્મ રાજધમ તરીકે તા કેવળ મૌય સમ્રાટ અશાકવર્ધનના સમયે જ પૂરજોસમાં અને જાહેજલાલી ભોગવતા માલૂમ પડ્યો હતા. ત્યારપછી તેનુ કાંઇ અસ્તિત્વ જ જાણે ન હોય તેમ લુપ્તપ્રાયઃ થઇ જવા પામ્યા હતા. એટલે પછી બાકી વિચારવા રહ્યા માત્ર એ જ ધ; એક વૈદિક અને ખીજો જૈન.
તેમાં યે શુંગવ'શના આદિ પુરૂષ-પુષ્યમિત્ર, અગ્નિમિત્ર અને વસુમિત્રના જીવનવૃત્તાંત લખતાં આપણે જણાવી ગયા છીએ કે તેમના સમયે રાજપુરાહિત પતંજલી મહાશય જે મહાભાષ્યકાર તરીકે પ્રખ્યાત થયેલ છે તેમના નેતૃત્વમાં અને સાનિધ્યમાં અશ્વમેધ યજ્ઞા કરવામાં આવ્યા હતા તથા જૈન ભિક્ષુકાના અકેક શિર માટે સા સા દિનારનુ ઈનામ જાહેર કરવામાં આવ્યું હતું. એટલે તે વૈદિક ધર્મમાં માનનારા હતા એમ પૂરવાર થઈ ગયું જ કહેવાય. તેમ શુંગવંશના અંતમાં થએલા પુરૂષાનાં વૃત્તાંત લખતાં પણ એવી જ હકીકત જાહેર થઇ છે કે તેમણે નાચાય કાલિકસૂરિને ચાતુર્માંસ પૂર્ણ થાય ત્યાં સુધી વિહાર કરવા માટે હુકમ મુલતવી રાખવાની પ્રશ્નની કાકલુદીભરેલી અને તદ્દન આવતાપૂર્ણ અરજને પણ ઠારે મારી હતી. એટલે તે ખીના પણ સાબિતી આપે છે કે તેઓને રાજધમ પણ વૈદિક જ હતા. હવે જ્યારે આદિ અને અંતિમ સમયે તે વૈદિક મતાનુયાયી હતા એમ સાબિતી મળે છે ત્યારે તે આખા વંશના રાજધમ વૈદિક જ
