________________
૧૧૪.
શુપાવશે
ચતુર્થ
સૂરિને અવંતિપતિની ૩૧ હદ છોડીને દક્ષિણ દેશના પૈઠણ-પ્રતિષ્ઠાનપુર તરફ વિહાર કરવો પડ્યો હતો. સાથે કેટલીક જૈન પ્રજા હીજરત પણ કરી ગઈ હતી. દક્ષિણમાં જઈ, ધર્મોપદેરા આપી અંધપતિને તેમણે પાછા જૈન ધર્મમાં દઢ બનાવ્યો ૩૩ અને કેટલાક અતિ અગત્યના ફેરફાર કર્યા. આ પ્રમાણે અવંતિમાં જેન અને વૈદિક મત વચ્ચેનું અંતર વધતું ચાલ્યું હતું;
જ્યારે પૈઠણમાં વૈદિક મતનું ઘટી જૈનનું જોર વધારે જામવા પામ્યું હતું. (૪ થી ૭) શુગવંશની રહીસહી સત્તા
અને છેવટ રાજા ભાગવત ભાનુમિત્રના મરણ બાદ તે માત્ર નામધારી જ રાજાઓ આવ્યા લાગે છે. અને તે પણ બધા ઈદ્રિયગવિલાસમાં જ રાયમાગ્યા રહી પિતાના દિવસે નિર્ગમન
કરતા હતા. વળી તેમના કન્યવંશી પ્રધાનોએ ઈ. સ. પુ. ૧૫૭ માં પ્રધાનવટું હાથ ધર્યું ત્યારથી તે શુંગવંશને અંત ઇ. સ. પૂ. ૧૧૪ માં આવ્યો ત્યાંસુધીના ૪૩ વર્ષના ગાળામાં તેમના વંશના ચાર પુરૂષ પેઢી દર પેઢી ઉતાર પ્રધાનપદ ઉપર આવી ગયા હતા. તે ચારે પ્રધાન પણ શિથિલાચારી જ નીવડ્યા હતા. એટલે પ્રજ પણ ચારિત્ર્યના પાલનમાં છેક નીચે દરજે ઉતરી ગઈ હતી. “યથા યાત્રા તથા પ્રજ્ઞા' ના ન્યાયે આખું વાતાવરણ જ ૨૫ સહેલું થઈ ગયું હતું.
મ. સં. ૩૮૫=ઈ. સ. પૂ. ૧૪૨ બાદ શુંગવંશ માત્ર ૨૮ વર્ષ ચાલી મ. સ. ૪૭ ઈ. સ. પૂ. ૧૧૪ માં ખતમ થયો છે. આ ૨૮ વર્ષના કાળમાં ચાર રાજા થવા પામ્યા છે. વાયુપુરાણની કેટલીક પ્રતો મેળવી, તેને શુદ્ધ અને સંશોધિત
(૩૧) જન સાહિત્ય ગ્રંથમાં “અવંતિપતિની હ.” ને બદલે “અવંતિની હદ” એવા શબ્દ લખાયા છે.
જ્યારે ખરી સ્થિતિ આ પ્રમાણે છે. છતાં જે અવંતિની જ હદ છોડવાની ફરજ પડી હતી એવી સ્થિતિ હય, તે દીક્ષા પ્રસંગ કે કાલિકસૂરિનું ચોમાસું તે બેમાંથી એકભરૂચને બદલે અવંતિ નગરીમાં હતું એમ સમજવું.
(૩૨) જેન સાધુઓથી ચાતુર્માસમાં વિહાર કી શકાતો નથી તે ખરૂં છે. પણ આ તે રાજહુકમ હતો એટલે તેને “ આગાર-છૂટ” ગણી કાલિકર રિજી દક્ષિણ દેશના પૈઠણું નગર તરફ ઉપડી ગયા હતા.
(૩૩) ચંદ્રવંશી પ્રથમના છ સાત રન જન ધમ હતા. પછી પતંજલી મહાશયની દેરણાથી શાતકર બીજાએ વૈદિક ધર્મ અંગિકાર કર્યો હતો. તેના બે ચાર વંશને તે ધર્મમાં રક્ત હતા; પણ પછીથી ઢચુપચુ થવા માંડયા હતા. છેવટે આ રાજએ, પોતાના પૂર્વજોએ માન્ય રાખેલ જન ધમ પુનઃ અંગિકાર કર્યો હતે.
(૩૪) આ ફેરફાર જૈન સંપ્રદાયને સ્પર્શત છે
તેથી અત્રે જણાવવા આવશ્યકતા દેખાતી નથી. પણ અત્રે તે ટૂંકમાં એટલી જ નોંધ કરવાની કે કાલિકરસૂરિ નામના ત્રણ જૈનાચાર્યો થયા છે. તેને લગતી ટક ટક હકીકત ઘણાં ગ્રંથમાં આવેલ છે, પણ બધાને સમગ્ર રીતે જોવી હોય તો અને સમાલોચક તરીકે અન્વેષણ કરવાને સરળતા થઈ પડે તેમ વિચારવી હોય, તે કાશીની નાગરી પ્રચારણી સભાના પ્રમુખ મહાશય જ્યારે તેમને અધિકાર છોડી નિવૃત્ત થયા ત્યારે તેમને સરકાર કરવા જે દ્વિવેદીઅભિનંદન ગ્રંથ તેમને અર્પણ કરવામાં આવ્યો છે (સં. ૧૯૦=ઈ. સ. ૧૯૩૪) તેમાં એક લેખ મુનિશ્રી કલ્યાણવિજ્યજીએ (જુઓ ઉપરની ટીક નં. ૬ તથા ૭) લગભગ ૨૫ પાનાંને, નિબંધ રૂપે લખ્યું છે તે જુઓ. અલબત્ત, તેમના કેટલાંક મંતવ્યથી હું જુદું પડું છું ખરે, પણ કહેવું પડશે કે તે વિષય તેમણે બહુજ ઓછી રીતે ઇચ્છે છે.
(૩૫) જુએ ગત પરિચ્છેદે “નિષ્પન્ન થતી એક સ્થિતિ’વાળા પારિગ્રાફનું વર્ણન
