________________
પરિચ્છેદ ]
પૂર્વજીવન
ખમીર ધરાવતા અગ્નિમિત્ર જેવાનું લેહી તે તુરત જ ઉકળી આવે તે દેખીતું છે જ. એટલે લશ્કરી તાલીમનું નિરીક્ષણ કરવાના ઓઠા તો તેણે મોટી લશ્કરી કવાયતને પ્રસંગ ગોઠવ્યું અને પોતે તથા સમ્રાટ બૃહદ્રથ અશ્વારૂઢ બની સારું યે લશ્કર તપાસવા નીકળ્યા. તે સમયે લાગ સાધી તેણે સમ્રાટનો ઘાત કરી નાંખે.૩૦ આ બનાવ મ. સ. ૩૨૩=ઈ. સ. પૂ. ૨૦૪ માં બન્યો હતો.
આ સમયે પુષ્યમિત્ર હૈયાત તે હતો જ પણ તે અતિવૃદ્ધ (ર વર્ષને તે સમયે તે હતો) હોવાથી તેણે ગાદી લીધી નહીં. પણ તેની સંમતિથી અગ્નિમિત્રે પોતે જ અવંતિપતિ બની, રાજ્યની લગામ પોતાના હાથમાં લીધી અને પોતાના પુત્ર વસુમિત્રને યુવરાજ પદવી આપી. અહીંથી શુંગવંશની સ્થાપના થઈ કહેવાય.
તેણે રાજપદે આવી બધું ઠીકઠાક કરી, સૌથી પહેલું કાર્ય એ કર્યું કે, રાજ્યનો વિસ્તાર
વધારવા તરફ પોતાનું સર્વ રાજપદે ચિત્ત દોરવ્યું. એક બાજુ અનિમિત્ર પિતે કામે લાગ્યા અને બીજી
બાજ પોતાના યુવરાજને સરદારી સૅપી લશ્કર સાથે વિદાય કર્યો. પિતે ગાદીએ બેઠા હતા ત્યારે યુવરાજની ઉમર માત્ર ૨૦ વર્ષની જ હતી અને હવે જો કે પાંચ છ વર્ષ વીતી ગયાં હતાં, છતાં હજુ તે ભરયુવાન જ
કહી શકાય, તેમ લશ્કર સાથે જઈ યુદ્ધકળામાં પ્રવીણના બતાવવાને કોઈ પ્રસંગે તેને હજુ મળ્યો નહોતો. એટલે ચડાઈ લઈ જતાં, કદાચ
વ્યુહરચના કરવામાં કે સંગ્રામની અનેક ચાલે ચાલતાં હરીફ પક્ષ તરફથી પથરાતી જાળમાંલાલચમાં ફસી ન પડે, માટે એક ભેમિયા તરીકે-દોરનાર તરીકે અથવા કહે કે સંરક્ષક તરીકે પોતાના પિત પુષ્યમિત્રને યુવરાજની સાથે મોકલ્યા હતા,
જ્યારે, પિતાનું કાર્ય પ્રથમ દરજજે રાજનગરી ઉજૈનીથી બહુ દૂરના પ્રદેશ સુધી ન જતાં, પૂર્વ દિશાએ આવેલ વિદર્ભપતિને નમાવવાનું હતું ત્યારે યુવરાજને (અને પોતાના પિતા પુષ્યમિત્રને) ઉત્તર-પશ્ચિમ તરફ મોકલી, કામિરપતિ દામોદરના હાથમાંથી તુરત તાજેતરમાં જ મુલાક ઝુંટવી લઈ, ત્યાં ઠરીઠામ પડેલા યવન સરદારને હરાવી, તેમના હાથમાંથી સરસેન, પાંચાલ તથા સતલજ નદીના પૂર્વ કિનારાથી માંડીને બધા પ્રદેશો ખાલી કરાવી તે પ્રદેશમાં શુંગપતિઓનું આધિપત્ય સ્થાપવાનું હતું. આ પ્રમાણે કાર્યની વહેચણી કરવામાં આવી હતી. તેમાંથી પોતાનું કાર્ય કેવી રીતે પાર પાડયું અને વિદર્ભપતિને હરાવી તેની પાસેથી તેના મુલકને અમુક ભાગ મેળવી, કેવી રીતે અવંતિની સાથે જોડી દેવાયો તથા વિદર્ભ પતિની અતિ સ્વરૂપવંતી કંવરી માલવિકાને (જેને વિદર્ભો તરીકે પણ
(૩) ઉપરમાં પુમિત્રના વૃત્તાંતે લખેલ હકી. કત અને અત્રે અગ્નિમિત્રના વૃત્તાંતે લખેલ હકીકત (જેમકે બૃહસ્થ, સતધન્વા વિગેરેમાં કોણ પહેલે ને કેણ પછી તથા તેની તારીખે ઈ. ઈ.) માં કાંઈક ફેરફાર પડી જાય છે ખરે, પણ તેથી કરીને ઇતિહાસનું સ્વરૂપ બદલાતું નથી જ મુખ્ય સ્થિતિ કાયમ જળવાઈ જ રહે છે. જે કાંઈ ફેરફાર માલુમ પડે છે તે વિશેષ સંશોધન
થતાં અદશ્ય થઈ જવા વકી છે. (કાંઈક ખુલાસા કરવામાં આવ્યા છે તે માટે આગળ જાઓ.)
(૩૧) વિદર્ભ દેશની પુત્રી તે વેદશી (સંરત વ્યાકરણના નિયમે આ શબ્દ બન્યો છે. વિશેષ દાખલા માટે જુઓ ૫.૧ ૬. ૫. ૧૨૨, ૫. ૨. ૫.૧૭૪.) નળરાજાની રાણી દમયંતી પણ આ પ્રદેશના રાજાની પુત્રી હોવાથી તેણીને પણ વેદ તરીકે ઓળખાવાય છે.
