________________
અગ્નિમિત્ર
[ તૃતીય
૧૮૮ માં મરણ પામ્યો હતો.
બીજી બાજૂ યવન સરદારો જે નાસી ગયા હતા તેમણે સ્વદેશ જઈને પિતાના રાજા ડિમેટ્રીઅસને ખબર દીધી. એક તો તે યુવાન–તેજસ્વી રાજકર્તા હતા અને સુરતમાં જ ગાદીએ બેઠો હતે એટલે તેને પિત્તો છળી ઉર્યો, અને વેર વાળવાના ઇરાદાથી-મનસુબાથી હિંદ ઉપર ચડાઈ લાવવાની ઈસ. પૂ. ૧૯૪ ના અરસામાં તૈયારીઓ આદરી. વચ્ચે આવતા પંજાબ તેના પિતા યુથોડીમસે આશરે મ. સં. ૩૧૭=ઈ. સ. પૂ. ૨૧૦ માં લીધે હતો ખરો. પણ કાશ્મિરપતિ જાલૌકે તેમજ અવંતિપતિ અગ્નિમિત્રે તે પ્રાંત પાછળથી પિતાની આણમાં થડે છેડે અંશે મેળવી લીધું હતું. તેમાં જાલૌકના સ્થાને અત્યારે તે તેના પુત્ર દાદરનો વહીવટ શરૂ થઈ ગયો હત; એટલે બહાદુર ડિમેટ્રીઆસને તેને ભાગે આવેલું પંજાબ પાછું મેળવી લેવાને જરાયે મુશ્કેલ જેવું લાગ્યું નહોતું. આ પ્રમાણે તેણે અંદાજે ઈ. સ. પૂ. ૧૮૮ માં પંજાબનો ઉત્તર ભાગ જીતી લઈ ત્યાં પોતાની સ્થિતિ મજબૂત કરી લીધી અને પછી આગળ વધવાને કાંઈક બહાનું મળે માટે યુક્તિઓ રચવા
માંડી. તેમાં એક યુક્તિ આ પ્રમાણે ગોઠવી હતી, ચીનાબ અને રાવી નદી વચ્ચેના ભદ્ર નામે ઓળખાતા પ્રદેશમાં કેઇ એક સૌંદર્યવતી યવન પુત્રીને૪૦ ફરવા મોકલી૪૧. એવી ગણત્રીએ કે યુવરાજ વસુમિત્રની નજરે પડે અને તેણીને મોહમાં લપટાય. બન્યું પણ તેમજ. યુવરાજ તેણીના રૂપમાં લોભાયો અને તે કન્યા માટે માગું મોકલ્યું. સ્વભાવિક રીતે જ તે માંગણી સ્વીકારવામાં ન આવી. એટલે પરિણામે બન્ને પક્ષ વચ્ચે યુદ્ધની નોબત ગડગડી, આ યુદ્ધમાં ડિમેટ્ટી અને પિતાનું પરાક્રમ બતાવવાનો ઠીક મેક્કો મળી આવ્યો હતો એમ સમજાય છેઃ કેમકે યુવરાજ હારી જવાથી સતલજ નદીના તીર પ્રાંત સુધીનો દક્ષિણ પંજાબવાળા મુલક કદાચ એક વાર ફરીને ડિમેટીઅસના હાથમાં જઈ પડ્યો હોય તે ના કહેવાય નહીં. પણ ખરી વસ્તુસ્થિતિનું માપ કાઢી લેવાની રાજા અગ્નિમિત્રને આ વખતે બુદ્ધિ સૂઝી. તેણે બીજો અશ્વમેધ કરવાની જાહેરાત કરી અને યુવરાજને તે અશ્વની રક્ષા માટે પાછળ જવા હુકમ ફરમાવ્યો. અશ્વ જ્યાં સતલજ નદીના પ્રદેશમાં પહોંચે કે યવનેએ તેને અટકાવ્યું. પરિણામે
,
છે
(૪૦) ગ્રીક ઈતિહાસમાં રૂપવતી કન્યાને લીધે યુદ્ધ જગ્યાની હકીકત મળતી નથી, માત્ર યુગપુરાણમાં જ છે એમ બુદ્ધિપ્રકાશ. પુ. ૧. પૃ. ૯૬ માં જણાવાયું છે. તેનું કારણ મારી સમજમાં એમ આવે છે કે, આ યુદ્ધ તે ડિમેડીએસની હિંદમાંની રાજકારકીર્દીને અંગે છે; નહીં કે ગ્રીક કે બેકટ્રીઅન રાજપતિ તરીકે; એટલે તે બીનાને ગ્રીક ઇતિહાસમાં કદાચ સ્થાન મળ્યું ન હોય તે બનવા યોગ્ય છે.
(૪૧) કન્યા અકસ્માત યુવરાજની નજરે પડી ગઈ હતી કે ભણી જોઈને યુતિ ગોઠવી તેની નજરે તેણીને પાડી હતી, તે બે સ્થિતિમાંથી એક હોઈ શકે,
બીજી સ્થિતિ વધારે સંભવનીય કલ્પીને મેં તે પ્રમાણે વર્ણન કર્યું છે.
(૪૨) અશ્વમેધ યજ્ઞ કરનાર સામાન્યત: મેટા પ્રદેશને રાજક્ત હોય તે જ કરી શકે છે. તેમાં યજ્ઞમાં થતા ખર્ચને પ્રશ્ન નથી પણ તે રાનની સત્તા તળેના પ્રદેશવિસ્તારને પ્રશ્ન છે. સહજ સમજી શકાય છે કે,
જ્યારે અગ્નિમિત્રે અશ્વમેધ યજ્ઞ કર્યો છે ત્યારે તેને રાજ્યવિસ્તાર તેના પૂર્વના સજઓ કરાં અતિ. માટે થઈ ગયું હોય જ; એટલે નીચેના ટી. નં. ૪૪ માં સ્મૃાવાયેલી પ્રાચીન ગ્રંથેની સિંધુ નદીવાળી માન્યમ કેટલે દરજે સત્ય ગણું શકાય તે વાચકે આપમેળે વિચારી શકો.
