________________
પરિચ્છેદ ]
નું આયુષ્ય
૧૦૩.
સુત્યેકને ઠરાવો પડે છે. તે બાબતમાં અન્ય કોઈ વિશેષ સમર્થન મળતું જણાતું નથી; પણ સુઝના સિક્કા મળેલ છે તે ઉપરના અક્ષર ઉપરથી એટલું સ્પષ્ટ થાય છે કે, તે પુષ્યમિત્ર સેનાપતિથી ત્રીજી પેઢીએ થયેલ છે. અને પુષ્યમિત્રનું વૃત્તાંત લખતાં આપણે એમ સાબિત કરી ગયા છીએ કે તે કદી રાજપદે આ જ નથી. મોટામાં મોટો જે હેદ્દો તેણે ભોગવ્યો છે તે સન્યપતિ કે મહાઅમાત્ય તરીકે જ. એટલે આ બે હકીકતથી સિદ્ધ થાય છે કે, (૧) પુષ્યમિત્ર વિશેનું આપણું કથન, તેના વંશના આ રાજકુમારે પડાવેલ સિક્કા ઉપરથી સત્ય કરે છે તથા (૨) સુમિત્ર જ્યારે પિતાને પુષ્યમિત્રથી ત્રીજો પુરૂષ જણાવે છે ત્યારે બેની વચ્ચે એક
વ્યક્તિ થઈ ગઈ હોવી જોઈએ. મતલબ કે પોતે પુષ્યમિત્રના પૌત્ર દરજજે લગભગ છે; અને જે તેમજ હોય તો આપણે તેને અગ્નિમિત્રના પુત્ર તરીકે અથવા તો ભત્રિજ તરીકે લેખ રહેશે. વળી એ સિકકા ઉપરથી એમ પણ સાબિત થાય છે કે, તે પિતે રાજપદે અભિષિકત થયો નહીં હોય; નહીં તો પોતાને માટે ઓળખ આપવાની જરૂર જ રહેત નહીં, જેમ અન્ય રાજાઓ પોતાનું નામ ને કુળની નિશાની ઈ. કેતરાવે છે તેમ. આ સર્વ હકીકત જોતાં તે આબાદ રીતે વસુમિત્રને જ લાગુ પડતી દેખાય છે. તે રાજકુમાર પણ છે, પુષ્યમિત્રનો પૌત્ર પણ છે, તેમ અગ્નિમિત્રની પાછળ ગાદીએ આવનાર પણ હતા; (પણ કાંઈક કુદરતી સંજોગોમાં તેમ થવા બન્યું નથી
(૫) જ. બી. એ. પી. સે. પુ. ૨૦ આંક ત્રીજો, ચોથે પૂ. ૩૦? “ સેનાપતિ તિત ” તે જ પુસ્તક પૃ. ૩૦૨-Sumitra being identical with Vasumitra of the Puranas-સુમિત્ર તે જ પુરાણુમાંના વસુમિત્રની બરાબર છે,
તેટલું ખરું છે). એટલે પુષ્યમિત્રથી ત્રીજો પુરૂષ પણ છે. વળી આ વાતને બીજી બે હકીક્તથી ટકે પણ મળતો દેખાય છે? (એક) જેમ સુમિત્ર-સુયેકને અમલ-સત્તાધિકાર પુરાણકારોએ સાત વર્ષને જણાવ્યું છે તેમ વસુમિત્રનો સત્તાકાળજુવરાજ તરીકે-તેટલા જ સમયનો હતો એમ આપણે સાબિત કરી ગયા છીએ. (બીજુ) આ પછી જે રાજાઓની નામાવળી પુરાણકારે આપી છે તેમાં “વસુમિત્ર બીજો' એવી એક વ્યક્તિ બતાવી છે; અને જે તેને સત્ય લેખીએ તે-તેમ ખોટું માનવાને વિરૂદ્ધ પડતી કેઈ સાબિતી આપણને હજુ સુધી મળી નથી–વસુમિત્ર પહેલો નામે કેઈક પુરૂષ તે વંશમાં થઈ ગયા હોવો જોઈએ એમ આપોઆપ સિદ્ધ થાય છે. આવાં અનેકવિધ કારણોને લીધે આપણે આ સુકને વસુમિત્ર તરીકે જ લેખો રહે છે.
તેમ આ સિક્કામાં તે જયારે પોતાને પુષ્યમિત્ર સિન્યપતિથી ત્રીજા પુરૂષ તરીકે જાહેર કરે છે ત્યારે તેના સિક્કાનો સમય પણ કહી શકાય કે તે ઈ. સ. પૂ. ૧૮૮ થી ૧૮૧ સુધીનો સમય હશે. અથવા સુપેઇ નામ જે યુવરાજપદે આવ્યા પૂર્વનું એટલે કે વસુમિત્ર નામ ધારણ કર્યા પહેલાંનું હોય, તો તેનો સમય ઇ. સ. પૂ. ૧૮૮ પહેલાંને ગણો ૫ડશે. સંભવ છે કે વસુમિત્ર નામ ધારણ કર્યું તે પૂર્વનું તે હશે; કેમકે હવે પછી જે રાજવીઓનાં નામો આવે છે તે પુષ્યમિત્ર, અગ્નિમિત્ર, વસુમિત્ર, બળમિત્ર, ભાનુમિત્રની
(૬૦) ૩૫રનું જ પુસ્તક પૃ. ૩૦૧:-Sumitra was a son of Agnimitra-સુમિત અગ્નિમિત્રનો પુત્ર થતું હતું.
(૬૧) જુએ ઉપર પૃ. ૬૧. માં આપેલ વંશાવળી. (૬૨) જુએ ઉપર પૃ. ૬૨, ની વંશાવળી..
