________________
નિષ્પન્ન થતી
[ તૃતીય
આ બીજા યજ્ઞ બાદ પોતે માત્ર આઠ વર્ષનું આયુષ્ય ભોગવી શકયો છે.
અશ્વમેધ યજ્ઞ કરવામાં જે શાસ્ત્રવિધિ કરવામાં આવતી હશે તેની સાથે આપણે કાંઈ
નિસબત નથી એટલે તેની નિષ્પન્ન થતી ભાંજગડમાં ઊતરવાનું કારણ એક સ્થિતિ નથી. પણ તેમાંનું જે એક
તત્ત્વ સામાજિક વ્યવસ્થા ઉપર અસર કરી તેને ખોરંભે ચડાવે છે, તેની ઊડતી નેંધ લેવી તે તે અત્ર આવશ્યક છે જ. તે આ પ્રમાણે ગણાય છે.
અશ્વમેધ યજ્ઞ કરાવનાર (વિધિ કરાવનાર પુરોહિતને નહીં, પણ જેના હુકમથી તે યજ્ઞ કરાવાય છે તેને) વ્યક્તિને યજમાન કહીને સંબોધવામાં આવે છે. બનતા સુધી આવો યજમાન હમેશાં કઈ મેટા રાજ્યનો ભૂપતિ જ હોય છે. અને આવા રાઓને અનેક રાણીઓ હોવાથી તેમાં જે મુખ્ય એટલે પટરાણું હોય છે તેને એક અધિકાર આ સમયે એવો ગણવામાં આવે છે કે, અશ્વમેઘ યજ્ઞમાં હોમાયેલા અથવા હોમવા માટે નિર્ણિત થયેલ–અશ્વના શબની પડખે તેણીને સૂવું પડે છે. અને તે સ્થળે તે પ્રસંગનું સ્મરણ કરાવતું બિભત્સ ચિત્ર ૪૮ પત્થરની
શિલા ઉપર તરી રાખવામાં આવે છે, જે ચિત્ર તેને તે સ્થિતિમાં કેટલાયે જમાના સુધી જાળવી રાખવામાં આવે છે. આ વિશે એક પ્રખ્યાત ઈતિહાસત્તા લખે ૪૯ છે કે“There is independent evidence to show that the obscure elements of the Vedic rites grew unpopular in course of time and fell into desuetude. =વૈદિક મતની ક્રિયાકાંડના આવાં અસભ્ય અંશે કાળના વહેણ સાથે પ્રજામાં અપ્રિય થઈને તદ્દન ભૂંસાઈ જવા પામ્યાં હતાં.” આવાં ચિત્રના દશ્યથી બીજી કયા પ્રકારની અસર ભાવી પ્રજા ઉપર થતી હશે તે કહી શકાય નહીં પણ એટલું તે અવશ્ય બને છે કે, તે ચિત્ર જેની જેની દૃષ્ટિએ પડે છે તેના મન ઉપર વિકાર ઉત્પન્ન થાય છે. અને માનવાને કારણ પણું મળે છે કે આને યજ્ઞો થયા બાદ લોકોની ભાવનામાં અજબ પ્રકારનો ફેરફાર થઈ જઈ તેઓ સ્ત્રીલંપટ બની જતા હતા. આવી સ્પષ્ટ હકીકતના દૃષ્ટાંતે, ઇતિહાસના દફતરે આલેખા
લાં ક્યાંય હશે કે નહીં, તે મારી જાણમાં નથી, પણ આ સમયના સંબંધમાં વાયુપુરાણના લેખકે તે તેની ખાસ નોંધ પણ કરેલ છે. જુઓ
૧
ગર્ગ સંહિતામાં લખ્યું છે કે, ભારતવર્ષમાં તે બાદ સાત રાજા રાજ્ય કરશે. હવે આપણે ગણીએ તે શુગવંશી રાજની સંખ્યા અગ્નિમિત્ર પછી સાતની જ થઈ છે; પણ મૈર્ય સા. ઇતિ. પૃ. ૬૫૮ ઉપર, તે ગ્રંથના લેખકે એમ લખ્યું છે કે “ઈસકે બાદ ભારતમેં સાત રાજ રાજ્ય કરને લગે, યા ભારત સાત રાજ મેં વિભક્ત હો ગયા–ગાંધાર, કાશ્મિર, મગધ, કલિંગ, આંધ્ર ( જ્યારે પાંચનાં જ નામ લખી બતાવ્યાં છે.) એટલે દેખાય છે કે, મનકલ્પિત અર્થ તેમણે કરી દીધું છે. વિશેષ ખુલાસા માટે, આ પરિચ્છેદને અંતે શુંગવંશી
રાજાઓની શુદ્ધ કરેલી વંશાવળી જુઓ.
(૪૭) શુંગ અગ્નિમિત્રને રાજ્યકાળ પુરાણોમાં ૮, અને યુગપુરાણમાં ૩૦ વર્ષને આપે છે. (જુઓ બુદ્ધિપ્રકાશ પુ. ૭૬, પૃ. ૯૬, પંક્તિ ૧૪ મી)
(૪૮) , હિ. ક. પુ. ૫. અંક ૩, પૃ. ૪૮૫: રાજ જન્મેજયની પટરાણી વપુષમાને ઘેડાના શબની પાસે જ્યારે સૂવાડવામાં આવી ત્યારે છે તે ઘોડાના શબમાં પ્રવેશ કરી તેણીના સાથે સંભોગ કર્યો હતે. (સરખા આગળ ઉપર શક પ્રજાની ચડાઇનું વર્ણન).
(૪૯) છે. હિ. ક. મજકુર પુસ્તક પૂ. ૪૦૫.
