________________
પરિચ્છેદ ]
ત્યાંની દેખરેખ રાખવા તેની નીમણુક મૌર્યરાજાના વડા સૈન્યાધિપતિ તરીકે કરી હતી. તે હિસાબે તે જ્યારે સૈન્યપતિ નીમાયા હતા ત્યારે ૩૦૧–૨૬૫ ( જન્મ )=૭૬ વર્ષની તેની ઉમર હતી એમ ગણવું પડે. હવે વિચારે કે જ્યારે તે આટલી નાની ઉમરે, રાજાપદથી તુરત બીજો નબર ગણાય એવા સૈન્યપતિના હાદ્દા ઉપર ( અને તે પણ સ્વદેશમાં હજુ નિમાય તે વાત જુદી ગણાય, પણ અહીં તેા પરદેશી ફ્રીજ છે અને તેમાં ય વળી સાધારણ સંજોગા નથી, પણ જ્યાં દુશ્મનાવટ અને વેરવૃત્તિના ડુંગરે ડુંગરા ખડકાઈ રહ્યા છે, તેવા પ્રસંગે એક અતિ કાળેલ પુરૂષ તરીકે નીમવાની વાત છે) નિમાય ત્યારે તેને સૈન્યની નાકરીમાં જોડાયે ગણવા કયારે ? અને જોડાયા બાદ પણ ક્રમે ક્રમે તે વડા સૈન્યપતિના હોદ્દે આવ્યા હશે ? કેબલને ( જેમ રાજાના રાજ્યાભિષેક કરવામાં ઉમરનેા ખાદ હોતા જ નથી. કેમકે રાજ્ય ચલાવવાની જવાબદારી તે। રાખના કરતાં તેના પ્રધાનને શીરે મૂકાયલી હાય છે) તે પદે નિયુક્ત થઈ ગયા હશે ?
આવા આવા અનેક અને ભિન્ન ભિન્ન મુદ્દા ઉપસ્થિત કરીને, જુદી જુદી રીતે વિચારા, તે ચે એક જ નિણૅય ઉપર આવવું પડે છે કે પુષ્યમિત્ર અને રાજા કલ્કિ, તે બન્ને ભિન્ન ભિન્ન વ્યક્તિ જ છે; અને જ્યારે બન્ને ભિન્ન જ છે, ત્યારે તે પુષ્યમિત્રને બાદ કરતાં, અગ્નિમિત્ર તે જ રાજા કલ્કિ એમ આપે આપ સાબિત થઈ જાય છે.
કાને કહેવા?
તેને જન્મ મ. સ.૨૬૭–ઈ. સ. પૂ. ૨૬૦ માં હતા; એટલે તેના પિતા પુષ્યમિત્ર
(૨૬) ઉપરની ટીકા ન, ૨૫ ની હકીકત સાથે
૧૨
૮૯
જ્યારે મૌય સમ્રાટના લશ્કરમાં મ. સ. ૨૯૮ આશરે સ. પૂ. ૨૨૯ માં જોડાયા હતા. ત્યારે તે લગભગ ત્રીસ વર્ષના હતા; અને ત્યારથી જ તેનું રાજદ્વારી૧ જીવન શરૂ થયું ગણાય. કેમકે ત્યારથી જ તેને પેાતાના પિતાના હાથ તળે રહી તાલીમ લેવાના સંજોગા મળવા પામ્યા હતા. બાકી વાસ્તવિક રીતે જ્યારે ઇ. સ. પૂ. ૨૨૬ માં પુષ્યમિત્રને સૈન્યપતિના પદ ઉપરથી તે વખતના વિજેતા અષ્રપતિ શાતકરણીએ મુખ્ય અમાત્યના ૫૬ ઉપર નિર્માણ કર્યાં; ત્યારે અથવા ત્યારથી જ તેણે પેાતાના પિતાના પદને શેાભાવવા માંડયું ગણી રાકાશે, મૂળે જ પિતાના હાથ તળે જીવનની શરૂઆત કરી અને તેમાં વળી સેનાધિપતિના હોદ્દે સંભાળવા પક્યો-એટલે તેના સ્વભાવ, રહેણી, કરણી, વિચારા આદિ સર્વે સંસ્કૃતિના અગા તે પ્રકારની ઢલણુ તરફ વળવા માંડ્યા. અને તે ધાટિમાં જ તેનું શેષ જીવન ઘડાયુ તથા સંપૂણૅ થયુ' એમ કહીએ તે પણ ચાલે. આ પદ ઉપર પોતે મ. સ’. ૩૧૬ ઇ. સ. પૂ. ૨૧૧ સુધી, એટલે કે ૧૫ વર્ષ સુધી ચાલુ રહ્યો; તેટલામાં મૌસમ્રાટ આ સમયે ( ધણું કરીને સતધન્વા અથવા શાતધન) મરણ પામતાં તેને પુત્ર બૃહદ્રથ મૌય સમ્રાટ બન્યો, આ સમયે પુષ્પમિત્ર અતિવૃદ્ધ થઈ ગયા હતા એટલે રાજકારણથી તે લગભગ નિઃસ્પૃહ થઇ ગયા હતા, જેથી અગ્નિમિત્રે સર્વ કામ સરંભાળવા માંડયું હતું. બૃહદ્રથનું રાજ્યશાસન મ. સ. ૩૧૬ થી ૩૨૩
સમ્રાટ
અન્યા
પહેલાનું
જીવન
સરખાવે,
