________________
સમકાલીન
[ દ્વિતીય
ઉપરાંત, પુષ્યમિત્રતા સમકાલીન પણે થવા માટે પણ તે કાંઈક ઉમરે પહેઓ જ ગણાય; તેમ વળી સુશર્મનને મારીને ગાદીએ બેઠે તે વખતે પણ પુખ્ત ઉમરે જ પહોંચ્યો હોવે જ મનાય. તેમ વળી શ્રીમુખે ૩૬ વર્ષ રાજ્ય પણ કર્યાનું ઈતિહાસ કહે છે. એટલે શ્રીમુખનું આયુષ્ય, જો ઉપરની તવારીખ સાચી જ કરે તે, પુષ્યમિત્રની ઉમર સાથે બેસતા થવા માટે, તે સમયે શ્રીમુખની ઉમર કમમાં કામ ૨૫ વર્ષની (પુખ્ત વય ગણવા માટે આ આંક લીધો છે) + શુંગવંશ ચાલ્યાને કાળ ૯૦ વર્ષ + કન્વેશ ચાલ્યાનો કાળ ૪૫ વર્ષ + ૩૬ વર્ષ શ્રીમુખનો પિતાને રાજ્યકાળ = એમ મળી કુલ શ્રીમુખનું આયુષ્ય ૨૫ + ૯૦ + ૪ ૫ + ૬ = ૧૯૬ વર્ષનું થયું કહેવાય. શું આ કઈ રીતે બનવા ગ્ય છે? એટલે તેમની જ દલીલથી અને તેમને જ શબ્દોથી પૂરવાર થાય છે કે રાજા પુષ્યમિત્ર કઈ રીતે રાજા શ્રીમુખને સમસમયવર્તી હોઈ જ ન શકે; પણ કાં તે આગળ અથવા કાં તે પાછળ જ હોઈ શકે. પરંતુ આપણે પૃ. ૬૮ ઉપરની પંક્તિઓમાં તેમજ અગાઉ પણ સિદ્ધ કરી ગયા છીએ કે, ખારવેલ ચક્રવર્તી તે રાજા પુષ્યમિત્રની પૂર્વે કેટલાંય વર્ષો થઈ ગયો છે. એટલે ચક્રવર્તી ખારવેલના સમકાલીન પ્રમુખને પણ, રાજા પુષ્યમિત્રની પૂર્વે જ અને તે પણું બહુ લાંબા સમયે થઈ ગયો ગણવો રહે છે. આ પ્રમાણે પ્રથમની ચાર વ્યકિતઓના, એટલે કે ખારવેલ,
શ્રીમુખ, પુષ્યમિત્ર અને બૃહસ્પતિમિત્રના, માત્ર સમય પરત્વેની વિચારણા કરી લીધી. (બીજા બનાવો માટેની સરખામણીની દલીલો ચક્રવર્તી ખારવેલના વૃતાંતે કરવી ઠીક ગણશે; તથા કેટલીક ચર્ચા પુ. ૧ માં પૃ. ૧૫૪ થી ૧૬૧ સુધીમાં કરવામાં આવી છે. તે બન્ને સ્થળોએ જોઈ લેવા વિનંતિ છે.)
હવે વિચારવાનો રહ્યો માત્ર યવન સરદાર મિરેન્ડર-મિનેન્ટરનો સમકાલીન પણે હોવાનો મુદ્દો. યવન (ગ્રીક) ઇતિહાસ પ્રમાણે આ મિરેન્ડરમિનેન્ડર તે શ્રીકરાજા યુક્રેટાઈઝના કુટુંબમાં કોઈ ખેથી જન હતા; અને તે ગ્રીક રાજા યુક્રેટાઈડઝ (જેને સમય ઇ. સ. પૂ. ૧૬ 2 છે) ના પુત્ર હેલીએંકલ્સ(જેને સમય ઈ. સ. પૂ. ૧૩૦ છે) ના સમયે હિંદમાં રાજ્ય કરતો હતો. આ બે ગ્રીક પાદશાહના સમય ૨૦ ( આપણે તેમનો ઇતિહાસ લખતાં સાબિત કરીશું ) ને જે પુષ્યમિત્ર શુંગવંશના સમયની ( જુઓ પૃ. ૬૧ ઉપર : તેનો સમય ઈ. સ. પૂ. ૨૨૬ થી ૧૮૮ સુધીને છે) સાથે સરખાવીશું, તે તુરત સમજી શકાશે કે મિનેન્ડરને સમકાલીન હેલીકલ્સ તે શું, પણ હેલી એકદસને પિતા યુક્રેટાઈડઝ પણ કદાચ પુષ્યમિત્રના સમયે હૈયાત નહીં હોય; પણ યુકેટાઈઝના પૂર્વ ના બાદશાહ અને સ્વામી ડિમેટ્રિઅસનું રાજ-સ્વામિત્વ પ્રવર્તી રહ્યું હતું. મતલબ કે પુષ્યમિત્રના મર બાદ લગભગ ચાળીસ વર્ષે મિનેન્ડરનું હિંદમાં રાજ્ય ચલાવવાનું
(૯) જ. એ. બી. પી. સે. પુ. ૧૩૭; પૃ. ૨૪૫ તથા આ પુસ્તકે આગળ ઉપર લખેલા કોઠે જુએ.
(૨૦) જુઓ આગળ ઉપર પરદેશી પ્રજાના પરિ દે તેમની નામાવલી અને સમયાવળી આપવામાં આવી છે.
(૨૩) ઇ. હિ. ક. પુ, પ. પૂ. ૪૦૪-...કેમકે ઈ. સ.
૧. ૧૭૫ પછી તુરતમાં જ ડિમેટ્રીઆસની જીવનદીલાને વાસ્તવિક રીતે અંત આવી ગયો હતે.
( Ind. His. Quart. V. P. 404 ) As the career of Demetrius practically came to an end soon after B. C. 175.
