________________
ચારિત્રની તુલના
[ દ્વિતીય
પાસેના રાજપૂતાનાવાળા પ્રદેશમાં તેમ જ સૌરાષ્ટ્રમાં પોતાનું ધામ બનાવવા-પિતાની સ્થિતિ કરવા લાગ્યા હતા. તથા સર્વત્ર ધર્મશાંતિ માટે મંત્રો જપવા મંડી પડયા હતા. મહાવીરની પાટે બિરાજતા આ સમયના આચાર્યશ્રી સુપ્રતિબદ્ધજી અને આચાર્યશ્રી સુસ્થિતજીએ આ કારણને લીધે જ કેડિવાર મંત્રનો જપ જ હતો; તેથી તેમના ગણને “ કૌડિન્ય ગણુ” નું ૪૯ ઉપનામ મળ્યું છે. આ પ્રસંગની કદાચ તે સાક્ષી રૂપ હશે. વળી જે કેટલાક વિશેષ જુલ્મો સમ્રાટુ અગ્નિમિત્ર જેનધમ ઉપર વિતાડ્યા હતા તેને ખ્યાલ રાજા કલિકનું વૃતાંત વાંચવાથી વાચક વર્ગને તાદસ્ય સમજાશે. એટલે અત્રે તે એટલું જ કહીને આપણે વિરમીશું કે, એક પેલી જે ગ્રામ્ય ઉકત વૈદિક ધર્મવાળા તરફથી પ્રચલિત થઈ ગઈ છે કે, રસ્તામાં ચાલ્યા જતાં આપણને કદાચ સામેથી ગાંડોતુર હાથી આવતે દેખાતે હોય અને રસ્તાની સંકડાશ હોવાથી નાશી છૂટવાનું બને તેમ પણ ન હોય, એટલે કે મરણુભય પણ તદ્દન નજીક આવી પડેલ દેખાતે હોય, છતાં તે સમયે જે નજીકમાં કઈ જૈન મંદિર હોય અને તેમાં પ્રવેશ કરવાથી જીવની રક્ષા થઈ શકે તેમ હોય તો પણ આ જ ઘર નિર્માવિરે ”
જૈન મંદિરમાં જવું નહીં. આવી મહા વિષમ આજ્ઞાનું ફરમાન જે થયું લાગે છે તે કદાચ સમ્રાટ્ર અગ્નિમિત્ર જેવા સત્તાધારી અને જુલમી કલ્કી રાજાની રાજનીતિનું તેમ જ પતંજલી મહાશય જેવા કેવળ ધર્મઝનૂનના પિષક રાજ્યપુરોહિત જેવાના ધર્મોપદેશનું જ પરિણામ હેઈ શકે એવા અનુમાન ઉપર જવું પડે છે.
આ ઉપરથી કહી શકાશે કે પતંજલી મહાશય ભલે મહાવિદ્વાન હશે, મેટા વૈયાકરણ હશે છતાં પૂર્વે વિખ્યાત થયેલ વૈયાકરણી પાણિનિ જેવા-લોકકલ્યાણકારી ભાવનાવાળા તે તેમને ન જ કહી શકાય તેમ ભલે તેમને આપણે રાજ્યપુરોહિત તરીકે ઓળખી શકીએ, પણ મહાસમર્થ રાજ્યપુરોહિત ચાણકયની તુલનામાં તેમને એક રાજનીતિજ્ઞ તે નહીં જ કહી શકીએ. પણ જે કેવળ ધર્મભાવનાના કાટલાંથી પરીક્ષાનું પ્રમાણુ કે માપ કાઢવાનું ઠરાવવામાં આવે તે જરૂર કહેવું પડશે કે સમ્રાટ્ર પ્રિયદર્શિનની રાજનીતિના રંગ આપણને મોગલ સમ્રાટુ અકબરની ધર્મસહિષ્ણુતાની યાદ દેવડાવે છે; જ્યારે પતંજલી મહાશયના નેતૃત્વ નીચે સમ્રાટ અગ્નિમિત્રની નીતિ તે ધર્મઝનૂની મોગલ સમ્રાટ ઔરંગઝેબનું જ ભાન કરાવે છે.
(૪૯) “કોડિન ” “કેટિન ” શબ્દ હશે પણ અપભ્રંશ થતાં “કોડિન્ય” વપરાશમાં આવ્યું દેખાય છે. બીજું “કૅટીન-શેત્રના આ આચાર્યો હોવાનું જણાવે તેમ ન હોવું જોઈએ. કારણ કે ત્ર’ તે હમેશાં
જન્મથી જ અમુક હોય છે અને તેમ ગણાય છે; જ્યારે ગણું તે, જિંદગીના જીવનમાંના કેઈ બનાવ પાછો લાગુ પડે છે. એટલે કે ડિન કે કેટિન તે ગણુસૂચક શબ્દ હવે જોઈએ પણ ગેત્રસૂચક નહી જ.
