________________
વિશેષપણે
[ પ્રથમ
૪૯. ) તે પણ વ્યાજબી છે. તેમ તેનું નામ ખરા શુંગવંશના રાજાની નામાવલિમાં ન મૂકતાં? ( જુઓ આગળ ઉપર તેની નામાવલી) માત્ર શું ગભૂય તરીકે ગણાવાયું છે તે પણ વ્યાજબી છે. એટલે હાલ તે આપણે તેને રાજ. નીતિને એક અઠંગ ખેલાડી તરીકે અથવા તે એક રાજરત્ન તરીકે ગણી લઈશું; પણ એક સ્વતંત્ર
સમ્રાટ તરીકે તો નહીં જ.
તેનું મરણ ૮૦ વર્ષની ઉમરે (કે ૮૮ વર્ષની ઉમરે ) થયાનું પુરાણકારે જણાવ્યું છે. એટલે હવે આપણે તેના જીવનના જુદા જુદા અધિકારની તારીખે ચેકકસપણે નીચે પ્રમાણે ગોઠવી શકીએ.
તેની
ભગવેલ પદના વર્ષ
ઉમર
મ. સં. ઈ. સ. પૂ. જન્મ ૨૫૧ ૨૭૬ સેનાધિપતિ ૩૦૧થી ૩૨૩ ૨૨૬ થી ૨૦૪ વાનપ્રસ્થ અવસ્થા ૩૨૩ થી ૩૩૯ ૨૦૪ થી ૧૮૮
૫૦ થી ૭૨ ૭૨ થી ૮૮
૨૨ ૧૬
કુલ વ
૩૮
મરણ ૩૭૯ ૧૮૮
અગ્નિમિત્ર રાજા અગ્નિમિત્રને અમરકેની ટીકામાં ચક્રવર્તી જેવો જે ગમે છે તે વાસ્તવિક દેખાય છે, કેમકે તે હકીકત તેના રાજ્યવૃત્તાંત ઉપરથી પણ સાબિત થઈ જાય છે. વળી તે એક પ્રબળ પ્રતાપી, સત્તાશીલ અને મહાપરાક્રમી રાજા હતા; કેમકે તેણે પિતાની જવલંત અને વિજયી કારકીર્દિની નિશાની તરીકે બે મોટા અશ્વ
મેધ યજ્ઞો પોતાના રાજપુરોહિત પતંજલી મહાશયના આધિપત્ય નીચે કરાવ્યા હતા; તેમ જ કટિક રાજાનું જે વર્ણન (આગળ ઉપર જણાવવામાં આવશે) પુરાણિક ગ્રંથમાં લખાયેલું છે તે પણ આબાદ રીતે તેને જ લાગુ પડતું હોય એમ દેખાય છે. આ સઘળી હકીકતથી તેની શક્તિ અને પ્રભાવનું માપ આપણે સહજ કાઢી શકીએ તેમ છે.
અત્રે હવે એક પ્રશ્ન વિચારો રહે છે.
(૧૨) ઇ. હિ. ક. પુ. ૫, આંક ૩ (૧૯૨૯) પૃ. ૩૯૭–પુષ્યમિત્રને દિવ્યાવદાનના ૨૯ મા અવદાનમાં મૈયવંશના અંતિમ રાજા તરીકે જણાવ્યું છે; નહીં કે શુંગવંશના પ્રથમ રાજવી તરીકે (એટલે કે બદ્ધગ્રંથોમાં, પુષ્યમિત્રને મૈર્યવંશી રાખ તરીકે ઓળખાવ્યો છે) Ind. His. Quart v. No 3 ( Sept 1929) P. 3971-In Divyavadana XXIX Pusyami- tra is relpresented as the last king of the Maurya Dynasty and not the first king of the Sunga Dynasty.
(૧૩) જો ૮૦ વર્ષનું આયુષ્ય લઈએ તે તેને જન્મ મ. સં ૨૫૯-ઈ. સ. પૂ. ૨૬૮ આજે જ્યારે તેના પુત્રને જન્મ મ. સં. ૨૬૭માં છે ( જુઓ આગળ ઉ૫૨ ) તો શું તેની ૮ વર્ષની ઉમરે પુત્ર સાંપડયો હશે ? તેમ ગણી લેવું અયુક્ત છે, પણ તેને સેળ વર્ષની ઉમરે પુત્ર થયેલ હજુ ગણી શકાય એટલે ૮૦ને બદલે ૮૮ ની ઉમર જ ગણવી જોઇએ (સંભવિત છે કે મૂળગ્રંથમાં એક ૮ હશે અને બીજો ૮ ઊડી ગ હશે. એટલે નકલ કરનાર લહીઆએ પિતાની - બુદ્ધિ અનુસાર બીજ ૮ ને બદલે ૦ લખીને ૮૮ ને બદલે ૮૦ લખી નાંખ્યા હેય)
