________________
સમકાલીન
૬૬
છેલ્લા સમ્રાટ બૃહદ્રથને મારી નાંખી, અવતિની ગાદી પોતાના હસ્તમાં લીધી હતી (મ.સ.૬૨૩) તેણે પોતાના સમયે તથા આખા શુંગવંશી રાજકર્તાઓએ–પ્રથમના ભાગે પતંજલી મહાશયની દોરવણીથી અને પાછળથી--વધમ પ્રત્યેના પ્રેમને લીધે અથવા ધર્મપ્રચાર અર્થે બ્રાહ્મણધર્માં પ્રધાનોની (જેના વંશને--એલાદને ઇતિહાસકારોએ કણ્વવશ તરીકે ઓળખાવ્યા છે) સલાડથી, જે જૈનધમ સમ્રાટ પ્રિયદર્શિનના રાજ્યઅમલે વિશ્વવ્યાપક બનાં ગયા હતા તેની અનુયાયી ગણાતી સમસ્ત જૈન પ્રજા તરફ-મુખ્યપણે ધર્મોપદેશક શ્રમણ વર્ગ તરફ—એટલે તા રાજદડનો કારડો વીંઝવા માંડયા હતા કે તે જૈન ધર્મ આ શુંગવંશી અમલ દરમ્યાન નહીંવત્ જેકેલ થઈ પડયા હતા
( વિશેષ આધકાર આગળ ઉપર ). આ પ્રમાણે તે વંશની કળી ખાનૂ હાવા છતાં, જરૂર તેમના માટે ઉચ્ચારી શકીશું કે મૌર્યવંશી વૃત્રભસેનના અમલ દરમ્યાન, ભારત ઉપર વાયવ્ય હદના નાકેથી પરદેશી આક્રમણકારાનાં જે ટાળાં વારંવાર ઉતરી આવવાં લાગ્યાં હતાં તેમની હીલચાલ ઉપર તેમણે ઘટતા અંકુશ મૂક્યા હતા. જો કે કાશ્મિર તથા પાળવાળા ભાગ અને ઉત્તર હિંદમાં મથુરાનો પ્રદેશ અવંતિની સત્તામાંથી ખસી જવા પામ્યા હતા. પણ તે તે વૃષભસેનના સમયના બનાવ તરીકે ખરી રીતે લેખી શકાય તેવા છે.
રાજકીય તત્ત્વ સાથે સબંધ ધરાવતા તેના
( ૬ ) માલવિકાગ્નિમિત્ર નામના નાટકમાં પણ તેના કર્તાએ, રાજા અગ્નિમિત્રની ગાદી વિદિશામાં જ હાવાનું જણાવ્યું છે. ( જુએ બુદ્ધિપ્રકારા પુ. ૭૬, પૃ. ૬, પંક્તિ ૧૬–૧૮ )
(૭) શ્રી મહાવીરની પાટપરંપરાએ આવેલ
[ દ્વિતીય
સમકાલીન પુરૂષા તરીકે (૧) કલિંગાપતિ ખારવેલ ચક્રવર્તી (૨) આંત્રય શ સમકાલીન ને સ્થાપક રાષ્ન શ્રીમુખ (૩) વ્યક્તિ યવન પ્રાના સરદાર મિનેન્ડર તથા (૪) મગધાધિપતિ કાંઇક વંશ સમ્રાટ બૃહસ્પતિમિત્રઃ આમ ચાર વ્યક્તિઆને જુદા જુદા વિદ્વાના લેખે છે. જ્યારે રાજકીય સંબંધ વિનાના સમકાલીન પુરૂષ તરીકે પ્રખ્યાત વૈયાકરણી પતંજલી મહાશયને ગણાવ્ છે. આ પાંચ પુષામાં કયા કયા પુષ્યમિત્રના સમકાલીનપણે ખરેખરી રીતે વર્તી શકે, તે બહુ વાની ખાસ જરૂર છે. કારણ કે જો તે બીના અતિહાસિક લક્ષ્યબિંદુથી સાબિત કરી શકાય તા, ઇતહાસવેત્તાએ જે ઇતિહાસ આલેખનમાં કેટલીક ભૂલેા ખાધી છે, તેના આપોઆપ નિકાલ થઇ જાશે અને આપણે ખરા રાહ ઉપર આવી જઇશું.
પ્રથમ આપણે ખારવેલ અને મગધસમ્રાટ બૃહસ્પતિમિત્રનુ પુષ્યમિત્ર સાથેનું સમકાલીનપણું વિચારી જોઇએ. પહેલાં તા કાઈ વિદ્વાન એમ પાકી ખાત્રીથી ાહેર જ નથી કરતા કે, આ મગધસમ્રાટ બૃહસ્પતિમિત્ર તે કયા વંશના હતા, અને તેના સમય કયા હતા; પણ દંતકથા ના કે પુસ્તકીય પુરાવા કરતાં શિલાલેખા પુરાધા હમેશાં વિશેષપણે માન્ય અને બળવત્તર તથા વજનદાર ગણુાય છે; તેથી ચક્રવર્તી ખારવેલના સ્વહસ્તે જ કાતરાયેલા હાર્યાંગુફાના શિલા
જેનાચાર્યોને જે ઇતિહાસ લખાયા છે તેમાં આય સુહસ્તિછના મરણ બાદ દોઢસો વર્ષ સુધીના ઇતિ હાસનું એક માઢુ ગાબડું પડયું છે. તેનું કારણ આ શુંગવશી રાજઅમલનું' ધર્મ ઝનૂન જ હતું.
(૮) સરખાવા નીચેની ટીકા ન, ૨૪
