________________
પરિચ્છેદ ]
ઓળખ જે પુષ્યમિત્રની રાણી હતી તેને પેટે જમે અને અન્ય રીતે ગુંથાયેલાં છે, તે ઉપરથી હતો. ” આ હકીકતમાં કેટલું સત્ય છે, તે તપા- અનુમાન દોરી શકાય છે કે તે ત્રણે એક જ સવા જેટલું આપણી પાસે સાધન નથી, તેમ
પ્રદેશના-ગોદાવરી અને કૃષ્ણા નદીના મુખવાળો કાંઈ અગત્યતા પણ નથી. (જુઓ ટી. ૫ માં પ્રદેશ જેને તે સમયે ગોવર્ધન સમય તરીકે તે ઉપરનું વિવેચન ) આટલી વાત તેની જાત ઘણું કરીને ઓળખાવાતો હતો (જુઓ આગળ વિશે થઈ. પણ કોઈએ તેના વતન વિશે લેશ માત્ર ઉપર પાંજલી મહાશયને લગતી હકીકત) તેના જણાવ્યું નથી. ખરું છે કે ઉપરમાં એક લેખકે
-વતની હતા અને એક જ ધર્મનુયાયી હતા. હવે તેને શુભલ ગામને રહીશ કહ્યો છે, પણ તેનું સમજાશે કે તે ખરી રીતે હતો તે અંદ્રવંશને સ્થાન અથવા પ્રદેશ અજાણ્યાં હોવાથી તે માણસ-ભૂત્ય:-પણ તેની નોકરીની નિમણુક ઉપર કાંઈ વિવેચન કરવા જેવી સ્થિતિમાં મૌર્યવંશના રાજવીના હાથ તળે થઈ હોવાથી આપણે નથી જ; છતાં આપણી પાસે જે કાંઈ આછી- તે મૌર્યવંશને પણ ભૂલ્ય=સેવક કહી શકાય: પાછલી થોડી હકીકતની સામગ્રી પડી છે તે આ મૌર્યવંશી રાજઅમલમાં તેણે ૨૨ વર્ષ આધારે જણાવી ગયા છીએ કે, અંધવંશી સુધી નોકરી કરી છે. એટલે થોડે વખત અંધ શાતકરણે બીજાએ (અંદ્રવંશના રાજા સાતમો) વંશી ભૃત્યઃ અને થોડો વખત મૌર્યવંશી ભય: અવતિ ઉપર ચડાઈ કરીને મૌર્યવંશી સમ્રાટ એમ જુદે જુદે પ્રસંગ બતાવવા કરતાં પોતાના વૃષભસેનને હરાવીને મારી નાંખ્યો તથા તેના નામ પાછળ જ “ભ્રત્ય’ શબ્દ લગાડીને ગાદી ઉપર તેના પુત્રને અધિછિત કર્યો ત્યારે પોતાને “ શુંગભૂત્ય '' તરીકે ઓળખાવ્યો હોય તેના સંન્યાધિપતિ તરીકે તેણે આ પુષ્યમિત્રને તે વાસ્તવિક દેખાય છે; અથવા કહે કે તે વેષ્ટિત કર્યો હતો. પછી તે પુષ્યમિત્રને પિતાની સમયના ઇતિહાસકારોએ તેને તે પ્રમાણે સાથે જ ચડાઈ કરતી વખતે સાથે લાવ્યો હતો સંબોધ્યો છે. કે પાછળથી બોલાવી ત્યાં સ્થાપિત કર્યો હતો તે તેણે પિતાના હાથ તળે-સન્યના ખાસ જવાજુદી વાત છે. મતલબ કે શાતકરણી રાજાને બદાર અધિકારી તરીકે પોતાના પુત્ર અગ્નિમિત્રને તે વિશ્વાસુ માણસ હતો અને સંભવિત છે કે
પણ જોડ્યો હતો એમ હકીકત નીકળે છે. અને તે તેના વતનનો જ માણસ હશે. વળી પતંજલી
જ્યારે ઈ. સ. પૂ. ૨૦૪ માં રાજયની સ્થિતિ મહાશય, આ અંદ્રવંશી રાજા શાતકરણી તથા કાંઈક કટોકટીભરી થઈ પડી હતી ત્યારે બન્ને શંગવંશી પુષ્યમિત્ર, તે ત્રણેનાં જીવનચરિત્રે જે પિતાપુત્ર-એકત્ર થઈને પિતાના સ્વામી મૌર્યવંશી
પુષ્યમિત્ર (હના આઠ પુત્રો)
૭) અને (૮) દેવની પુત્રી)
આ છમાંથી કોઈનું તેણીના પેટે
નામ જણુવ્યું નથી (૬) ધનદેવ આમાં જે અગ્નિમિત્ર ગાદીપતિ થયું છે તેને કે પુત્ર ગણ તે ખુલતું નથી, પણ સંભવ છે કે નં. ૬ વાળ ધનદેવ હશે.
૧ બૃહસ્પતિ
મિત્ર
બીજી રાણી ઓના પેટે (૨)(૩)()(૫)
રાણી કૌશિકી 1 કોશલ દેશના રાજા ફળ્યુ
