________________
પરિચ્છેદ ].
મનનું સમાધાન
૪૯
એમ દેખાય છે; કેમકે જૈન ગ્રંથકારોએ જે શંગવંશનો સત્તાકાળ ૯૦ વર્ષનો કહ્યો છે અને વૈદિક ગ્રંથકારોએ ૧૧ર વર્ષને કહ્યો છે તેને ભેદ જ એ છે કે શુંગવંશના આદિ પુરુષ પુષ્ય- મિત્રે કેટલાંક વર્ષો મૌર્યવંશની સેવામાં (ભય =સેવક તરીકે ) કેટલાંક વર્ષો આંધ્રુવંશની સેવામાં ( ભૂત્ય તરીકે ) તથા કેટલાંક વર્ષો વાનપ્રસ્થ અવસ્થામાં રહી, પોતાના પુત્ર અગ્નિમિત્રના રાયકાળે ગાળ્યાં છે.
આ પુસ્તકમાં પ્રથમના વિષમ પરિછેદે આપણે જણાવી ગયા છીએ કે મૌર્યવંશના છેલ્લા રાજાઓ માત્ર નામધારી જ અને ખંડિયા જેવા હતા, અને રાજ્યની કુલ લગામ તે રાજાઓ ઉપર સાર્વભૌમ જેવી સત્તા ભોગવનાર આંદ્રવંશી શાતવહન રાજાઓ તરફથી નિમાયલ સૈન્યપતિ પુષ્યમિત્રના હાથમાં જ હતી, એટલે પુષ્યમિત્ર ભલે અવંતિના રાજયમાં સરમુખત્યાર જેવો હતો પણ આખરીયે તો તે નોકરજ (ભૃત્યુ સેવક) ગણાય. પછી તે ભૂય મૌર્યવંશનો ગણો કે આંધ્રુવંશને ગણો તે જુદી વાત છે. એટલે આ ભૂત્ય-સેવકપણાના મુદ્દાથી તે સમયને શુંગભૂત્યવંશી રાજઅમલ તરીકને કહી શકાય; અને આ બાવીશ વર્ષના શુંગભૂત્ય તરીકેના કાળ ઉપરાંત, બાકીના ૯૦ વર્ષ પર્યત તે પુષ્યમિત્રના અનુજોએ સ્વતંત્ર
રીતે ગાદીપતિ તરીકે સુખ માણ્યું ગણાય.
સાર એ થયો કે, વૈદિક ગ્રંથનું કથન જે ૧૧૨ વર્ષનું છે તેના બે વિભાગ થયા : પ્રથમના ૨૨ વર્ષ શુંગભૂત્ય તરીકેના અને પાછળના ૯૦ વર્ષ શૃંગવંશી રાજઅમલના; જયારે જૈન ગ્રંથ. કારોએ તે “ભય” શબ્દનો ઉપયોગ જ કર્યો નથી એટલે તેમના સંબંધમાં આ ભેદભરી કાળગણત્રીને પ્રશ્ન ઉદ્દભવતો જ નથી. અને આ પ્રમાણે બને ઇતિહાસકારોનું કથન તે સત્ય જ છે; પણ વસ્તુ આલેખનની દષ્ટિમાં ભિન્નતા હોવાને લીધે તે બંનેનું લેખન આપણને નિરનિરાળું દેખાય છે.
ઉપરને જૈન ગ્રંથકાર- શ્રીયુત પરિશિષ્ટ કાર અવંતિપતિઓની નામાવળી ગણાવતાં પુષ્યમિત્ર
અગ્નિમિત્રનો રાજકાળ ૩૦ તેવા જ એક વર્ષને કહે છે અને અન્ય કથનનું તે બાદ બળમિત્રભાનુમિત્રના સમાધાન ૬૦ વર્ષ ગણે છે. અને
એમ કરીને તે ચાર નામમાં જ A૦+૬૦=૯૦ વર્ષને સમય પૂરો કરી બતાવે છે;
જ્યારે વૈદિક પુરાણોમાં શૃંગભૂત્ય-શંગવંશી રાજા ઓની સંખ્યાનો આંક ૮ થી ૧૦ ને આપે છે અને તેમાં પુષ્યમિત્રના ૩૮, અગ્નિમિત્રના ૭, વસુમિત્રના ૭, એમ કુલ પર વર્ષને સમય નથી,
(૪) નીચેની ટીકા નં. ૫ જુઓ.
( ૫ ) શંગભૃત્ય = શૃંગ+બ્રુત્ય: એટલે વિદ્વાનેએ ગાય મૃચઃ શૃંગવંશને નેકર એ અર્થ કર્યો છે તે ભૂલ ખવરાવનાર છે; પણ તેને અર્થ શું: gય મય: =શંગવંશની જે વ્યકિત તેને પોતાની સત્તાકાળ તો ખરો પણ તે સત્તાકાળ રાજ તરીકે નહીજ: માત્ર ભૂ સેવક તરીકે જ. એટલે શુંગવંશી વ્યકિત પોતે જ એક સેવક તરીકે છે એમ ગણવું ( આ જ
પ્રમાણે પુ. ૪ માં અગ્રભૂત્ય: ને અર્થ સમજવાને છે? સરખા પુ. ૧, પૃ.૧૫૪, તેમજ ૩૯૦ નાં ટીપ્પણે તથા આ પવિંદે આગળ ઉપરનાં વિવેચન અને હકીકત.
(૬) આ ત્રીસ વર્ષના કાળ સંબંધી ખુલાસે આગળ ઉપર આ પરિચછેદે કરેલ છે તે જુઓ.
(૭) આ સંખ્યા માટેની નામાવળી આગળ ઉપર ઉતારી છે તે જુઓ.
