________________
૩૨
મૈર્ય સમ્રાટનો
[ સતિમ
આવતા તક્ષિકાપતિ રાજા ભિને પોતાના પક્ષમાં લઈ લીધો અને પછી આગળ વધતાં રાજા પોરસનો સામને ઝીલવા માંડ્યો. અલબત્ત, રાજા પોરસની સાથે કામ લેવામાં તેને રાજા આંભિની પેઠે સરળતા પડી નહતી; પણ છેવટે તેણે તેને હાર ખવરાવી તેને મુલક યવન હકુમત નીચે મૂકી દીધો. આમ કરતાં આખરે તે સતલજ નદીના કિનારે ઈ. સ. પૂ. ૩૨૭માં આવી પહોંચ્યો. ત્યાં મગધપતિ અશક પણ સામેથી આવી પહોંચ્યો એટલે યવનપતિની કુચ ઉપર અંકુશ મૂકાયો. મતલબ કે અશોકે અત્યાર સુધીમાં (એટલે પિતાના રાજ્યના પ્રથમ ત્રણ વર્ષમાં ઈ. સ. પૂ.૩૩૦થી ૩૨૭ સુધીમાં) પોતાને મળેલ વારસાની ભૂમિમાંથી હિંદનો વાયવ્ય ખુણાનો અગત્યનો ભાગ ગુમાવી દીધો હતો.
હવે અહીં આગળ જ ખરો જંગ જામવાને હતિ અને યવનપતિ કે મગધપતિ બેમાંથી કોણ બળી કહેવાય તેની પરીક્ષા થવાનો સમય હતે; કેમકે અત્યાર સુધી યવનપતિએ જીતી લીધેલમાંના રાજા અભિ અને સજા પોરસ તે, તેની પાસે અત્યંત નાના જ કહેવાય, એટલે તેમને હાર ખવરાવવામાં કાંઈ બહુ મેટા પરાક્રમની વાત નહોતી. પણ ગ્રીક ઈતિહાસકારોએ જે ફકરો બાદશાહ અલેકઝાંડર અને મગધપતિ અશોકની વચ્ચેની મુલાકાતના પ્રસંગન લખી રાખ્યો છે અને જે આપણે અક્ષરશઃ પુ બીજામાં પૃ. ૨૨૮ ઉપર ઉતાર્યો છે, તે ઉપરથી માનવાને કારણું મળે છેકે યવનપતિ વિશેષપણે રાજકારણમાં દરદમામથી અને દાવપેચથી જ કામ લેનાર હશે. એટલે પ્રથમ મુલાકાતે જ દાણે ચાંપી જોતાં, જેવો અશોકને
બાહુબળી જે કે તુરત જ તેણે પીઠ ફેરવવાનું વ્યાજબી ધાર્યું લાગે છે. ગ્રીક ઈતિહાસકારોએ યવનપતિની પીછેહઠ કરવાના કારણરૂપે એમ જણાવ્યું છે કે, ગ્રીક સિન્ય લગભગ સાત-સાત વર્ષ જેટલા લાંબા સમયના યુદ્ધના થાકને લઈને કંટાળી ગયું હતું તથા નવા જીતેલા મુલકની હવા તેમને અનુકૂળ પડતી ન હોવાથી હેરાનપરેશાન થઈ ગયું હતું. આ હકીકત કેટલેક અંશે માન્ય રાખવા જેવી પણ છે, કેમકે પાછા વળતા સમયની મુસાફરીમાં તેના ઘણા સૈનિકે મરી ગયા લાગે છે તેમજ યવનપતિ પોતે પણ મૃત્યુવેશ થાય છે; છતાં પોતે જીતી લીધેલા અને હવે તે પોતાના જ વહીવટ તળે આવી ગયેલા મુલકમાંથી, સીધાસટ સ્વદેશ પહોંચી શકાય તેવું હોવા છતાં, લથપથ શરીર અને મરણતોલ તંદુરરતીમાં, તદ્દન નવા જ મુલકમાંથી પસાર થવાનો માર્ગ તેણે અખત્યાર કર્યાનું આપણે
જ્યારે વિચારીએ છીએ, ત્યારે તો તેમાં કાંઈક અન્ય હેતુ પણ રહ્યો હશે એવા અનુમાન ઉપર જવું પડે છે. કેમકે જે પંજાબ રસ્તે જ, જેમ આવ્યો હતો તેમ પાછો વળે તો તેણે હિંદની ભૂમિનો ૨૦ કેવળ ના ભાગ જ તાબે કર્યો કહેવાય. જ્યારે પોતાના દેશથી સૈનિકોને ઉપાડયા ત્યારે તે એવાં સ્વમાં સેવતાં ઉપાડ્યા હોવા જોઈએ, કે હિંદમાં સર્વત્ર પોપાબાઈનું રાજ્ય છે એટલે ચપટી વારમાં આપણે તે મુલક સર્વ જીતી લઈ ત્યાંના સ્વામી બની બેસીશું. તેમાં વળી જ્યારે નબળી ઈરાની શહેનશાહતને તેણે ઉખેડી નાંખી ત્યારે તે તેમની તે માન્યતા વધારે મજબૂત બનવા પામી હતી. પણ હવે જયારે નજરોનજર તેમણે હિંદને
(૨૦) ખરી વાત છે કે વચ્ચે ઇરાની શહેન- શાહતને છુંદી નાંખી તેમના મુલક ઉપર પિતાને વાવ ફરકતે કર્યો હતો, પણ તે તે માત્ર વચ્ચે આવતે લાભ
ઉઠાવવાને હતે. બાકી તેમની મુરાદ તે હિંદને જીતવા માટે હતી. માટે અહીં તે પ્રમાણે સ્થિતિ વિચારવી રહે છે.
