________________
[ સક્ષમ
જોઈએ. શાકય શબ્દથી, અભિપ્રાય બૌોથી જ જણાય છે. અર્થશાસ્ત્રમાં દેવ-પિતૃકાર્યોમાં શાક આજીવિકેને ભેજન આપનાર વ્યક્તિને ૧૦૦ પંડનું (પણ નામનો સિક્કો છે ) દંડ કરે જોઈએ-શાય શબ્દની માફક શ્રમણ શબ્દમાં પણ તેવા પ્રકારના નિંદનીય ભાવ વ્યક્ત કરવામાં આવ્યા છે. (૩) આવાગમનના સાધનોમાં મેગેસ્થની ધૂરી-પ્રદર્શક પત્થર ( Mile- stones) નું વર્ણન ખૂબ કરેલું છે. જ્યારે અર્થ- શાસ્ત્રમાં ભિન્ન ભિન્ન માર્ગોની ચડાઈ તથા રચના આદિનું વર્ણન છે, પણ Milestones નું કયાંય વર્ણન કરાયેલું જોવામાં આવતું નથી. (૪) મેગેસ્થનીઝ કહે છે કે, હાથી અને ઘેડ રાખ- વાને અધિકાર કેવળ રાજાને જ હતે પણ તેવા પ્રતિબંધ માટે ચાણકયે કાંઈ લખ્યું નથી, જો કે તેના કરતાં તેમણે ઘોડાઓના સંબંધમાં બહુ જ વિસ્તારપૂર્વક લખ્યું છે. (૫) મેગેસ્થેનીઝના કહેવા પ્રમાણે પ્રજાજનથી રાજા બહુ મળતા રહેતા હતા, જયારે ચાણકય- જીએ, રાજાના શરીર રક્ષકેની નિયુક્તિનું તથા રાજાને ગુપ્ત રાખવાનું તેમજ એના પર બહુ જ
દબાણ કરતાં રાજાને પ્રજાજનોથી સાવચેત રહેવાનું લખ્યું છે. (૬) બનેએ કરેલ ભારત વર્ણનના શિકાર અને વનરક્ષકનાં વર્ણનેમાં ભારે અંતર છે. (૭) મંગે-કેઈ દાસ-ગુલામ નહોતે. ચાણકયજી-અનેક સ્થાને દાસવર્ગ સંબંધી વર્ણન છે. (૮) ચાણકયજીનું ગુપ્તચર વિભાગનું વર્ણન વાંચવાથી, મેગેસ્થનીઝ કથિત આવા પ્રકારની ધારણું કે ચોરી, પાપ સાહસ આદિ કામ કરવામાં બિલકુલ અસમર્થ હતી-નષ્ટ થઈ જાય છે (તે તે ચાણક્ય પછી મેગેલ્વેનીઝ થયું હતું એમ સાબિત થઈ જાય છે) (૯) બન્નેનાં ગ્રંથમાં સરકારની રચના, શાસન પ્રબંધ, આર્થિક પ્રબંધ, નગરસમિતિઓ, નગરનિરીક્ષક, સ્થાનીય સંસ્થાઓ (Local bodies) આદિના વર્ણ જેમાં પ્રષ્કળ ભેદ છેઃ જો કે બીજી ઘણી સમાનતાઓ પણ છે જ.
આ મુદ્દાઓની સરખામણી કરવાથી સહજ ખાત્રી થશે કે તે બને પુસ્તકના કર્તાઓ સહસમય નથી પણ આગળ પાછળ થયેલા સમજાય છે.
છે.
જ
