Book Title: Jain Bal Bodhak 04
Author(s): Bharatiya Jain Siddhant Prakashini Sanstha
Publisher: Bharatiya Jain Siddhant Prakashini Sanstha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/010334/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sulabhajanaprathamAlA naM. 10: zrIparamAtmane namaH / jainabAlabodhaka caturtha bhAga / jisako : sarvasAdhAraNa jainI bAlakoMke hitArtha sujAnagaDha nivAsI : pannAlAlajI vAkalIvAla digaMbarIjainane saMgraha kiyaa| aura kalakattAstha - bhAratIya jaina siddhAMtaprakAzinI saMsthAne apane 1. vizvakoSalena sthita jaina siddhAMtaMprakAzaka pavitra presa meM zrIlAla jaina kAvyatIrtha prabaMma se chapAkara prakAzita kiyA / prathamAvRtti vI. ni. 2449 { mUlya eka rupayA do Ane Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUcanA .: / vidita ho meM maine jainabAlabodhakake cAra bhAga banAne kI icchAkI... zrI kintu pramAdase bahuta dina taka pUrti nahiM kara pAyA / aryAta prathamabhAga - bI. ni0 saMvat 2426 sAlameM banAyA thA ! dvitIya bhAga vIra ni. saM 2443 meM aura saMzodhita dvitIyaMbhAga 10 varSavAda vIra ni0 saM0 2443 : meM prakAzita kiyA thA isase 4 varSe vAda tRtIya bhAga aura usake 6 mAva: pAda yaha caturtha bhAga likha pAyA huuN|... ...... - isa bhAgake. pAThoMkI sUcI dekhane yA AyopAMta panese Apako : mobama hogA ki isake. pratyeka pAThameM jainathamaikI zikSA va sAdhAraNa nIti . jJAna yathApAki bharA gayA hai| kAraNa isakA yaha hai ki-bhAjakara prAraMbha-.. hI jainadharmakI zikSA na milaneseM va pAzcAtya vidyAkI pracuratAse aMgarejI, . ... paDhanevAle jainI saDakoM ke pitamese jainadharmasaMbaMdhI sadAcAra aura mahattvakA : aMza kramazaH nikalatA jAtA hai / jisakA phala yaha dekhA jAtA hai-hamAre / - ganeka jainI bhAI prejuyaTa honepara jainadharmase sarvadhA manamijha hone ke kAraNa .. jainadharmakA eka dama loTa phera karake eka navIna hI saMskAra kara denemeM . ... kaTibaddha ho gaye haiN| bhaviSyatameM bhI yadi prAraMgase hI jainadharmakI zikSA nahi mileMgI to saba bAlaka prAyaH isa sanAtana pavitra jainadharmase anamizaH . taiyAra hone se isa jainadharmakA zIghra hI hAna ho AyagA isa kAraNa samasta jainI bAlakoMko prAraMbha ho jainadharmakI aura sadAcAratAkI zikSA deneke * liye jainadharmasaMbaMdhI pAThoMkIhI bahulatA ravadhI gaI hai| ..... ... isake sivAya ina bhAgoMmeM yaha bhI vizeSatA hai ki-aneka pATha zAlAloMmeM khAllya, mA dharmasaMbaMdhI jIvAjIvavicAra Adi viSayoMkI pustakeM .. .. . .. . . Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivedana / janavidyAlayoM aura zikSAzAlAoMmeM paDhane vAle chAtroMko dhArmika aura laukika donoM prakArakI zikSAkA samucita jJAna karAneka liye suprasiddha lekhaka paM0 pannAlAlajI bAkalIvAla kRta jainavAla. bodhakakA yaha cauthA bhAga sulabhajainagraMthamAlAmeM usmAnAbAda nivAsI gAMdhI kastUracaMdrajIke suputra bAlacaMdajIka smaraNArtha unake suputra zrImAn zeTha nemicaMdajI vakIla dvArA pradattadravyase chapAyA jAtA hai AzA hai hamAre baMdhu isase lAbha uThAveMge. vinIta-zrIlAla jaina maMtrI-bhAratIyanasiddhAMtaprakAzinI saMsthA 6 vizvakopalena, vAghavAjAra klkttaa| Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pATha aura viSayoMkI sUcI / pATha vA viSaya maMgalAcaraNa 1 stuti saMgraha 2 dharmopadeza 3 itihAsavidyA 4 lakSaNa 5 pUjAdhikAra 6 kAlavibhAga 7 pramANa 8 guru sevAkA upadeza 1 caudaha kulakara 10 naya 11 jinavacana sevAkA upadeza 12 tresaTha zAlakA puruSa 13 nikSepa 14 hiMsAkA upadeza 15 caudahave kulakara mahArAjA nAbhirAya 16 dravyoMke sAmAnya guNa : 17 satyavacana prazaMsA 18 yugAdipuruSa bhagavAna RSabhanAtha 16 paTU dravyoM ke vizeSaguNa 20 satsaMgati pRSTha saMkhyA a y V 10 11 13 14 16 23 25 30 33 * 35 38 36 kara 46 48 50 63 67 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 bharatacakravartI 22 jIvake guNa (1) 23. dharmopadeza 24 prajitAditIrthakaroMkA saMkSipta paricaya 25 jIvake guNa / 2) 26 vyavasAya catuSkasamasyApUrti 27 puSpadaMtAditIrthaMkaroMkA saMkSipta paricaya 28 karmasiddhAMta (1) 29 gRha duHkha catuSka 30 zrIkuMthunAthatIrthakarAdikA saMkSipta paricaya 3. karmasiddhAMta (2.) 32 sagaracakravartI aura bhagIratha mahAra 33 chahaDhAlA prathamaDhAla 34 dazaratha, rAma. lakSmaNa, sItA 35 karmasiddhAMta (3) 36 zrIzaila, hanumAna 37 chahaMDhAlAsArtha-dusarI DhAla / 38 zrIneminAtha, kRSNa aura balabhadra .. 36 karmasiddhAMta (4) 4. zrIpArzvanAtha bhagavAna :: 41 chahaDhAlAsArtha tIsarI DhAla 42 zrIvardhamAna bhagavAna aura dIpamAlikA 43 karmasiddhAMta (5) 44,blghssi 121 2 * 170 17 183 / 146 . : 186. 220 220 / . . . 242 246 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . ( 3 ) 45 vahaDhAlA sAthai - cauthIdAla 46 indrabhUti gaNadhara 47 jIvake zrasAdhAraNa bhAvAdi 48 zrIsamaMtabhadrAcArya 46 chahaDhAlA sArtha - pAMcavIMDhAla 50 zrIbhaTTA kalaMkadeva 51 jIvoMke viSaya bhedAdi 52 pAtra kezarI vA vidyAnanda 53 chahaDhAlAsArtha - chaThIDhAla 54 rAkhI pUrNimA 55 jakar3I (1) daulatarAmajI kRta 56 viSayoM meM phase saMsArI jIvakA dRSTAMta - 57 jakar3I ( 2 ) paM0 naulatarAmajIkRta 56 sukumAla muni 56 jakar3I ( 3 ) bhUdharadAsakRta 60 zruta paMcamI parvakI utpatti 61 jakar3I (4) rAmakRSNa kRta 62 sukozala muni 63 jakar3I ( 5 ) kavidAsa kRta 64 kArtikeya muni 65 jakar3I ( 6 ) jinadAsakRta ' 66 brahmagulAntamuni 67 jakar3I (7) jinadAsakRta STa 260 264 271 277 261 166 KEE 208 312 L 316 320 33 339 340: ra 347. 348 353 356 356 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bulamanatha goThA naM 9 zrIparamAtmane namaH / jainavAlavodhaka / caturtha bhAga / dohA / deva dharma guruko namraM, jina caca citameM dhAra / jainavAlabodhaka turiya, saMgraha karUM vicAra // 1 // zrImahAvIra jina prArthanA | " ( nyAyAlaMkAra paM0 makkhanalAla jaina kRta ) he guNasAgara vIra prabho jina, zuddha rUpa ho jaga khyAtA / rAga dveSa saba doSa dUra kara, jagata samasta vastu jJAtA // 16 icchA nahIM Apake svAmI, jaga anAdi hai niyama yahI / puNya pApa hama jo jaba karate phala bhogeM svayameva vahI // 2 // to bhI dhyAna aura guNa cintana, kareM ApakA jo prANI / ve bhI paramezvara ho jAveM, yahI batAyA jinavANI // 3 // sarala citta ho zuddha bhAva ho, aru karuNA ho hitakArI / saba jIvoMkA hita ho hamase, loka bandhutA mati pyArI // 4 // Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlavodhakaparake doSa kaheM nahi kaya hUM, hita mita satya vacana bole / kareM kArya nikAma sabhI hama, hadaya graMthi manase kholeM // 5 // gurujana guNIjanoMkI sevA, kareM hadayase sukhakArI / indriya vijaya aura saMyamase, kara nijAtama bddh'vaarii|| varNa bheda rakha maMtrI pUrvaka, bhAratakA utthAna kreN| zuddha svadeza vastu vata hama, sadA svapara kalyANa kreN||7|| dhama karmameM aTala raheM hama, yahI bhAvanA karate haiN| "lAla" vAla sira nAya vIrako, dhyAna unhIMkA dharate haiM 8 // 1. stutisNgrh| dohaa| tuma devanake deva ho, sukha sAgara gunakhAna / bhUrati guna ko kahi sake, karoM kaha yuti gAna // 1 // phale kalpa taru vela jyoM, vAsti sura nara raaj| ciMtAmani jyoM deta hai, ciMtita artha samAja / 2 // svAmI terI bhaktisoM, bhakta puNya upajAya / tIna araya sukha bhogavai, tInoM jagake rAya / 3 / terI thuti je.karata hai, tinako thuti jaga hoy| je tuma pUrje mAvasoM pUjanIka te loya // 4 // namaskAra tumako kare.vinayasahita ziranAya / caMdanIka te hota hai, uttama padako pAya // 5 // je AzA pAleM prabhU, tina AkSA jagamAMhi / - nAma japaitisa nAmakA, jasa phala jagamaiM chohi // 6 // Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| saphala nayana mere bhaye, tuma mukha zobhA dekha !, jIbha saphala merI bhaI, tuma guna nAma vizekha // 7 // saphala citta mero bhayo, tuma guna ciMtata deva / pAya saphala AyeM bhaye, hAtha saphala kari seva // er sIsa saphala merau bhayau, namo tumai bhagavAna / nara bhau lAho mai lahA, carana kamala saradhAna // 6 // gaNadhara indra na jAta hai, tuma guna-sAgara pAra / kauna kathA merI tahAM, lIje prIti nihAra / 10 // tAteM baMdauM nAtha jI, namau suguna samudAya / tIrthakara padakauM namauM, namauM jagata sukhadAya // 11 // pUjA thuti aru vaMdanA, kInI nija mana pAna / .dyAnata karunAmAvasauM, kIje zrApa samAna // 12 // - iti stuti vaarsii| . ba. jJAnAnandajIkRta zrIguru stuti / kumati vidArI bhavabhayahArI, nagna vihArI tapa dhanadhArI / Ananda-sAgara zAna ujAgara, zAMti sudhAkara he sukhkaarii| karma-vinAzI suguna prakAzI, jaMga jIvanakai hitkaarii| nita sukha dukhameM zatru mitrameM, ghara aru vanameM hesamadhArI | mArga batAyA pAra lagAyA. jo prAyA tava carana zaranameM / iha jagavAsI bhava dukhiyAke, hadaya virAjo prAika chinmaiN| zIta para hai varSA bhArI, aru garamImaiM bhAnu tapai jaba / caupaya taru tala paravata Upari, nihacala hai tuma dhyAna ghrttujb| Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlavothaka bhava tana bhoga roga lakhi tyAge, moha mallako mAra bhgaayaa| yAte hI kyA anupama AnaMda, ura na samAkara tanapara chAyA / kaba aisA vaha zubha dina Ave, amara niraMtara jaba nija dhyAve / suni vrata dharakari karma khapAve,ziva ramanIko phira jA pAvai // 3 // 70 jJAnAnaMdajIkRta zAradAstavana / kevalikanye vAGmaya gaMge, jagadaMve aghanAza hamAre / satyasvarUpe maMgalarUpe, mana maMdira meM tiSTha hamAre // jaMvU svAmI gautama gaNadhara, hue sudharmA putra tumhAre / jagate svayaM pAra hai pharake de upadeza bahuta jana tAre // 1 // kuMda kuMda akalaMka deva aru, vidyAnanda Adi muni sAre / tava kula-kumuda caMdramA ye zubha, zikSAmRta de svarga sidhaare| tUne uttama tatva prakAze, jagake bhrama saba taya kara ddhaare| terI jyoti nirakha lajjAvaza, ravizazi chipate nitya vicAre / bhavabhayapIDita vyathitacittajana, javajo Aye sarana tihaare| china bharameM unake taba tumane, karunAkari sava saMkaTa TAre // jaba taka viSayakapAya nazai nahi, karma zatru nahiM jAMya nivAre / tava taka jJAnAnaMda rahai nita, saba jIvanata samatA dhAre // 3 // darzana dazaka / chappaya / dekhe zrI jinarAja Aja sava vighna vilaaye| dekhe zrI jinarAja, Aja saba maMgala Aye / / Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / dekhe zrI jinarAja, kAja karanA kachu nAhI / dekhe zrI jinarAja, hauMsa pUrI mana mAhI // tuma dekhe zrI jinarAja pada bhaujala aMjuli jala bhayA / citAmani pArasa kalpataru, moha sabanisa uTha gayA // 1 // dekhe zrI jinarAja, bhAja agha jAMhiM disNtr| dekhe zrI jinarAja kAja saba hohi niraMtara 3 * dekhe zrI jinarAja, rAja mana vAMchita kariye / dekhe zrI jinarAja, nAtha dukha kabahu na bhariye // tuma dekhe zrI jinarAja pada, roma roma sukha pAiye / dhani Aja divasa dhani ava gharI, mAtha nAthako nAiye : dhanya dhanya jina dharma, karmakauM chinameM tore / dhanya dhanya jina dharma, parama padasoM hita joreM // dhanya dhanya jina dharma, marmakau mUla miTAve | dhanya dhanya jina dharma, karmakI rAha batAvai // jaga dhanya dhanya jina dharma yaha, so paragaTa tumane kiyA / bhavi kheta pApa tapa tapanakauM, megha rUpa hai sukha diyA // 3 // 0 teja sUrasama kahUM tapata dukha dAyaka prAnI / * kAMti caMdasama kahUM, kalaMkita mUrata mAnI // vAridhisama guna kahUM, khAra meM kauna bhalappana | pArasa sama jasa kahUM, prApasama karai na paratana // ina Adi padAratha lokameM, tuma samAna kyoM dIjiye / tuma mahArAja anupama dazA, mohi anUpama kIjiye // 4 // 1 sukhakI, Atma hitakI / 5 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janabAjavodhaka taba vilaMba nahiM kiyau, cIra dropadiko bADhyo / tava vilaMba nahi kiyo, seTha siMhAsana cADhyo / taba bilaMba nahiM kiyo, siyAteM pAvaka TArayo / taba vilaMba nahiM kiyA, nIra mAtaMga udArayau / iha vidha aneka dukha bhagatake, kara dUra kiya sukha zravani / prabhu mohi duHkha nAsana viSai, atha vilaMba kArana kavani // 5 // kiyo bhaunateM gauna, miTI prArati saMsArI / rAha Ani dekhe zrIjinarAja, pApa mithyAta vilAyo / pUjA zruti bahu bhagati, karata samyaka guna prAyau // tuma dhyAna, phikira bhAjI duHkhakArI // isa mAravAr3a saMsAramaiM, kalpavRkSa tuma darasa hai / prabhu moha dehu bhavabhava viSai, yaha vAMchA mana sarasa hai // 6 jaya jaya zrI jinadeva, seva tumahI zragha nAzaka / jaya jaya zrI jinadeva, bheva paTa dravya prakAzaka // jaya jaya zrI jinarAja, eka jo prANI ghyAve jaya jaya zrI jinadeva, deva prahameva miTAvai // jaya jaya zrI jinadeva prabhu, heya karma ripu dalanakauM / huje sahAya saMgharAyajI, hama tayAra ziva calanako // 7 // jaya jinaMda zrAnaMdakaMda, suravRnda vaMda pada / jJAnavAna saba jAna, suguna mani khAna dhyAna pada // dIna dayAla kRpAla, bhavika bhaujAla nikAlaka / zrApa bUka saba sUma, gujha nahiM bahu jana pAlaka // Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| prabhu dIna baMdhu karunAmayI, jaga udharana tArana tarana / dukha rAsa nikAsa svadAsakauM, hameM eka tuma hI sarana // 8 // dekha nIka lakhi rUpa, baMdikari vaMdanIka duva / pUjanIka pada pUja, dhyAnakara dhyAvanIka dhuva // harapa vaDhAya banAya, gAya jasa aMtara jAmI / daraba car3hAya aghAya, pApa saMpati nidhi svAmI // tuma guNa aneka mukha eka sauM, kauna mAMti baranana karauM / mana vacana kAya ghaTu prItilauM, rAma nAma hI soM taroM // caityAlaya jo karai, dhanya sozrAvaka kahiye / , tAmai pratimA dharai dhanya so bhI saradahiye // 7 jo donoM vistarai, saMghanAyaka hI jAnau / vAta jIvakoM, dharma mUla kAraNa saradhAnau // isa dukhama kAla vikarAla meM, tero dharma jahAM cale / he nAtha kAla cauyau tahAM, iti bhoti sara hI halai // 10 // darzana dazaka kavitta, citta soM par3he trikAlaM / pratimA sanmukha hoyA khoya ciMtA gRhajAla / sukhameM nisidina jAya, aMta surarAya kahAvai / sura kahAya sivapAya; janama mRti jarA miTAve // dhani jaina dharma dIpaka pragaTa, pApa timira chayakAra hai| lakhi 'sAhiba rAya' su AMkhi sau,saradhA tArana hAra hai // 11 // 1 sAhivarAya nAmake-dyAnatarAyajIke eka mitra the, unhIkA nAma "inameM premase sArtha DAla diyA hai| Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlabodhaka 2. dharmopadeza / dodhakAMtavezarI chaMda / supuruSa tIna padAratha sAdhahi, dharma vizeSa jAni ArAdhahi / dharma pradhAna kahai saba koya, artha kAma dharmahita hoya / 4 // - dharma karata saMsAra sukha, dharma karata nirvAna / dharma paMtha sAdhana vinA, nara tiryaca samAna // 10 artha- supurupa dharma artha ina tIna padArthoMkA sAdhana karate haiM inameM se bhI dharmako vizeSatayA jAnakara pyArAdhana karate haiM saba koI dharma ko hI pradhAna kahate hai kyoMki artha (dhana) aura kAma ekamAtra dharma sAdhanase hI hote haiM / dharma karanese sAMsArika sukha aura dharmase hI mukti hotI hai usa dharma paMthako ( samyagdarzana samyagjJAna aura samyak cAritrako ) sAdhe vinA manuSya pazukI samAna hai // 1 // kavitta 31 mAtrA | jaise puruSa koI dhanakArana hIMDate dIpa dIpa car3ha yAne / Avata hAtha ratana ciMtAmaNi, DArata jalaidhi jAna pApAna // taisaiM bhramata bhramata bhava sAgara, pAvata nara zarIra paradhAna / dharma yatna nahiM karata 'banArasa' khovata vAdi janma ajJAna // 2 // mattagayaMda savaiyA / jyoM matihIna viveka vinA nara, sAji mataMgaja IMdhana Dhovai / kaMcana bhAjana dhUli bharai zaTha, mUDha sudhArasasoM paga dhovai // 1 phiratA hai. 2 gADI naukA rela jahAja vagerahameM 3 samudra, 4 vyartha, Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / vAhita kAgauDAna kAraNa, DAri mahAmaNi mUrakha rove / tyoM yaha durlabhadeha 'canArasi' pAya ajAna prakAratha khotreM // 3 // artha- jo ajJAnI atyaMta durlabha manuSya zarIrako pAkara dharma sAdhana ke binA vyartha hI kho detA hai vaha matihIna zaTha vinA vivekake mAnI hAthIko sajAkara usase IMdhana DhotA hai, yA sone ke thAlameM dhUla bharatA hai, yA amRtale pAMva ghotA hai yA kauveko uDAneke liye ciMtAmaNi ratna pheMkakara na milanese rotA hai // 3 // kavitta 31 mAtrA | lyoM jaramUra rakhAri kalpataru, cAMvata mUDha kanakako kheta / jyoM gajarAja veci giravara sama, kUra kubuddhi sola sara leta / jaise chAMDi ratana ciMtA maNi, mUrakha kAcakhaMDa manadeta / taiseM dharma visAra 'banArasa' dhAvata adhama viSayasukha heta // 2 // jo adhama prApta huye dharmako chor3akara viSayasukha bhoganeke liye dauDate haiM. ve baDe hI mUrkha haiM. ve kyA karate haiM-mAno kalpa vRttako jar3amUla se ukhAr3akara dhatUrekA kheta vote haiM athavA ve krarabuddhi parvata samAna hastIko becakara gayA mola lete haiM. athavA ve mUrkha ciMtAmaNi ratnako chor3akara kAcake khaMDa lete haiM / soraThA / jyoM jala vUData koI vAhana taji pAhana hai / tyoM nara mUrakha hoi, dharma chAMr3i sevata viSaya // 5 // jaise koI jalameM DUbatA huA nAvako chor3akara pattharako grahaNa Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlavodhakakaratA hai taise hI jo nara mUrakha haiM ve hI dharma chor3akara viSaya sevana karate haiM // 5 // 3. itihaasvidyaa| itihAsa usa vidyAko kahate haiM jisameM prAcIna kAlake rAjya varAjA aura tIrthakara mahAtmAoMkA yathArtha varNana ho. aisA kauna manuSya hai, jo apane bApa dAdoMkA hAla sunanA aura paTanA na cAhe ? kintu isa vAtake paDhanekI sabako cAha hotI hai ki hamAre vApa dAde va unase pahileke loga kaise the aura jisaprakAra hama isa aMgarejI rAjyameM sukhI hai, usaprakAra hamAre pUrvajoMne bhIpahi. leke rAjyoM meM sukha bhogA thA yA duHkha ? dezakI dazA pahileke samaya kaisI thI, kauna 2 rAjA pratApI va nyAyI huye aura kauna 2 rAjA atyAcArI va anyAyI huye, pahile samayameM kisa 2 vidyAke pAragAmI kauna kaunase mahAtmA va vidvAn ho gaye. ityAdi bAtoMkA jisa pustakase hAla mAlUma ho, usahIkA nAma itihAsa hai. phArasI paDhe hue isako tavArIkha aura aMgarejI paDhe hue isa ko hiSTrI kahate haiM. haraeka dezake itihAsoMke bhinna 2pustaka bane hue haiM parantu itihAsoMmeM aneka purAnI bAtoMkA patA nahiM lagA hai. tathApi aneka itihAsa pUre bhI hai. itihAsake mukhya tIna bhAga haiM. pAryokA prAcIna samaya 1 musalamAnoMkA samaya 2 aura aMgarejoMkA samaya 3. he bAlako! tumako bhI itihAsa avazya paDhane cAhiye kyoMki itihAsoMke paDhanese aneka prakArakI zikSAyeM -- milatI haiN| Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| 1. lkssnn| 1. padAryAko jAnaneke lakSaNa, pramAgA, naya aura nikSepa ye cAra upAya haiN| 2 / bahutase mile huye padAmise kisI eka padArthako judA karane vAle hetu (karaNa) ko lakSaNa kahate haiN| jaise jIvakA lakSaNa cetnaa| 3 / lakSaNake do bheda haiM eka prAtmabhUta dUsarA anAtmabhUta / 4 / jo lakSaNa vastuke svarUpameM milA ho use AtmabhUta lakSaNa kahate haiN| jaise, agnikA lakSaNa upApanA / 5. jo lakSaNa vastuke svarUpameM na milA ho use anAtmabhUta. lakSaNa kahate haiM / jaise-laThetakA lakSaNa lAThIvAttA / 6 / sadoSa lakSaNako lakSaNAmAsa kahate haiM / lakSaNake dora. tIna haiM eka avyApti dUsarA aticyAgni, tIsarA asaMbhava doya / 7 / jisa vastukA lakSaNa kiyA jAya use lakSya kahate haiM / 8AjolakSaNa lakSyake ekahI dezameM vyApaisava lakSyoMmeM na pAyA jAve use avyApti doSa kahate haiN| jaise pazukA lakSaNa (pahacAna ) sIMga khnaa| jo lakSaNa kiyA jAya vaha lakSaNa lakSya aura alakSya donoM meM vyApai use ativyAti dopa kahate haiM / jaise,-gAMkA lakSaNa sIMga krnaa| 10 / lakSyake sivAya anya padAryoMko alakSya kahate haiN|| 11 / jo lakSaNaM lakSya meM sarvayA pAyA hI nahi jAve use asaMbhava dopa kahate haiN| jaise,-agnikA lakSaNa zItalatA karanA : Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 'jenabAlabodhaka 5. pUjAdhikAra / savaiyA 31 mAtrA | lopai durita harai dukha saMkaTa, yApai roga rahita nitadeha | puNya bhaMDAra bhare jasa pragaTai, mukatipaMthasoM kareM saneha || racai suhAga deya zobhA jaga, parabhava pahuMcAvata sura geha / kugati vaMdha dalamalahi 'banArasa' vItarAga pUjAphala yeha // 1 // artha - vItarAga bhagavAnakI pUjA pApako haratI hai, dukhasaMkaTako dUra karatI hai hamezaha rogarahita dehakaratI hai, purAyake bhaMDAra bharatI hai, yazako pragaTa karatI hai, mokSamArga meM prIti karavAtI hai, saubhAgya racatI va jagatameM zobhA detI hai, parabhava meM svarga jAtI hai aura kugatibaMdhako naSTa karadetI hai // 1 // devaloka tAkI ghara prAMgana, rAja riddha sevahiM tasa pAya / tAke tana saubhAgya prAdiguna, keli vilAsa kareM nita Aya // so nara turita tarai bhavasAgara, nirmala hoya mokSapada pAya / dravya bhAva vidhisahita 'vanArasi' jo jinavara pU~je mana lAya // jo koI dravya se bhAva vidhi sahita mana lagAkara jineMdrabhagacAnako pUjatA hai usake liye svarga tau apane ghara ke AMganakI samAna hojAtA hai aura rAjasaMpadA usake caraNa pUjatI hai usa ke zarIra meM saubhAgya Adi guNa nityakeliye vilAsa karate rahate haiM aura vaha manuSya karmamalarahita hoya zIghrI bhavasAgara se tira karake mokSapada pAjAtA hai // 2 // Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha maag| 13 jyoM nara rahai rasAya kopa kari, tyoM ciMtAbhaya vimukha yakhAna! jyoM kAyara zaMkai ripu dekhata, tyoM dAridra bhaje bhaya mAna ! jyoM kunAra pariharai paMDapati, tyo durgati ThaMDe pahicAna / hitujyoM vibho ta nahi sagati, sosava jinapUjA phljaan|| jisa prakAra koI nara gussA hokara vimukha ho vaiTha jAtA hai usI prakAra jinabhagavAna kI pUjA karanevAleke ciMtA bhaya vimukha ho jAte haiM tathA zatruko dekhakara jisa prakAra kAyara bhayabhIta hotA hai usI prakAra usakA dAriddha bhaya mAna kara bhAga jAtA hai aura jisa prakAra kunAra nirvala patiko chor3a detI hai usI prakAra usako durgati chor3a detI hai tathA saMpadAyeM mitra samAna usa puruSakA saMga nahiM choDatI // 3 // jo jinaMdra pUjai phUlanasauM, sura nayanana pUjA tisa hoya / caMdai bhAva sahita jo jinavara, padanIka tribhuvanameM soya // jo jina sujasa kare jana tAkI, mahimAdra kare sura loya / jo jina dhyAna karata vAnArasi, dhyAve muni tAkegunajoya // 4 // jo koI jineMdra bhagavAnako puSpoMse pUjatA hai vaha manuSya devoMke nayanoMse pUjA jAtA hai arthAt deva usakA hamezaha darzana karate rahate haiM aura jo koI bhAvasahita bhagavAnakI vaMdanA karatA hai vaha tIna lokameM vaMdanIka ho jAtA hai arthAt tIrthakara pada pA jAtA hai aura jineMdra bhagavAnake gugA gAtA hai usakI svargalokameM indra prazaMsA karatA hai tathA jo koI jineMdra bhagavAna kA dhyAna karatA hai usa puruSakA dhyAna munigaNa kiyA karate hai| arthAt vaha siddhapadako pA jAtA hai jisakA dhyAna munijana' hamezaha kiyA karate haiM // 4 // Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainaghAlavodhaka 6. kAlavibhAga, --::-- sRSTi anAdi hai| isakA kartA vA hA koI nahIM hai parantu bhinna bhinna kAlameM isakA parivartana hotA rahatA hai| parivartana bhI do prakArase hotA hai arthAt eka tau vRddhirUpa eka hraasmp| jisakA nAma utsarpiNI kAla aura avasarpiNI kAla hai / utsarpaNIkAla kramase unnatirUpa (vikAzarUpa ) hotA hai avasa. paNIkAla hrAsarUpa (avanatirUpa) hotA hai| utsarpaNIkAlameM jIvoMkI Ayu kAyAdi krama 2 se eka khAsahada taka baDhate rahate hai aura zravasarpaNIkAlameM kramase ghaTate 2 eka hadataka ghaTa jAte haiN| pratyeka kAla daza koDAkoDI sAgarakA hotA hai sAgarakI ginatI aMkoMse nahiM kaha sakate isa liye isa saMkhyAkA nAma asaMkhyAtavarSa hai / dAno kAloMko milAkara vIsa koDAkor3I sAgarakA eka kalpa kAla hotA hai| pratyeka utsarpiNIkAlake chaha chaha vibhAga mAne gaye haiN| avanatirUpa avasarpiyIkAlake pahile vibhAgakA nAma supamA suSamA kAla hai yaha samaya cAra koDAkor3I sAgarakA hotA hai| isa samayake manuSyoMkI Ayu tIna palyakI hotI hai / zarIrakI uMcAI tIna kozakI (chaha hajAra dhanuSa yA 12000 gajako) hotI hai| ye manuSya vaDe hI suMdara sarala cittake hote haiN| bhojana kI icchA tIna dina bAda hotI hai| aura icchA hote hI kalpa vRttoMle prApta huvA bhojana verakI barAvara karate haiM / inake mala Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 caturya bhAga / mutrakI bAdhA vA koI bImArI nahiM hotii| puruSa strI donoM eka hI sAtha eka hI udarase paidA hote haiM / yuvA hokara pati patnIvat vyavahAra karate haiM. isa kAlameM isa bhUmiko bhogabhUmi kahate hai| manuSyako bhogabhUmiyoMmeM bahana bhAIkAsA nAnA mAnanA nahiM hotaa| yatra AbhUSaNa Adi bhogopabhAgakI sAmagrI daza prakArake kalpa vRkSoMse prApta hotI hai| ye kalpavRtta pRthivI jAti ke paramANuoMke hote hai, vanaspati jAtike nahiM hote / putrI putrake paidA hote hI mAtA pitA usI vakta mara jAte haiN| vAlaka apane aMgUThekA rasa cUsa 2 kara 46 dinameM pUrNa yuvA ho jAte haiN| strI puruSa donoM sAtha marate haiN| marate samaya strIko choka aura puruSako jaMbhAI pAtI hai / isa samayameM kamase sapako zrAyu kAyAdi kama hote jAte haiN| isa uttama bhogabhUmike pazcAt tIna koDAkor3I sAgarakA suSamA kAla pAtA hai isa kAlameM madhyama bhoga bhUmiko sI sava bAteM hotI hai arthAt isa phAlake prAraMbha honeke samaya manuSyoMkI UMcAI ghaTakara do kozakI ATha hajAra gajakI) prAyu dopalyakI hotI hai| yaha bhI kramazaH ghaTatI jAtI hai| bhojana do dina bAda baher3ekI barAbara karate haiN| bhojanAdi sAmagrI sava kalpavRkSoMse pAte haiM / ina donoM kAloMmeM koI rAjA mahArAjA nahiM hotA sUrya candramAkA prakAza bhI jyotiraMga jAtika phAvRttoMke sAmane pragaTa nahiM hotA / siMhAdi ra jantuoMkA bhI svabhAva zAMta rahatA hai| . isake pazcAt supamAduHpamA nAmakA tIsarA vibhAga do Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 jainavAlabodhaka kor3Akor3I sAgarakA hotA hai| isa vibhAgake manuSyoMkI prAyueka palyakI aura UMcAI eka kosakI (cAra hajAra gajakI ) hotI hai / isa kAlake manuSya eka dina bAda AMvale carAvara khAte haiM / isa kAlameM bhI AyukAyAdi kramase ghaTate jAte haiM, yadyapi itihAsakA prArambha avasarpiNI aura utsarpiNI kAlake prathama vibhAgase hI prArambha hotA hai, parantu prakRta itihAsakA prAraMbha tIsare vibhAga ke aMta se hI hotA hai kyoMki isa tIsare hisseke aMta taka manuSyoM ko vinA parizrama ke bhogopabhogakI sAmagrI kalpavRkSoM se ho prApta hotI rahatI hai aura inameM koI dharma karmakA AcaraNa bhI nahiM rahatA jisase ki manuSyoMke jIvana caritrameM parivartana ho / isa tIsare phAlake aMta meM hI kulakaroMkI (manuoM kI) utpatti hotI hai| kulakaroM kI utpattise pahile manuSyoMkA koI nAma nahi hotA, striyAM puruSoMko prArya aura puruSa striyoMko Arya kahakara pukArate haiM aura isa samaya meM koI varNa bheda bhI nahiM hotA saba ekase hote haiN| cauthA vibhAga vyAlIsa hajAra varSa kama eka koDAkor3I sAgarakA hotA hai, isa kAlakA nAma dupamAsuSamA kAla hotA hai / isake prAraMbha meM manuSyakI Ayu 84 lAkha pUrvakI hotI hai / aura zarIra kI UMcAI gyAraha sau gajako hotI hai, isa kAlake aMtameM jAkara zarIrako UMcAI 7 hAthakI raha jAtI hai, yaha samaya karma bhUmikA kahalAtA hai, kyoMki isa samaya meM manuSyoMkA jIvana dhAraNa karaneke liye vyApArAdi kArya ( karma ) karane par3ate haiM / rAjya, vyApAra, dharma, vivAha, vidyAdhyayanAdi samasta kArya isI Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / 17 kAla ke prArambha se hone lagate haiN| isI hisse meM jIvana calAne ke anyAnya sAdhanoMkI unnatikA prArambha hotA hai / isI kAlameM cauvIsa tIrthakara (mahA puruSa ) utpanna hote haiM aura apane zAnase sacce dharmakA prakAza karate haiM / inakI upAdhi tIrthakara huA karatI hai, isa cauthe kAla taka hI mokSamArga jArI rahatA hai, isa ke bAda mokSa jAnA baMda ho jAtA hai isa kAlako hI satyuga kaha sakate haiN| cakravartI, nArAyaNa pratinArAyaNa Adi prasiddha zalAkA puruSa bhI isI cauthe kAlameM hote haiM, jinakA kucha vana Age ke pAThameM diyA jAyagA / isake pazcAt avasarpiNI kAlakA pAMcavA hissA duHpamA nAmakA hotA hai, yaha ikkIsa hajAra varSakA hotA hai / isameM manuSya zarIrakI Ayu bala aura UMcAI bahuta kama ho jAtI hai| isake prArambhameM tau sAta hAthakA zarIra hotA hai aura 120 varSakI Ayu hotI hai / phira prati hajAra varSameM pAMca varSa Ayu ghaTatI jAtI hai / aMta samaya meM do hAthakA zarIra aura 20 varSakI zrAyu raha jAtI hai usa samaya manuSya mAMsabhakSI aura vRkSoMpara baMdaroMkI samAna rahane vAle hote haiM / dharmakA sarvathA abhAva ho jAtA hai / chaThe bhAga meM aura bhI avanati ho jAtI hai, isa kuThe kAlakA nAma du:pamAdupamA hai, isa kAlake jaya unacAsa dina bAkI raha jAte haiM, dhUla, havA, pAnI, agni, patthara, miTTI, lakar3IkI sAta sAta dinoM taka varSA hotI hai. arthAt prabalatA hotI hai aura isakI prabalatA ke kAraNa prAryakhaMDake saMpUrNa pazu, pakSI manuSya nagara, grAma, deza, makAna Adi naSTa ho jAte haiN| isIko prajaya 2 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlavodhakakAla kahate haiM / kevala aise prANI jo mAtA pitAke saMyogase utpanna hote haiM, devoMke dvArA svayaM pahAr3oMkI guphA vageraha surakSita sthAnoM meM jAkara apaneko bacAlete haiN| yahI samaya avanati rUpa avasarpiNI nAmakI pUrNatAkA aMta samaya hai| isa prakAra avasarpiNI kAla pUrA ho jAneke pazcAt utsa rpiNI kAlakA (unnati rUpa kAlakA ) prAraMbha hotA hai . isake bhI chaha vibhAga hote haiM / pahilA vibhAga vahI ikkIsa hajAra varSa kA duHSamAduHpamA kAla hotA hai, isa kAlake prAraMbhameM jo manuSya pazu baca gaye the, ve Akara basate haiM aura kramase unnati karate jAte haiM / 21 hajAra varpake bAda phira 21 hajAra varSakA dUsarA duHpamA kAla pAtA hai isameM bhI manuSyoMkI vAyukAyAdi kramase bar3hate jAte haiM, isake bAda tIsarA supamA duHpamA cauthA duSamAsuSamA pAMcavAM supamA vA chaThA suSamAsupamA kAla hotA hai| inameM AyukAyAdikI vRddhi hotI jAtI hai / tIsare kAlameM marthAt avasarpiNoke cauthe kAlakI samAna phira cauvIsa tIrthakarAdi 63 zalAkA puruSa ( mahApuruSa / hote haiM aura dharmakI pravRtti bar3hatI 2 jAtI hai / isa karmabhUmike vAda cauthe kAlameM jaghanya bhogabhUmi (zravasarpiNIke tIsare kAlakI samAna) pAMcavemeM madhyama bhogabhUmi, baDhemeM uttama bhogabhUmi isa prakAra hokara utsarpiNI kAla pUrNa ho jAtA hai usake bAda phira pravasarpiNI kAla pUrvakI samAna prAraMbha hotA hai| isa prakAra prArya khaMDameM samayakA parivartana hamezaha hotA rahatA hai| vartamAna samaya avasarpiNI kAlakA (avanati rUpa Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / ma kAlakA) pAMcavAM vibhAga varksa rahA hai, isake ikkIsa hajAra varSameM se 2450 ke karIba yIta cuke haiN| isake pahile cauthA kAla ( jisameM tIrthakarAdi 63 zalAkA puruSa ho gaye haiN| bIta cukA hai, usa kAlakI Adi arthAt tIsare kAlake aMta meM jaba eka panya rahajAtA hai, usameM 14 kulakara hote haiM vahA~se itihAsakA prAraMbha hotA hai / 7. pramANa / 1 | sacce jJAnako pramANa kahate haiM, pramANake do bheda haiM, eka pratyakSa pramANa dUsarA parokSa pramANa / 2 / jo padArthoko spaSTa jAne usako pratyakSa pramANa kahane hai, pratyakSa pramANa do prakArakA hai eka sAMvyavahArika pratyakSa, dUsarA pAramArthika pratyakSa | 3 | jo jJAna iMdriya aura manakI sahAyatA padArthako eka deza spaSTa jAne use sAMvyavahArika pratyakSa kahate haiN| 4 / jo jJAna binA kisIkI sahAyatA ke padArthako spaSTa jAne use pAramArthika pratyakSa kahate haiM / 5 / pAramArthika pratyakSa do prakArakA hai / eka vikala pAramArthika dUsarA sakala pAramArthika | 6 / rUpI padArthoko vinA kisIkI sahAyatAke spaSTa jAne use vikala pAramArthika pratyakSa kahate haiM / 7 / vikala pAramArthika pratyakSa bhI do prakArakA hai| pakakA nAma avadhijJAna, dUsarekA nAma manaHparyaya jJAna hai / 8 | dravya kSetra kAla bhAvakI maryAdA liye jo rUpI padArthoko spaSTa jAneM use zravadhijJAna kahate haiM Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20. jainavAlabodhaka 6 | dravya kSetra kAla bhAvakI maryAdA liye huye jo dusareke manameM tiSThate huye rUpI padArthako spaSTa jAne use mana:paryaya jJAna kahate haiM / 10 / kevala jJAnako sakala pAramArthika pratyakSa kahate haiM / 11 / jo trikAlavarttI samasta padArthoM ko yugapat (ekasAtha) spaSTa jAne use kevalajJAna kahate haiM / 12 / jo dUsare kI sahAyatA se padArthako spaSTa jAne use parokSa pramANa kahate haiM / 13 / parokSa pramANa pAMca prakArakA hai| smRti, pratyabhijJAna, tarka, anumAna aura Agama | 14 | pahale anubhava kiye huye padArthake yAda karaneko smRti kahate haiN| 15 / smRti aura pratyakSake viSaya bhUta padArthoMmeM joDarUpa jJAnako pratyabhijJAna kahate haiN| jaise -- yaha vahI manuSya hai jise kala dekhA thA / isake ekatva pratyabhijJAna, sAdRzya pratyabhijJAna yAdi aneka bheda haiN| 16 / smRti aura pratyakSake viSaya bhUta padArthameM ekatA dikhAte huye joDarUpa jJAnako ekatva pratyabhijJAna kahate haiN| jaise - yaha vahI manuSya hai jise kala dekhA thA / 17 | smRti aura pratyakSa ke viSayabhUta padArthoM meM sadRzatA dikhAte huye jor3arUpa jJAnako sAdRzya pratyabhijJAna kahate haiM / jaise - yaha gau gavayake ( rojake ) sahaza hai / 18 / vyAptike jJAnako tarka ( ciMtA ) kahate haiM / Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturya maag| 16 / sAdhyasAdhanake avinAmAva saMbadhako vyAni kahate haiN| arthAt-jahA~ jahAM sAdhana ( hetu ) ho, vahAM vahAM sAyakA honA aura jahAM2 sAdhya nahIM hAya vahAM 2 sAdhanake bhI na honeko avinAbhAva saMbaMdha kahate haiN| jaise-jahAM 2 vRma hai yahAM 2 agni hai aura jahAM 2 agni nahIM hai vahAM vahAM dhRma bhI nahIM hai| 20 jo mAdhyake vinA na do use sAdhana (henu) kahate haiN| jaise-agnikA henu ( sAdhana ) dhUma hai| 21 / iSTa avAdhita aura asiddha padArthako sAdhya kahane haiN| 22 / vAdI prativAdI donoM hI jisako siddha (nizcaya) karanA cAhe usako iSTa kahate haiN| 23 / jo dUsare pramANoMse vAdhita na ho arthAt paMDita na ho use abAdhita kahate haiN| jaise, agnimeM ThaMDApana sAdhanA pratyakSa pramANase bAdhita hai isa kAraNa yaha ThaMDApana sAdhya nahIM ho sktaa| 24 / jo dUsare pramANoMse siddha na ho athavA jisakA nizcaya na ho use prasiddha kahate haiN| 25 // sAdhanake dvArA ( hetuse ) sAdhyake prAna honeko anu. mAna kahate haiN| saMsadIpa hetuko hevAmAsa kahate haiN| hatyAmAsa cAra prakArakA hai, 1 asiddhahetvAbhAsa.2 viruddhahetvAbhAsa, 3 anekAMtiphahetvAmAsa ( vyabhicArI hetvAbhAsa )aura 4 akiMcitkara. ityaamaas| Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 jainavAlabodhaka___ 27 / jisa hetuke abhAvakA (na honekA) nizcaya ho athavA usake sadbhAva (hone meM ) saMdeha (zaka ) hI usako prasiddha hetvAbhAsa kahate haiM / jaise,-"zabda nitya hai, kyoMki zabda netrakA viSaya hai" paraMtu zabda karNakA viSaya hai, netrakA viSaya nahiM ho sakatA isa kAraNa 'netrakA viSaya yaha hetu denA prasiddhahetyAbhAsa hai| 28 // sAdhyase viruddha padArthake sAtha jisa hetukI vyAni ho use viruddhahetvAbhAsa kahate haiN| jaise,-"zabda nitya hai kyoMki pariNAmI (kSaNa kSaNameM palaTanevAlA ) hai. isa anumAnameM pariNAmI hetukI vyApti anityaphe sAtha hai, nityake sAtha nahIM isa. liye nityatvakA pariNAmI hetu denA viruddhahetvAbhAsa hai| ___ 26 / jo hetu pakSa, sapatna, vipakSa ina tInoMmeM vyApaM usako anekAMtika ( vyabhicArI) hetvAbhAsa kahate haiN| jaise,-"isa kamaremeM dhUma hai kyoMki isameM agni hai|" yahAM agni hetu patta sapakSa vipakSa tInoMmeM vyApaka honese anekAMtikahetvAbhAsa ho gyaa| 30 / jahAM sAdhyake rahanekA zaka ho use pakSa kahate haiN| jaise Uparake dRSTAMtameM kmraa| 31 / jahAM sAdhyake sadbhAvakA (mojUdagIkA ) nizcaya ho use sapakSa kahate haiM. jaise dhUmakA sapakSa gIle Idhanase milI huI agnivAlA rasoI ghara hai| 32 / jahAM sAdhyake prabhAvakA (gaira mojUdagIkA ) nizcaya ho use vipakSa kahate haiM jaise agnise tapA huvA lohekA golaa| 33 / jo hetu kucha bhI kArya (sAdhyakI siddhi) karanemeM Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 caturya bhaag| samaya na ho ume akiMcikAinyAnAma karane haiN| isake aneka mer3ha haiM no dUsare graMthoMse jAnanA / 38 / nithyAnAnako pramANAmAsa kahate hai| pramANAmAsa tIna prakArakA hai / saMzaya, viparyaya, aura dhanavyavasAya / 31 / vinda aneka koTIke sparza karanevAle mAnakA saMgama kahate haiN| jaise,- yaha sIpa hai yA caaNdii| viparIta eka koTIke nizcaya karanevAle mAnako vipa. yaMya kahate haiM : jaile.-sopako cAMdI jAna lenaa| 37 / 'yaha kyA hai' aise pratimAsako anadhyavasAya kahate haiN| jaine.--mArga calate huyeko tRNa bagerahakA sparza honekA anizcita jhAna honaa| 8. gurusevAkA upadeza. adilla uNd| pApa paMtha pariharahiM. dharahi zuma paMtha pg| para upakAra nimitta. bakhAnahi mokSa maga / sadA prabaMhita bitta. tu tArana tarana jg| pele gulkA sevata, bhAgahi karama ThagA | jinhoMne pApakA mArga chor3a diyA aura pugyamArgameM calane ? tathA paropakArake liye motamArgakA upadeza karate haiM. cica kisI bhI prakArako bAMdyAna rakhakara jagase Apa tarate aura isa ko tArate haiM, aise gurukI sevA pUjA karanese karmarUpI Thaga bhAga jAte hai 16 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 jainavAlavodhaka harigItikA chNd| mithyAta dalana siddhAMtasAdhaka, mukati mAraga jAniye / karanI akaranI sugati durgati, puNya pApa vakhAniye / saMsAra sAgara tarana tArana, guru jahAja vizekhiye ! jagamAMhi gurusama kaha vanArasi, aura kou na dekhiye / mithyA jJAnako dalanevAle aura siddhAMta vA muktimArgako sAdhanevAle sugati durgati karanI akaranI tathA puNya pApako varNana karanevAle saMsAra sAgara tarane aura tAranevAle guru eka prakArake jahAja haiN| isa kAraNa jagatameM guruko samAna anya koI hitu nahIM hai| __ mattagayaMda mAtu pitA suta baMdhu sakhI jana, mIta hitU sukha kAmana poke / sevaka sAja mataMgaja vAja, mahAdala rAja rathI rathanIka / durgati jAya dukhI vilalAya, parai sira Aya akelahi jiike| paMtha kupaMtha gurU samajhAvata, aura sage sava svAratha hoke // 3 // mAtA, pitA, putra, bhrAtA, sakhIjana, hitaipI mitra, sukhadAyaka strI, tathA saje huye sevaka, hAthI, ghor3e, ratha, rathacar3he rAjA vA senApati ye sava apane 2 matalavake haiM, jaba ki yaha jIva durgatimeM jAkara dukhI hokara vilavilAtA hai to akelA hI duHkha bhogatA hai koI kAma nahIM pAte, guru hI eka aise haiM, jopApamArga va mokSamArga samajhAkara kugatile bacAte haiM / 3. // Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| vstuchNd| dhyAna dhArana dhyAna dhArana viSaya sutra nyAga / karunA rasa pAdarana, bhUmi saina iMdrInirodhana // vratasaMyama dAna tapa, bhagati bhAva siddhAMta sAdhana / ye saba kAma na pAvahi, vyoM vina nAyaka sena / ziva sukha hetu banArasI, phara pratIti guruvn4|| dhyAnakAdhArana karanA, viSayasukhakA tyAga karanA, karuNArasa kA Adara karanA, jamInapara sonA, indriyoMko yazameM karanA, vrata, tapa, saMyama, dAna, bhakti bhAva, siddhAMtakA paThana pAThana, ye saba kArya vinA nAyakake senAkI taraha guruke vinA koI kAma nahIM haiM, isakAraNa zivasunake liye guruke vacanAnusAra hI pratIti karake calanA caahiye|4| ---- --- 9 caudaha kulkr| jaba tIsare kAlake aMta hone meM eka palyakA pAThayAM bhAga vAkI rahA taba pApAr3ha sudI 2pUrNamAsIkai dina nAyaMkAlako pazcima meM to sUrya asta hotA dikhAI diyA aura pUrvameM candramAko udaya hotA dikhAI diyA / yadhapi sUrya caMdramA anAdi kAlase prasta udaya hote rahate haiM parantu ina tInoM kAloMmeM jyotiraMga jAtike kalpavRttoMke prakAzameM dikhAI nahi dete the, so tIsare kAlaphA jaba aMta ho gayA to kalpavRttoMkA prakAza kama hone se sUrya caMdramA Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 jainavAlavodhakadIkhane lge| inako dekhakara usa samayake bhogabhUmiyA loga bahuta Dare aura Darakara unameMse jo adhika pratApazAlI kAla parivartanake niyamoM ko jAnanevAle pratizruta nAmake eka mahAzaya the. sabajanoMne unhIke pAsa jAkara sUrya candramAko dikhAkara apane bhayakA hAla khaa| unhoMne savako samajhAyA-ye sUrya caMdramA hamezahase rahate haiM kalpa vRttoMkA prakAza kSINa honese aba dIkhane lage haiN| inase DaranekA koI kAraNa nahIM hai aura bhaviSyameM jIvana nirvAha kaisA hogA ye sava vati bhI batAkara unakA bhaya dUra kara diyA, ye hI pratizruta pahile kulakara huye| inake asaMkhyAta karor3oM varSa bAda sanmani nAmake dusare kulakara huye, inake samayameM jyotiraMga jAti ke vRkSoM kA prakAza itanA maMda ho gayA ki nakSatra aura tAroMkA prakAza bhI nahiM davA jisase zrAkAzameM cAroM tarapha tAre dikhAI dene lage, unheM dekhakara usa samayake manuSyoMko phira bhaya huzrA aura inake pAsa Akara bhayakA kAraNa kahA to unhoMne aura nakSatroMke (jyotiSa cakrake) hamezaha rahanekA tattva samajhAyA aura rAtri dina sUrya grahagA caMdra grahaNa sUryakA uttarAyana dakSiNAyana honA Adi saba bheda samajhA jyotiSa vidyAkI pravRtti kii| inake bhI asaMkhyAta karoDa varSAMvAda kSemakara nAmake tIsare kulakara huye / avataka siMhAdi krUra jaMtu zAMta the para inake samayameM unake krUratA AgaI aura ve manupyoMko takalIpha dene lge| pahile manuSya ina pazuoMke sAtha rahate the, pyAra karate the parantu Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / 27 kSemaMkarake samajhAne se zrava una pazuoMse jude rahane lage aura unakA vizvAsa karanA choDa diyA / inake prasaMkhyAta karoDa varSa bAda cauthe kSemaMdhara nAmake kulakara huye| inake samaya meM siMhAdi jaMtuoM kI krUratA aura bhovar3ha gaI thI aura inase bacaneke liye inhoMne lAThI soTA rakhanekI sammati dI / inake pazcAt asaMkhyAta karoDa varSavAda pAMcaveM sImaMkara nAmake kulakara huye / inake samayameM kalpavRtta vahuta kama ho gaye the aura phala bhI thor3A dene lage the isa kAraNa manuSyoM meM vivAda hone lagA. inhoMne apanI buddhise kalpavRkSoMkI hadda bAMdhadI thI aura apanI haddake anusAra usase phala lekara kAma calAne lage / inake pazcAt zrasaMkhyAta karoDa varSa bIte vAda sImaMdhara nAma ke chaThe kulakara huye| inake samaya meM kalpavRkSoM ke liye vivAda aura bhI adhika hone lgaa| kyoMki kalpavRkSa bahuta ghaTa gaye the aura (vastrAdivastueM ) phala bhI bahuta kama dete the / ataeva ina kulakarane unakA vivAda dUra kiyA aura phira naye prakAra se vRkSoMkI hadda baaNdhii| inake pazcAt phira sAtaveM kulakara vimalavAhana huye / inhoMne hAthI ghoDA UMTa vaila Adi savArI karane yogya pazuoM para savArI karanA batAyA / inake pazcAt asaMkhyAta karoDa varSacAda AThaveM kulakara catumAn nAmake huye / inake samaya se pahile tau mAtA pitA Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlavodhakasaMtAnakI utpatti honeke sAtha hI mara jAte the paraMtu aba inake samayameM mAtApitA saMtAnakI utpatti honeke kSaNa bhara bAda marane lage so inhoMne sava samajhAyA ki saMtAna kyoM hotI hai ? inake asaMkhyAta karoDa varSavAda navame kulakara yazasvAn nAmake huye| inake samayameM mAtApitA kucha samaya saMtAnake sAtha uhara kara marane lge| inhoMne saMtAnako AzIrvAdAdi denekI vidhi btaaii| inake pazcAt asaMkhyAta karoDa varSavAda dazave manu abhicaMdra huye / inake samayameM prajA apanI saMtAnake sAtha krIDA karane lagI thii| ina kulakarane krIDA karane vA saMtAna pAlaneko vidhi batalAI thii| . inake saikaDoM varSavAda caMdrAbha nAmake gyArahaveMkulakara utpanna huye / inake samayameM prajA saMtAnake sAtha pahilese aura bhI adhika dinoM taka raha kara marane lgii| ___ inake pazcAt vArahaveM kulakara marudeva nAmake huye| usa samaya kI vyavasthA saba inake hI adhIna thii| inhoMne jalamArgameM gamana karaneke liye choTI vaDI nAva calAnekA upAya batAyA, pahADoM para caDhaneke liye sIDhiyAM banAnA btaayaa| inhoke samayameM choTI caDI kaI nadiyAM aura upa samudra utpanna huye (meghabhI nyUnAdhika * rItise barasane lage) yahAM taka strI aura puruSa donoM yugala utpanna hote the| inake kucha samaya bAda terahaveM prasenajita nAmake kulakara huye| inake samaya saMtAna jarAyuse DhakI huI utpanna hone lgii| inhoMne Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturya bhaag| 26 usako phADakara saMtAna nikAlanekA upAya btaayaa| prasenajit apanI mAtAke yugala utpanna nahIM huye the| akele hI utpanna huye| inake pitAne jisake akelI putrI paidA huI usase vivAha karake vivAha karanekI paddhati pracalita kI thii| inake pazcAt caudahave nAbhirAya kulakara huye, jinakA hAla agale pAThameM judA batAyA jaaygaa| ina kulakaroMmeM kisIko avadhijJAna va kisIko jAtisaraNa hotA thA / prajAko jIvanakA upAya batAneke kAraNa ye manu kahalAte haiM aura inhoMne kaI kuloMkI sthApanA kI ataH inako kulakara bhI kahane lge| inhoMne doSI manuSyoMko daMDa denekA vidhAna bhI batAyA thA aura vaha isa prakAra thA pahileke pratizruta, sanmati, kSemakara, maMdhara, sImakara ina pAMca kulakaroMne doSa hone para dopiyoMko 'hA' isa prakAra pazcAtAparUpa vola denA hI daMDa rakkhA thaa| itane daMDase hI ve phira kabhI doSa nahiM karate the| aura sImaMdhara, vimalavAhana, cakSumAn , yazasvAn , abhicaMdra ina pAMcoMne 'hA' 'mA' isa prakAra do zandoMko bolanA hI daMDa rakkhA thA aura aMtake cAra kulakaroMne 'hA' 'mA' 'dhik' isa prakAra tIna zabda volakara daMDa denA nizcaya kiyA thaa| Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlavodhaka 10. ny| 1 / vastuke eka dezako jAnanevAle jJAnako naya kahate haiN| 2|ny do prakArakA hai| eka nizcayanaya dUsarA vyavahAra'naya / vyavahAranayako upanaya bhI kahate haiN| __3. vastuke kisI asalI aMzako grahaNa karanevAlA jhAna 'nizcaya naya hai / jaise-miTTIke ghar3eko miTTIkA ghar3A phahanA / 4 / kisI nimittake vazase eka padArthako dUsare padArtha rUpa jAnanevAle jJAnako vyavahAranaya kahate haiM / jaise, miTTIke ghar3eko ghI rahaneke nimittase ghIkA ghar3A khnaa| 5 / nizcaya naya do prakArakA hai| eka dravyArthikanaya, dusarA pryaayaarthikny| 6 / dravya arthAt sAmAnyako grahaNa karai use dravyAthikanaya kahate haiN| 7 / jo vizeSa arthAt dravyake kisI guNa yA paryAyako viSaya karai use paryAyArthikanaya kahate haiN| dravyArthikanaya, naigama, saMgraha aura vyavahArake bhedase tIna 'prakArakA hai| ___ do padArthoM meM se ekako gauNa aura dUsareko pradhAna karake bheda athavA abhedako viSaya karanevAlA jJAna naigama naya hai / tathA padArthake saMkalpako grahaNa karanevAlA jJAna naigama naya hai| jaise,koI AdamI rasoI gharameM cAvala lekara vInatA thaa| kisIne Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| usase pUchA ki kyA kara rahe ho ? vava usane uttara diyA kibhAta vanaH rahA huuN| yahAM cAvala aura bhAtameM abheda vivakSA hai| athavA cAvaloMmeM bhAtakA saMkalpa hai| 10 / apanI jAtikA virodha nahiM karake aneka viSayoMkA ekapanale grahaNa kare usako saMgraha naya kahate haiN| jaise-jIvake kahanese cAroM gatike sava jIvoMkA grahaNa hotA hai| 11 / saMgraha nayase grahaNa kiye huye padArthako vidhipUrvaka bheda karai so vyavahAra naya hai| jaise jIvake bheda basa sthAvara Adi karane / 12 / paryAyArthika naya cAra prakArake haiM, anusUtra.zabda,sanabhisar3ha aura evNbhuut| 13 / bhUta bhaviSyatakI apekSA nahiM karake vartamAna paryAyamAtrako grahaNa karai so RjusUtra naya hai| 14 / liMga, jhAraka, vacana, kAla, upasarga Adike medase jA padArthako bhedarUpa grahaNa kara use zabda naya kahate haiM / jaise-dAra, bhAyA, kalatra ye tInoM bhinna 2 liMgake zabda eka hI strI padArthake vAcaka hai so yaha naya strI padArthako tIna bhedarUpa grahaNa karatA hai isI prakAra kArakAdikake dRSTAMta jaanne| 15 / aneka arthoko kor3akara jo eka hI arthameM ruda (prasiddha) ho, usako jAne vA kahai so samabhirUr3ha naya hai / jaise-go zabda ke pRthvI gamana Adi aneka artha hote haiM tathApi mukhyatAle go nAma gAya vA vailakA hI grahaNa kiyA jAtA hai so usako calate, vaiThate sote sava avasthAmeM saba loga go hI kahate haiM tathA pIlA Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ W 32 anavAlavodhaka kapar3e paharane vAle ko pItAMbara kahate haiM paraMtu pIle kapar3e paharane vAle sabako hI pItAMbara nahiM kahake zrIkRSNako hI pItAMbara kahate haiM kyoMki yaha zabda zrIkRSNa meM hI rUha yA prasiddha ho gayA hai / 16 / jisa zabda kA jisa kriyArUpa artha hai usI kriyArUpa pariName padArthako grahaNa karai vA kahai so evaMbhUta naya hai / jaisepujArIko pUjA karate samaya hI pujArI kahanA anya samayameM nahi kahanA / 17 / vyavahAra naya ( upacAra vA upanaya ) tIna prakArakA hai sadbhUta vyavahAra naya, asadbhUta vyavahAra naya, aura upacarita vyavahAra naya, isakA dUsarA nAma upacaritAsadbhUta vyavahAra naya bhI hai| 18 | eka akhaMDa dravyako bhedarUpa viSaya karanevAle ( jAnane vAle) jJAnako sadbhUta vyavahAra naya kahate haiN| jaise jIvake kevala jJAnAdika vA matijJAnAdika guNa haiM. athavA jIvako rAgAdibhAvoMkA karttA kahanA kyoMki jIvakI sattA meM hI rAgAdika bhAvarUpa paryAya hotI haiM / 16 / jo mile huye bhinna padArthoM ko prabhedarUpa grahaNa karai vA kahai so prasadbhUta vyavahAra naya hai| jaise - yaha zarIra merA hai / zrathavA miTTI ke ghar3eko ghIkA ghar3A kahanA, tathA jIvako dravyakarma yA zarIrAdika nokarmIkA karttA kahanA / 16 | atyaMta bhinna padArthoMkA jo zrabhedarUpa grahaNa karai vA kahai so upacarita vyavahAra naya hai / jaise- hAthI, ghor3A, mahala makAna mere haiM tathA jIvako ghaTapaTAdikA karttA kahanA / : Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / 33 20 / jo zuddha dravyako grahaNa kare use zuddha nizcaya naya kahate haiM / jaise- jIvako zuddha darzana jJAna arthAt kevala darzana kevala jJAnakA katI kahanA | 21 / jo azuddha dravyako grahaNa kareM use azuddha nizcaya naya kahate haiN| jaise jIvako kSayopazamarUpa matijJAnAdikakA ka kahanA | -50: 11. jina vacana sevAkA upadeza / kuMDaliyA chanda / deva adeva nahI lakhai, suguru kuguru nahi luka | dharma adharma ginai nahI, karma karma na cUka // karma akarma na vUjha, guNa ru zraguNa nahi jAnahi / hita anahita nahi sadhai, nipuNa mUrakha nahi mAnahi // kahata banArasi jJAna dRSTi, nahi agha zravevahi / jaina vacana igahIna, lakhe nahi deva adeva hi // 1 // artha-jina vacana rUpI netroMse rahita ajJAnI aMdhe hote haiN| unake jJAna dRSTi nahiM hotI isa kAraNa ve mUrkha na to deva kudeva ko pahicAnate, na kuguru suguruko jAnate, na dharma adharmako ginate aura na karma akarma hI samajhate, na unase hita ahita hI sadhatA mUrakha paMDitameM bhI bheda nahiM mAnate zrataeva jaina zAstroMkA svAdhyAya ( paThana pAThana ) karate rahanA cAhiye // 1 // Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainabAlavodhaka savaiyA 31 maayaa| tAko manuja janama saba niSphala, mana niSphala niSphala jugkaan| guNa para doSa vicAra bheda vidhi, tAhi mahA durlabha hai hAna // tAko sugama naraka dukha saMkaTa, agamyapaMtha padavI nirvAna / jinamata vacana dayArasa garbhita, je na sunata siddhAMta bakhAna // artha-jinamata vacana dayArasa pUrita haiM aise jaina siddhAMta. ko jo nahiM sunatA usa manusyakA janma pAnA vyartha hai / usakA mana vA kAna pAnA bhI vyartha hai| usake liye guNadopoMkA vicAra karaneko viveka milanA bhI durlabha hai tathA usake liye narakameM jAkara dukha saMkaTa sahane to sugama hai kiMtu mokSapada pAnA bahuta muskila hai // 2 // parapada ( chappaya ) / amRtako vipa kahaiM, nIrako pAvaka mAnahiM / teja timira sama ginahi, mitrako zatru bakhAnahiM // pahupamAla kahiM nAga, ratana patyara sama tulhi| caMdra kiraNa prAtApa svarUpa, ihi mAMti ju bhulahi // * karUNA nidhAna amalAna guNa, pragaTa banArasi jainmt| paramata samAna jo mana dharata, so ajAna mUrakha apata / 3 // .. artha-jainamata (jainAgama) pragaTatayA nirmala guNavAlI karuNAko (dayAkI ) khAni hai| isako jo koI anya matoMkI samAna jAnatA hai vaha mUrkha vA bhavAnI amRtako to viSa kahatA hai aura jalako mani mAnatA hai, prakAzako aMdhakArake samAna ginatA hai tathA mitrako zatru kahatA hai| puSpoMkI mAlAko sarpa Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ! caturtha bhAga / 25 aura ratanako pattharako samAna tulanA karatA hai| tathA caMdramAkI zItala kiraNoMko pratApakArI samajhakara bhUlatA hai // 3 // marahaTA chaMda / zubhadharma vikAza, pApa vinAzai, kupatha udyappana hAra mithyAmata khaMDai, kunaya vihaMDe, maMDai dayA apAra // tRSNAmada mArai. rAga viDArai, yaha jina Agama sAra / jo pUje vyAvai, paDhe paDhAvai, so jagamAhi udAra // 4 // artha--jo sAra jinAgamako paDhatA paDhAtA hai manana karatA vA pUjatA hai vaha jagatameM udAra puruSa hai aura vaha zubha dharmako prakAzatA hai pApako naSTa karatA hai kumArgako utthApana karanevAlA haiM, mithyAmatako khaMDana karatA hai kunayoMko dalatA hai apAra dayA kA maMDana karatA hai, tRSNAmadako mArakara rAga dvepako chor3a detA hai // 4 // 4 12. tresaTha zalAkApuruSa ( uttamapuruSa ) -:0:- ------ isa bharatakSetrameM varttamAna avasarpiNIkAlake 6 vibhAga meM se varSa kama eka cauthA-dukhamAsukhamA nAmakA kAla 42 hajAra koDAkoDI sAgarakA hotA hai| isI kAlameM 24 tIrthakara, 12 cakravartI 6 nArAyaNa 1 pratinArAyaNa aura 6 balabhadra isaprakAra 63 uttama puruSa ( zalAkApuruSa) jagatpUjya hote haiM / inake zivAya 9 nArada 11 rudra aura 24 kAmadeva bhI jaganmAnya uttama } .11. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 jainavAlavodhakapuruSa hote haiM ve bhI paraMparAya mokSagAmI hote haiM / so gata caturya phAlameM nIce likhe 63 uttama puruSa hogaye hai| . . tIrthakara unheM kahate hai ki jo dharmatIryake pravartaka hoM aura svamise vA sarvArthasiddhi prAdika uparike vimAnamise (devaM. yonise ) cayakara kisI rAjAdhirAjakI paTarANIka garbha praa| aura jinake cAra prakArake devadevAMganAvoMdvArA garbha, janma, tapa, zAna aura mokSa kalyANaka hoM / kevalajhAna prApta honepara samasta dezoMmeM dharmopadeza dvArA asaMkhya jIvoMko mokSa mArgameM lagAkara vA muktakarake svayaM mokSako prApta hote hoN| aise tIrthakara vartamAnameM RSabhanAtha 1 ajitanAtha 2 zaMbhavanAtha 3 abhinaMdana 4 sumatinAtha 5 pamaprabha 6 supArzvanAtha 7 caMdraprabha 8 puSpadanta : zItalanAtha 10 zreyAMsanAtha 11 vAsupUjya 12 vimalanAtha 13 anantanAtha 14 dharmanAtha 15 zAntinAtha 16 kuMthunAtha 17 aranAtha 18 mallinAtha 16 munisuvrata 20 naminAya 21 neminAtha 22 pArzvanAtha 23 aura varddhamAna ye 24 ho gaye haiN| cakravarti-ve hote haiM ki jo chaha khaMDa rAjya karake anta meM tapazcaryApUrvaka svarga mokSAdika uttama gAteko yA naraka prApta hoN| aise cakravarti 1 bhairata 2 sagara imaghavA 4 sanatkumAra zAnti. nAtha 6 kuMthunAtha 7 aranAtha 8 subhauma : padmanAtha 10 haripeNa 11 jayasena aura 12 brahmadatta ye bAraha ho gaye haiN| ___* koI koI tIrthaMkara nagkase bhI manuSya yonimeM Ate haiM / * meM bhArata cakravarti Adi tIrthakara RSabhanAthajIke sau putroMmase bar3e putra the / Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 caturya bhaag| nArAyaNa-tIna khaMDake rAjAdhirAja hote haiN| nArAyaNa dIkSA 'dhAraNa nahiM karate / unakA rAjyAvasthAmeM hI maraNa hotA hai isa kAraNa ve narakagAmI hote haiN| narakase nikalakara phira tIryakagadi hokara mokSapadako prApta hote haiN| aise nArAyaNa varcamAnameM arthAt gata caturtha kAlake aMtameM 1 tripiSTa 2 dvipiSTa 3 svayaMbhU 4 purupottama 5 narasiMha 6 puMDarIka 7 dacadeva 8 lakSmaNa aura 6 kRpaNa ye nava ho gaye haiN| pratinArAyaNa-bhI tIna khaMDake adhipati hote haiN| jinakI mRtyu rAjyAvasthAmeM hI sudarzana cakrase nArAyaNake hAyase hotI hai aura phira nArAyaNa unhI tInoM khaDoMkA rAjya karatA hai / pratinArAyaNa bhI naraka jAkara paraMparA mokSapadako prApta hote haiN| aise pratinA. . rAyaNa 1 azvagrIva 2 tAraka 3 meruka 4 nizuma 5 madhukaiTabha 6 prahalAda 7 vali 8 rAvaNa aura 6 jarAsindhu ye nava ho gaye haiN| valabhadra-nArAyaNakI apara mAtAke udarase utpanna huye niyamase vaDe bhAI hote haiM / nArAyaNa aura balabhadrameM ananyaprIti hotI hai| nArAyaNakI mRtyuke pazcAt balabhadra muni hokara svarga athavA mokSa hI jAte haiN| aise valabhadra 1 vijaya 2 acala 3dharma. prabha 4 suprabha 5 sudarzana 6 naMdi 7 naMdimitra 8 padma arthAt rAmacandra aura 6 kRSNake bhAI baladevajI ye nava ho gaye haiN| ___ isI prakAra : nArada 11 rudra aura 24 kAmadevAdika bhI ho gaye haiN| ina saba uttama puruSoMkA jisameM caritra likhA ho usa ko purANa vA prathamAMnuyoga (itihAsa) kahate haiN| Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlavodhaka13. nikssep| - 1 yuktidvArA suyukta mArga hote huye kAryavazataH nAma sthApanA dravya aura bhAvameM padAryakA nyAsa (sthApana) karanA so nikSepa hai| nitepa cAra prakArake haiM-nAmanikSepa, sthApanAnikSapa, dravyanikSepa aura bhaavnikssep| 2|gunn jAti dravya kriyAko apekSA vinAhI apanI icchAnusAra lokavyavahArake liye kisI padArthakI saMjJA karaneko nAma nikSepa kahate haiN| jaise,kisIne apane lar3ake kA nAma hAthI siMha rakha liyaa| paraMtu usameM hAthI aura siMhake samAna guNa jAti dravya kriyA kucha bhI nahIM hai| ___3 / dhAtu kASTha pASANa Adi sAkAra vA nirAkAra padArthameM 'vaha yaha hai' isaprakAra avadhAna karake niveza (sthApana ) karane ko sthApanA nikSepa kahate haiN| jaise, pArzvanAtha bhagavAnakI pratimAko pArzvanAtha kahanA athavA sataraMjake moharoMko hAthI ghor3A, vajIra, vAdazAha vageraha kahanA / nAmanikSepameM bhUla padArtha kI taraha pUjya apUjya buddhi nahIM hotI, sthApanA nikSepameM hotI . hai / jaisaiM,-kisIne apanelar3akekA nAma pArzvanAtha rakha liyA tau usa lar3akekA satkAra pArzvanAthakI taraha nahIM hotA parantu pArzvanAthakI dhAtupASANamayI pratimA pArzvanAtha bhagavAnakAsa satkAra hotA hai| 4 / jo bhUta bhaviSyatakI paryAyakI apekSA vA mukhyatAlekara vartamAnameM kahanA so dravyanikSepa hai| jaise,--rAjAke putrako . Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturya bhaag| 36 (yuvarAjako ) rAjA kahanA / tathA bhUtakAlameM DipuTI sAhaba the unakA zrIdhA cale jAnepara bhI DipuTI sAhava khnaa| 5 / vartamAna paryAya yukta vastuko usI rUpa kahanA so bhAva nikSepa hai / jaise, rAjya karate puruSako rAjA khnaa| 14. AhiMsAkA upadeza / ghanAkSarI chaMda / sukRtakI khAna indrapurIkI nasanI jJAna, pAparajakhaMDanako paunirAsi pekhiye| / bhavadukha gavaka vujhAiveko meghamAlA, kamalA milAyaveko dUtIjyoM vishekhiye| sugatibadhUsoM prIti, pAlaveko pAlIsama, kugatike dvAradRr3ha pAgalagI dekhiye| aisI dayA kIje cita, tihaloka prANI hita. aura karatUta kAhU, lekhaimai na lakhiye // 1 // artha- jo dayA puNya kAryoMkI khAni hai, svargapurI jAneke liye nalainIkI samAna hai, pAparUpI dhUla ur3Aneke liye AMdhI hai, saMsArake dukharUpI agniko vujhAneke liye meghamAlA hai, lakSmIse .(dhanase) milApa karAneke liye holiyAra dutI hai| uttamagati sapI vadhUse prIti pAlana karaneke liye sakhI samAna hai, kugati Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlavodhakakA dvAra baMda karaneke liye majabUta argala samAna hai aisI tIna lokake prANiyoMkI hita karanevAlI dayAko hI cittameM dhAraNa karo isa dayAdharmake sivAya dusaroMkI kisI bhI karatUtako hisAvameM hI mata lAvo // 1 // amAnaka chaMda / jo pazcima ravi ugai, tire pApANaM jala / zro ulaTai bhuvi loka, hoya zItala anala // jo merU Diga magai, siddhi kaha~ hoya mala / tavahU hiMsA karata na upajata puNya phala // 2 // artha-sUrya kadAcit pazcimameM udaya ho jAya, jalapara patthara tira sakatA hai, pRthivI bhI ulaTa sakatI hai, agni zInala svabhAva vAlI honA sahaja hai, sumeru parvata calAyamAna ho sakatA hai, siddhi kadAca niSphala ho sakatI hai| parantu jIvoMkI hiMsA karanese ( yajJAdikase ) puNyakI prApti kadApi nahiM ho sakatI // 3 // ghanAkSarI chaMda / aganimeM jaise araviMda na vilokiyata. ... sUra athavata jaise vAsara na mAniye / sAMpake vadana jaise amRta na upajata, ... kAlakUTa khAye jaise jIvana na jAniye / .. kalaha karata nahiM pAiye sujasa jaise . . . . . . . vADhata rasAMsa roga nAza na vkhaaniye|. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / prANIvadhamAhiM taise dharmakI nisAnI nAhi, yAhI vanArasI viveka mana Aniye // 3 // artha-agnimeM kamala paidA hote jaise nahiM dIkhate, sUraja ke aMta honese jaiseM dina nahiM mAnA jAtA, sarpake mukhase kabhI amRta paidA nahiM ho sakatA, kAlakUTa viSa khAnese kisIkA jIvana ho gayA nahIM jAnA gayA, tathA kalaha karanese jaise kisI ko suyaza milA nahiM sunA gayA, aura zarIra meM rasAMsa ( sUjana ) bar3hane se kisIkA roga nAza huvA jaiseM nahi kahA jA sakatA usI prakAra prANIvadha ( jIvahiMsA ) meM dharmakA nAma nizAna bhI nahiM ho sakatA isakAraNa manameM viveka lAkara pazuhiMsAse virakta hI rahanA cAhiye // 3 // savaiyA 31 mAtrA | dIggha Ayu nAma kula uttama, guNa saMpati AnaMda nivAsa ! unnati vibhatra sugama bhavasAgara, tInabhavana mahimA parakAsa // bhujabalavaMta naMtarUpa chavi, roga rahita nita bhoga vilAsa / jinake citta dayAla tinhoMke, saba sukha hoMya canAra sidAsa // 4 // artha- jinake cittameM dayA hai arthAt jo dayAlu haiM unako dIrghAyu kula uttama guNa saMpatti, dhyAnaMdakA nivAsa, vibhavakI unnati, bhavasAgara se taranA sugama, tIna bhuvanameM mahimAkA prakAza honA, bhujAmeM bala, suMdara rUpa, roga rahita zarIra, nitya naye bhoga vilAsa Adi samasta prakArake sukha hote haiM // 4 // . ra Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlabodhaka15. caudahaveM kulakara mahArAja nAbhirAya. --- --- terahaveM kulakarake kucha hI samaya bAda mahArAjA nAbhirAya huye / ye caudahaveM kulakara the| inake sAmane kalpavRkSa prAyaH naSTa ho cuke the| kyoMki teraha kulakaroMkA samaya bhogabhUmikA thaa| jisa samayameM aura jahAM vinA kilI vyApArake bhogopabhogakI sAmagrI prApta hotI rahatI hai usa samayako bhogabhUmikA samaya kahate haiM / yaha bhogabhUmi mahArAja nAbhirAyake sammukha naSTa ho gaI aura karmabhUmikA prArambha huA arthAt jIvikAke liye vyApAra Adi karma ( kArya) karanekI zrAvazyakatA huii| ___ isa samayake loga vyApArAdika kAryoMse vilakula apri| cita the| khetI Adi karanA kucha nahiM jAnate the aura kalpavRkSa naSTa ho jAne ke kAraNa apanI bhUkha vA anya jarUrateM pUrNa karaneke liye bar3I ciMtA huI tava vyAkulacitta hokara mahArAjA nAbhirAyake pAsa aaye| ___yaha samaya yugake parivartanakA thaa| kalpavRkSoMke naSTa ho jAne ke sAtha hI jala, vAyu, AkAza, agni, pRthvI zrAdike saMyogase dhAnyoMke aMkura svayaM utpanna huye aura bar3hakara phalayuka ho gaye tathA anyAnya phalavAle aneka vRtta bhI utpanna huye / jala pRthvI Adike paramANu isa parimANameM mile the ki unase svayaM hI vRkSoMkI utpatti ho gaI paraMtu usa samayake manuSya ina vRttoMkA upayoga karanA nahiM jAnate the| isa kAraNa mahArAjA nAbhirAyake Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturya bhaag| pAsa jAkara una logoMne apane sudhAdika duHkhoMko kahA aura svayaM utpanna huye vRttoMkA prayojana puuchaa| mahArAja nAbhirAyane unakA bhaya dUra kara upayogameM A sakane vAle dhAnya vRtta aura phalake vRttoMko batAyA aura unako upa. yoga lAnekI rIti bhI batAI / tathA jo vRkSa hAni karanevAle the jisase jIvana meM bAdhA AtI aura roga Adiutpanna ho sakate the unase dUra rahaneke liye upadeza diyaa| vaha samaya karmabhUmike utpanna honekA thA / usa samaya logoM ke pAsa varttana prAdi kucha bhI nahIM the ataeva mahArAjA nAbhirAyane hAthoke mastakapara miTTIke thAlI Adi vartana svayaM banAkara agnimeM pakAkara kAmameM lAnekI vidhi batAI tathA nAbhirAya ke samayameM vAlakakI nAbhimeM nAla lagI huI dikhAI dI usako kATanekI vidhi btaaii| ___hAthoke mAthepara vartana banAne tathA bhojana banAnA na jAnane Adike kAraNa isa samayake logoMko prAja kalake manuSya vicAre asabhya vA jaMgalI kahate aura isI parase itihAsakAra parivartana ke isa kAlaMko duniyAMkA bAlyakAla samajhate haiM paraMtu jaina iti. hAsakI dRSTise usaM samayake loga asabhya vA jaMgalI nahIM the, kyoMki vaha samaya kAla parivartanakA thaa| jisa prakAra eka samAjake manuSyoMko dusarI samAjake cAla calana aTapaTe mAlUma hote haiM aura ve unako acchI tarahase saMpAdana nahiM kara sakate usI prakAra bhogabhUmike samayameM bhogophbhoga padArtha kalpavRkSoMse svayaM prApta hote the aura ve milane baMda ho gaye to unhe apanA Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 jainavAlavodhakajIvana nirvAha karanA kaThinasA ho gayA isa kAraNa mahArAja nAbhirAyakA vaha samaya bar3A vikaTa vA aTapaTA mAlUma diyA so yaha samayakA prabhAva thA isa kAraNa jaina itihAsa usa samayake manuSyoMko asabhya nahiM kaha sakatA na vaha jagatakA bAlyakAla thA kiMtu karma bhUmikA bAlyakAla thA, usa samaya jIvana nirvAha ke sAdhana bahuta hI apUrNa the| mahArAjA nAbhirAyakI mahArAnIkA nAma marudevI thA, marudevI bar3I hI vidupI rUpavatI puNyavatI thI / mahArAja nAbhirAya pharmabhUmikI pravRtti karanevAle tathA sabase pahile dharma mArgako prakAzita karanevAle bhagavAn Rpabhadevake pitA the| bhagavAn RSabhanAthake utpanna honeke paMdraha mahIne pahile mahA rAjA nAbhirAya aura mahArAnI marudevIke rahaneke liye iMdrakI zrAjJAse kuverake devoMne eka bar3A sundara nagara banAyA thaa| vaha nagara 48 koza laMvA aura 36 koza caur3A banAyA gayA thaa| isa nagarakA nAma ajodhyA rakkhA gayA / vartamAnameM yaha nagarI bahuta choTI aura ujAr3a raha gaI hai : jisa dezameM yaha nagara thA, usakA nAma Age jAkara sukozaladeza par3A thA, isa kAraNa ajodhyAkA eka nAma sukozalA bhI hai / isa nagarImeM jo loga bhinna 2 idhara udharake pradezoMmeM rahate the unhe lAkara devoMne vasAyA mahArAja nAbhirAyake liye isa nagarake madhya bhAgameM bahuta hI sundara rAjabhavana banAyA gayA thaa| isa nagarameM zubha muharttase rAjA .....kA praveza karAyA gayA / bhagavAn RSabhadeva inake yahAM utpanna Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 caturtha bhaag| honevAle the, isaliye mahArAja nAbhirAyakA indroMne rAjyAbhiSeka karAyA thaa| bhagavAn RSabhanAyake utpanna honeke pUrva paMdraha mAsa taka mahArAja nAbhirAyake AMganameM tIna vakta raloMkI varSA kuvera kiyA karatA thaa| __bhagavAnake garbha meM Anese pahile bhagavAnakI mAtA marudevIne isa prakAra solaha supane dekhe / 1 sapheda airAvata hAthI, 2 gaMbhIra AvAja karatA huA eka baDA mArI baila, 3 siMha, 4 lakSmIdevIkA kalasoMse snAna, 5 do puSpa mAlAyeM, 6 tAroM sahita caMdramaMDala, 7 udaya hotA huA sUrya, kamaloMse Dhake huye do suvarNa kalaza, 6 sarovarameM krIr3A karatI huI machaliyAM, 10 eka vaDA bhArI tAlAba, 11 samudra, 12 hAsana, 13 ratnamaya vimAna, 14 pRthivIko phAr3akara pAtA huA nAgeMdrabhavana 15 ratnoMkI rAzi, 16 vinA dhUyekI jalatI huI agni / ina solahoM svapnoMke dekhe vAda mAtAne eka mahAna vailako apane mukha meM praveza karate huye dekhaa| ye svapna rAtrike pichale paharameM dekhe / prAta:kAla uThate hI marudevI snAnAdike pazcAt mahArAja nAbhirAyake pAsa gii| mahArAjane mahArAnIko apane nikaTa siMhAsanapara vitthaayaa| aura mahArAnIne apane svapna kahakara sunAye tava mahArAjane apane avadhimAnase jAnakara kahA ki tumhAre garmameM prathama tIrthaMkara 1 pratyeka tIrthakarake janmase pahile janmanagarakI racanA indrakI bhAjJAse kuvera banAtA hai| Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 jainavAlabodhaka Aye haiN| ASAr3ha sudI 2 uttarASAr3ha nakSatra ke dina bhagavAna RSabhadeva mahArAnI marudevI ke garbhameM Aye / jaba magavAna RSabha - deva garbhameM prAye tIsare kAlake ( avanatirUpa parivartana ke ) caurAsI lAkha pUrva tIna varSa sAr3he ATha mAha bAkI raha gaye the arthAt itane varSa tIsare kAlake zeSa bace the usa samaya bhagavAna Rpamadeva garbhameM Aye bhagavAnake garbha meM Ate hI inhoMne va cAra prakArake devoMne prAkara ajodhyA nagarIkI pradakSiNA dI aura mAtA pitAko nama-skAra karake utsava ( garbha kalyANakI kriyA kiyA aura deviyoMne mAtAkI sevA karanA prAraMbha kara dI / -10% sorts 16. dravyoMke sAmAnya guNa / 1 / guNoMke samUhako dravya kahate hai / 2 / dravya ke pUre hisse meM aura usakI samasta paryAyoMmeM hAlatoM meM) jo rahe usako guNa kahate haiN| 3 / guNaM do prakArake hote haiM / eka saMmAnya guNa, dUsarA vizeSaguNa / 4 / jo guNa samasta (dravyoMmeM ) vyApai usako sAmAnyaguNa kahate haiM / 5 / jo samasta dravyoMmeM na vyApai use vizeSaguNa kahate haiM / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| 47 6 / samAnyaguNa aneka haiM paraMtu unameM mukhya guNa 6 haiM jaseastitva, vastutva. dravyatva, prameyatva, gurulaghutva. pradezavatva / 7 / jisa zaktike nimittase nyakA kabhI nAza na ho usako astitvaguNa kahate haiN| jisa zaktika nimittase dravyameM arthakriyA ho usako vastutvaguNa kahate haiM / jaise-ghar3ekI arthakriyA jaladhAraNa hai| ___EI jisa zaktike nimittase dravya sadA ekasA na rahai aura jisakI paryAya (hAlata) badalatI raheM usako dravyatvaguNA kahate haiN| ... 10 jisa zaktike nimittase dravya kisI na kisI zAnakA viSaya ho use prameyatvaguNa kahate haiN| 11 / jisa zaktike nimittase dravyakA dravyapaNA kAyama rahe arthAt eka dravya dUsare dravyarUpa nahiM pariNamai aura eka guNa dusare guNarUpa na pariNamai tathA eka dravyake aneka vA anantaguNa vikhara kara jude 2 na ho jAveM usako aguruladhutva guNa kahate haiN| * 12 / jisa zaktike nimittase drabyakA kucha na kucha prAkAra avazya ho use pradezatva kahate haiN| 13 / jinameM uparyukta guNa haiM ve dravya kula chaha haiM jaise, jIva pudagala, dharma, adharma, AkAza aura kaal| Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 keTa jainavAlabodhaka 17. satyavacana prazaMsA. chappaya / guNanivAsa vizvAsa vAsa, dArida dukha khaMDana / deva arAdhana yoga, mukti mAraga mukha maMDana | suyaza keli ArAma, dhAma sajana mana raMjana / nAga vAgha vaza karana, nIra pAvaka bhaya bhaMjana // mahimA nidhAna saMpati sadana, maMgala mIta punIta maga / sukharAsi vanAni dAsa bhana, satya vacana jayavaMta jaga // 1 // artha- satya vacana jagatameM jayavaMta ho kyoMki - satya vacana guNoM kA nivAsa hai, vizvAsakA sthAna hai, daridroMkA duHkha khaMDanevAlA hai / devoMke dvArA prArAdhanIya hai / muktimArga mukhakA maMDana yAnI zobhA hai| suyazarUpI kelike ArAmakA dhAma ( ghara ) hai / sajjanoMkA manaraMjana karanevAlA hai| sAMpa vyAghrako vaza karanevAlA hai / jala anikA bhaya dUra karanevAlA hai / mahimAkA khajAnA, saMpadAkA ghara, maMgalakAraka mitra yA paMvitratAkA mArga aura sukhakI rAzi hai // 1 // savaiyA 31 mAtrA | jo bhasmaMta kareM nija kIrati, jyoM vana agni dahai vana soya!. jAke saMga aneka dukha upajata, baDhai vRkSa jyoM sIMcata toya // jAmaiM dharama kathA nahiM suniyata, jyoM ravi vIca chAMhiM nahi hoya / sohI mithyA vacana banArasi, gahata na tAhi vicakSaNa hoya // 2 // Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| 46 artha-jisa prakAra dAvAgni vanako bhala karatI hai usI prakAra jo asatya vacana apanI kIrtiko bhala kara detA hai aura jisa prakAra jalake sIMcanese vRkSa bar3hatA hai usI prakAra jisa ke kAraNa aneka dukha upajate haiM tathA jisa prakAra sUryake aura padArthake vIcameM vaha nahiM hotI usa prakAra jisameM dharmakI kayA nahiM sunI jAtI aise mithyA vacanako vicakSaNa loga kadApi nahiM apanAte // 2 // roDaka chaMda / kumati kurIta nivAsa, prIta paratIta nivArana / riddhasiddha sukha harana, vipata dArida dukhakArana // paravaMcana utapatti, sahaja aparAdha kulacchana / so yaha mithyA vacana, nAhi zrAdarata vicaccana // 3 // artha-mithyA vacana kurItiyoMkA ghara hai, prIti aura paratItakA nAzaka hai, riddhisiddhi aura sukhakA harana karanevAlA hai, dArida aura duHkhoMkA kAraNa hai, dusaroMko ThagAI pharanekA utpatti sthAna hai, svAbhAvika aparAdha va kulacchana hai isa kAraNa vitrakSaNa puruSa mithyA vacanakA kadApi prAdara nahiM karate // 3 // ghanAkSarI kvitaa| pAvakateM jala hoya, vAridhate thala hoya, zastrate kamala hoya grAma hoya banateM / kUpate vivara hoya, parvatate ghara hoy| vAsavate dAsa hoya hitU duurjnte| . C Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlavodhakasiMhata kuraMga hoya vyAla syAla aMga hoya, viSa piyUpa hoya, mAlA ahiphnnte| viSamateM sama hoya saMkaTa na vyApai koya, ete guNa hoya satyavAdIke vacanate // 4 // artha-satyavAdIke satya vacana kahanese agni to pAnI ho jAtI hai, samudra sUkhakara jamIna nikala pAtI hai, zastra phUla ho jAtA hai, jaMgala meM gAMva vasa jAtA hai, kuyA choTAsA cheda ho jAtA hai, parvata ghara bana jAtA hai, indra naukara bana jAtA hai, zatru mitra ho jAtA hai,siMha hAthIke samAna sIdhA aura vyAla gIdar3ake samAna Darapoka bana jAtA hai, isake sivAya vipa amRta, sAMpakA phaNa phUlamAla, TeDA sIdhA ho jAtA hai aura kisI tarahakA bhI saMkaTa nahIM aataa| 18. yugAdi puruSa bhagavAna Rssbhnaath| chppy| RSabhadeva riSinAtha cUpama lacchana tana sohai| nAbhirAyakula kamala mAta marudevI mohai / / caurAsI lakha punya prAva, zatapaMcadhanuSa tana / nagara ayodhyA janama kanakavapu varana harana mana / sarvArthasiddhi gamana padamAsana kevala jnyaanvr| ziranAya namauM jugajori kara bhojinaMda bhavatApahara // 1 // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturya bhaag| 51 1 / tIrthaMkarakA nAma RSabhadeva 21caraNoMmeM cinha vRpabha (baila) 3 / pitAkA nAma nAbhirAya 4 / mAtAkA nAma mrudevii| . 5 / Ayu caurAsI lAkhapUrvakA 6 / zarIrakI UMcAI pAMcasau dhanupa 7janmanagarI ayodhyApurI 8 / zarIrakA varNa suvarNasama 6 / pUrvajanmasthAna srvaarthsiddhi| 10 / nirvANasamayakA zrAsana padmAsana mahArAjA nAmirAyake bhagavAna RSabhanAthakA janma caitra kRSNA navamI uttarApAr3ha nakSatrake pichale bhAga abhijit nakSatrameM huvaa| bhagavAnako janmase hI matijJAna zrutajJAna aura avadhijJAna thaa| bhagavAnakA janma hote hI svarga prAdi devoMke sthAnoM meM kaI aise kautUhala pUrNa kArya huye jinase cauMkakara devoMne apane avadhijJAnase bhagavAnakA janma huvA jAna liyA aura ve lava bar3I dhUmadhAmake sAtha airAvata hAthIko lekara ayodhyA aaye| prathama to ayodhyA nagarIkI tIna pradakSiNA dI phira indrANIko prasUtigharameM bhejakara bhagavAnakomagAyA / iMdrANI mAtAko mAyAmayI nidrAmeM magnakarake bhagavAnako uThA lAI aura indrako lA sauMpA indrane bhagavAnakA rUpa nirIkSaNa karaneke liye eka hajAra netra vanAye taubhI vaha tRpta na huvA phira airAvata hAthI para viThA kara gAje bAje sahita samasta deva sumeru parvata para le gye| bhagavAna Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 jaina bAlabodhaka prathama svargake saudharma indrakI godImeM meru parvatapara gaye the aura sanatkumAra aura maheMdrasvargake do indra bhagavAna para camara Dhorate the / IzAna svargakA indra bhagavAnake zirapara chatra lagAye huye thA / sumeru para uttara kI tarapha pAMDuka vanameM ardhacandrAkAra pAMDukazilA hai usapara bhagavAnako siMhAsanapara virAjamAna kiyA aura kSIra sAgara ke jala bhare eka hajAra ATha kalazoMse abhiSeka karAkara indrANIne vastrAbhUSaNa phraaye| aneka prakAra se nRtya gItAdise savajane bhakti dikhAkara phira gAje bAje sahita airAvata hastApara viThAkara bhagavAnako ayodhyA nagarI meM lAye aura nAbhirAya mahArAjakI godImeM dekara tAMDavanRtya karake saba indrAdika deva apane 2 sthAna gaye phira nAbhirAya mahArAjane bhI putra janmakA bar3A utsava kiyA / RSabhadeva dharmake sabase pahile prakAzaka the isa kAraNa inakA nAma vRSabhasvAmI ( vRpabhadharmake, svAmI - nAtha) rakkhA / mAtA pitA inheM vRSabha kaha kara pukArate the / vAlaka bhagavAnakI sevAke liye indrane aneka deva deviyAM sevAmeM rakha chor3I thIM unake dvArA lAlana pAlana vA khela karate huye dojake caMdramA ke samAna bar3hate the| bhagavAna bar3e suMdara the savako manabhAvate the / devagaNa bhagavAnako barAvarahI apanA bAlaka zarIra banAkara bhagavAna ke sAtha khelate the / bhagavAna ke liye samasta vastra prAbhUSaNa nitya naye svarga se AyA karate the / bhagavAn RSabha svayaMbhU the unhoMne vinA pAThazAlA meM par3he hI samasta prakArakA jJAna vA vidyAyeM prApta karalI thIM / bhagavAnane Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / 53. gaNita jyotiSa, chaMda zAstra, alaMkAra, vyAkaraNa, citrakalA, lekhanapraNAlI saMgItazAstra zrAdi samasta vidyAoMmeM pAradarzitA prApta kI thI / devabAlakoM ke sAtha samasta prakArake khela khelate vA jala krIr3A tairanA Adi manovinoda karate rahate the / bhagavAnako vAla ceSTAyeM sabako manomugdhakara hotI thIM / unake samasta prakArake kArya vA ceSTAyeM paropakArArtha ' hI huvA karatI thIM / yuvAvasthA honepara bhagavAnake pitA nAbhirAyane vivAha karaneko kahA | bhagavAnane bhI samasta pRthivIko apane Adarza caritrase calAne ke liye vivAhAdi samasta pravRtti karane ke liye vivAha kI sammati dI / vaha sammati kevala 'na' zabda bolakara - hI do thI aura mahArAjane kaccha mahAkaccha nAmake donoM rAjAoMkI do kanyA yazasvatI aura sunadAse unakA vivAha karA diyA eka dina mahArAnI yazasvatIne pichalI rAtrimeM cAra svapna dekhe - prathama svapna meM meruparvatadvArA samasta pRthivIko nigalate huye dekhA dUsare svapna meM caMdra aura sUrya sahita meruparvata dekhA / tIsare svapna meM kamaloM sahita eka tAlAba dekhA aura cauthe svama samudra dekhA / prAtaH kAla uThakara mahArAnI yazasvatIne bhagavAn RSabha ke pAsa jAkara svapnoMkA phala pUchA tau bhagavAnane ina svapnoMkA phala chaha khaMDapara rAjya karanevAle cakravartI putrakA garbha meM AnA batAyA / * caitrakRSNa navamI ke dina jaba brahmayoga uttarApAr3ha nakSatra tInaM lagna aura caMdramA dhanarAzipara thA taba bhagavAna ke prathamaputra bharata Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 janavAlavodhaka cakravartikA janma huA aura bhagavAnane apane putra bharatake annaprAzana, muMDanakarma karNachedana yajJopavItadhAraNa Adi samasta ( Sor3aza saMskAra ) saMskAra vidhipUrvaka kara samasta logoMko dikhAye | bharatake pazcAt bhagavAnake vRpabhasena, anaMta vijaya, mahAsena, anaMtavIrya, pracyuta, vIra, vIravara, zrIpeNa, guNasena, jayasenAdika 12 putra aura huye, tathA isI yazasvatIdevI se eka kanyA huI jisakA nAma brAhmI thA / inake sivAya dusarI strI sunaMdAse bAhuvalI nAmake eka putra maura suMdarI nAmakI eka kanyA utpanna huI / saba milAkara bhagavAna 103 putra kanyAyoMke pitA the / eka dina bhagavAnakA citsa jagatameM aneka bhinna 2 prakArako kalAoM aura vidyAoMke pracArake liye udvigna hone lagA usI samaya unake pAsa unakI donoM kanyAyeM brAhmI aura sundarI AI inakI isa samaya yuvAvasthA prAraMbha hI huI thii| donoM ko bhagavAnane apanI godI meM biThAyA aura a A i I, yadi svaroMse prAraMbha karake akSarajJAna prAraMbha karAyA aura ikAI dahAI yAdi se aMkagaNita par3hAnA prAraMbha kiyaa| bhagavAna RSabhadeva ke cari tra meM apane putroMke par3hAnekA hAla kanyAyoMke par3hAneke bAda AyA hai isase anumAna hotA hai ki bhagavAnane strI zikSAkA mahatva vizeSa pragaTa karane ke liye hI aisA kiyA thA ki strIzikSA hI puruSazikSAkA mUla kAraNa hai / ina donoM kanyAoMko vyAkaraNa chaMda nyAya kAvya gaNita pralaMkAra saMgItAdi aneka viSayoMkI n Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| zikSA dI thii| ina donoM kanyAoMko par3hAne ke liye hI bhagavAnane svAyaMbhuva nAmakA vyAkaraNa banAyA thaa| isake zivAya Ida alaMkAra tarka zrAdi zAstra bhI banAye the| putriyoMko par3hAneke vAda maratAdi 101 putroMko bhI bhagavAnane samasta vidyAyeM par3hAI / inameM kaI putroMko khAsa karake koI 2 vidyA vizeSatAke sAtha par3hAI / jaise-bharatako nItizAstra nRtya zAstra, vRSabhalenako saMgIta zAstra aura vAdana zAstra, anaMtavijayako citrakArI nATyakalA aura makAna banAnekI vidyA vizeSa prakArase par3hAI thii| bAhuvalIko kAmazAstra vaidyakazAstra dhanurveda vidyA aura pazuoMke lakSaNoMkA jAnanA va ratna parIkSAkA jJAna karAyA thaa| isI prakAra anyAnya samasta vidyAyeM prajAmeM pracAra karaneke liye apane putroMko par3hAI thiiN| nAbhirAyake samaya jo dhAnya phala svayaM prAkRtika utpanna * huye the unameM bhI rasa Adi kama hone lagA aura ve saba vRkSa kSINa hone lage taba samasta prajA mahArAja nAbhike pAsa AI aura apane ina kaSToMko kahA to mahArAjane sabako bhagavAnake pAsa pahuMcAyA tava bhagavAnane AryakhaMDakI prajAke kaSTa dUra kara neko aura unake kRpi Adi vyavahAra banAneke liye indrako AjJA karI aura iMdrane kRpikArya vA vANijyAdi samasta kArya prajA janoMko vatAye arthAt jinamaMdiroMkI racanA kI, deza pradeza nagara zrAdikI racanA kI, sukozala, avaMtI, puMdra, aMdhra, asmaka, ramyaka, kuru, kAzI, kaliMga, aMga, vaMga, suhanna,samudraka, kazmIra usInara, prAnartta, vatsa, paMcAla mAlava dazArya kaccha magadha vi. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainapAlavodhakadarbha kurujAMgala karahATa mahArASTra saurASTra AbhIra phokaNa vanavAsa prAMdhya karNATa kauzala caula kelara dAsa abhisAra sauvIra surasena, aparAMta, videha, siMdhu,gAMdhAra, pavana, cedi pallava kAMboja Arada vAlIka turuSka zaka aura kekaya ina ghAvana dezoMkA vibhAga kiyaa| ___ ina dezoM se kaI deza aise the jinameM annakI utpatti nadiyoMse jala sIMcakara kI jAtI thI aura kaI aise the jinameM varSA ke jalase khetI ho sakatI thI aura kaI deza donoM prakArake the paraMtu kazyoMmeM jalakI bahulatA va kaIyoMmeM kamI thii| pratyeka dezake rAjA loga bhI niyata kara diye the| kaI deza aise the jo luTeroM zikArI aura pazuoMko pAlanevAle zUdroMke adhIna the pratyeka dezameM rAjadhAnI vanAI gaI thii| choTe vaDe gAvoMkI racanA isa prakAra banAI thii| jinameM kAMToM kI bADase ghire huye ghara the aura jinameM bahudhA kisAna zUdra rahate the aile 100 gharoMkI vastIko choTA gAMva aura 400 gharoM kI vastIvAleko baDA gAMva btaayaa| choTe gAMvakI sImA eka kozakI bar3e gAMvakI do kozakI rakkhI gaI aura gAvoMkI sImA zmazAna, nadI, vaDake jhuMDa, vavUla Adike kAMTedAra vRttoMse tathA parvata guphAoMle bAMdhI gaI thii| gAMvoMko basAnA, upabhoga karanA gAMva nivAsiyoMke liye niyama banAnA, gAMvakI anya Avazyaka. tAoMko pUrA karane zrAdikA adhikAra rAjyake adhIna rakkhA / jina vaDe gAvoMmeM baDe 2 mahala haveliyAM thI, vaDe 2 daravAjethe aura jinameM vaDe 2 prasiddha puruSa vasAye the unakA nAma nagara (zahara ) rakkhA gyaa| Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| nadiyoM aura parvatoMse ghire huye gAvoMko kheDa (jinako Ajakala kher3A kahate haiM) aura parvatoMse ghire huye sthAnoMko kharcaTa nAma diyA gayA / jina gAvoMke pAsa pAsa pAMva sau ghara the unheM mAMDava aura samudrake pAsa pAsavAle sthAnoMko 'patcana ( paTTaNa ) tathA nadIke pAsavAle grAmoMto droNamukha saMjJA dI / rAjadhAniyoM ke pATha zrApa lau gAva, droNamukha gAvoMke adhIna cAra cAra sau gAMva aura khaToMke adhIna do do sau gAMva rakhe gye| bhagavAnane prajAko zastradhAraNa karanA unakA upayoga karanA khetI karanA, lekhana, vyApAra vidyA zilpa kalA, hastakauzala Adi samasta kArIgArI btaaii| usa samaya jinhoMne zastradhArA kara prajAsI rakSAkA kAma svIkAra kiyA unako to kSatriya aura jinhoMne netI, vyApAra, pazupAlanakA kArya svIkAra kiyA unheM vezya aura ina donoMkI sevA karanekA kArya svIkAra kiyA unhe zUdravarNa sthApana kiyA / pahile varNavyavahAra na thA, yahoMse varNavyavahAra claa| isa prakAra karmayuga vA karmabhRmikSA prAraMma bhagavAn apameMzvarane pApADha kRSNA pratipadAko kiyA thaa| isa kAraNa bhagavAna kRtayugake karanevAle yugAdi putya kahalAte haiM aura isI liye samasta prajA unheM vidhAtA, naSTA, vizvakarmA Adi nAmosa pukArane lagI thii| ___ isa yugake prAraMbha karaneke kitane hIcarpavAda nAbhirAjamadArAjake dvArA bhagavAn apabhadeva samrAT padavIse vibhUpita kiye Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainabAlabodhakagaye aura rAjyAbhiSeka kiyA saba kSatriya rAjAoMne bhagavAnako apanA svAmI maanaa| bhagavAnane bhI apane pitAke samAna hI 'hA' 'mA' 'dhik' ina zabdoMke volaneko hI daMDa vidhAna rakkhA thA kyoMki usa samaya kI prajA vaDI sarala zAMta aura bholI thI isa kAraNa itane hI daMDako bahuta kucha samajhatI thii| phira bhagavAnne eka eka hajAra rAjAoMke Upara cAra mahA maMDalezvara rAjAoMkI sthApanA kii| inake nAma-hari, akaMpana, kAzyapa aura somaprabha the / ina cAroM hI rAjAoMne cAra cAra vaMzoMkI sthApanA kii| harine harivaMza, akaMpanane nAthavaMza, kAzyapa ne ugravaMza aura somaprabhane kuruvaMza calAyA / ve ukta cAroM hI vaMzoMke nAyaka huye / tathA apane 101 putroMko bhI pRthivI tathA anyAnya saMpatti vaaNttii| sabase pahile bhagavAnne ikSuke (sAMTeke) rasako saMgraha karanekA upadeza diyA thA isase bhagavAn ikSvAku kahAye aura isI kAraNa Apake vaMzakA nAma ikSvAkuvaMza prasiddha huaa| aura kaccha mahAkaccha Adi narezoMko adhirAja pada diyaa| aura apanA samaya sadA paropakArameM hI lagAyA aura logoMkI icchAnusAra dAna diyaa| . eka dina bhagavAnke sanmukha indrane mano vinodakeliye gaMdharva deva tathA nIlAMjanA Adi devAMganAoMkA nAca karavAyA usa samaya nIlAMjanAkI nAcate nAcate hI prAyu pUrNa ho gaI, indrane tatkAla hI usakI jagaha dUsarI apsarA nAcaneko khaDI kara dI Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 caturtha bhaag| / sarvasAdhAraNako to isa phera phArakI bAta mAlUma na huI paraMtu bhagavAn avadhijJAnI the, inase kyoM chipa sakatI thI / vaza ye isa prakAra nIlAMjanAkI Ayu pUrI hote dekha apane zarIrAdi saMsArakI anityatA samajha vairAgyako prApta ho gaye usI vakta pAMcave svargase lokAMtika deva pAye aura namaskAra pUjAdi karake bhagavAnkI prazaMsA kI evaM unake vairAgyako dRDha kara cale gaye indrAdi deva bhI pAlakI lekara Agaye bhagavAnne bharatakA rAjyA. bhiSeka kiyA aura phira Apa tapodhAraNa karaneko pAlakImeM baiTha kara siddhArtha nAmaka vanako (jisako prayAgArarAya bhI kahate the) jo ayodhyAle na to pAsa hI thA na bahuta dUra thA, cala diye|vnmeN jAkara paMcamuSTi loca karake siddhoMko namaskAra kara munipada dhAraNa kara liyaa| dIkSAke bAda bhI devoMne bhakti pUjA karake tapaH kalyANaka kiyaa| bhagavAnako tapa dhAraNa karate hI mana:paryaya jJAna ho gyaa| - bhagavAnake tapa dhAraNa karaneke samaya sAthameM aneka rAjA loga Aye the, bhagavAnakI dekhA dekhI cAra hajAra rAjAoMne bhI nagnamudrA dhAraNa kara lI thii| bhagavAnne to ekadama ImahinekA upacAsa dhAraNa kara kAyotsarga dhyAna karanA prAraMbha kara diyA ye ekadama nizcala ho kara tiSTe paraMtu rAjAoMne jo dIkSA lI thI ve sudhAdi parIpaha sahane meM asamartha hokara banake phala mUla khAne lage, nadI nAlAoMkA jala pIne lge| vana devatAoMne yaha kriyA jainamunikI kriyAle viruddha dekhakara unako dhamakAyA taba nagna. pana choDa vRttoMkI chAla vagerahake kapar3e pahara kara nAnA prakAra ke Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [: 60 jainavAlabodhaka bheSa unane dhAraNa kara liye / usI samaya bhagavAnake pote marIcine sAMkhya zAstrakI racanA karake loga apanI ora makAye usI samaya saba milAkara tIna sau tiresaTha 33 prakAra ke mata unhoMne dhAraNa kiye the / bhagavAnane 6 mahInekA upavAsa pUrNa karake bhojanArtha vihAra kiyA, loga munike prahArakI vidhi nahiM jAnate the isa kAraNa koIne kucha koIne kucha lA lA kara bhagavAnako denA cAhA paraMtu bhagavAn unakI ora dekhate taka nahi the / isa prakAra phirate 2 chaha mAhase kucha Upara ho gaye taba phurujAMgala dezake hastinApura ke rAjA somaprabhake choTe bhAI zreyAMsako bhagavAn ke darzana hote hI jAtismaraNa ho gayA aura pUrva janmameM muniko AhAra diyA thA usa samayakI vidhi yAda Ane se bhagavAnako tvarita hI navadhAbhaktipUrvaka zraddhAna karake vaizAkhamudI 3 tRtIyAko iturasakA dAna kiyA jisase usa rAjAke ghara indrAdi devoMne paMcAzcarya kiye aura usI dina akSaya tRtIyA parva prAraMbha huA usa dina bhI ikSurasakA hI bhojana banAyA jAtA hai ! eka dina bhagavAn vihAra karate 2 purimalAta nAmaka nagarake pAsavAle zakra nAmaka vanameM jAkara dhyAnArUr3ha huye the so phAguNa vadi ekAdazI ke dina cAra ghAtiyA karmokA nAza karake kevalajJAna prApta kiyA aura bhagavAn anaMta darzana, anaMta jJAna anaMta sukha zraura anaMtavIryayukta ho gaye / bhagavAnko kevalajJAna prApta hote hI indrAdi cAra prakArake devoMko prAkRtika rItise khabara ho gaI / ve sabake saba jJAna kalyANa Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| karaneko zrAye, kuverane bhagavAn jahAM para ye vahIM para 48 koza laMvA caur3A eka sabhAmaMDapa banAyA jisako samavazaraNa kahane hai| samavasaraNa sabhAne 12 samA thIM usake bIcameM tIna kaTanI. dAra vedI para siMhAsana para bhagavAna adhara virAjamAna the| dAraha sabhAse pahilI sabhA bhagavAnaka 84 gaNadhara the| dUsarI meM kalpavAlI devoMkI devAMganAyeM, tIsarImeM zrAyikA prAdi manupyoMkI striyAM, cauthI meM jyotiSI devoMkI devAMganAyeM, pAMcavIne vyaMtaraNI, vaDomeM bhavanavAsinI deviyA~, sAtavI sabhA bhavana cAsI deva, AThavInaM vyaMtara deva, navamImeM jyotikadeva, dazavImeM kalpavAsI deva, gyArahavI sabhAmeM cakravartI, rAjA, mahArAjA, aura sarvasAdhAraNa manuSya aura bArahavI sabhAma siMha gAya baila hiraNa sarpa Adi samasta pazu pakSI the| bhagavAnake samavasaraNameM kisIko bhI pAneko manAhI nahIM thI, saba hI jIva dharmopadeza sunaneko Ate the / bhagavAnakI tIna vakta sabere Tupahara sAmako vANI khiratI thii| vaha anataramayI meghagarjanAvat divyadhvani hotI thI so samasta prakArake jIva apanI 2 bhASAmeM samajha lete ye jo manuSya nahi samajhate the vA vizeSa koI dharma kathA sunanA hotI thI, vaha gaNadharoMse prazna karake saba saMzaya dUra kara lete the| bhagavAnake vRpabhasenAdi 84 gaNadhara the| zakaTa vanase uThakara bhagavAnane kurujAMgala, kauzala, puMdra, cedi aMga vaMga magadha aMtra kaliMga Adi samasta dezoMmeM vihAra karake apane upadezase asaMkhya jIvoMko mokSamArgameM lgaayaa| jaba choTe bhAiyoMne bharatakI AkSA na mAna bhagavAnase prArthanA Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 jainavAlavodhakakI ki Apa hamAre svAmI haiM ApahIne hameM rAjya diyA hai hama ava bharatako namaskAra nahiM kara sakate taba bhagavAnane upadeza dekara samajhAyA ki abhimAnakI rakSA to kevala munivrata dhAraNa karanese hI ho sakatI hai so tumhe bharatakI AhA mAnanA asvIkAra hai to munidIkSA grahaNa kara lo tava bhagavAnase hI dIkSA lekara saba bhAI muni ho gye| ekamAtra bAhuvalIne dAnA nahi lii| bharatane jaba cauthe brAhmaNa varNakI sthApanA kI thI taba bhagavAnase pUchA ki maiMne eka brAhmaNavarNa sthApana kiyA hai so isa. kAkula khoTA pariNAma to nahiM hogA taba bhagavAnane uttara liyA thA ki caturthakAlameM to ye saba ThIka raheMge paraMtu paMcama kAlameM ye saba brAhmaNa jainadharmako chor3akara jainadharmake dveSI ho jaaNyge| bhagavAna RSabhadevane eka hajAra varSa caudaha dina kama eka lAkha pUrvataka samavazaraNa sabhAmeM upadeza diyA thaa| jaba Ayu ke 14 dina raha gaye tava upadeza denA baMda ho gayA aura Apane popasudI 15 ko kailAsa parvatapara jAkara zukla dhyAna ghara diyA / zrAnanda nAmake purupa dvArA bhagavAnakA kailAsa parvatapara jAnA suna bharata cakravartI bhI kailAsa para gayA aura 14 dinoM taka bhagavAnakI sevA pUjA kI, aMtameM mAgha vadI 14 ke dina sUryodayake samaya aneka muniyoM sahita bhagavAna Rpabhadeva mokSako padhAra gaye aura devoMne aAkara nirvANa mahotsava kiyaa| bhagavAnake mokSa cale jAne para bharatako bar3A zoka duvA thA / * paraMtu vRSabhasena gaNadharake samajhAnese zoka zAMta ho gyaa| Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / 19. SadravyoMke vishessgunn| 1 / jisameM cetanA guNa pAyA jAya usako jIvadravya kahate haiN| 2 / jisameM sparza, rasa, gaMdha aura varga pAye jAya usako pudagala kahate haiM / pudagalake do bheda hai / eka paramANa dUsarA skaMdha / 3 / sabase choTe pudagalako paramANu kahate haiM / aneka paramANuoM ke baMdha (piMDa ) ko skaMdha kahate haiN| . 5aneka cIjoMmeM ekapanekA chAna karAnevAle sabaMdha vizeSa ko baMdha kahate haiN| 6 / AhAra vargaNA, taijasavargaNA, bhApAvargaNA, manovargaNA, kArmANavargaNA Adi 22 prakArake skaMdha hote haiN| 7 / audArika kriyika, AhAraka, ina tIna zarIrarupa pariNamai usako zrAhAravargaNA kahate haiN| 8 / manuSya tiryacake sthUla zarIrako audArika zarIra kahate haiN| jo choTe vaDe.eka aneka Adi nAnA kriyAyoMko karai aise deva nArakiyoMke zarIrako vaikriyika zarIra kahate haiN| 10 / chaThe guNasthAnavArtI munika tatvoMmeM koI zaMkA honepara kevalI vA zrutakevalIke nikaTa jAneke liye mastakamase eka hAthakA putalA nikalatA hai usako pAhAraka zarIra kahate hai Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlavodhaka11 / audArika aura vaikriyaka zarIroMko kAMti denevAlA tejasa zarIra jisa vargaNAse vanai usako taijasavargaNA kahate haiN| 12 / jo vargaNAya zabdarUpa pariNamai unako bhApAvargaNA kahate haiN| 13 / jina vargaNAoMse aSTa dalAkAra puppako samAna dravyamana banai unako manovargaNA kahate haiN| 14 / jo kArmANa zarIrarUpa pariNamaiM usako kArmANadhargaNA kahate haiN| 15 / jJAnAvaraNAdi aSTakarmoM ke samUhako kAmAMNa zarIra kahate haiN| * 16 tejasa aura kArmANa zarIra samasta saMsArI jIvoMka hotA hai aura ye donoM zarIra dUsarI paryAya yA gatima sAtha jAte haiN| 17 / gatirUpa pariNameM jIva aura pudgalako jo gamanameM sahakArI ho, usako dharmadravya kahate haiM / jaise machalIko calaneke liye sahAyaka jala hai| 18 gatipUrvaka sthitirUpa pariName jIva aura pudagalako jo sthitimeM sahAyaka ho use adharmadravya kahate haiN| 16 jo jIva, pudgala, dharma, adharma aura kAla ina pAMcoM dravyoMko Thaharaneke liye jagaha de usako AkAzadravya kahate haiN| 20 / jo jIvAdika dravyoMke pariNamanemeM sahakArI ho usako kAladravya kahate haiN| jaise kumhArake cAkake ghUmaneke liye lohe. kI kiilii| Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| 21 / kAladravya do prakArakA hai eka nizcayakAladravya dUsarA vyavahAra kaal| * 22 / kAladravyako arthAt lokAkAzake pratyeka pradezameM eka eka kAlANu sthita hai una sabako nizcayakAla kahate haiM / 23 / kAladravyako ghar3I dina mAsa Adi paryAyoMko vyavahArakAla kahate haiN| 24 / guNake vikAra (palaTane )ko paryAya kahate haiM / 25 / dravyameM navIna paryAyako prAptiko utpAda kahate haiN| 26 / dravyako pUrva paryAyake tyAga vA naSTa honeko vyaya kahate haiN| ___ 27 / pratyabhijJAnako kAraNabhUta, dravyako kisI avasthAkI nityatAko dhrauvya kahate haiN| 28 / jIva dravyameM cetanA samyaktva, cAritra Adi vizeSa guNa hai / pudgala dravyameM sparza, rasa, gaMdha, varNa Adi vizeSa guNa hai / dharma dravyameM gatihetutva vageraha, adharma dravyameM sthitihetutva vageraha, AkAza dravyameM avagAhanahetutva vageraha aura kAladravyameM pariNamanahetutva vageraha vizeSa guNa haiN| 26 / prAkAza eka hI sarvavyApI akhaMDa dravya hai| 30 / jahAMtaka jIva pudagala, dharma, adharma, kAla ye pAMca dravya haiM usako lokAkAza kahate haiM aura lokase bAharake prAkAzako alokAkAza kahate haiN| 31 / lokakI moTAI uttara aura dakSiNa dizAmeM saba jagaha sAta rAjU hai| caur3AI pUrva aura pazcima dizAmeM mUlameM ( nIce Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlavodhakajar3ameM ) mAta rAja hai / Upara kramase ghaTakara sAtarAjukI UMcAI para caur3AI eka rAjU hai / phira kramase bar3hakara sADhe daza rAjUkI UMcAIpara caur3AI pAMca rAjU hai| phira kramase ghaTakara caudaha rAja, kI UMcAI para eka rAjU caur3AI hai aura Urdhva aura adhAdizA 'meM UMcAI caudaha rAjU hai| 32 / dharma aura adharma dravya eka eka akhaMha dravya hai aura donoM hI samasta lokAkAzameM vyApta haiN| ___33 / AkAzake jitane hisseko eka pudgala paramANu roka utane zrAkAzake kSetrako eka pradeza kahate haiN| 34 / pudaganta dravya ( paramANu ) anaMtAnaMta haiM aura ve sama lokAkAzameM bhare huye haiN| ___35 / jIva dravya bhI anaMtAnaMta haiM aura ve saba lokAkAzameM bhare huye hai| ___36 / eka jIva, pradezoMkI apekSA to lokAkAzake varAvara paraMtu saMkoca vistArake kAraNa apane zarIrake pramANa hai aura mukta jIva aMtake zarIra pramANa hai| mokSa jAnese pahile samuddhAta karanevAlA jIva hI lokAkAzake varAvara hotA hai| 37 / mUla zarIrako binA chor3e jIvake pradezoMke bAhara vikalaneko samuddhAta kahate haiN| ___38 / bahupradezI dravyako astikAya kahate haiN| jIva, pudgala, dharma, adharma aura zrAkAza ye pAMca dravya tau astikAya haiN| kAla dravya vahupradezo nahIM hai isaliye kAla dravya astikAya nahIM hai| . 36 / pudgala paramANu bhI eka pradezI hai paraMtu vaha milakara Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / 67 bahupradezI ho sakatA hai isakAraNa zaktikI apekSA upacArase pudugala paramANuko bahupradezI kahA gayA hai 1 '40 1 bhAvasvarUpa guNoM ko anujIvI guNa kahate haiM / jaise-samyaktva, cAritra, suna, cetanA, sparza, rasa, gaMdha, varNAdika / '21 | vastuke zrabhAvasvarUpa dharmako pratijIvI guNa kahate haiM, jaise -- nAstitva, amUrttatva, zracetana vageraha | 42 / abhAva cAra prakArakA hai / prAgabhAva, pradhvaMsAbhAva, anyonyAbhAva aura pratyaMtAbhAva . 43 / vartamAna paryAyakA pUrva paryAyameM jA prabhAva hai usako prAgabhAva kahate haiM / 44. AgAmI paryAyamaM varttamAna paryAya ke prabhAvako pradhvaMsA bhAva kahate haiM / 45 | pudgala dravyakI eka varttamAna paryAyameM dUsare pudgala kI vartamAna paryAyake abhAvako anyonyAbhAva kahate haiN| 46 / eka dravyameM dUsare dravyake abhAvako atyaMtAbhAva kahate haiM / 20. satsaMgati. :c' mattagayaMda so karugAni dharma vicArata, naina vinA lakhiko umAhai / -so duranIti dherai yaza hetu sudhI vina Agamako agAde || Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlavodhakaso hiya zUnya kavitta kara, samatA vina so tapasoM tndaahai| so thiratA vina dhyAna dharai zaTha, jo satasaMga tajai hita caahai| artha-jo manuSya satasaMgatiko chor3akara hita cAhatA hai so mAno, dayAke vinA dharma cAhatA hai, athavA aMdhA hokara dekhane ko taiyAra hotA hai, athavA yaza pAnekI icchAse durnIti (anyA. yAcaraNa ) karatA hai athavA vinA buddhi ke AgamakA avagAhana karanA cAhatA hai, athavA hRdayazUnya hokara kavitA karanA cAhatA hai athavA samatAke vinA tapasyA karake zarIrako jalAtA hai, tathA thiratAke vinA dhyAna lagAtA hai| ghnaakssrii| kumati nikaMda hoya mahAmoha maMda hoya, jagamage suyaza viveka jagai hiysoN| nItiko dRDhAva hoya, vinaiko bar3hAva hoya, upajai uchAha jyoM pradhAna pada liyesoM // dharmako prakAza hoya durgatiko nAza hoya, varatai samAdhi jyoM piyUpa rasa piyesoN| toSa pari pUra hoya, dopa dRSTi dUra hoya ete guNa hohiM satasaMgatake kiyesoN| ___kuNddliyaaN| 'kauMrI te mAraga gahaiM, je gunijana sevaMta / 1 / kauMrA-kuMvarapAla nAmake banArasIdAsajIke eka mitra ye yaha kuMDaliyAM unhIkA banAyA huA mAlUma hotA hai| - - Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / jJAnakalA tinake jaMge, te pAtrahiM bhava aMta // te pAvahiM bhava aMta, zAMtarasa te cita dhArahiM / te pada harahiM, dharmakIrati vistArahiM // hoya sahaja je puruSa, gunI vArijake bhauMrA / tai 'sura saMpati lahaiM, gardai te mAraga kauMrA // 3 // chappaya / jo mahimA guna hanahi, tuhina jima vArija vArahiM / jo pratApa saMharahi, pavana jima megha viDArahiM . jo samadama dalamala hi, durida jiya upavana khaMDahi / jo suchema chaya karahi, vajra jima zikhara vihaMDahi // jo kumati ani IMdhana sarisa, kunayalatA hRdamUla jaga / so duSTasaMga dukhapuTa kari, tajahi vicakSaNatA sumaga // 4 // -10%- -- 21. bharata cakravatI. mahArAja bharatakA janma caitra kRSNA navamIke dina uttarASAr3ha nakSatrameM huA thA / bharatakA sarvatra rAjya honese hI isa zrArya khaMDakA dUsarA nAma bhAratavarSa par3A hai| bharatakA zarIra bahuta ho sundara aura vaha 500 dhanuSa UMcA thA. inameM saba guNa bhagavAna RSabhadeva hI ke samAna the| chahoM khaMDake manuSya pazu aura devAdikoM meM jitanA ghala thA usase kaI guNA adhika vala cakravartI Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlavodhakakI bhujAmeM thA / bharatako bhagavAna RSabha devane svayaM par3hAyA thA, pradhAnatayA ye nItizAstrake bar3e vidvAna the| ___eka dina bharata mahArAjake dharmAdhikArI (karmacArI )ne pAkara bhagavAnako kevalazAna utpanna honekI khabara sunAI aura usI vakta zastrazAlAke adhikArIne AyudhazAlAmeM caikarana utpanna honekI khabara sunAI aura mahArAnIke sevakane prathama putrotpattikI khavara dI / ye tInoM hI harSadAyaka samAcAra eka sAtha sunakara mahArAja bharata vicAra karane lage ki pahile kisakA utsava manAnA cAhiye, aMtameM dharma kAryako mukhya samajhakara apane choTe bhAiyoM vA rAjakarmacAriyoM aura prajAke sAtha bhagavAna Rpabhadevake darzana pUjanArtha unakI zaraNameM gaye / pUjA baMdanA bhakti karake va kevalI bhagavAnake mukhase dharmopadeza zravaNa karake sudarzanacaka ratnakI pUjA kI aura use grahaNa kiyA / tatpazcAt 1 / yaha cakra ratna 1000 devoMkI rakSAmeM rahatA hai devopanIta Ayudha hai yaha carma zarIrI aura apane mAlikake kuTuMviyoMko choDakara saba para calatA hai isake adhikArI cakravartI vA nArAyaNa vA pratinArAyaNa hI hote haiM, cakravartI chahakhaMDake rAjA hote haiM aura nArAyaNa pratinArAyaNa tIna khaMDake rAjA hote haiM inhIMke puNya pratApase hI yaha ratna devoMke dvArA AyudhazAlAmeM A jAtA hai| paraMtu nArAyaNake pAsa java ki pratinArAyaNa isa cakrako calAtA hai tava hI nArAyaNa kI parikramA dekara nArAyaNake hAthameM A nAtA hai nArAyaNa pratinArAyaNako isI cakrase mArakara usIke trikhaMDakA / . . rAjya karatA hai| Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / 1 putra janmakA utsava manAyA ina tInoM ho utsavoMmeM bharatane kimicchA dAna diyA / sar3akoM aura galiyoM meM yatra tatra ratnAdi : padArtha rakhakara sabako vA~Te 1 d ; jaba zrAyutrazAlAmai cakraratna utpanna ho gayA taba bharata mahArAjane digvijaya ke liye zarada Rtu car3hAI kii| sabase Age paidala senA, usake pIche ghur3a savAra, usake pIche ratha aura ? rathoMke pIche hAthI cale / . ajodhyA se calakara mahArAja bharatako senAne gaMgA nadIke kinAre pAra sabase pahile DerA kiyA senAke liye taMbU lagAye gaye ghor3oM ke liye bhI kapaDe hI kI ghur3azAlAyeM banAI gaI / vahAM se phira gaMgAke kinAre 2 hI calakara samudraparyaMta samasta dezoMka rAjAko AjJAkArI bnaayaa| lar3AI tau bahuta hI kama karanI paDatI thI kyoMki bharata ke puNyake pratApase aura asaMkhya senA sahita bhArI car3hAI dekhakara prAyaH savahI rAjA loga bheTa le le kara cakravatake pAsa zrAte aura unakI AjJA zirodhAraNa kara dhanuyAyI banate jAte the| jo rAjA zradhika kara letA vA prajAko pIr3AkArI hotA use keMdra karake dUsarA rAjA sthApana kara detA thaa| tatpazcAt samudra ke nivAsI magadhadevako prAjJAkArI banAkara ratnoMke hAra va do kuMDala bheTameM lekara zrAgeko caleM / usIprakAra dakSiNa samudra taka aura tatpazcAt pazcima samudra taka pazcima Fors khaMDako jItakara siMdhunadI ke kinAre kinAre calate huye vijayArddha parvatake nikaTa pahuMce aura vijayArddha parvatake svAmI vyaMranadevako bheTa lekara zrAhAkArI vanA liyA tava bharatakI sAdhI Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 jainaghAlavodhakavijaya ho gaI kyoMki vijayArddhake isa tarapha pUrvamleccha khaMDa pazcima mleccha khaMDa aura vIcakA Arya khaMDa ye tIna khaMDAmAkArI ho gaye isI kAraNa isa parvatakA nAma vijayArddha parvata par3A hai| aba isa vijayArddha parvatameM siMdhu nadI jahAMse nikalatI hai vahAM guphA hai usa guphAse vijayArddha ke uttarataraphaketInamleccha khaMDoMko jItaneke liye taiyArI kii| prathama tau cakravartIke caudaha ratnoMmeMse daMDaratna lekara senA patine guphAke dvArako 'cakravartIkI jaya' isa zabdako volate huye kholaa| guphAmeMse itanI garmI nikalI ki vaha chaha mahInemeM zAMta huI / isa guphAkA nAma tamilA hai| isakI UMcAI pATha yojana aura caur3AI vAraha yojana kI hai isake kivADa bajramaI hai isako cakravartIke senApati sivAya aura koI khola hI nahi sakatA / isa guphAkI garmI nikale vAda cakravartI jAneko taiyAra huvA paraMtu aMdhakAra honele kAMkiNI aura cUr3AmaNi ina donoM ratnoMse donoM taraphakI dIvAloMpara caMdra sUrya ke prativiMda banAye so dinameM sUryakI rozanI aura rAtrimeM cAMdakI cAMdanI sI ho gaI / isa guphAmeM siMdhu nadIke donoM kinAroM para prAdhI2 senA calatI rhii| rAstemeM donoM dIvAroMse do nadiye zrAkara siMdhu meM milI huI milI / ekakA nAma nimagnajalA aura dusarIkA nAma unmagnajalA thA / bharatane inhI nadiyoM para DerA DAlakara silAvaTa ratnako inapara pula banAnekA hukama diyaa| pula vanajAne para saba senA pAra huI aura guphAse nikalakara pazcima mleccha .... , khaMDako tatpazcAt bIcake mleccha kheDako jItakara pUrvamlecchakhaMDa Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga! jiitaa| samasta rAjAoMko AvAkArI banAkara phira vRSabhAcalaparvatake pAsa phuNce| jitane cakravatI hote haiM apanI digvijaya pUrI honepara isa parvatapara apanA nAma patA aMkita kara jAte haiM sobharata cakravatI bhI apanA nAma aMkita karane lagA to usa parvatapara pUrva kAlameM huye cakravartiyoMke nAmoMse koI jagaha khAlI nahiM milI tava eka cakravatIkA likhA nAma meTakara apanA nAma aMkita karanA pdd'aa| tatpazcAt vijayAI kI talahaTI meM Aye to vijayAddhakI donoM zreNiyoM ke svAmI nami vinani inake AdhIna huye aura apanI subhadrA bahanakA bharatake sAtha vivAha kiyA / tatpazcAt gaMgA nadI vAlI pUrvaguphAkA daravAjA kholakara apane deza Arya khaMDameM Aye aura samasta digvijaya pUrNa ho gii| paraMtu cakraratna (Ayudha)ne AyudhazAlAmeM praveza nahiM kiyA jisase nizcaya huA ki abhI taka vijaya pUrNa nahiM huI, koI na koI rAjA bharatakI AmA mAnanA svIkAra nahi karatA hai| aisA nizcaya hone para maMtriyoMne vicAra kiyA to mAlUma huvA ki bharatake anya choTe bhAIyoMne to bhagavAnakI prAzAse munidIkSA lelI thI paraMtu bharatakI apara mAtAke putra bAhubanI jinakA zarIra 10 dhanupa UMcA hai ve apaneko svataMtra rAjA mAnate haiM aura bharatAnA zirodhAraNa karanekI kuchaparavAha nahiM rakhate / bharatane vAvaliko samajhAyA paraMtu bAhubali nahiM mAne / zratameM donoM naraphako senA yuddhake liye taiyAra huii| __jaba donoM taraphase yuddhakA nizcaya ho gayA aura yuddha prAraMbha honekA samaya bilakula pAsa A gayA to dono bhAiyaki Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73 jainabAlabodhakamaMtriyoMne vicAra kiyA ki-bharata aura bAhuvalI donoM hI carmazarIra hai donoM hI mokSameM jAnevAle haiM ataeva ina donoMkI tau kucha hAni nahiM hogI kiMtu senA vyartha ho ktteNgii| isaliye maMtriyoMne nizcaya kiyA ki-senAkA yuddha nahiM karAkara ina donoM bhAIyoMkA hI yuddha karAyAjAya / donoM rAjAvoMne yaha bAta svIkAra karalI taka maMtriyoMne tIna yuddha ThaharAye / 1 dRSTiyuddha, 2 jalayuddha, aura 3 mallayuddha / ina tInoM yuddhoMmeM hI vAhuvalIne cakravartIko hraadiyaa| cakravartIne krodhita hokara bAhuvalIpara cakra calAyA paraMtu cakra kulaghAta nahiM karatA so bAhuvalIke pAsa jAkara vApisa calA pAyA jisase bharata bar3A lajjita huA usako lajjita dekhakara bAhubalI saMsArase virakta ho gaye aura bharata ko kahA ki maiM isa pRthivIkA rAjya nahiM cAhatA ise tuma hI rakkho maiM tapa kruuNgaa| __bAhubalIke dIkSA le lene para bharatane rAjadhAnImeM praveza kiyA aura samasta rAjA mahArAjAoM dvArA bharatakA rAjyAbhiSeka huaa| isa samaya bharatane bar3AbhArI dAna kiyaa| bharata cakravartIkI sampatti isa prakAra thI-nau nidhi-kAla 1 mahAkAla 2 naisarpa 3 pAMDuka 4 paTuma 5 mANava 6 piMgala 7 zaMkha 8 sarvaratna hai / caudaha ratna-cakra, chatra, daDa, khaDga, maNi, carma, kAMkaNI, ye sAta to nirjIva aura lenApati, gRhapati, gaja, azva, sthapati, paTarANI, purohita, ye sAta sajIva ratna the| inake sivAya caurAsI lAkha hAthI caurAsI lAkha ratha aThAraha karor3a ghor3e caurAlI pharor3a paidala senA tIna karor3a gauye eka .. lAkha karor3a hala ityAdi the| Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| bharatakI mAtrAmeM battIsa hajAra mukuTavaddha rAjA aura pattAla hajAra hI deza the tathA 18 hajAra mlekSakhaDake rAjA the| jyAnave hajAra rAniyAM thI jinameM battIsa hajAra bhUmigocarI rAjAoMkI 32 hajAra vidyAdharoMkI aura dattIsa hajAra mlekSa jAvoMkI kanyAyeM thii| inameM pradhAna paTagAnIkA nAma subhadrA 'strIratna ) thaa| isa rAnI meM itanA bala thA ki yaha cuTakiyoMse ratnoMkA cUrNa kara detI thii| __ bharatane apanI lakSmIkA dAna karaneke liye brAhmaNa varNakI sthApanA kI thI apanI ayodhyAkI prajAmase jo vratI, komalacitta dharmarUpa dayAyukta gRhastha the una sabako parIkSA dvArA chAMTaunakI brAhmaNake samasta karma yatAkara brAhmaNa nAma rakha diyA aura unako savake zrAdara satkArakA adhikArI tthhraayaa| ___ bharatane kailAsa parvata para 72 jina maMdira banavAye the| bharatacakravartI chahakhaMDa rAjya aura aTUTa sukhasaMpattike prAMdhakArI aura viSaya bhogoMkI ati sAmagrI honepara bhI ye kAmapuruSArtha sAdhanameM lavalIna na hokara dharmapuruSArtha meM lavalIna rahate aura zrAtmasvarUpase vimukha kabhI nahiM hote the isIniye loga inheM (bharatajIko gharahIma vaigagI kahate the| isaprakAra tIna puruSArthojhA sAdhana karate huye apanA jIvana bar3e sukhase vitA diyaa| eka dina darpaNameM apanA mukha dekha rahe the ki apane bAloMmeM eka sapheda bAla dikhAI diyA use dekha apanA bur3hApA AyA jJAna apane putra arkakIrtiko rAjya dekara dIkSA dhAraNa kii| baigagya to gRhasthAvasthAmeM hI bar3hA car3hA thA Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlavodhakaisaliye dIkSA lete hI thor3e dina bAda kevalajJAna prApta ho gayA aura hajAroM varSa taka sarvajJAvasthAmeM saMsArako upadeza dekara mokSa pdhaare| 22. jIvake guNa (1) 1 / samyaktva, cAritra, sukha, vIrya, bhavyatva, jIvatva, vaibhA. vika, kartRtva, bhoktRtva vageraha jIvake anujIvI guNa anaMta / 21vyAnAdha, avagAha, agurulaghu, sUkSma, nAstitva Adi aneka jIvake pratijIvI guNa hai| 3 / jisameM padArthoMkA pratibhAsa (jAnanA ) ho use cetanA kahate haiN| 4 / cetanA do prakArakI hai eka darzanacetanA, dUsarI jnyaancetnaa| 5|jismeN mahAsattAkA (sAmAnyajJA) pratibhAsa (nirAkAra jhalaka ) ho use darzanacetanA kahate haiN| 6 / samasta padArthoke astitva guNake grahaNa karanevAlI sattAko mahAsattA kahate haiN| 7 / aMvAtara sattAviziSTa vizepa padArthako viSaya karanevAlI cetanAko jJAnacetanA kahate haiN| 8 / kisI vivakSita padArthakI sattAko avAMtara sattA kahate haiN| Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| darzana cetanA cAra prakArakI hai, caturdarzana pracakSurdarzana avadhidarzana, aura kevala darzana / 10 / dhAnacetanAke pAMca meda haiM-matimAna, zrutakSAna, ava. vijJAna, manaHparyayajJAna, aura kevalajJAna / 11 / iMdriya aura manakI sahAyatAse jo jJAna hI, use matiprAna kahate haiN| 12 matimAna do prakArakA hai eka sAMvyavahArika pratyakSa aura parokSa / parokSamatikSAnake cAra meda hai / smRti, pratyabhijJAna, tarka aura anumAna / 13 / matijJAna dusarI tarahase 4 prakArakA hai. ayagraha, IhA avAya aura dhAraNA. 14 / iMdriya aura padArthake yogya sthAnameM (mojUda jagahameM) rahanepara sAmAnya pratibhAsarUpa darzanake pazcAt avAMtarasattA sahita vastuke vizeSa jJAnako avagraha kahate haiM. jaise-yaha manuSya hai| 15 / avagrahase jAne huye padAryake vizeSamaM utpanna huye saMzaya ko dUra karate huye abhilApa svarUpa bhAnako IhA kahate haiM jaiseye ThAkuradAsajI haiM / yaha zAna itanA kamajAra hai ki kisI padArtha kI IhA hokara chUTa jAya to usake viSayameM kAlAMtarameM saMzaya aura vismaraNa ho jAtA hai| 16 IhAse jAne huye padArthameM yaha vaha hI hai anya nahIM hai aise majabUta zAnako avAya kahate haiN| jaise ye ThAkuradAsajI hI hai aura Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 jainabAlavodhakanahIM hai / avAyase jAne huye padArthameM saMzaya to nahiM hotA kiMtu vismaraNa ho jAtA hai| 17 / jisa jJAnase jAne huye padArthameM kAlAMtaramaM saMzaya tathA vismaraNa nahiM hoya usa dhAraNA kahate haiN| 281 matijJAnake viSayabhUta padArya vyakta aura avyakta do prakArake hote haiN| 16 / vyakta padArthake avagrahAdi cAroM hote haiM paraMtu avyakta padAryakA sirpha avagraha hI hotA hai| 20 / vyakta padArthake avagrahako arthAvagraha aura anyakta padArthake avagrahako vyaMjanAvagraha kahate haiM / kiMtu vyaMjanAvagraha cakSu aura manase nahiM hotA hai| ___ 21 / vyakta avyakta padArthoM ke bAraha bAraha bheda hote haiM / jaise-bahu, eka, bahuvidha, ekavidha, kSipra, akSiNa, niHsRta, "aniHsRta, ukta, anukta, dhruva, adhruva 23. dhrmopdesh| mattagayaMda / caitana jI tuma cetata kyoM nahiM, AvaghaTai jimi aMjulapAnI / socata socata jAta savai dina, sovata sovata raina vihAnI // "hAri juvAri cale kara jhAra", yahai kahanAvata hota ajJAnI / -chADi savai viSayA sukha svAda, gaho jinadharma sadA sukhadAnI // 1 // Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73 caturtha bhAga / punya udai gaja vAli mahAratha, pAika daurata hai agavAnI / komala aMga svarUpa manohara, suMdara nAri tahAM ratimAnI / / durgati jAta calai nahiM saMga, calai puni saMga ju pApanidAnI / yoM manamAMhi vicArisujAna, gaho jinadharma sadA sukhakhAnI // 2 // mAnuSa bhau jahike tuma jo na, kalo kachu to paraloka kroge| jo karanI bhavakI haranI, sukhakI dharanI isa mAhi broge|| socata ho aba vRddhi lahaiM, taba socata socata kATha jroge| phera na dAva calI yaha zrAva, gaho nijabhAva su zrApa taroge // 3 // Ava ghaTai china hI china cetana, lAgi rahyo vipayA rasa hI ko pheri nahIM nara Ava tumai, jima chAr3ata aMdha ghaTera gahIko / Agi lage nikalai soI lAbha, yahI lakhikai gahu dharma sahIko zrAva calI yaha jAta sujAna, gaI su gaI ava rAkha rahIko // 4 // . kuNddliyaaN| . yaha saMsAra zrasAra hai, kadalI vRta samAna / yAmeM sArapano lakhai, so mUrakha paradhAna // so mUrakha paradhAna mAna, kusumani nabha dekhai / salila mathai ghRta cahai, zRMga sundara khaira paikhai // avanimAhi hima lakhai, sarpamukhamAMhi sudhA caha / jAna jAna manamAhi, nAMhi saMsAra sAra yaha // 5 // ____ kavitta 31 maatraa| tAtamAta suta nAri sahodara. inhai Adi savahI parivAra / inameM vAsa sarAya sarIkho, nadI nAva saMjoga vicAra // . 1 AkAzake phUloMko / 2 gadheke sundara sIMga / 3 vrph| . Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlabodhaka yaha kuTuMba svArathake sAthI, svAratha vinA karata haiM khaar| tAteM mamatA chAr3i sujAna, gaho jinadharma sadA sukhakAra // 6 // cetana jo tuma jorata ho dhana, so dhana caleM caleM nahi lAra / jAko zrApa jAni popata ho, so tana jarike hai hai dvAra viSaya bhoga sukha mAnata ho, tAkI phala hai duHkha apAra / yaha saMsAra vRkSasemarakoM, mAna ko maiM kahUM pukAra // 7 // savaiyA ikatIsA | 80 sIsa nAhi namyo jaina kAna na sunyA survena, dekhe nAhi sAdhu naina, tAkI neha bhAna re / cAlyo nAhi bhagavAna karate na dayo dAna. urameM na dayA Ana, yoM hI paravAna ne // pApakari peTa bhari, poTha dIna tIya para, pAMva nAMhi tIrtha kari sahIsetI jAna re / syAla kahai bAra bAra are suni zvAna yAra, isako tU DAri DAri deva niMdya khAna re // 8 // dekho cidAnaMda rAma jJAna dRSTi khola kari, tU tAta mAta bhrAta suta svAratha pasArA hai / tau ina ApA mAni mamatA magana bhayo, bahyo bhramamAhi jinadharama visArA hai // yaha to kuTuMba saba duHkha hI ko kArana hai, 1 semarake vRkSameM phala to sundara hote haiM paraMtu phaloneM niHkhAra rUI hotI hai / Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / taji munirAja nija kAraja vicArA hai / tAtai gaho dharmasAra, svarga mokSa sukhakAra, soI lahai bhavapAra jina dharma dhArA hai // 6 // socata ho raina dina kihi vidhi Avai dhana, so tau dhana dharma vina kinaha na pAyo hai| yaha tau prasiddha bAta jAnata jihAna saba, dharmasetI dhana hoya pApasoM bilAyo hai / dharmake kiyeteM saba duHkhako vinAsa hota sukhako nivAsa paraMparA mokha gAyo hai| tAMta mana vaca kAya dharmasoM lagana lAya, yaha to upAya vItarAga jI banAyo hai // 10 // bhamyo tU anaMtI vAra samyaka na lahyo sAra, tA deva dharma guru tInoM ThaharAya re / lAgi rahyo dhana dhAma inasoM hai kahA kAma, japai kyoM na jinanAma taloM sahAya re / krodha hai kaThina roga chimA aupavI manoga, tAko bhayo hai saMyoga saMgata upAya re. pUrava kamAyo so tau ihAM prAya khAyo aba, kari manalAya jo pai AgeM jAya khAya re // 116 // vAga calaneko tyAra DhIlo tIratha makAra, jhUTha kahanakoM huMsyAra sAMce nA suhAya re / dekhata tamAsA roja darzanako nAMhi khoja, 6 81 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlabodhakavikathA sunana coja, zAstrako risAya re / khAna pAnakoM khusyAla vrata sunai vikarAla, zrAvakako kulacAla bhUlyo bahu bhAya re / pUrava kamAyo so tau ihAM Aya khAyA ava, kari manalAya jo pai zrAge jAya svAya re // 12 // 34. zrIajitAditIrthaMkaroMkA saMkSipta paricaya / 2 / ajitanAtha tIrthakara / chappaya / ajita ajita ripu ajita hematana gaja lacchana bhana / pitArAya jita zatru, atra kharagAsana Asana // lAkha vahattara putra Ava pura janama ajodhyaa| dhanuSa cArase sAThi gADha vaca bahuprativodhyA / / taji vijaya thAna paradhAna pada, base vijai sainA udara / zira nAya namau juga jorikari bho jinaMda bhavatApahara // 2 // 1zrI ajitanAtha / 2 pitA-jitazatru / 3 mAtA-vijatasenA 4pAyu-cahattaralAkhapUrva / 5zarIrakA varNa-suvarNakA / 6kAyakI uMcAI-cArase sATha dhanuSa / 7 janma nagarI-ajodhyA / 8 lakSaNa hstii| pUrva janmakA sthAna vijaya vimAna / 10 khaDgAsanase mukigmn| Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| 3 / saMbhavanAya tiirthkr| saMbhava saMbhava harana, purI sAvattI jaanau| mAta susainA rUpa, bhUpa diDha rAja pravAnau // khargAsana sukha svAdi, AdigrIvakte paaye| cinha turaMga utaMga raMga kaMcana maya gAye // thiti sAThi lAkha pUrava bhugati, dhanupa cAri se lAkha cr| zira nAya namau juga jorikari, bho jinaMda bhavatApa hara // 3 // zrartha-1 zrI saMbhavanAtha 2 pitA-diDharatharAya 3mAtA-susanA devI 4 lacchana-ghor3A 5 Ayu-sATha lAkha pUrva 6 zarIrakI UMcAI cArasai dhanuSa 7 janma sthAna-zrAvastI nagarI 8 pUrva janma kA sthAna-prathama praiveyaka zarIrakA varNa kaMcanamaya 10 khaDgAsanase mukti gamana // 3 // 4 / abhinandana niirthNkr| abhinaMdana abhinaMda, kaMda mukha bhUpa svayaMvara / mAtA siddhArayA kathA suvarana tana manahara // tInazataka paMcAsa dhanuSa tana nagari viniitaa| puba lAkha paMcAsa tAsa kapi lAMchana mItA // khargAsana vijaya vimAnate, karama nAsa parakAsakara / zira nAya namo juga jori kari, bho jinaMda bhavatApahara nam nAma-abhinaMdana tIrthaMkara / pitaa-svyNvr| mAtA-siddhArayA / zarIrakA varNa suvarNa / kAyakI UMcAI 350 dhanuSa / janma ngrii-viniitaa| prAyu-paMcAsa lAkha pUrva / lanchana-caMdarakA / pUrva janma sthAna--vijaya vimAna / khaDgAsanase mukti gamana // en Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlavodhaka mumatinAya tIrthakara / sumati sumati dAtAra, sAra basa vaijayaMta mana / bhUpa megharayatAta, mAta maMgalA kanaka tana // . pulva lAkha cALIsa, Isa tana dhanuSa tIna sai| cakravAka lakhi cinna kharga zrAsana sukha bilsai| chaha mAsa agAU garamata, bhayo vinItA sura ngr| zira nAya nanau juga jorikara, bho jinaMda bhavatApa hara // 5 // nAma--sumatinAya tiirykr| janma sthAna-vinItA * pitA-medha. eyAmAtA-maMgalAdevI / pUrvajanmasthAna-vaijayaMta vimAna / zarIra varNa-kanaka / Ayu vAlIsa lAkha pUrva / kAyakI UMcAI-tIna sau dhanuSa / lakSaNa-cakravAka / khargAsanale mukti gamana // 5 // 6 / padmaprabha tiirthkr| padama padama bhari bhamara, padama lAMcana sukhadAI / dharana bhUpa guna kRSa, svampa susImA mAI / / aMtima grIvaka vAsa, dusa paMcAsa cApa tn| khAsana bahusakata, rakata tana harakha karana mana / yiti tIsa lAkha pUrava purI, kausaMbI sabajana subara / zira nAya namoM juga jorikara, mI jinaMda bhavatApahara / nAma-padmapramatIrthakara / janma sthAna kausAMbI / pitaa-ghrni| bhAtA-susImAdevI / padacinha-kamala / pUrva janma sthAnamaMtima graiveyaka / zarIrakI UMcAI-do se paMcAsa dhanuSa / prAyutIsa lAkha pUrva / zarIrakA varNa-lAla ! khaDgAsanase mukti namana // 6 // Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturya bhaag| 7 / supaarshvnaay| deta supAsa supAsa, paMcagrIvakateM Aye / suparatiSTha bhUpAla, pRthI sainA mana bhAye // nagara vanArasi dhAma, svAma khagAsana raajai| cinna sAMthiyA vIsa, lAkha pUrava thiti chAjai // tana haritavarana do sai dhanupa, sura DhAreM cauMsaTha cmr| ' zira nAya namoM juga jorikari bhojinada bhavatApa hara // 7 // nAma-supArzvanAtha tIrthakara / janma sthAna-banArasa / pitAsupratiSThita / mAtA-pRthvI senaa| Ayu-vIsa lAkha puurv| zarIraM kI UMcAI-do sau dhanupa / caraNacinha-sAMthiyA / pUrva janma sthAna-pAMcavAM greveyaka / zarIrakA varNa harA / khagAsanase mukti gamana // 7 // 8 / cNdrprmtiirthkr| caMdaprabhU prabhacaMda, caMdapura caMda cinnagana / mahA sena vikhyAta, mAta lachamanA sveta tana / vaijayaMtatai Aya kAya, khargAsana dhaarii| Ava pundha daza lAkha, bhaye sabako sukhakArI // Der3ha sai dhanuSa tana bhavika jana, haMsapAya tuma mAnasara / siranAya nauM juga jorikara, bho jinaMda bhavatApa hara // nAma-caMdraprabha tIrthakara / pitA-mahAsena / mAtA-lachamanA / caranacinha-caMdramA ! janma nagarI-caMdrapurI / zarIrakA raMga sapheda / pUrva janma sthAna-vaijayaMta vimAna / Ayu-daza lAkha pUrva / zarIra kI UMcAI-DeDha sau dhanuSa / khargAsanase-mukti gamana // 8 // Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlavodhaka25. jIvake guNa / (2) 22|mtikssaanse jAne huye padArthase saMbaMdha liye huye kisI dUsare padArthake jJAnako zrutakSAna kahate haiN| jaise-ghaTa zabdake cunaneke anaMtara kaMbugrIvAdi rUpa ghaTakA jJAna / / 23 / jJAnase pahile darzana hotA hai, vinA darzanake alpajanoM ke jJAna nahiM hotA paraMtu sarvaza devake zAna aura darzana sAtha 2 hote haiN| 24 / netrajanya matijJAnase pahile sAmAnya pratibhAsa yA avalokanako caturdarzana kahate haiM / 25 / canu ( netra ke sivAya anya iMdriyoM aura manake sambaMdhI matijJAnake pahile honevAle sAmAnya avalokanako acatu darzana kahate haiN| 26 / avadhizAnase pahile honevAle sAmAnya avalokanako avadhi darzana kahate haiN| 27 / kevala jJAnake sAtha honevAle sAmAnya avalokanako kevala darzana kahate haiN| ___ 28 / vAhya aura abhyaMtara kriyAka nirodhase prAdurbhUta bhAtmA kI zuddhi vizeSako cAritra kahate haiN| ___26 / hiMsA karanA, corI karanA, jhUTha bolanA, maithuna karanA aura parigraha saMcaya karanA vAhA kriyA kahalAtI hai| - 30 / yoga aura kaSAyako AbhyaMtara kriyA kahate haiM / Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / 87 31 | mana vacana kAyake nimittase AtmAke pradezoMke caMcala honeko yoga kahate haiM / 32 / krodha mAna mAyA lobha rUpa AtmAke vibhAva ( mohakarma janita ) pariNAmoMko kapAya kahate haiM / 1 33 | cAritra cAra prakArakA hai - svarupAcaraNa cAritra, dezacAritra, sakala cAritra, aura yathAkhyAta cAritra / 34 | zuddhAtmAnubhava ke avinAbhAvI cAritra vizeSako svarUpAcaraNa cAritra kahate haiM / 35 | zrAvaka ke vratoMko dezacAritra kahate haiM / 36. muniyoMke cAritrako ( pAMca pApoMke sarvathA tyAgako ) sakala cAritra kahate haiM / 37 | kapAyoM ke sarvathA abhAva se prAdurbhUta zrAtmAkI zuddhivizeSakA yathAkhyAta cAritra kahate haiM / 38 / prAhAda svarUpa AtmA ke pariNAma vizeSako sukha kahate haiM / 36 | AtmAkI zaktiko (balako ) vIrya kahate haiM / 40 / jisa zaktike nimittase AtmA ke samyagdarzana, samyagjJAna, samyak cAritra pragaTa hone kI yogyatA ho use bhavyatva guNA kahate haiM / 41 / jisa zaktike nimittase AtmA ke samyagdarzanAdi ke pragaTa honekI yogyatA na ho use prabhavyatva guNa kahate haiM / : 42 | jisa zaktike nimittase AtmA prANa dhAraNa kare use jIvatva guNa kahate haiM / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 jainavAlabodhaka 43 / jinake saMyoga se yaha jIva jIvana avasthAko prApta ho aura viyoga se maraNa vyavasthAko prApta ho unako prANa kahate haiN| 44 / prANa do prakArakA hai. dravya prANa aura bhAva prANa | dravya prANa daza prakArake haiM jaise- mana, vacana, kAya, sparza iMdriya, rasanA iMdriya, ghANa iMdriya, cakSuriMdriya, zrotra iMdriya, zvAsocchvAsa, Ayu / 45 | prAtmAko jisa zaktike nimittase iMdriyAdika apane kAryameM pravarte use bhAvaprANa kahate haiM / 46 | ekeMdriya ke kula cAra prAzA - sparzedriya, kAyavala, svAsocchvAsa aura prAyu hote haiM / dvIMdriyake sparzanaMdriya, kAyavala zvAsocchvAsa prAyu rasaneMdriya aura vacana ye 6 prANa hote haiM. zrIMdriya jIvake pUrvokta chaha aura ghrANeMdriya milakara sAta prAgA hote haiM, caturiMdriya jIvoMke pRvoMka sAta aura canuM milAphara grATha prAgA hote haiM / paMceMdriya asenI jIvoM ke pUrvokta ATha aura eka thoneMdriya milAkara nau prAgA hote haiM aura sainI paMcadviyake mana sahita daza prANa hote haiN| 47 / bhAveMdriya pAMca aura manobala, vacanavala, kAyavala milakara bhAvanA yATha prakArakA hai / 48 / vaibhAvika guNa usa zaktiko kahate haiM jisake nimitta se dusare dravya ke saMbaMdha honepara zrAtmAmeM vibhAva pariNati ho / 49 | sAtA aura asAtArUpa prAkulatAke prabhAvako anyAvAgha pratijIvI guNa kahate haiM / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / 86. 50 / parataMtratAke abhAvako zravagAha pratijIvI guNa kahate haiN| 51 | uccatA aura nIcatAke prabhAvako agurulaghutva pratijIvI guNa kahate haiN| 52 / iMdriyoMke viSayarUpa sthUlatAke abhAvako sUkSmatva pratijIvI kahate haiM / 26. vyavasAyacatuSkasamasyApUrti / -::-- savaiyA ikatIsA | keI sure gAvata hai keI tau bajAvata hai, keI to banAvata hai, bhIr3e miTTI sAnake / keI khAka paTakai hai, keI khAka zaTakai hai, keI khAka lapaTeM hai, keI svAMga yAnike // keI hATa baiTata hai, ardhimeM paiThata haiM, keI kAna peThata hai, Apa cUka ekasera nAja kAja ApanoM zarIra tyAja, Dolata hai lAja kAja dharmakAja hAnike // 11 // ziSyako par3hAvata hai dehako bar3hAvata hai, hamako galAvata haiM. nAnA hala ThAnike / kaur3I kaur3I mAMgata haiM, kAyara hai bhAgata haiM . 1 rAga / 2 vartana | 3 samudrame / 4 soneko galAtA hai / jAnike / Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlavodhakaprAta uTha jAgata haiM svAratha pichAnike / kAgadako lekhata hai keI nakha pekhata haiM, keI kRpi dekhata haiM, apanI pravAnika ! eka sera nAja kAja apanoM svarUpa tyAja, Dolata haiM lAja kAja dharma kAja hAnikai // 2 // keI naTa kalA khelai keI paTakalA belai, . keI ghaTa kalA melai zrApa vaidya mAnika / keI nAci nAci pAveM keI citrako banAveM, keI deza deza dhAveM dInatA pakSAnikai / mUrakhako pAsa cahai nIcanakI sevA hai, cauranake saMga rahai loka lAja mAnike / eka sera nAja kAja zrApano svarUpa tyAja, Dolata hai lAja kAja dharma kAja hAnikai // 3 // keI sIsako kaTAvai keI sIsa bojha lAvai, keI bhUpa dvAra jAveM cAkarI nidAnakai / keI harI torata haiM pAhanako phorata haiM, keI aMga jorata haiM hunara vinAnakai / keI jIva ghAta karai keI chaMdakoM ucareM, nAnA vidha peTa bharai, inhe zrAdi gnike| eka sera nAja kAja prApanI svarUpa tyAja, . Dolata haiM lAja kAja dharma kAja hAnikai // 4 // 1 khetIkI / 2 cAkarI AzA karake / 3 vijJAna / Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga! 27. zrIpuSpadaMtAdi tIrthaMkaroMkA saMkSipta paricaya / 9 puSpadaMta. chappayA subughi subudhi karatAra, sAra prAnatake thaanii| mahA bhUpa sugrIva jIva, jayavAmA raanii|| ulala varana zarIra, dhIra khargAsana jAnau / kAkaMdI purasAkha, lAkha do pUrava mAnau // tana dhanupa eka sau bhaurahita sahita cinha jala carama kara / siranAya namo juga jori kara. bho jinaMda bhavatApa hara // 6 // nAma-suvidhinAtha vA puSpadaMta / pitA-sugrIva / mAtA-jayabAmA ! padacinha-magarakaccha / janmasthAna-kAkaMdApura / pUrvajanmasthAna prAnata svrg| zarIrakA raMga-ujala ( sapheda ) / zarIrakI UMcAI-ekasau dhanuSa ! Ayu-dolAkha pUrva H khargAsanale mukrigamana 10 zrIzItalanAtha, sItala sItala vacana bhadrapura pArana svaravara / divaratha tAta vikhyAta, sunaMdA mAtA avatara / nivai dhanupako deha, dhIra kaMcanamaya gaayo| zrAva putra ikalAkha, saraga Asana sukha pAyo / zrIvRcchacinna kevala pragaTa, bhinna bhinna bhAkhyo supara / siranAya namo juga jorakara, bho jinada bhavatApa hara // 10 // Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainabAlabodhaka nAma - zrIzItalanAtha pitA-haDharatha, mAtA-sunaMdA, janmasthAna - bhallapuri / caranacinha - zrIvRtta / pUrvajanmasthAna- prAranasvarga / Ayu -- ekalAkhapUrva / zarIrakI UMcAI - navvedhanuSa / zarIrakA raMga-kaMcanamaya / khargAsana se muktigamana // 10 // 11 / zrazaMsanAya nIrthakara / bhaja zreyAMsa zreyAMsa, svarga solamake vAsI / viSNurAja maharAja, mAta naMdA parakAsI // asI cApa tana mApa, zrApa gaDeko lacchana / khaggAsana bhagavAna, siMhapura kanaka varana tana caurAsI lAkha barasa bhugata, dukhadAvAnalamegha bhara / siranAtha namo juga jorikara, bhojinaMda bhavatApa hara // 11 // nAma-zreyAMsanAtha, pitA viSNurAja mahArAja : mAtA-naMdAdevI, janmasthAna-siMhapurI ( sAranAtha ) / caranacinha-gar3A / zarIrakAraMga --- kanakamaya, zarIrakI UMcAI astI dhanuSa, prAyu caurAsIlAkha varasa pUrva / janmasthAna -- solahava svarga, khar3agAsanase muktigamana // 11 // H 12 / vAsupUjya tIrthaMkara / vAsu pUjya vasu pUjya, bhUpa vasu vidhitoM pUjauM / dazama lokateM prAya. rakata zubhakAya na dUjo // sattara cApa zarIra, dhIra caMpApura Aye / laMDana mahipa manoga, joga padmatana gAye // 1 bhaddalapura yaha nagara merA nAmase gvAliyara riyAsata prasiddha hai / Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / thiti lAkha bahatari barasakI, jayAvatI mAtA sumara / siranAya namoM juga jorikari bhI jinaMda bhavatApa hara // 12 // nAma - zrIvAsupUjya | pitA-vasurAjA / mAtA - jayAvatI, anmasthAna - caMpApura | pada cinda - mahipa zarIrakA raMga - lAla / pUrvajanmasthAna-zavAM svarga zarIrako UMcAI - sattara dhanuSa, zrADu vahattaralAkha varSa, padmAsana se mukti gamana 124 13 | zrIvimalanAtha tIrthakara | * ra vimalavimala avaloka, loka dvAdaza basa svAmI / kaMpillApura zrAya, kAya kaMcana jaganAmI // kRtavarmA bhUpAla, bhAta jayazyAmA mAtA / sukara cinha nisAna, sAThadhanu tana pravisrAtA || thiti sAThi lAkha varasana sukhI, kharagAsana satra ju vara / siranAya namIM juga jorikara, bhI jinaMda bhavatApahara // 14 // ---- nAma - vimalanAtha / pitA - kRtavarmA : mAtA -jayazyAmA | nagarI - kaMpilApura | caranacinha - sUra | Ayu -- ghAulAkha barasa / kAyakI UMcAI - sAThadhanuSa / pUrva jannasthAna - bArahavAM svarga / zarIrakA raMga-kaMcanamaya / khaDgAsana se muktigamana // 13 // 14 | zrI anaMtanAtha tIrthakara | suguna anaMta anaMta, aMtasura sola jinezvara / siMhasena nRparAya, mAya jayazyAmAke ghara kanaka varana parakAMsa, tAsa paMcAsa cApa tana / zrAva lAkha hai tIsa, Isa ko seho lacma // Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janavAlabodhaka kharagAsana kausalapura janama, kuzala tahAM bhAThoM pahara / siranAya namaH juga jorikara, bho jinaMda bhavatApa hara // 14 // nAma - zrImanaMtanAtha | pitA siMhasena / mAtA - - jayazyAmA | 1 Sap janmanagarI - kauzalapura / lacchana-sehI / zarIrakA raMga- knksaa| zarIra kI UMcAI pacAsa dhanuSa / Ayu-tIsa lAkha varasa | pUrva janmasthAna - solahavAM svarga / mukti-khaDgAsana se // 14 // 15 | zrInAtha tIrthakara / 4 ,, dharma dharma parakAsa, vAsa saravAratha sidha bhuva / bhAna rAja jasakhyAta, mAta suprabhA devi huva // kharagAsana nihapApa, cApa cAlIsa paMcatana | Ava lAkha dazavarasa, sarasa kaMcanamaya hai tana // lakhi vajra cinha zubha ratanapura, pAra na pAvai sura nikara / sira nAya nama juga jorikara, bho jinaMda bhavatApa hara // 15 // nAma --- zrIdharmanAtha / pitA bhAnurAja mAtA - suprabhA devI / janma nagarI - rtnpur| pUrva janmasthAna - sarvArthasiddhi / lacchanabajrakA / zarIrakA raMga- suvarNamaya / zarIrakI UMcAI- paitAlIsa dhanuSa / prAyu-daza lAkha varasa / mukti-khaDgAsana se // 15 // 16 | zAMtinAtha tIrthaMkara / zAMti jagata saba zAMti bhogi saravAratha sidhi rivi / kAma deva tana kanaka, ratana caudoM navoM nidhi // vizvasenanRpa tAta, mAta airA mRga lacchana / hathanApura maiM zrAya, pAya cAlIsa dhanuSa tana // * Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / 65 thitilAkha varasa yAsana padma, nAma rahe zragha jAya hara / siranAya namIM juga jorikara, bho jinaMda bhavatApahara // 16 // nAma - zrI zAMtinAtha zrAgamana - sarvArthasiddhise / janma nagara- hastinApura | pitA- vizvasena rAjA / mAtA perA devI / lacchana- hiranakA / varana - sonekA sA / zarIrakI UMcAIcAlIsa dhanupa / prAyu-eka lAkhavarasa | padmAsanale mukti gamana | ye bhagavAn caudaha rata navanidhike svAmI pAcaveM cakra varttI aura kAmadeva bhI the // 16 // 4 28. karmasiddhAMta ( 1 ) --:: 1 / saMsArI aura muktake bhedase jIva do prakArake haiN| 2 / karmasahita jIvako saMsArI aura karmarahitako mukta jIva kahate haiN| 3 / jIvake rAgadveSAdika pariNAmoMke nimitta se kArmANavargaNA rUpa jo pudgala skaMdha jIvake sAtha baMdhako prApta hote haiM unako karma kahate haiM / 4 / baMdha cAra prakArakA hai| prakRtibaMdha, pradezabaMdha, sthitabaMdha aura anubhAga baMdha | 5 / prakRti baMdha aura pradezabaMdha tau yogoMse hote haiN| sthitibaMdha aura anubhAga baMdha kaSAryoMse hote haiM : 6 | mohAdijanaka tathA jJAna darzanAdi ghAtaka svabhAvavAle Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlavAdharakArmANa pudgalaskaMdhakA prAtmAsa saMbaMdha honeko prakRtibaMdha kahate haiN| . 7 / prakRti vaMdha ATha haiM,-zAnAvaraNa 1. darzanAvaraNa 2, veda. nIya 3, mohanIya 4, prAyu 5, nAma 6, gotra 7, aura aMtarAya 8 // jo karma AtmAke jJAna guNako ghAne, usako jJAnAvaraNa karma kahate haiN| jJAnAvaraNa pharma pAMca prakArakA hai-matikSAnAvaraNa, zrutajJAnAvaraNa, avadhijJAnAvaraNa, manaHpayaryazAnAvaraNa, aura kevlkssaanaavrnn| ___! jo AtmAke darzana guNako ghAtai, use darzanAvaraNa karma kahate haiN| darzanAvaraNa karma nau prakArakA hai / dhanadarzanAvaraNa, pracakSudarzanAvaraNa, avadhidarzanAvaraNa, kevaladarzanAvaraNa, nidrA, nidrAnidrA, pracalA, pracalA pracalA, aura styAnagRddhi / 10 / jisakarmake phalase jIvakai AkulatA ho, arthAt jo avyAvAdha guNako ghAtai, use vedanIya karma kahate haiM / vedanIya karma sAtA vedanIya asAtA vedanIyake bhedase do prakAra hai| 11 / jo AtmAke samyaktva aura cAritraguNako ghAtai use mohanIya karma kahate haiM / mohanIya karma do prakArakA hai, eka darzana mohanIya, dUsarA cAritra mohanIya / 12 / jo AtmAke samyaktvaguNako ghAtai, use darzanamohanIyakarma kahate haiN| : 13 / darzanamohanIyakarma tIna prakArakA hai| mithyAtva, samyamithyAtva, samyakaprakRti / . .... : . . . Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . caturtha bhaag| 14 jisa karmake udayasai jIvake aMtattvazraddhAna ho, use mithyAtva kahate haiN| :: :: :: :: : * 15 / jisakarmake udayaMse mile huyeM pariNAma hoM, arthAt jinako na tau samyaktvarUpa kaha sakate haiM aura na mithyAtvarUpa usako samyakmithyAtva kahate haiN| . ." * 26 / jisa karmake udayase samyaktva guNakA mUlaghAta to na ho calamalAdika doSa upajai, usako samyakprakRti kahate haiN| _17 / jo prAtmAke cAritra guNako ghAta usako cAritra mohanIya kahate haiN| . . 18 // cAritra mohanIyake mUla do bheda haiM, eka kaSAya aura dUsarA nokaSAya / ....... 16 / kaSAya solaha prakArakA hai| anaMtAnubaMdhI krodha,anaMtAnuvaMdhI mAna, anaMtAnubaMdhI mAyA,anaMtAnubaMdhI lobha, apratyAkhyAnAvaraNa krodha. apratyAkhyAnAvaraNa mAna,apratyAkhyAnAvaraNa mAyA, apratyAkhyAnAvaraNa lobha, pratyAkhyAnAvaraNa krodha, pratyAsAnAMvaraNa mAna, pratyAkhyAnAvaraNa mAyA pratyAkhyAnAvaraNa lobha, saMjya. lana krodha, saMjvalanamAna, saMjvalana mAyA. aura saMjvalana lom| ___20 / nokaSAya navaHprakArakA hai, hAsya, rati, parati, zoka, bhaya, jugupsA, strIveda, puruSavedAnapuMsakavedA:: 21 / jo AtmAke svarUpAcaraNa:cAritrako ghAteM unako anaMtAnubaMdhI krodha,mAna: mAyA loma kahate hai|. 22 jo prAtmAke deza cAritrako ghAta unako apratyAkhyAnA Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 jainavAlabodhaka : carasa koSa mAna mAyA lobha kahate hai / . 23 / jo AtmAke sakala cAritrako dhArte unako pratyAsthA nAva kodha mAna mAyA lobha kahate haiM 1 24 | jo prAtmAke yathAkhyAta cAritrako dhAtai unako saMjvalana krodha mAna mAyA lobha aura nokapAya kahate haiN| 25 / jo karma AtmAko nAraka, tiryeca, manuSya aura devake zArIrameM roka rakkhai umrako dhAyukarma kahate haiM arthAta Ayukarma mA avagAha guNako ghAtatA hai| 26 | prAyukarma cAra prakArakA hai| narakAyu, tiryacAyu, manusvAyuH aura devAyuH / 29 gRhaduHkhacatuSka / 1 savaiyA 31vA | bajagAra bane nAhi dhana tau na gharamAdi, khAnekI phikara bahu nAri cAhe gahanA / : bainevAle phira jAhiM mile to udhAra nAhi, 2 sAbhI mile caura, dhana bhAve nAhi lahanA / koU pUta jvArI bhayo gharamAMhi suta thayo, eka pUta bhara gayo tAko dukha sahanA 1 putrI para joga bhaI, dAhI sutA jama laI, IF - ete duHkha sukha jAne tise kahA kahanA // 1 // * * : Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturya bhaag| deha mAhi roga prAyo cAhijai jiyA bharAyo, __ phaTagaye aMdara caraNa-dAsI hai nhiiN| .. nArImana jAra bhAyo tAsoM cita pratilAyo, yaha tau nivala vaha deva dukha prtihii| gRhamAhi caura para prAgI lagai saba jarai, rAjA lehi lUTa bAMdhai mArai sIsa pnhii| iTako viyoga au aniSTako saMjoga hoi, ete duHkha sukha mAnai so tau mUhamati hI // 2 // jeTha mAsa dhUpa parai pyAsa lagai deha jarai, kahIM sunI sAdI gamI tahAM jAyo caahiye| varSA meM bucAta bhona lakarI nivari gaI, tAko calyo laina pAMva Digyo dukha lahiye // . 'zItake samayamAMhi, aMbara mavIna nAhi, bhUkha lagai mAta, milai nAhi kaSTa shiye| je je duHkha gRha mAhi, kahA~loM, balAne jAdi, tindai sukha jAnai so to mahA mUda kahiye // 3 tinako purAno ghara kauDisau na dhAna jAmeM, mUse villI sAMpa bI nyole jurahata hai| bhAjana tau mRttikAke phUTe khAlI dhAna nAhi, TUTI jo khairI khATamallikA lahata haiN| 1 kapaDe / 2 jUtiyAM / 3 pAsako / 4 koDImara / 5 vinA niyonebumnevaalii| jisameM khaTamala hai| . . - - Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainabAlavodhaka kuTila kurUpa nArI kAnI kAlI kalihArI, karkaza vacana volaiM auguna mahata hai| hA hA mohakarmako viDavanA kahI na jA, aiso gRha pAya mUr3ha tyAgyo nA cahata hai // 4 // 30. zrIkuMthanAtha tIrthaMkarAdikA saMkSipta pricy| i. 17 / zrIkuMthunAtha / 'chppy| kuMthu kuMthu rakhavAra, sAra saravAratha sidhivasa / ___ hastinAgapura Aya, kAya cAmIkara hara sasa // . . sUra saina nRpa jaina, aina zrIkAMtA zuma mana' ' . zrAyu cAnave hajAra varasa, paiMtIsa dhanuSa tana // kharagAsana lacchana chAga zubha, tAre jina bairaagdhr| siranAya namauM juga jorikara, 'bho jinaMda bhava taaphr| 17 // nAma-zrIkuMthunAtha / pUrvasthAna - sarvArthasiddhi janmasthAnahastinApura / pitA-sUrasaina raajaa| mAtA-zrIkAMtA / lanchana bkraa| zarIrakA varanaM tAye sonekAsA / zarIrakI UMcAI35 dhanuSa / Ayu-paMcAnave hajAra vrs|mukigmn-khddgaasnse / ye tIrthaMkara bhI chaThe-cakravartI ye // 17 // . 18 // zrIaranAtha tiirthkr| para pari kari-hara siMha, jayaMtavimAna jAni jana / . . ." Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / bhUpa sudarasana sAra, mitrasainA mAtA bhana // 'hastinAgapura prAya, cApatana tIsa virAjai / * * * 101 thiti caurAsI sahasa varasa, kaMcana chavi chAjai // kharagAsana laMkana mIna zubha, caina jaladasara bhavika bhara / . siranAya namIM juga jorikara, bho jinaMda bhavatApa hara // 18 // nAma - dharanAtha / pitA - sudarasanarAya / mAtA -mitrasainA / Aye - jayaMta vimAnase / janmanagara- hastinApura jacchana- mIna / * zarIrakA raMga - kaMcanamaya zarIrakI UcAI- tIsa dhanuSa ! Ayu caurAsI hajAra carasa / mukti-khddgaalnse| ye bhI cakravartI the // 18 // 19 / zrImallinAtha tIrthakara / mallikara maripumalla. thAna aparAjita jAno / 1. mithilApura avatAra, sAra ghaMTa cinha pichAno // - kuMbharAjamaharAja, kharaga Asana saradahiye / dhanupa pacIsa zarIra, sahasa pacapana thiti lahiye / devI prajAvatI kanakatana, amala acala avikala ajara / ziranAya namau juga jorikara, bho jiMnaMda bhavatApa hara // 16 // nAma - zrImallinAtha, pitA-kuMbharAja mahArAja, mAtA-prajAvatIdevI | Aye - aparAjita vimAnase / janmasthAna- mithilApura, lacchana: ghaTakA / zarIrakA raMga sunaharI / zarIrako UMcAI- pacIsa dhanuSa / Ayu pacapana hajAra varSakI / muktigamana - khar3agAsana se // 11 // 20 / zrImunisuvrata tIrthaMkara | muni suvrata vratavarga, svarga prAnatake thAnI / . Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlabodhaka bhUpa sumitra pavitra, mitra zubha somA rAnI // rAjagRhImaiM cAya kAya kajala chavi chAje / barasa sahasapiti tIsa bIsa tana cApa birAjai / laddana kachuvA Asana kharaga, dInadayAla dayA najara / siranAtha namo juga jorikara, bho jiMnada bhavatApahara // 20 // nAma - zrImunisuta / pitA sumitra mahArAja | mAtAsomAdevI / pUrvasthAna- prAnatasvarga / janmanagara - rAjagRhI / . lacchana- kachuA : zarIrakA raMga- kajjala zyAma / Ayu-sIsa. hajAra varasakI / zarIrako UMcAI- bIsa dhanuSa / mukikhaDgAsanase / 20 // 102 21 | zrInaminAtha tIrthakara | nami nami suranararAja, rAja saravArathasidhakara vijayarAja maharAja, vippulArAnI ura ghara // Ava varasa dazasahasa. purI mithilA sukhadAI / paMdraha dhanuSa zarIra, kharagabhAsana jaulAI || tana kanaka varana lacchana kamala, jJAnabhAna bhramatimara hara / siranAya nama juga jorikara, bho jinaMda bhavatApahara // 21 // nAma - zrInaminAtha / pitA- vijayarAja mAtA - vipulArAnI / lacchana -lAla kamala / zarIrakA raMga- sonekAsA : pUrvasthAna - sarvArthasiddhi / janmasthAna - mithilApurI / zarIrakI UMcAI - paMdraha dhanuSa Ayu- dazahajAra barasa / muktikhaDgAsanase // 21 // ' Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturya bhAga! 103. 22 / zrI neminAya tiirthkr| . nemi dharamarayanemi, ayaMtavimAna vAsa kiya / samudAyaja mahArAja, sivAdevI jAno jiya / nagara dvArikAnAma, zyAmatana janamata haarii| Ava varasa ika saisa, cApadaza rajamati chArI / kharagAsana prAsana mokhako, saMkhacinha harivaMzanara / . siranAya nauM kara jorikara, bho jiMnada bhavatApahara // 22 // nAma-zrIneminAtha / pitA-samudravijaya / maataa-sivaadevii| nagarI dvArikA / zarIrakA raMga-zyAma / pUrvasthAnajayaMtavimAna / lacchana-zaMkha / mAyu-eka hajAra varSa / zarIra kI UMcAI-dazadhanuSa / khaDgAsanase muktigamana / 22 // 23 / shriigvnaaytiirykr| pAsa pAsa aghanAsa, bAsa pAnata kari aaye| azvasaina avadAta, mAta vAmA mana bhAye-4 nagara banArasi thAna, jAni phani lacchana svAmI / prAva ekasau varasa, kharagaprAsana zivagAmI // tana harita varana navakara dharana, vajra pragaTa saMvarazikhara / siranAya namau juga jorikara, bhojinaMda bhavatApahara / 23 // nAma-zrIpAzvanAtha / pitA-prazvasena / mAtA-bAmAdevI lanchana-sarpa / janmanagarI-banArasa / pUrvasthAna-Anata. svrg| zarIrakA raMga haritAbha / zarIrakI UMcAI 6 hAtha / Ayu sau varSa / mukigamana-khaDgAsanase // 23 // . Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1.4 jainavAlabodhaka24. zrIvarddhapAna bhagavAna / varddhamAna jasavarddhamAna acyuta vimAna gati / nagara jhuMDapura dhAra, sAra siddhAratha bhUpati / rAnI-priyakAriNI, vanI kaMcana vikAyA / . . zrAva bahattara gharasa, joga kharagAsana dhyAvA // tanasAta hAtha mRganAthapati tumate avajauM gharama jara! siranAya namo juga jorikara, bho jinaMda bhavatApa hara // 24 // nAma-zrIvarddhamAna vA mahAvIra / pitA-siddhArayarAjA / mAtA-priyakAriNI aparanAma trizalAdevI / lanchanasiMhakA / janmasthAna- kuNddlpur| pUrvajanmasthAna acyuta svarga! zarIrakA raMga: kaMcanamaya / Ayu-bahattaravarasa / zarIrakI UMcAI sAta hAya ! khaDgAsanase muktigamana // 24 // 25 / samuccayattIryakara nApa smaraNa / ripabha ajita saMbhava abhinaMda sumati padamasama / jina lupAsa prabhucaMda, suvidhi sItala zreyAMsa nama : vAsupUjyajI vimala, anaMta dharama paMdaramA / zAMti kuMthu, ara marija su munisodhirata viismaa| nami nemi pAsa vIresapada, praSTasiddhi navariddhi ghara / . siranAya namo juga jorikari bho jinaMda bhavatApahara ! 25 .....pAMca bAlabrahmacArI tiirthkr| . ..: . vAsupUjya surapUjya, malli vidhimalla jyNkr| . . . ___nemi deha yamanema, pAsa bhau pAsa iyaMkaraH / ; . : 1 - 4 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ canuya bhAgA 105 mahAbIra mahAvIra, dhIra parapIra nivArana / var3e puruSa saMsAra, sAra saMpati sukhakArana / .e paMca kumara padaI sumara, kaThina zIla-bAlaka umara * . siranAya namo juga jorikara, bho jinaMda bhavatApa hr|sN| 31. kamasiddhAMta / (2) ... (nAma karma ) . - 27i jo karma jIvako gani prAdika nAnArUpa pariNamAvai . athavA zarIrAdika banAvai usako nAmakarma kahate haiN| nAmakarma AtmAke sUkSmatvaguNako dhAtatA hai| - 24aa nAmakarma tirAnave prakArakA hai cAragati (naraka, tiryak manuSya deva ) pAMca jAti (ekeMdriya, baudriya, trIdriya, caturidriya paMceMdriya) pAMca zarIra ( audArika, vaikriyika, AhAraka. tejasa, kArmANa, tIna AMgopAMga (praudArika vaikriyika AhAraka) eka nirmANa karma pAMtra baMdhanakarma (audArikayandhana, vaikriyikabaMdhana. zrAhAraka baMdhana, tejasabaMdhana, kArmANavaMdhana ) pAMca saMghAta (audArika, vaikriyika, AhAraka, tejasa, kArmANa chahasaMsthAna (samacaturakhasaMsthAna, nyagrodhaparimaMDalasaMsthAna, svAtisaMsthAna, kunjakasaMsthAna, nAmasaMsthAna, huMDakasthAna ) iha saMhanana (vanavRSamanArAca saMhanana vajranArAca saMhanana nArAcasaMhananaM, arddhanArAva: saMhanana, kIlakasaMhanana, asaMprAptasRpATikAsaMhanana ) pAMcavarNa Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ E jaina bAlabodhaka karma (kRSNa, nIla, rakta, pIta, zveta) do gandhakarma (sugaMdha, durgaMdha ) pAMca rasakarma - ( khaTTA, mIThA, kaDavA, kapAyalA, carparA ) ATha sparza ( kaThora, komala, halakA, bhArI, ThaMDA, garama, cikanA rUkhA ) cAra zrAnupUrvya ( naraka, tiryaca, manuSya, deva ) eka aguru laghukarma, eka upaghAta karma, eka paraghAta karma, eka udyota karma, do vihAyogati ( eka manota dUsarA amanoza ) eka ucchavAsa, eka sakrarma, eka sthAvara, eka bAdara, eka sUkSma, eka paryAptakarma, eka aparyAptakarma, eka pratyeka nAmakarma, eka sAdhAraNa nAma karma, eka sthiranAmakarma, eka asthiranAma karma, eka zubhanAmakarma, eka - zubhanAma karma, eka subhaganAma karma, eka durbhaganAma karma. eka susvaranAma karma, eka duHsvaranAma karma, eka AdeyanAma karma. eka anAdeyanAmakarma, eka yazaskIrtinAma karma, eka prayazaHkIrtikarma, eka tIrthakaranAmakarma | 26 / jisa karmake udayase jIva nArakI, tiyeca manuSya aura devake gatimeMse kisI eka gatiko chor3akara dUsarI gatimeM jAya usako gati nAma karma kahate haiM / 30 / avyabhicArI sadRzatAse jo padArthoko eka tarahakA batalAve use jAti kahate haiN| 31 | jisa karmake udayase ekeMdriya dvIndriya, trIMdriya, caturiMdriya, paMceMdriya, kahA jAya usako jAtinAmakarma kahate haiN| 32 / jisa karmake udayase zrAtmAke praudArika Adi zarIra banai usako zarIranAma karma kahate haiN| . Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| 33 jisa karmake udayase bhaMga upAMgoMkI ThIka 2 racanA ho usako nirmANa karma kahate haiN| 34Ajisa karmake udayase zraudArikAdika zarIroMke paramANu paraspara saMbaMdhako prApta hoM usako baMdhananAma karma kahate hai| 35 jisa karmake udayase audArikAdi zarIroMke paramANu. chidrarahita ekatAko prApta hoM use saMghAta nAma karma kahate haiN| 36 / jisa karmake udayase zarIrakI prAkRti (zakala nai use saMsthAnanAma karma kahate haiN| 37 / jisa karmake udayase zarIrakI zakala Upara nIce vIca. meM samabhAgale bane, use samacaturasrasaMsthAna kahate haiN| * 38 jisa karmake udayase jIvakA zarIra par3ake vRkSakI taraha nAbhise nIceke aMga choTe aura Uparase bar3e hoM use nyagrodha parimaMDala saMsthAna kahate hai| 36 jisa karmake udayase nAbhise Uparake aMga choTe aura nIceke bar3e hoM use svAtisaMsthAna kahate haiN| 40 / jisa karmake udayase kubar3A zarIra ho use kunjaka saMsthAna kahate hai| 41 / jisa karmake udayase baunA (choTA) zarIra ho use bAmanasaMsthAna kahate haiN| 42 // jisa karmake udayase zarIrake AMgopAMga kisI khAsa zakalake na hoM use huMDaka saMsthAna kahate haiN| * 43 / jisa karmake udayase hAr3oMkA baMdhana vizepa ho usle saMhanananAma karma kahate haiN| Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 jenavAlavodhaka - 44 / jisa karmake udayase vajrake hAr3a, vajrake veThana, aura vajrakI hI kIliyAM ho use vajUrSabhanArAca saMhanana kahate haiN| * 45 / jisa karma ke udayase vajUke hAr3a aura vajrakI kIlI mhoM paraMtu veThana vajrake na hoM use vajUnArAca saMhanana kahate haiN| 4:3 46 / jisa karmake udayase veThana aura kolI sahita hAr3a hoM use nArAcasaMhanana kahate haiM / : 47 / jisa karmake udayase hAr3oMkI saMdhi, arddhakIlita ho use prarddhanArAcasaMhanana kahate haiM / 48 / jisa karmake udayase hADa hI paraspara kIlita hoM use kIlaka saMhanana kahate haiM / 46 | jisa karmake udayase jude hADa nasoMse baMdhe hoM, paraspara kIle huye na hoM use prasaMprApta pATikAsaMhanana kahate haiN| 50 / jisa karmake udayase zarIra meM raMga ho use varNanAma karma kahate haiM / : 51 / jisa karmake udayase zarIrameM gaMdha ho, use gandhanAma karma - kahate haiM / : 52 | jisa karmake udayase zarIrameM rasa ho use rasanAma -karma kahate haiM / * 53 | jisa karmake udayase zarIra meM sparza ho use sparzanAma .: karma kahate haiM / 54 | jisa karmake udayase zrAtmAMke pradeza maraNa ke pIche aura janma se pahile rAstemeM arthAt vigrahagatimeM maraNa se pahile'ke zarIra ke AkAra rahe, use AnupUrvI karma kahate haiM ! Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAMga | To -5 / jisa karmake udayase zarIra lohe ke goleke samAna bhArI aura prAkakI rUIke samAna halakA 'na ho use agurulaghu nAma kahate haiM / 56 / jisa karmake udayase apane hI ghAta karanevAle aMga i doM use upaghAta nAma karma kahate haiM / - - 57 / jisa karmake udayase dUsarekA ghAta karanevAle aMga upAMga hoM, use paraghAta nAma karma kahate haiM / 2 " 58 / jisa karmake udaya se prAtAparUpa zarIra ho use AtApa karma kahate haiM / jaise sUryakA prativiMva / 56) jisa 'karmake udayase udyotarUpa zarIra ho use udyota nAma karma kahate haiN| 60 / jisa karmake udayase zrAkAzameM gamana ho use vihA yogati nAma karma kahate haiN| isake zubhavihAyogati aura azubhavihAyogati do bheda haiN| / :: 61 | jise karmake udayase zvAsocchavAsa hoM use ucchavAsa nAma-karma kahate haiN| 6 / jisa karmake udayase dvIMdriya Adi jIvoMmeM janma ho use sa nAma karma kahate haiN| * 63 / jisa karmake udayase pRthivI zrapa teja vAyu aura vanaspatimeM janma ho use sthAvara nAma karma kahate haiM / 64 / jisa karmake udayase apane 2 yogya paryApti pUrNa hoM use paryApta nAma karma kahate hai Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 jainavAlabodhaka 65 / zrAhAra dharmaNA, bhASAvargaNA aura manovargayAke paramAta 'oMko zarIra iMdriyAdirUpa pariNAmAvane kI zaktikI pUrNatAko 'paryApti kahate haiM / 66 / paryApta chaha prakArakI hai-AhAraparyApti, zarIraparyApti, indriyaparyApti, zvAsocchvAsaparyAti, bhASAparyApti, manaHparyApti, 67 / zrAhAravargaNAke paramANuoM ko khala aura rasamAna- rUpa pariNAmAvaneko kAraNabhUta jIvakI zaktiko pUrNatAko zrAhAra 'paryApti kahate haiN| 68 | jina paramANuoM ko khalarUpa pariNamAyA thA unake. hADa vageraha kaThina avayavarUpa aura jinako rasarUpa pariya bhASA - thA unako rudhira yadi dravyarUpa pariNamAvaneko kArababhUta 'jIvakI zaktiko pUrNatAko zarIrakI paryApti kahate haiN| 66 / prAhAravargaNAke paramANuoMko indriyake AkAraparivamAvaneko tathA indriyadvArA viSaya grahaNa karaneko kAraNabhUta 'jIvakI zaktikI pUrNatAko iMdriyaparyApti kahate haiN| 70 | AhAravargaNAke paramANuoMko zvAsocchvAsarUpa pari- mAvaneko kAraNabhUta jIvako zaktikI pUrNatAko zvAsocchavAsa - paryApta kahate haiN| .71 / bhASAvargalAke paramANuoM ko vacanarUpa pariyamAyane ke 'liye kAraNabhUta jIvakI zaktikI pUrNatAko bhASAparyApti kahate haiN| 1 72 / manovargalAke paramANuoMko hRdayasthAnameM bhATha pAMdurI Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga! : . ke kamalAkAra manarUpa pariNemAvaneke tathA usake dvArA yathAvat vicAra karaneke liye kAraNabhUta jIvakI pUrNatAko manamparyApti 73 / pakeMdriya jIvake bhASA aura manake vinA cAra paryApti hotI hai| dIMdriya, trIMdriya, caturiTriya aura asainI paMceMdriyake manake vinA pAMva paryApti hotI hai aura sainI paceMdriyake chaho paryApti hotI hai| ina saba paryAptiyoMke pUrNa honekA kAla aMta. muharta hai aura eka eka paryAptikA kAla bhI antarmuhUrta hai aura savakA milakara bhI aMtarmuhUrta kAla hai| paraMtu pahilese dusarekA dusarese tIsarekA isI prakAra chaThe takakA kAla kramase bar3A bar3A aMtarmuharta hai| apane 2 yogya paryAptiyoMkA prAraMbha to ekadama hotA hai kiMtu pUrNatA kramase hotI hai| jabataka kisI jIvakI zarIra paryApti pUrNa na ho paraMtu niyamase pUrNa honevAlI ho tabataka usa jIvako nivRttyaparyAptaka kahate haiM aura jisakI zarIraparyApti pUrNa ho gaI ho use paryAptaka kahate haiN| jisakI eka bhI paryAti pUrNa na ho tathA zvAsake aThArahaveM bhAgameM hI bharaNa honevAlA ho, usako lanyaparyAptaka kahate haiN| . . ____74: jisa karmake udayase labdhyaparyAptaka avasthA ho usako aparyAptika nAma karma kahate haiN| . . .. . .75 jisa karmake udayase eka zarIrakA. eka hI svAmI ho. use pratyeka nAma karma kahate hai| , 76 jisa karmake udavase.eka zarIra ke aneka jIva svAmI Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 jainavAlabodhaH(mAlika) hoM, use sAdhAraNa nAmakarma kahate haiN| - 77 jisa karmake udayase zarIrake dhAtu upadhAtu apane ThikAne rahaiM usako sthira nAmakarma kahate haiM aura jisa karmaseM zarIrake dhAtu upadhAtu apane apane ThikAne naraheM usakoasthira nAmakarma kahate haiN| . . . . . . . 78 / jisa karmake udayase zarIrake avayava sundara ho usa ko zubhaMnAma karma kahate haiN| .. ___7 / jisake udayase zarIrake avayava sundara na hoM usako azubha nAmakarma kahate haiN| . .80 / jisa karmake udayase dusare jIva apanese usako subhaga nAma karma kahate haiM | / jisa karmake udayase dUsare jIva apanese duzmanI yA vaira kareM .usako durbhaga nAmakarma kahate haiN| 82 jisa karmake udayase acchA svara ho use susvaranAma. karma kahate haiN| ' 83 / jisake udayase svara acchA na ho use duHsvara nAmakarma kahate haiN| / jisa karmake udayase kAMti sahita zarIra paidA ho usako Adeya nAmakarma kahate haiN| 5 / jisake udayase kAMti sahita zarIra na ho use pranAdeya nAmakarma kahate haiN| : . . . . 86 jisa karmake udayase saMsArameM jIvako prazaMsA ho usa Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / 113 ko yazaH kIrti nAmakarma kahate haiM / 87 | jisa karmake udayase jIvakI prazaMsA na ho use zrayaza: kIrti nAmakarma kahate haiN| tIrthakara bhagavAnake padake kAraNabhUta karmako tIrthakara nAma karma kahate hai | 32. sagara cakravarttI aura bhagIratha mahArAja / 1 bhagavAna ajitanAthaka samayameM ikSvAkuvaMzameM dUsare cakravartI mahArAja sagara huye / inake pitAkA nAma samudra vijaya, mAtAkA nAma suvAlA thA / inakI prAyu sattara lAkha pUrvako aura zarIra sAr3he cAra sau dhanuSa UMcA thA, ye aThAraha lAkha pUrvataka mahAmaMDalezvara rAjA the / isake bAda inakI AyudhazAlA meM cakrarala ko utpatti huI taba chahoM khaMDoMko vijaya karake cakravartI ho gaye / prathama bharata cakra ke samAna inake yahAM bhI caudaha ratna navanidhi 66 hajAra striya vageraha samasta saMpadAyeM pakasI thIM, inake sATha hajAra putra the / eka dina zrIcaturmukha nAmaka kevalajJAnadhArIke jJAna kalyAke utsava svargo deva zrAye aura sagara bhI gayA thA to una devoMmeM sagaracakravartIkA eka mitra maNiketu nAmakA deva thA, usane sagara mahArAja se prArthanA kI ki jaba tuma svargameM the tava tumane hamane pratikSA kI thI ki donoMmeMse jo koI prathama manuSya bhavameM -- Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 jainavAlavodhakajAvai usako svargastha deva saMvodhana karake tapa grahaNa karAve so ava saMsArake bhoga bahuta bhoga cuke, svargAkese bhoga to isa manuSya bhavameM hai hI nahIM, isakAraNa ina bhogoMse virakta hokaratapa grahaNa kIjiye / parantu sagarane yaha svIkAra nahiM kiyA / devane aneka yatna kiye parantu samaya niSphala huye dUsarI bAra maNikaMtu deva cAraNa munikA rUpa dharakara sagarake yahAM AyA aura bahuta kucha samajhAyA paraMtu putrAdikoMke mohameM magna huye sagaracakra. vartIne gRsthAvasthA nahiM chodd'ii| sagarake sATha hajAra putroMne eka dina apane pitAse kahAki hama saba javAna ho gaye, hamAre liye kisI bhI prasAdhya kAryakI AkSA deM to hama vaha sAdha lAveM / cakravartIne kahA ki-pRthivI to hamane jIta lI hai aba koI kArya nahIM hai, isaliye tuma lIga khAo pIo aura saMsArake sukha bhogii| usavakta to saba kuMara cale gaye paraMtu kucha dinoM bAda phira vahI prArthanA kI ki-hameM kucha kAma batAiye, tava cakravartIne kahA ki kailAsa parvatapara bharata mahArAjane 72 jinamaMdira banavAye haiM Age nikRSTa kAla AtA hai so unakI rakSAke liye tuma loga aisA karo ki- kailAsa parvatake cAroM tarapha khAI khodakara usameM gaMgAkI nahara lAkara bharado / tava samasta putra AkSA zirodhAraNa kara kailAsapara gaye aura daMDaratnakI sahAyatAse kailAsake cAroM tarapha khAI khodakara gagAke pravAhase bhara diyaa| isI samaya uparyukta sagarake mitra maNiketu devane apane Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturya bhAga / 115 mitrako samajhAkara saMsArase udAsIna honekA acchA mokA dekha kara sarpakA rUpa dhAraNa karake apanI phuMkArase sagarake samasta putroMko vehoza kara diyA / phira eka lar3akekI lAsa kaMdhapara lekara vRddha brAhmaNakA rUpa dhAraNa karake sagarake pAsa gayA aura kahane lagA ki mahArAja ! Apa sabake rakSaka haiM, yamarAjane mere javAna putrako akAlameM hI mAra diyA so zrApa isakI rakSA kareM isapara sagara, cakravatIMne kahA ki saMsArameM yamakI dADhase jIva ko nikAlanevAlA koI nahIM hai isaliye he vRddha ! tuma isa lAsakA moha chor3akara tapa dhAraNa karo, nahIM tau prAja kalameM tumako bhI yamakI dAdameM jAnA par3e tau prAcarya nahIM / tatra brAhmaNane kahA ki ApakA kahanA yathArtha hai paraMtu maiMne rAste meM abhI 2 sunA hai ki- kailAsakI khAI khodate 2 Apake saba putra mara gaye, dhApa - kyoM nahIM tapa dhAraNa karate ? isako sunate hI cakravarttI vehoza ho gayA aura zItopacAra se jaba ceta yA gayA to eka rAjadUtane Akara sava putroMke maranekI khabara sunAI jisase cakravattako saMsArakI anityatAse bar3A bhArI vairAgya ho gayA aura usIvakta 'vidarbhA rAnI ke putra bhagIrathako rAjya dekara Apane tapa dhAraNa -kara liyA / tatpazcAt maNiketu devane una sATha hajAra putroMko sacetakara 'ke kahA ki--tumAre pitAne tuma sabakA maraNa samAcAra sunakara bhagIrathako rAjya dekara tapa dhAraNa kara liyA hai| yaha bAta sunate hI una sabako vairAgya ho gayA aura jo mArga hamAre pitAne Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlavodhakaliyA yahI hama bhI legeM so ve dIkSA le gaye aura bhagIratha mahA. rAjane aNuvrata liye / cakravartI aura unake putra savako yathAsamaya kevalajJAna prApta huzrA aura sava mokSameM gye| bhagIratha mahArAjane java pitAke mokSa jAnekA samAcAra sunA tau zivagupta munike pAsa kailAsapara gaMgAke kinAre munidIkSA dhAraNa kara lii| devoMne Akara usI gaMgAke jalase bhagIrathakA abhiSeka kiyaa| bhagIrathake caraNoMse gaMgAke jalakA saMyoga hone ke kAraNa gaMgA nadI pavitra ho gaI aura bhAgIrathIke nAmase prasiddha huI aura usI dinase loga ise tIrtha mAnane lge| bhagI. stha mahArAjako bhI kevalajhAna huA aura kailAsa parvatase mokSa ko padhAra gye| 33. chahaDhAlA prathamaDhAla / sortthaa| tInabhavanameM sAra, vItarAga vijJAnaMtA / zivasvarUpa zivakAra, namahu~ triyoga samhArika // 1 // maiM (daulatarAma) tInalokameM sAra kalyANa karanevAlI mokSasvarUpa vItarAga vijJAnatAko (nirdoSavAnarUpI vidyAko) mana vacana kAyako samhAlakara namaskAra karatA hUM // 1 // caupAI 15 maatraa| je tribhuvanameM jIva anaMta / sukha cAhe dukhate bhayavaMta / / Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 caturtha bhAga / tA dukhahArI sukhakAra / kaheM sIkha guru karuNA dhAri // tAhi sunaha pavipana thira dhAna / jo cAhe apanA kalyAna // tIna lokameM jo anaMta jIva haiM. ve sabahI sukha cAhate haiM dukha se bhayabhIta rahate haiM / isakAraNa dayAkarake zrIguru dukhako haranevAlI sukhako karanevAlI zikSAko ( zrAgeM ) kahate haiM / use manako sthira karake suno / mohamahApada piyo anAdi / bhUla Apako bharamata vAdi || tAsa panakI hai bahu kathA / pai kachu kahU kahI muni jayA // yaha jIva anAdi kAla se ajJAnarUpI madirAko pIkara asalI svarUpako bhUlakara vyarthahI saMsArameM bhramaNa karatA hai| isa bhramaNa karane kI bahuta bar3I kahAnI hai usako jaisI - pUrvAcAryoM ne kahI hai, maiM bhI kucha kahatA hUM / kAla ananta nigoda makAra / vItyo ekeMdriya tana dhAra // ekasvAsameM aThadaza vAra | janmyo marayo bharayo dukhabhaH // nikasi bhUmi jala pAvaka bhayo / pavana pratyeka vanaspati thayo durlabha lahiye citAmaNI / tyoM parajAya lahI trasatI || laTa pipala ali Adi zarIra / ghara ghara marayo pahI bahu pIra prathama tau isa jIvane anAdikAlase ekeMdriyakA zarIra dhAraNa karake anaMtakAla nigodameM hI vitAyA so vahAM eka zvAsameM 1 | eka muhUrta do ghaDI arthAt 48 miniTakA hotA hai / isa eka muhUrtameM 3773 zvAsocchvAsa hote haiM aise eka zvAsameM / Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 jainavAlavodhakaaThArahavAra janma marana karake bahuta hI dukha bhogaa| nigodase nikalakara phira pRthivIkAya, alakAya, agnikAya, vAyukAya, aura pratyeka vanaspatikAyameM ekeMdriya sthAvara jIva hokara nAnA prakArake dukha bahuta kAla taka bhoge / tatpazcAt-jisaprakAra ciMtAmaNiratna bar3I kaThinatAse milatA hai usIprakAra asaparyAya par3I kaThinatAse prApta huii| usa saparyAyameM laTa, vivaTI.bhramara. vagerahake zarIra dhAraNa karake marA aura anekaprakArake dukha sahe // 6 // kavahUM paceMdriya pazu bhayo / manavina nipaTa ajJAnI thyo| siMhAdika sainI hai kUra / nivala pazu hati khAye bhUra // kavaha bhApa bhayo balahIna / savalanikari khAyo ati diin|| chedana bhedana bhUkha piyAsa / bhAravahana hima Atapa trAsa // vagha baMdhana Adika dukha ghane / koTi jImateM jAta na bhne| pratisaklezamAvata parayo / ghora zubhrasAgagmeM pryo|| deva yogase kabhI paMcedriya pazu huvA tau mana vinA nipaTa pra. jhAnI huvA, manasahita sainI paMceMdriya huvA tau siMha vyAghra prAdi karahiMsaka jIva huA so aneka nivala pazuvoMko mArakara peTa bhraa| kabhI svayaM balahIna dIna pazu huvA tau sakala pazuvoM dvArA sAyA gayA isake sivAya chedana, bhedana, bhUkha maranA, vojhA DhonA: sIta sahanA, garmIkA sahanA, mAranA bAMdhanA vageraha aneka prakAra ke aise dukha sahe jo karor3a jIbhoMse bhI varNana karanemeM nahi shraavai| tatpazcAt saMkleza bhAvoMse marakara ghora narakarUpI samudra meM jAkara Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 caturtha bhAga / tAM bhUmi parasata dukha isyo / bIchU sahama DaseM tana tisau // tahAM rAdha zoNita vAhinI / kRmikulakalita dehadAhinI || usa naraka meM pRthivI aisI hai ki usake chUnese aisA dukha hotA hai jaisA ki hajAra vicchUke kATanese hotA hai| usa narakameM rAdha (pIva ) aura lohUkI nadI aneka prakArake kor3oMle bharI huI dehako jalAnevAlI bahatI hai // 10 // tathA . semarataru jutadala asi patra / asi jyoM deha vidArai tatra // mehasamAna loha gali jaay| aisI zIta uSNatA thAya // 1 usa naraka meM talavAra kI dhArake samAna tokhe pattevAle semarake vRkSa haiM unake nIce jAte hI ve patte girakara taravArakI mAphika zarIrako kATa dete haiM vahAM zIta aura garmI bhI aisI hai ki jisameM sumerukI varAvara lohekA piMDa DAlA jAya tau tatkAla gala jAya // 11 // tila tila karahiM dehake khaMDa / asura bhiDAveM duSTa pracaMDa // siMdhu nIrateM pyAsa na jAya / to paNa eka na bUMda lahAya // pase narakameM nArakI jIva eka dUsarekI dehake tila tila bhara Tukar3e kara dete haiM / tathA duSTa asura kumAra deva bhI unake pUrva janmake vaira yAda karAkara lar3Ate haiM / narakameM pyAsa itanI hai ki samudrakA jala pIne para bhI nahi miDai paraMtu kabhI eka bUMda pAnI bhI nahi milatA // 12 // tIna lokako nAja ju khAya / miTai na bhUkha kaNAna lahAya / / ye dukha bahu sAgaraloM sahai / karmayoga naratana" lahai // Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 jainavAlavodhaka.. usa naraka meM bhUkha aisI hai ki tIna lokakA samasta nAja khAle to bhI na miTai paraMtu vahAM para eka kaNa bhI khAnekoM nahiM milatA isa prakArake duHkha yaha jIva sAgaroM taka sahatA hai| tatpazcAt kisI zubha karmake nimittase manuSya zarIra prApta karatA jananI udara vasyo navamAsa | aMga mAnate pAI trAsa // nikasata je dukha pAye ghora / tinako kahata na Avai ora / / bAlapane meM jJAna na layo / taruNasamaya taruNIrata rahyo / amRtaka sama vRddhaapno| kaisa rUpa lakhai Aphno // 15 // ' manuSya janmameM yaha mAtAke peTameM navamAsa rahA so vahAM zarIra sukaDA huA rahanese bahuta dukha paayaa| tatpazcAt peTase nikalate huye jo bhayAnaka duHkha bhoge unako tau jIbhase kahane meM aMta hI nahiM AtA / bAlakapanameM to hitAhitakA jJAna hI nahiM hotA aura javAnImeM strImeM magna rahA, tIsarI avasthA bUr3hApana hai so vaha adhamare manuSyakI samAna vekAma hotI hai| aisI ava. sthAmeM yaha jIva apane svarUpako kisa prakAra pahacAna ? : 150 kI akAma nirjarA karai / bhavanatriko suratana dharai / / viSaya cAha dAvAnala dhyo| marata vilApa karata dukha hyo| jo vimAnavAsI hU thAya / samyagdarzana vina dukha pAya || tahata caya yAvara tana tharai / yoM parivartana pare kare // 17 // kabhI yaha jIva akAma nirjarA karatA hai to bhavanavAsI 1 samatAse kokA phala bhoganese jo karma jhaDa jAnA, vaha akAma nirjarA hai| Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| yaMtara yA jyotiSI devoMkA zarIra dhAraNa karatA hai paraMtu vahAM bhI hara samaya viSayoMkI cAharUpI agnimeM jalatA rahA aura marA tava aneka prakArake vilApa karake dukha paayaa| jo kabhI svargakA bhI deva huA tau samyagdarzana vinA sadA dukha hI pAtA hai| aisI dazAmeM svargase marakara phira ekadriyakA zarIra dhAraNa karatA hai aura isI prakAra yaha jIva saMsArameM (cAroM gatiyoMmeM ) bhramaNa karatA phiratA hai / 17 // 34. dasaratha rAma lakSmaNa siitaa| bhagavAn RSabhadevase ikSvAkuvaMza calA thA jisakA dUsarA nAma sUryavaMza bhI hai| isa vaMzameM bhagavAn RSabhadevake pazcAt bar3e 2 rAjA mahArAjA cakravartI aneka mahApuruSa (puruSaratna) ho gaye isI vaMzameM ajudhyA nagarImeM eka sarvaratha unake dvirada ratha, dviradayake siMhadamana, siMhadamanake hiraNakazyapa, hiraNakazyapake puMjasthala aura puMjasthalake raghu baDA parAkramI putra huvA / raghuke araNya nAmakA putra huvA / araNyakI pRthivImatI rAnIke do putra huye / eka anaMtaratha, eka dazaratha / __mahiSmatI nagarIkA rAjA sahasrarazmi araNyakA parama mitra thaa| jaba laMkAdhipati rAvaNane yuddha meM sahalarazmiko jIta liyA aura sahasrarazmi saMsAra zarIra bhogoMse virakta hokara dIkSA lene lage to apane mitra araNyako pUrvameM kI huI pratijJAke anu Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janavAlavAdhakasAra apane dIkSita honeke samAcAra bheje| yaha samAcAra suna mahArAja araNya bhI apane laghuputra dazarathako rAjya dekara bar3e putra anaMtaratha sahita munidIkSA dhAraNa karake mahAna tapake dvApa samasta karmoko naSTa kara nirvANako prApta hogye| idhara rAjA dazaratha ayodhyAmeM raha kozala 'dezakA rAjya karane lage aura navayauvanako prApta hokara pRthivImeM prasiddha ho gye| mahArAja dazarathane darabhasthala nagarakA rAjA kauzala, rAnI amRtaprabhAkI putI kauzalyA jisakA dUsarA nAma aparAjitA thA, vyAhI / tatpazcAt eka kamalasaMkula nAmaka bar3e nagarake rAjA suvaMdhu, rAnI-mitrAkI putrI sumitrAko vyAhA / tIsarekisI anya nagarake mahArAjatilaka nAmaka rAjA, rAnI sulabhAkI putrI-suprabhA vyAhI / rAjA dazarathane rAjyakA parama udaya pAkara samyagdarzanako ratna samAna jAna dRr3hatAse dhAraNa kiyA aura rAjyako tRNa samAna mAnane lgaa| kyoMki rAjyako nahi tyAgai to naraka gati ho aura tyAga de to svarga vA mokSa prApti ho| pUrvakAla meM jo aneka caityAlaya maMdira cakravartI bharata mahArAjane dhanavAye the una sabakA jIrNoddhAra rAjA dazarathane karAyA jisase navInase dIkhane lage / tathA. tIrthaMkaroMke kalyANaka sthAnoMkI ratnoMse pUjA karatA huvaa| eka dina mahArAja dazaratha pratApasahita apanI sabhAmai vi: rAjatA thA so nAradajI (brahmacArI) AkAzamArgase utarate huve Aye unhone mahArAja dazarathako apane sumeruparvata videhakSetra Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catutha bhAga / 123 Adi samasta jagahake darzana yAtrA va utsava dekhanekA vRtAMta } kahakara ekAMta meM le jAkara kahA ki "maiM darzanake liye paryaTana karatA 2 laMkAmeM rAvaNako sabhAmeM gayA thA vahAM eka jyotapIse rAvaNane pUchA ki merI mRtyu kisa kAraNase hogI taba jyoti-pIne kahA ki - rAjA dazarathake putra aura rAjA janakakI putrIke kAraNase hogI so rAvaNa bar3A ghbdd'aayaa| vibhISaNane kahA- Apako dhavar3AnekI jarUrata nahIM, maiM ina donoMke putra putrIke paidA hone-se pahile hI unakA sira kATa lAUMgA / phira merese pUchA ki mahArAja ! Apa sarvatra vihAra karate haiM so ina donoM rAjAvakA hAla jAnate hoNge| tava maiMne kahA ki- maiM bahuta dinoMse inake yahAM gayA nahIM so vahAM jAkara donoMkI khabara kahUMgA aisA kaha kara maiM daur3akara tumAre pAsa AyA hUM so mahArAja ! Apa kucha.dinataka bheSa badalakara dezAMtara meM cale jAMya tau ThIka hai| vibhIpaNa yApake mArane ko avazya zrAvaigA, mujhe zIghrahI rAjA janaka kabhI yaha khavara denI hai / " aisA kahakara nAradajI zrAkAzamArgase turaMta hI mithilApurI pahuMce aura mahArAja janakako bhI sAvadhAna kara diyaa| so donohI rAjAvoMke maMtriyoMne rAjAvoMko tau bheSa badalakara dezATana karaneko bheja diyA aura donoM hI mahArAjAvoMkA eka eka nakalI putalA banAkara satakhane mahalameM rakha diyA aura mahArAja bImAra haiM so mahaloMmeM hI rahate haiM, yaha. prasiddha kara diyA aura yahAMtaka gupta prabaMdha kiyA ki donoM maMtrIaura rAjAMyoMke sivA pAMcavA manuSya koI bhI isa bhedako nahi : 1 jAnatA thA / . Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janavAlavAMdhaka tatpazcAt pratizAnusAra vibhISaNane kaI subhaTa bheje paraMtu unako khavara na milane se svayaM vibhISaNAne hI anudhyA aura mitha lApurI jAkara donoM jagaha mahaloMmeM apane khAsa manuSyako meja. kara donoMkA mAthA kaTavAkara rAvagAko dikhAyA / tatra rAvaNa nizcita huA, paraMtu vibhISaNane yaha kArya karake bar3A pazcAtApa kiyA ki maiMne bar3A anyAya kiyA jo do rAjAoM ke vyartha hI prAgA liye usake prAyazcittArtha jinamaMdirameM jAkara bar3A pUjana mahotsava karake puNyopArjana kiyA aura isa mahA pApako bAlo canA karake phira aisA kArya kadApi nahIM karUMgA aisI pratizAkI / mahArAja dazaratha aura mahArAja janaka donoM milakara akele dezATana karane lage / so eka dina uttara dizAmeM kautukamaMgala nAmaka nagara ke samIpa aaye| yahAM para rAjA zubhamati rAja karatA "thA, usakI rAnI pRthuzrIse kekaI nAmakI mahAguNavatI suMdara 'putrI samasta prakArakI vidyA aura kalAoMmeM catura thii| usake yogya vara na milane se rAjAne svayaMvaramaMDapa racA thA so deza 'dezake saikar3oM rAjakuMvara apane vibhavasahita Aye the. ye donoM rAjA bhI apane dIna bheSase isa svayaMvarako dekhane ke liye khar3e the| so manuSyoMke samasta lakSaNoMkI jJAtA ke kaIne samasta rAjA vA rAjakuMvaroMko ulaMghana kara eka kinAre khar3e huye dazaratha rAjA- ko hRdaya kamala aura netradRSTirUpI mAlAse varaNa kara loka-dikhAU ratnamAlA se varaNa kiyaa| jisako dekhakara nyAyI rAjA tau prasanna huye ki bahuta hI yogya varako prApta huI aura ghaneka rAjAoMne udAsa ho apanA 2 rAstA liyA parantu aneka rAjA 124 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / 125. vI rAjakuAmara vole ki itane bar3e 2 rAjA maharAjAoM ko chor3akara eka ajJAtakulazIla videzIko varamAlA pahanAI so kanyA i mUrkha hai isa donako mArakara kanyA chona lo / taba kanyAke pitA | mahArAja zubhamatine rAjA dazaratha se kahA ki he bhavya ! maiM ina / duSToMko nivAraNa karatA hU~ tuma kanyAko rathameM biThAkara anyatra jAno / taba dazaratha mahArAjane haMsakara kahA ki Apa nizcita rahiye maiM abhI Apake dekhate 2 ina saba gIdar3oM ko bhagAye detA hUM - aisA kahakara rathapara car3ha gaye aura kekaI sarva kalA meM catura rathaH hAMkane lagI so samasta pradhAna 2 rAjAoMko yuddha karake sagA : diyA / kekaIke ratha hAMkanekI caturAIse ho akele dazarathane samasta rAjAoMko jItakara vijayalakSmI prApta kI tatpazcAt kautukamaMgala nagara meM kekaIkA pANigrahaNa karake gAje bAje aura maMgalAcAra sahita prajodhyA prAye aura rAjA janaka mithalApurI gaye aura phirase janmotsava va rAjyAbhiSeka huaa| mahArAja dazarathane samasta rAniyoMke sAmane kekaIse kahA ki-terI ratha hAMkane kI caturAIse maiM bahuta hI prasanna huA so tUmana cAhA vara mAMga, taba ke kaI vinayapUrvaka prArthanA kI ki merA vara apane pAsa jamA rakkhe, jaba mujhe jarUrata hogI taba mAMga luuNgii| taba rAjAne kahA ki-ThIka hai / terA vara jamA hai jaba jarUrata ho taba mAMga lenA / : isaprakAra mahArAja dazaratha cAro rAniyoM sahita nAnA prakAra ke viSaya bhoga karate huye sukhase rAjya karane lage / tatpazcAt kramase kauzalyAke udarase rAmacandra sumitrAke lakSmaNa aura keka ke bharata tathA suprabhAke zatrughna isaprakAra cAra putraratna: 1 . Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * *126 jainabAlavodhakautpanna huye| cAroM hI ke janma samaya nAnA prakArake utsava huye 'daridroMko kimicchA dAna diyA aura jinamaMdiroM meM maMDalavidhAna zrAdi parama utsava kiye / jaba cAro bhAI bar3e ho gaye nA samasta prakArako vidyAyeM par3hAI gaI vizeSakara dhanurvidyAke jAna kAra vidvAnase dhanurvidyA sikhAI, jisase cAro dI bhAI samasta vidyAbhoMke pAragAmI ho gaye / caMpApurake rAjA cakradhvaja rAnI manasvinIke citrotsavA 'nAmakI suMdara kanyA thI so kumArI caTazAlA meM par3hatI thii| usI rAjAkA purohitakA putra piMgala bhI usI pAThazAlAmeM par3hatA thA to ina donoMke paraspara prIti ho gii| piMgalane citrotsavAko kahA ki mahArAja mere sAtha terA vivAha haragija na kareMge isa kAraNa calo, kahIM bhaga caune / tara vaha piMgala rAjaputIko lekara jahAM anya rAjAoMkI gamya nahIM aise vidarbha nagarameM Akara nagara ke bAhara kuTI banAkara rahane lagA aura donoM jane tRNa kASTa paMca kara bar3e kaTase gujArA karane lage / usa nagarake rAjA prakAza siMhakA putra kuMDalamaMDita eka dina citrotsavAko dekha kara mohita ho gayA so apanI dutI bhejakara citrotsavAko apane mahalameM bulA liyA so nAnA bhoga bhogane lgaa| idhara piMgala strIke haraNa se pAgalAsA ho gayA paraMtu bhramatA 2 eka dina Aryaguptamunike darzana ho gaye, upadeza pAkara digambara muni ho gayA so marakara bhavanavAsI deva huzrA aura citrotsavA aura kuMDalamaMDita zrAvaka ke vrata dhArakaNara mare so donoM hI rAjA janakakI rAnI videhAke "garbha Aye / bhavanavAsI devane avadhijJAnase vicArakara dekhA Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga! 125 / tau mAlUma huvA ki-citrotsavA aura kuMDala maMDita merA zatru videhAke garbha meM hai / isako merI strIke haraNakA daMDa avazya denA ' cAhiye so videhAke paidA hote hI vaha deva putrako uThAkara le gayA * paraMtu pIche pApale bhayabhIta ho usake kAnoMmeM kuMDala pahanAkara parNalabdhi nAmaka vidyAke dvArA AkAzase pRthivIpara chor3a diyA so vijayAcake dakSiNazreNIke rathanUpurake rAjA caMdragati nAmaka vidyAdharane AkAzase par3A dekha usako uThA liyA aura ise prabhAvazAlI bAlaka samajha apanI puSpAvatI rAnIkI jAMghoMmeM rakhakara tere putra huvA kahakara jagAyA aura yaha kisI bar3e kulakA putra hai kahakara samajhA bujhAkara rAnIkoM pAlaneke liye rAjI kiyA aura putrajanmotsava karake vidyAdharane usakA nAma bhAmaNDala rkkhaa| idhara putra harA jAna rAjA janaka aura videhAne bar3A duHkha kiyA, sarvatra khoja karAI patA nahiM lgaa| paraMtu kanyAkI suMda: ratA dekha saMtoSa kiyaa| aura isakA nAma sItA rakkhA / kucha dinoM vAda vaitADhya parvatake dakSiNa kailAsa parvatake uttara bhAgameM aneka aMtara deza haiM unameM eka arddhavavara dezameM asaMyamI jIvoMkI hI vasatI hai / vaha deza mahA gRha mlecchoMse bharA hai / usa -dezameM mayUramAlA nagarIkA mleccha prAtaraMgala nAmakAra rAjA aneka mlecchoMkI sainA lekara prAyA / dezoMko lUTatA huA janaka rAjAke dezoMko bhI lUTanekeliye aayaa|mhaaraajaa janakane mjecchoMko pravala samajhakara maharAja dazarathake pAsa dUta bhejakara rAma lakSmaNakovulAyA so ina donoM bhAiyoMne pAkara samasta mlecchoMko Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navAlavAMdhakajItakara bhagA diyA aura rAjA janakako nirbhaya kara diyaa| isI * upakArase prasanna hokara janakane zrIrAmacaMdrako sItA vyAha dene kA vicAra pakkA karake dazaratha vA rAmako prArthanA kI aura inhoMne bhI yaha saMbaMdha svIkAra kara liyaa| nAradajI, rAmacaMdrajI ko sItA denekI hai, sunakara sItAko dekhaneke liye janakake yahAM paaye| inako parama zIla vratake dhArI honese saba rAjAoM ke yahAM raNavAsameM jAnekI chuTTI thI so ye janakake raNavAsameM gaye usa samaya sItA darpaNameM mukha dekha rahI thI so nAradajIkI jaTA pA dAdIkI chAyA darpaNameM par3anese bhaya cakita ho mAtAse pukArane jagI-hAya mAtA!kauna thA gayA / so Darake mAre bhItara mahalameM calI gaI nAradajI bhI jAne lage to paharedAra khojene roka diyA aura dusare paharedAra-'kauna hai ? kauna hai ? pakar3a lo' ityAdi kaha kara nAradajIko pakaDane lage paraMtu nAradajI ke pAsa prAkAzagAminI Rddhi thI so ve turaMta hI AkAza mArgale cala diye| sItAko eka dRSTi dekha pAye the. so apanA apamAna samajha usapara bar3A kopa kiyA aura kisI na kisI prakAra ise kaSTameM DAlanA cAhiye aisA vicArakara sItAkA citrapaTa likhakara rathanUpura gayA so bhAmaMDala bAgameM baiThA thA usake sAmane vaha citrapaTa DAla diyaa| dekhate hI vaha mohita ho gayA aura isake vyAhe binA kumArakA jInA musakila hai yaha jAnakara caMdragati vidyAdharane maMtrIse maMtra karake janakako lAne ke liye eka vidyAdharako bhejaa| vaha vidyAdhara apanI vidyAse mAyAmayI ghor3A banAkara janakako ghoDepara biThAkara ur3A lAyA aura rayanapurake ghanameM eka jinamaH / Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturya bhaag| dirake pAsa chor3a diyA / janaka mahArAja prasanna hokara jinamaMdira meM gaye, darzana kiyA caMdragatine bhI khabara pAkara turaMta hI z2inamaMdira meM zrAyakara bhAvasahita pUjana stuti kI / phira janakale milakara prasanna hokara bolA ki.tuma apanI putrI sItA hamAre putra bhAmaMDalako vyAha do |jnkne kahA ki-usako to maiMne dazarathake putra rAmacaMdrako denA svIkAra kara liyA hai kyoMki unhoMne mleccharAjAko harAkara mere rAjyakI rakSA kI |cNdrgtine bahuta samajhAyA para janakane eka na mAnI rAmacaMdra lakSmaNake parAkramakI prazaMsA hI karatA rhaa| tava caMdragatike maMtriyoMne kahA ki hamAre yahAM vajrAvarta aura sAgagavata do dhanuSa hai so rAmacaMdra lakSmaNa inheM car3hA sake taba to sItA rAmacaMdrako vyAha denA agara nahiM car3hA sakeM to hama balAtkAra' sItAko lAkara bhAmaMDalako vyAha deNge| janakane yaha bAta svIkAra kara lI tava aneka vidyAdhara subhaTa donoM dhanuSoMko lekara mithilApurI Aye aura nagarake bAhara eka zrAyudhazAlA banAkara vahAM donoM dhanupa rakha diye| - mahArAja janakane zrIrAmacaMdra lakSmaNa Adi samasta dezoMke rAjA aura rAjakumAroMko nimaMtraNa dekara bulAyA aura svayaMvara maMDapa rcaa| jabasaba dezoMke rAjA-A gaye tava sItAko varamAlA dekara kahA gayA ki he putrI!jo vIra ina do dhanuSoMko caDhA sake usIke gakSemeM varamAlA DAlanA / so una dhanuSoM kI aneka deva rakSA karate.the aura unameM se agnikI jvAlA nikalatI thii| taba aura saba rAjA to unheM dekhate hI itAzaM hogaye paraMtu rAmacandrajI Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAnabodhakaina dhanuSoMke pAsa aaye| inake puNyake pratApase agni zItala ho gaI aura vajrAvarta dhanuSako car3hAyA jisake zabdase samasta rAjA prajA bhayakaMpita ho gye| tatpazcAt lakSmaNane dUsarA sAgarAvarta dhanuSa car3hAyA taba vidyAdhara vageraha saba hI udAsa ho gaye aura sItAne rAmake galemeM varamAlA pahanAdI aura unhIke sAtha vivAha ho gyaa| donoM bhAI donoM dhanuSa aura jAnakIko lekara ayodhyA gye| idhara dhanuSake sAtha jo vidyAdhara Aye the so unane rathunUpura jAkara caMdragatise saba samAcAra kahe / usa parase bhAmaMDala kupita hokara sItAko chInakara lAneke liye vimAnoMmeM baiThakara cana diyA paraMtu jaba apane pUrvajanmake sthAna vidarbhanagara para pAyA tau use pUrvajanmakA smaraNa ho pAyA aura yaha jAnakI to merI sagI vahana hai yaha jAnakara bar3A khinna huA aura apaneko bar3ApApI samajha dhikkArane lagA phira zAMtacitta ho apane ghara paayaa| mAtA pitAne use malinamukha dekha'pyArase pUchA ki kyA bAta hai ? tara usane kahA ki maiMne bar3A pApa kiyA sItA to merI sagI bahana / hai| maiM aura vaha dono videhAke garbhase eka sAtha paidAhuye / mujhe zatru deva le gayA so usane paTaka diyAtava Apa le Aye pAlana kiyA tatpazcAt ajodhyA jAkara yahana sItAse milA / vaha bhrAtA ko pAkara bar3I prasanna huI phira rAmacaMdra Adi sabase milakara parama AnaMdakesAtha mithilApurI jAkara mAtA pitAke darzana kara unako prasaMna kiyA, nagarameM baDAbhArI utsava huvA / janakane bar3ebhArI dAna pUjanAdi kiye| Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaaNg| eka dina rAjA dazarathane sarvabhUtahita muni mahArAjase apane pUrvabhava pUche so sunakara vairAgyako prApta huvA / maMtriyoMko bulA kara kahA ki maiM aba jinadIkSA grahaNa karUMgA so maMtrI zrAdi savahI yaha bAta sunakara udAsIna ho gaye / bharatane sunakara vaDA 'Ananda mAnA aura pitAke sAtha maiM bhI munidIkSA dhAraNa karUMgA aisA pragaTa kiyaa| cAroM rAniyAM bhI bar3I udAsIna huI vizeSa kara kekaIne vicArA ki pati aura putra donoM hI dIkSA leneko 'udyamI ho gaye ava merA jInA kaise hogA phira apane varakI yAda AI taba mahArAjake pAsa jAkara vinayapUrvaka bolI-ki mahArAja! Apane samasta striyoMke sammukha vara deneko kahA thaa| vaha merA jamA hai so aAja mujhe devo / tava dazarathane kahA kijo tumArI icchA ho so mAMga lo| tava rAnI kekaI aAMsuDAratI 'huI kahane lagI ki hamane kyA aparAdha kiyA hai jo hama logoM "para kaThoracitta hokara hama logoM ko chor3anA cAhate ho| hama tau - Apake zrAdhIna haiN| yaha jinadIkSA bar3I durddhara hai use dhAraNa karaneko kaise yaha mati ho gaI, ye indrasamAna bhoga inameM magna rahate the so yaha ApakA komala zarIra kisa prakAra viSama munibata pAla sakegA ityAdi bahuta kucha khaa| taba mahArAjane kahA ki samayako kucha bhI viSama nahIM hai| maiM avazya hI munivrata dharUMgA 'tere jo abhilApA ho so mAMga le| taba rAnI ciMtAvAna ho nIce muMhakarake kahatI huI ki-he nAtha! mere putra bharatako rAjya diijiye| Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlavodhakatava dazarathane kahA-isameM kyA saMdeha hai ? tUne varakI dharohara hamAre pAsa rakkhI thI so le le, mujhe svIkAra hai |maiN RNarahita ho gyaa| . ... tatpazcAt rAmacaMdra lakSmaNako bulAkara kahA ki yaha kekaI aneka kalAkI pAragAmI hai| mujhe ghora yuddhameM isane ratha calAkara jitAyA yA bacAyA thA so maiMne prasanna hokara ise vara diyA thaa| vaha vara mere pAsa dharohara rakkhA thA so Aja yaha kahatI hai kimere putrako rAja dIjiye / so isake putrako rAja na dUM to isakA putra saMsArakA tyAga karatA hai yaha putrake zokase prANa taja degI aura mere vacana cUkanekI apakIrti jagatameM vistregii| aura yaha kArya nItise viruddha dIkhatA hai ki bar3e putrako chor3akara choTe putrako rAjadenA / aura bharatako samasta pRthivIkA rAjya de diyA jAya to phira tuma lakSmaNa sahita kahAM rahoge tuma donoM bhAI parama kSatriya tejake dharanahAre ho ! so vatsa ! maiM aba kyA karU ? donoM hI kaThina kArya hai |maiN atyaMta duHkharUpa ciMtAke sAgara meM huuN| tava zrIrAmacaMdra pitAke caraNakamaloMmeM dRSTi rakhate huye vinayake sAtha bole ki-pitAjI! Apa apane vacanakA pAlana kareM hamArI ciMtA chor3a deN| jo Apake vacana cUkanekI apakIrti ho aura hamAre iMdrakI saMpadA Avai to kisa kAma kI ? jo suputra haiM ve aisA hI kArya karate haiM, jisase mAtA pitAko raMcamAtra bhI kheda na ho| putrakA yahI putrapanA hai, nItike paMDitajana yahI kahate haiM ki-jo pitAko pavitra karai vA kaSTase rakSA Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kare vahI putra sammukha kreN| caturtha bhAga ' 133 hai / pavitra karanA yahI hai ki-pitAko dharmake isa prakAra dazaratha aura rAma lakSmaNake vArtAlApa hotA thA ki isI bIcameM bharata mahalase utarA aura "maiM to munivrata dhAraNA karake karmoMko kATUMgA " aisA kahakara calaneko udyata huA tava saba logoMne " haiM ! haiM !! yaha kyA karate haiM " aisA zabda kiyA / tava pitAne vihvala citta hokara banameM jAte huye bharatako rokA aura goda meM lekara hRdayase lagAkara pyArase mukhacumbana karake kahA- ' he vatsa ! kucha dina rAjya karo, yaha navIna vayasa hai vRddhAvasthA meM tapa dhAraNa karanA / tava bharatane kahI pitAjI ! yaha mRtyu hai so bAlaka vRddha taruNako nahIM dekhatI, na mAlUma kava A jAya Apa vRthA hI mujhe mohameM kyoM pha~sAte haiM ? taba pitA ne kahA- he putra ! gRhasthAzramameM bhI dharmasaMgraha ho sakatA hai / kAyara puruSa hI dharmase rahita hote haiM / taba bharatane kahA ki - "he nAtha! iMdriyoM ke vazIbhUta kAma krodhAdise gRhasthoM ko mukti kahA~ " / taba mahA rAjane kahA ki- " he bharata ! muniyoM ko bhI tadbhava mukti nahIM hotI isa kAraNa tuma kucha dina gRhastha dharma hI dhAraNa karake raho / taba bharatane kahA ki - he deva Apane kahA so satya hai paraMtu gRhasthoM ko tau niyamase mukti nahiM hotI, muniyoMmeM kisIko hotI hai kisIko nhiiN| gRhasthapadase paraMparA mukti hotI hai sAkSAt nahi hotI / isa kAraNa honazaktivAloMke liye hI gRhasthAcAra hai / mujhe isakI ruci nahIM hai, maiM tau mahAvrata dhAraNa karanekA hI Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 jainavAlavodhakaabhilASI hUM / garur3a kyA pataMgoMkI rIti AcaraNa kara ityAdi bahuta kucha yukta prArthanA kI jisase dazaratha mahArAja bahuta prasanna hokara bharatase vole-he putra tU dhanya hai.bhavyoM meM pradhAna hai, jinazAsanakA rahasya jAnakara pratibuddha huA hai so jo tU kahatA hai saba satya hai| paraMtu he dhIra! tUne avataka merI prAkSA bhaMga nahiM kii| tU vinayavAna puruSoM meM pradhAna hai, merI bAta dhyAnase suna / terI mAtAne yuddha meM merA sArathIpanA karake mujhe jitaayaa| maiMne prasanna hokara muhamAMgA vara denA cAhA usane vaha vara usa dhaka na lekara mere pAsa jamA rakkhA thA so Aja usane yaha vara mAMgA hai ki mere putrako rAja do, so maiMne svIkAra kara liyA hai isa kAraNa he guNanidhi ! iMdrake rAjya samAna isa rAjyako niSkaMTaka calAkara merI pratijJA bhaMgakI apakIrti jagatameM na ho, so kr| jo yaha pAta na mAnegA to yaha terI mAtA zokase tatAyamAna hokara mara jAyagI / putra usehI kahate haiM jo mAtA pitAko zoka samudrameM na DArakara sukhI karai / isa prakAra samajhAnepara zrIrAmacaMdrane bhI kahA bhAI ! pitAjI kahate haiM so avazya svIkAra karanA yogya hai| terI umara isa samaya tapa karane yogya nahIM hai kucha dina rAjya kara / jisase pitAkI kIrti AjJApAlanese caMdra. mAke samAna nirmala ho / tere sarIkhe guNavAna putrake hote huye mAtA zokase tatAyamAna hokara maraNa karai so yogya nahIM / aura maiM samasta rAja Rddhi chor3akara dezAMtarameM kisI parvata yA vanama aisI jagaha para rahUMgA, jo koI nahIM jAnegA / tU nizcita ho Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthabhAga rAjya kara / isa prakAra zrIrAma, samajhAkara pitA aura kekaI mAtAko vinayasahita namaskAra karake lakSmaNasahita vahAMse cala diye, pitAko mUrchA prA gaI / rAma tarkasabAMdha dhanuSa hAyameM lekara mAtAko namaskAra karake kahane lagA ki he mAtA! aba maiM anya dezako jAtA huuN|tuu ciMtA nahIM karanA ! taba mAtAko bhI mUrchA A gii| thor3I dera bAda saceta hokara anupAta karane lagI hAya putra ! tuma mujhe zoka samudra meM DAlakara kahAM jAte ho? mAtAke putra hI AlaMbana haiM / vilApa karatI mAtAko dhIraja baMdhA kara rAmane kahA ki-he mAtA ! tU viSAda matakara / maiM dakSiNa dizAmeM kahIM para bhI sthAna banAkara tujhe avazya le jAUMgA / hamAre pitA ne kekaI mAtAko vara diyA thA so usake anusAra bharatako rAjya diyA, aba maiM yahAM nahIM rahUMgA / tava mAtAne putrako udara se lagA liyA aura rokara kahA ki maiM tere sAtha hI calUMgI tere dekhe vinA maiM prANa rakhaneko samartha nhiiN| jokulavaMtI strI haiM ve pitA pati yA putrake hI prAdhIna rahatI haiN| so pitA to kAlagrasta huaa| pati jinadIkSA le rahe haiN| aba terA hI prAlaMvana hai so tU chor3akara calA, merI aba kyA gati hogI ? tava rAmacandra bole-mAtA! mArgameM kaMkara patthara kAMTe bahuta hote haiM, tuma paidala kaise cala sakatI ho isaliye maiM koI sukhakA sthAna nizcaya karake phira rathameM viThAkara lejaauuNgaa| mujhe tere caraNoMkI zapatha hai maiM. tujhe avazya le jAUMgA / isaprakAra kahakara mAtAko zAMtipradAna kara phira pitAke pAsa gaye, unhe namaskAra karake kekaI sumitrA Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 jainavAlavodhakasuprabhAdi samasta mAtAoMko namaskAra karake nirAkulacita ho bhAI baMdhu mitra aneka rAjA umarAva parivArake samasta logosa mila bheMTakara sabako dilAsA dekara chAtIse lagAya sabake AMsU poMche sapane rahaneko bahuta kahA paraMtu nahIM maanii| sAmaMta hANe ghor3e ratha savakI tarapha kaMpA dRpTise dekhA bar3e 2 sAvaMta hAthI ghor3e meMTameM lAye paraMtu hama to paidala hI jAveMge aisA kahakara phera diye| ___ sItAjI apane patiko videzagamana karate dekha vaha bhI sAsu sasurako praNAma karake patike sAtha calI aura lakSmagA, rAmako videzagamanameM udyamI dekha krodhake sAtha vicAratA huA ki-pitAne strIke kahanese yaha kyA anyAya kiyA ? jo rAmako choDa zranyako rAjya diyaa| yaha bar3A hI anucita hai ! maiM esA samartha hUM ki abhI samasta durAcAriyoMkA parAbhava karake zrIrAmake caraNoM meM rAjalakSmIko prApta karUM paraMtu yaha vAta ucita nahIM, krodha var3A dukhadAyaka hai| pitAjI dIkSA leneko tatpara haiM aise samayamai kupita honA yogya nahIM / muke aise vicArase matalaba hI kyA? yogya ayogya pitAjI yA bar3e bhAI jAneM isa prakAra vicAra kara kopa chor3a dhanuSa vANa hAyameM lekara pitA mAtAdi samasta gurujanoMko namaskAra karake rAmake sAtha cala diyaa| donoM bhAI jAnakIsahita rAjamaMdirase nikle| mAtA pitA bharata zatrudhana Adi samasta jana anupAta karate saMga cane donoM bhAiyoMne saMghako samajhAkara dhIraja baMdhA Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| kara bar3I musakilase phiraayo| prathama dina rAtri hojAnese caityAlayake hI samIpa rhe| rAtrimeM kauzalyA prAdi mAtAyeM phira AI, samajhA bujhAkara unheM phiraayaa| pichalI rAtrimeM donoM bhAI va sItAjI uTha kara bhagavAna ke darzana karake. cala diye taubhI kaI snehI subhaTa inake sAtha cala diye| inhoMne bahuta samajhAyA taubhI lauTe nhiiN| aMtameM asarAla nAmakI eka bar3I bhArI nadI AI tava rAmacaMdra lakSmaNa aura jAnakIne nadImeM praveza kiyA so inake puNyake pratApase nadIkA jala kamara taka ho gyaa| paraMtu sAthameM Aye huye loga vilApa kara kahane lage-hameM bhI pAra utaaro| paraMtu rAmane samajhA kara kahA ki-Age bhayAnaka jaMgala hai| aba tuma vApisa cale jAvo, hamArA tumhArA yahIM taka sAtha thA taba lAcAra ho vApisa cale gaye / ina tInoMne nadIko pAra kara bhayAnaka vanameM nirbhaya ho praveza kiyaa| rAmake vana cale jAneke pazcAt dazaratha, bharatakA rAjyAbhiSeka kara sarvabhUtahita svAmIke nikaTa vahattara rAjAvoMke sAtha munidIkSA grahaNa karake. ekAMtavihArI jinakalpI muni huye aura nAnA prakArake tapa karake karmoko kATane lage : . " idhara kauzilyA sumitrA patike dIkSita hone va putroMke vi. deza gamanale bar3I dukhita huI / ahorAtra athupAta kari rudana karatI rhiiN| inhe dekha bharata rAjavibhUtiko viSasamAna mAnatA aura kekaIke hRdayameM bhI sapatniyoM ke duHkhase bar3A duHkha hone lagA / so bharatase kahA-he putra! tUne rAjya pAyA, bar3e'2 rAjA Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 jainabAlabodhaka sevA karate haiM / paraMtu rAma lakSmaNa ke binA yaha rAjya zAmatA nahIM / ve donoM bhAI baDe vinayavAna the aura sItA hamezA phUlazayyApara sonevAlI patthara kaMTakamaya mArgameM binA savArI kaise calegI sI zIghragAmI ghoDepara car3hakara zIghrahI jA aura unheM lauTA lA | maiM bhI tere saMga calUMgI una sahita cirakAla rAja kara | yaha bAta suna prasanna ho eka hajAra ghur3asavAra senAsahita cala pdd'e| jo sAmaMta amarAla nadI pAra na kara sakaneke kAraNa rAmake pAsase lauTa Aye the unako sAtha lekara claa| rAste meM jo manuSya milA usIse pUchatA gayA ki rAma jatramayAko kahAM dekhA hai ? loga kahate najadIka hI haiN| sI pUchate 1 vanameM eka tAlAba ke pAsa sItAsahita donoM bhAIyoMko baiThe dekha ghoDese utara kara paidala calakara rAmake pAMvoM meM par3akara mUrcita gyaa| rAmane saceta kiyA taba hAtha jor3akara prArthanA karatA huA ki - he nAtha ! rAjya dekara merI kyA viDaMbanA kI ? tuma nyAya mArgake jAnakAra baDe pravINa, mujhe isa rAjyale kyA matalava aura Apake vinA mere jonekA kucha prayojana nahIM / he prabho ! uTho Apa nagara calakara rAjya karo, maiM tumAre para chatra lekara khar3A rahUMgA zatrughana Apake Upara camara DhoregA / lakSmaNA bhaiyA maMtritva karegA / merI mAtA pazcAtAparUpa agnise jala rahI hai / zrApakI aura lakSmaNakI mAtA baDA zAMka karake ahorAtra rudana karatI rahatI haiM / isa prakAra bharata kaha rahA thA ki mAtA ke kaI bhI zrA pahuMcI aura rAma lakSmaNako urase lagA kara rudana karane lagI / Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / 136. rAmacaMdrane dhIra vaMdhAyA taba ke kaI kahane lagI ki --he putra 1 uTho, ajodhyA calo, sukhase rAjya kro| tumhAre binA mere sava nagara vana samAna hai| tuma buddhimAna ho, bharatako samajhA do, hama - striye naSTabuddhi haiM, merA aparAdha kSamA kro| taba rAmacaMdrane kahA ki-- he mAtA ! tuma tau saba bAtoM meM pravINa ho / kSatriyoMkA yahI praNa hai ki jo vacana kahaiM so na cukai / jo vicAra kiyA usake viruddha na kreN| hamAre pitAne jo vacana kahA so hamako tumako savako zirodhArya karanA cAhiye / isameM bharatako koI apakIrtti nahIM hai / bharata se kahA- bhAI ciMtA mata kara / mAtA pitAkI tathA merI AjJA pAlana karanemeM koI bhI doSa nahiM de sktaa| isaprakAra samajhA kara samasta sAmaMta aura maMtriyoM ke sanmukha phirase bharatakA rAjyAbhiSeka karake hRdayase lagA bahuta dilAsA dekara sabako vidA kiyA / ajodhyA pahuMca bharata rAmakI AjJAnusAra pitA ke samAna prajAkA pAlana karane lagA / aura maTTAraka nAmake munimahArAjake pAsa aisI pratijJA bhI kara lI kiaba rAma ke darzana hote hI dIkSA grahaNa karUMgA / rAma lakSmaNa sItA usa vanase calakara sAmako eka tApasiyoMke prAzramameM pahuMce / ye tApasI strI putra kanyA sahita vanameM hI rahakara aneka prakArakA kAyakleza karate the so ina logoMko puruSottama jAna phala jala zayyAdise vahuta hI atithi satkAra kiyA aura vahIM para rahanekA Agraha kiyA paraMtu ye vahAMse cala diye / aneka tApasiyoMkI striyeM aura kanyA, puSpAdi grahaNa karane . Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 'jainavAlabodhaka ke bahAne sAtha 2 AI aura kahane lagIM ki tuma hamAre zrAzramameM hI rho| yahAMse dhAge siMha' vyAghroMse bharA huA bhayAnaka vana haiM so vahAM jAnA ThIka nahIM ityAdi bahuta kucha kahA paraMtu ye sabako samajhA kara cale gye| * calate 2 jaMgaha jagaha vizrAma karate karate ekadina mAlava dezameM citrakUTakI taleTImeM zrAM nikale. vaha jaMgala bahuta hI ramazoka thAM bahuta dUra taka nikala jAne para bhI koI vastI ca manuSya nahi milA tavaM eka vaTavRkSake nIce baiTha gaye aura lakSmaNa se kahA ki - isa vRttapara car3hakara dekho ki kahIM AsapAsameM gAMva nagara bhI hai yA nahIM ? taba lakSmaNane car3hakara dekhA aura kahA ki he nAtha! nikaTa hI eka nagara tau pravazya hIM dIkhatA hai paraMtu ujAr3asA dIkhatA hai| eka dadi manuSya idhara A rahA hai| usa daridrako bulAkara pUchA to mAlUma huA ki rAjA siMhAMdarakA sAvaMta vajrakaraNa isa dazAMgaM nagarakA rAjA bar3A dharmAtmA hai / devazAstra guruke sivAya kisIko namaskAra nahiM karatA so aMgUThI meM janapratimA ko rakhakara siMdodarako namaskAra karatA thA, * so yaha chala kapaTa mAlUma hojAnese kupita hokara siMhodara isake nagarako ghera kara par3A hai| vajrakiraNako taMga kara rahA hai| vaha chipakara zahara meM baMdovastIse baiThA hai isa liye yaha nagara ujA isA dIkhatA hai| tatpazcAt rAmakI AlAse jaMkSmaNa nagara meM gayA * nagara ke daravAjepara vajrakaraNase bheTa ho gaI / lakSmaNako prabhAvazAlI samajhakara zratithisatkAra kiyA bhojana ke liye prArthanA Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| 141 kI tavaM lakSmaNane kahA ki mere bar3e bhrAtA aura bhojAI nagarake: bAhara Thahare huye haiN| unake vinA mai bhojana nahiM kara sakatA, taba vajakaraNane nAnA prakArake bhojana vyaMjana apane manuSyoMke hAtha bheje| ina tInoMne AnaMdake sAtha bhojana kiyA / phira rAmacaMdra 'bole ki-yaha vajrakaraNa var3A dharmAtmA sajana hai so isakI sahAyatA karanA cAhiye 'lo tuma siMhodarake pAsa jAkara ina donoMmeM mitratA karA do| - tava lakSmaNa siMhodarake pAsa jAkara kahatA huA ki maiM maratarAjAkA duta huuN| bharata rAjAkI AzA hai ki-tuma bajUkaraNase mitratA kara lo / siMhodarane kahA ki merA zrAkSAkArI sAmaMta hai / maiM cAhe jo karUM / hama donoMke vIcameM bharatake par3anekI kyA jarUrata hai ? lakSmaNane bahuta kucha samajhAyA para siMhodara kI samajha meM nahiM pAyA / sAmaMtasubhaToMko pakar3aneke liye prAkSA kI to lakSmaNane sabako bhagA diyA, zepameM siMhodara yuddha karaneko AyA to use pakar3akara vAMdha liyaa| siMhodarakI senA bhAga gaI. siMhodaraMkI rAnI patike choDanekI prArthanA karane lagI . lakSmaNa savako rAmacaMdra ke pAsa le gyaa| siMhodarane prArthanA kI ki he deva ! ApakI jo prAkSA ho vahI mujhe zirodhArya hai, mujhe chor3a diijiye| taba rAmacaMdrajIne vajUkaraNako bulaayaa| vajrakaraNane bhI choDanekI prArthanA kI taba siMhodarako choDa diyA / vajakaraNase saMdhi karA kara siMhodarase prAdhArAja dilvaayaa| * vajUkaraNane apanI ATha kanyAoMkA aura siMhodara. Adi Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kar jainavAlabodhaka 'ne 300 kanyAyoMkA lakSmaNa ke sAtha vivAha karaneko prArthanA kii| taba inhoMne kahA ki abhI hama vivAha nahi kara sakate / kahIM svataMtra sthAna banAkara raheMge taba hama vivAha kreNge| ye jahAM * * jAte saba vahIM rahane kI kahate so inhoMne bhI yahIM rahanekA bahuta kahA paraMtu ye dazAMgapurase rAtrimeM binA kisIko kahe cala diye vahAMse calakara nalakUvara nagara ke pAsa vanameM Akara Thahare / nalakUvara nagara meM bAlyakhilyakI putrI kalyAgAmAlA puruSaveza meM rAjya karatI thI so lakSmaNa jaba eka sarovara para pAnI leneko gaye to usI vanameM kalyANamAlA bhI vastrAvAsa (taMbU) tAna kara havA khAne ko AI thI so usa sarovarI para lakSmaNako dekhakara mohita ho gaI / usane apane AdamI bhejakara lakSmaNako bulAyA aura vahIM para rahane ko khaa| lakSmaNane kahA- mere bhAI bhojAI banameM haiM / taba unako bhI lakSmaNasahita jAkara bulAyA aura khUba Adara satkAra kiyA / bhojanake pazcAt kalyANa mAlAne puruSa mepa choDakara strI veza dhAraNa kara sabako praNAma kiyA / puruSa bheSakA kAraNa pUchane para kalyANamAlAne kahA ki yaha rAjya siMhodarake AdhIna hai| usase mere pitAke sAtha yaha saMdhi ho gaI thI ki -ava tere putra hogA to use rAjya milegA anyathA pitAke bAda rAjya siMhodara ke legaa| so jaba merA janma huA to mere pitAne putra honekI prasiddhi kI, isa kAraNa maiM puruSaveza meM rahatI huuN| mere pitAko mleccha loga pakaDa kara le gaye haiM isa samaya rAjyakArya maiM ho calA rahI hUM / pitAke viyoga . Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| se mAtA bahuta hI duHkhI haiM yadi Apa sahAyatA kareM to bar3I kRpA hogI yaha kahate kahate kalyANamAlA duHkhake AvezameM mUrSita ho gaI ! sItAne godImeM lekara zItopacAra kiyA mU dUra hone 'para rAma lakSmaNane dhairya baMdhAyA aura kahA ki tere pitA zIghra hI chUTakara pA jAyage tIna dina vahAM rahe phira acAnaka hI guptarIti se cala diye| vahAMse calakara mekalA nAmaka nadIko pAra karake viMdhyATavImeM pahuMce vahAM mlecchoMse (bhIloMse) yuddha karake bAlyakhilyako chur3AyA / raudrabhUta mleccharAjAko vAlyakhilyakA maMtrI banAkara use samIcInamArgameM lgaayaa| raudrabhUtake maMtrI honese bhIloM para bhI bAlyakhilyakI zrAkSA calane lagI jise dekha siMhodara bhI vAtyakhilyase Darakara rahane lgaa| tatpazcAt vahAMse calakara jisa deza tAptI nadI vahatI thI usa dezameM pahuMce / eka brAhmaNake ghara sItAko pAnI pilAyA / vahAMse calakara vanameM Aye to vahAMke yakSane eka nagara banAkara inhe rakkhA, bar3I sevAkI phira vahAMse cale jAnepara vijayapura nagarake pAsa vAlodyAnameM Thahare / vahA~ke rAjA pRthivIdharakI putrI banamAlA pahile hIse lakSmaNapara zrAsaka thI so pitA dvArA dUsare ke sAtha sagAI karanepara vaha isI banameM phAMsIse laTakakara marane -lagI taba lakSmaNane vacAI aura apanA paricaya diyaa| saba nagara meM gaye. bar3A Adara satkAra huA / vahAMpara sunA ki-naMdyAcarcake rAjA ativIrya aura bharatameM khaTapaTa ho jAnese ativArya aura bharatameM yuddha honevAlA hai / prativIrya bar3A balAtya rAjA Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 jainavAlabodhaka hai isakAraNa rAmacaMdra, bharatako nizcita karaneke liye yuddha: na karake yuktise vazameM karanekA vicArakara nRtyakAriNokA veza banAkara gaye aura prativIryako bAMdhakara le aaye| sItAne usako chor3a dene ko kahA tau chor3a diyA paraMtu saMsArase udAsa ho apane putra vijayarathako rAjya dekara usane jinadIkSA dhAraNa karalI | vijayarathane apanI parama sundarI ratnamAlAkA lakSmaNa ke sAtha aura bharatake sAtha apanI dUsarI vahana vijaya sundarIkA vivAha karake bharatakI zrAjJA mAnanA svIkAra kiyA / bharatako mAlUma na hone pAyA ki rAma lakSmaNAne ho nRtyakAriNI vanakara yaha hamArA upakAra kiyaa| tatpazcAt lakSmaNane vanamAlAko samajhA diyA aura yahAMse tInoM jane vinA kahe hI cala diye ! calate 2 khemAMjali nagara ke pAsa Akara Thahare ! bhojana banAkara lakSmaNa zaharameM gayA vahAMke rAjA zatrudamanakI pAMca zakti. yoMko jhelakara usako putrI jinapadmA ke sAtha vivAha kiyA / . vahA~ se Adara satkAra pAkara cale so vaMzasthala nagarake pAsa vaMzadhara parvatapara Akara tthhre| isa parvatake Upara do muniyoMpara daitya rAtrimeM upasarga karatA thA so upasarga dUra kara diyA to donoM ko kevala jJAna ho gyaa| isa parvatapara rAmacandrane aneka jinamaMdira banavAye the | phira vahAMse calakara daMDaka vanameM karanakhA naMdI, para pahuMce vahAM para miTTI aura vAMsake vartana banAkara phUloMkA bhojana bnaayaa| muniyoMke AhArakA samaya honese.. munimA gamanakI pratIkSA karane lage / bhAgya yogase bhavadhijJAnI guptiH Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| sugupti nAmake do cAraNa RddhidhArI muni mAsopatrAsake pArane kI icchAle AkAzameM pA rahe the so inhoMne navadhA bhaktipUrvaka par3agAhA aura AhAra dAna kiyA / usI samaya pAsake vRttapara baiThe huye gRdhra pakSIko jAtismaraNa ho gayA so vaha muniyoMke caraNoM meM zrA par3A / usa pakSIkA varNa bhI suvarNa aura vaiDDUya maNikAsA ho gyaa| muniyoMne AhAra grahaNa karaneke bAda usa pakSIko upadeza dekara zrAvakake trata grahaNa karAye aura rAma lakSmaNake sAtha rahanekI prAjJA dI / rAmane isakA nAma jaTAyu rkkhaa| yahAM para rAmane eka ratha banAyA aura tInoM isIpara yAtrA karane lge| ....... . - vahali.calakara krauMcaravA nadI pAra karake daMDaka girIkepAsa jAkara Thahare / ina dinoM mukhya AhAra phalAdikakA hI thaa| yahAM para eka nagara vasAnekA vicAra thA paraMtu varSARtuke bAda banAne kI icchAse vahIMpara rahane lge| ___ eka dina lakSmaNa vanameM Tahalate samaya eka taraphase sugaMdha A rahI thI usa tarapha gayA tau vAMsake voDepara sUryahAsyakhaDga dikhAI diyA / lakSmaNane usako grahaNa kara liyA aura usakI dhArakI parIkSArtha bAMsake bIr3epara calAyA to vAsakA vIr3A kaTa gayA usI cIr3emeM kharadUSaNakA putra ( rAvaNakA bhANajA ) zaMbUka usI sUryahAsya khaDgakI prAptike liye tapasyA kara rahA thA, so usa vIr3e ke sAtha usakA mAthA bhI kaTa gayA / zaMbUkakI mAtA caMdranakhA pratidina punako bhojana deneke liye AyA karatI thI, so putrakA zira kaTA dekha bar3I zokita huI aura usake mArane Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 janavAlabodhaka cAleko vahIM khojane lagI to rAma lakSmaNa donoM bhAIyoMko 'dekhA taba putra zokako bhUlakara unapara prAsakta ho gaI aura apaneko kumArI kanyA batAkara pANigrahaNakI icchA pragaTa kI paraMtu ye donoM bhAI isakI bAtoMmeM nahIM prAye / jAcAra kharadUSaNa ke pAsa jAkara kahA ki - rAma lakSmaNane putrako mArakara sUryahAsya khaDga le liyA hai aura mujhe veijjata karanekI ThAnI thI, so maiM bacakara calI AI huuN| yaha sunakara kharadUSaNAne yuddhako taiyArI kI aura apane zAle rAvaNako sahAyatArtha yAnekI prArthanA kI / isa kharadUSaNa ke yuddha meM rAma jAne lage yaha dekha lakSmaNane kahA- prApa yahIM baiThiye, sItAkI rakSA kIjiye, meM ho use jItakara AtA hUM, yadi jarUrata par3egI to maiM siMhanAdakara saMketa karUMgA so zrApa A jaanaa| udhara rAvaNa kharadUpaNakI sahAyatAke liye puSpaka vimAnameM baiThakara pA rahA thA so rAstemeM sItAko dekhakara mugdha ho gayA, lar3AI meM jAnA bhUlakara sotAko prApta karanekI phikara par3a gii| usane apanI avalokinI vidyAse jAna liyA ki lakSmaNa siMhanAda karegA tau rAma usakI sahAyatArtha cala degA so yaha saMketa jAnakara rAvaNane hI dUra jAkara nakalI siMhanAda meM rAma rAma zabda kiyA / rAma bhAIpara Apatti jAnakara sItAko puSpavATikA meM chipAkara jaTAyuko rakSAkA bhAra dekara cala diyA / rAvaNa, mokA pAkara sItAko vimAnameM rakha calA gyaa| jaTAyu ne rAvaNa ke sAtha yuddha kiyA paraMtu thappaDako khAkara adhamarA ho gira par3A. udhara samako lakSmaNane dekhakara kahA ki Apa kyoM ' Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| 147 'Aye 1 rAmacandra ne kahA-maiM terA siMhanAda sunakara AyA huuN| lakSmaNane kahA-maiMne siMhanAda nahi kiyA kisIne dhokA diyA hogA : Apa zIghra hI vApisa jAiye / maiM zatruko jItakara pAtA huuN| rAma turata hI lauTakara sthAnapara Aye to sItAko na dekhakara vihvala ho DhUMr3hane lge| jaba sItA na milI to aura bhI adhIra ho pAgalase ho gaye ! vRkSa nado zrAdise sItAkA patA 'pUchane lage / itanemeM lakSmaNa bhI kharadUSaNako mArakara pAtAlalaMkAkA rAjya apanI taraphase virAdhitako dekara rAmake pAsa aayaa| kyoMki virAdhitane yuddha meM sahAyatA dI thii| lakSmaNane rAmako jamInapara leTA dekha sItAko na dekhakara pUchA-sItA kahA~ hai ? taba rAma vaiThakara lachamanako ghAvarahita dekha kucha harSa ko prApta huA / lakSmaNako chAtIse lagAkara vole-bhAI! meM nahiM jAnatA ki-jAnakI kahAM gii| koI harakara le gayA athavA 'siMha vyAghra khA gayA bahuta khojA kahIM nahIM pAI / taba krodha rUpa hokara lakSmaNa vAlA-he deva ! ciMtA karanese kucha lAbha nahIM / yaha nizcaya karanA cAhiye ki koI na koI daitya le gayAhai, vahAM avazya hogii| maiM jAkara laauuNgaa| saMdeha nahi kareM, isaprakAra priyavacana kahakara dhairya baMdhAyA aura nirmala jalase mukha dhulaayaa| tatpazcAt vizeSa zabda sunakara rAmane kahA-ye zabda kAhekAhai ? lakSmaNane kahA-ki he nAtha! caMdrodara vidyAdharake putra virAdhitane mujhe yuddhameM bar3o sahAyatA dI thI so Apake nikaTa pAyA hai usakI senAka zabda hai / itanemeM virAdhitane Akara maMtrIsahita rAmako praNAma kiyA aura prArthanA kI ki-Apa mere svAmI haiN| hama Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlabodhaka 1.48 Apake sevaka haiM jo kArya ho usakI prAjJA deM / taba lakSmaNane kahA ki he mitra ! kisI durAcArIne chana mere prabhukI strI haralI hai usake vinA zokake mAre ye prANa chor3a deMge to maiM bhI pragnimeM praveza karUMgA inake prANoMke zrAdhAra hI mere prANa haiM / yaha tU nizcaya jAna / isaliye jo ucita samajhe so kara : tava virAdhitane sunate hI apane maMtrI Adiko zrAjJA dI ki - prabhukI strI jahAM ho, khojakara patA lAvo paraMtu sabake saba cAroM tarapha dUra 2 taka dekha prAye, kahIM bhI patA nahIM lagA / taba rAmacaMdra bar3e duHkhita huye / virAdhitane kahA- nAtha ! Apa itanI ciMtA karake adhIra na hoM, prApa pAtAla laMkAmeM caliye vahAM baiThakara vizeSa prabaMdha kiyA jAyagA aura zIghra hI janakasutAko lAkara Apake sammukha hAjira karUMgA yahAM vanameM vizeSa bhaya hai, kAraNa kharadUpaNake marane kI khabara sunakara rAvaNa, sugrIva hanumAna yAdi milakara praaveNge| pAtAla laMkA zatrule agamya hai, vahAM gaye vinA koI upAya honA sambhava hai / taba sabane ratha meM baiThakara pAtAla laMkAmeM praveza kiyA / paraMtu kharadUSaNa caMdranakhAkA dUsarA putra sundara nagara ke bAhara inase lar3aneko AmA so use harAkara jAnA par3A / sundara aura caMdranakhA donoM parivAra sahita laMkAko cale gaye / pAtAla laMkAmeM rAmacaMdrajIne samasta caityAlayoM va maMdiroM meM bar3e vinaya bhakti se pUjA stuti karake cittako kucha zAMta kiyaa| idhara rAvaNa - sItAko vimAnameM viThAyeliye jAtA thaa| sItA hAya rAma ! hAya lakSmaNa ! kahakara rotI jAtI thI so rone kI AvAja bhAmaMDala ke sevaka arkajadIke putra ratnajaTIne sunI Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / 146 tau rAvaNa ke vimAnake pAsa aayaa| sItAko vilApa karatI baiThI dekhakara krodha se rAvaNako kahA- he pApiSTha duSTa vidyAdhara ! aisA aparAdha karake kahAM jAyagA ? yaha bhAmaMDalakI bahina zrIrAmadeva kI rAnI hai / maiM bhAmaMDalakA sevaka huuN| he durbuddhi ! jInA cAhatA hai to ise chor3a de / tava rAvaNane ratnajaTIse yuddha karanA ucita na samajha usakI vidyAyeM chInakara jamInapara paTaka diyA aura sItAko le jAkara apane devaramaNa nAmaka upavanameM ( vAga meM rakhakara apane mahalameM gyaa| rAstemeM sotAko bahuta kucha samajhAyA paraMtu sItAne muhator3a jabAva diyA / sItA jabataka rAmacaMdra ke sukha samAcAra nahIM mile tavataka yanajalakA tyAga kara mauna se baiThI / idhara rAvaNa mahalameM gyaa| caMdranakhA pati putrake zokameM kaMdana kara rahI thii| use suna maMdodarIke pAsa gayA to usane atizaya udAsIna dekha upadeza dekara kahA ki-kharadUSaNa ke maranekA vIra purupako itanA zoka karanA ucita nahIM / rAvaNane kahA- mujhe usakA zoka nahIM hai| mere prANanAzakI zaMkA ho gaI hai| maiM eka advitIya suMdara sotA nAmakI strIko lAyA hUM yadi vaha na icchegI to maiM avazya mara jAUMgA / maMdodarIne kahAbalAtkAra kyoM nahiM karate ? taba rAvaNane kahA ki-jo strI mujhe na cAhegI use maiMne balAtkAra na karanekI munike pAsa pratizA kI thI so merA jInA cAhatI ho to use jAkara prasanna karo / taba maMdodarI yAdi aThAraha hajAra rAniyoMne devaramaNa vanameM jAkara bahuta kucha smjhaayaa| sItAne eka na sunii| phira rAvaNa dhava kara AyA, usI samaya kharadUSaNa ke zokazamanArtha vibhISaNa Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 jainavAlavodhakamaMtrI zrAdi aaye| sItAkA rudana suna vibhISaNane kahA-yaha kauna rotI hai ? bar3I dukhiyA hai / sItAne pUchanepara use apanA paricaya diyaa| vibhIpaNane rAvaNako isa prAnyAyase dUra rahanekI bahuta kucha prArthanA kI tathA mArIca maMtrIne bhI kahA paraMtu rAvaNane eka na sunI / pRthivImeM jo 2 uttama padArtha haiM ve mere haiM aura mere hI upabhogya haiM tuma loga parastrA kyoM kahate ho ityAdi kahakara cala diyA tatpazcAt sItAko devaramaNa vanase lejAkara phullagirI parvata para pramada nAmakA ati manohara udyAna (vAga ) thA usameM azokamAlinI vApikAke nikaTa azoka vRkSa ke nIce viThA diyaa| saikar3oM vidyAdhara striyAM nAnA prakArako bhogopabhoga sAmagrI liye hAjira thIM paraMtu sItAne kucha na chupA idhara vibhISaNane maMtriyoMse sammati karake laMkAko nAnA prakArake mAyAmayI yatroMse surakSita karake sarvatra paharA viThA diyA jisase pararASTrakA koI manuSya kAmeM praveza na kara ske| idhara rAvaNakI patake vAnaravaMziyoMke adhipati kipakiyA ke valADhya rAjA sugrIvako strI sutArApara sAhasagati nAmA vidyAdhara pahile hose prAsakta thA so vAMchitarUpadAyinI vidyA ko sAdhakara ThIka sugrIvakA rUpa banAkara sutArAke mahalameM pahuMca gyaa| asala sugrIvake Anepara vaha kahe-maiM sugrIva hUM, vaha kahe maiM sugrIva hUM / isaprakAra jhagar3A laganese duHkhI hokara tathA pAtAla laMkAke bar3e yoddhA kharadUSaNako mAranevAle rAmacandra lakSmaNakI zaraNameM jAkara apanA duHkha nivedana kiyA ki-he nAtha! maiM bar3A Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / 151 duHkhI hUM, merA rAjya strI saba hI dUsarA liye letA hai, mujhe rAjya strI dilA deM to maiM ApakI sItAkA sAta dinameM patA lagA dUMgA aura rAvaNakA pakSa chor3a ApakA sevaka ho jaauuNgaa| mere sAthI samasta vAnaravaMzI rAvaNakA pakSa chor3a Apake zrAjJAkArI ho jAyeMge / tava rAmane sAhasagati se yuddha prAraMbha kiyA paraMtu. rAmacaMdrako purAyAdhikArI samajha sAhasagatikI vidyA bhAga gaI aura sAhasagatikA asalI rUpa pragaTa ho gyaa| rAmacandrane usako turata hI yamAlaya pahuMcA diyA usakI senA saba titara vitara ho gaI / aba kyA thA - sugrIva rAjya strI pAkara sukhI ho gayA aura nala nIla Adi aneka vAnaravaMzI rAmako pakSameM ho gaye / phira ratnajaTIke dvArA sItAkA patA bhI laga gayA ki use rAvaNa harakara le gayA hai / taba sItA ke bhAI bhAmaMDala ko bhI yaha khabara dekara bulAyA aura saba jane milakara kiSakidhAmeM salAha karane lage ki kyA karanA cAhiye ? aneka vidyAdharoMne lakSmaNako samajhAyA ki- rAvaNa bar3A bhArI balavAna hai, usake sAtha yuddha karanA ThIka nahIM / so prApa yahA~ rahiye hama ApakI sevA kreNge| sItAkI prAzA chor3a deM / hama vidyAdharoMkI saikar3oM kanyAyeM vyAha deMge | taba rAmane kahA ki aura striye yadi indrANo kI samAna hoM to bhI hamAre kisa kAmakI ? hamAre sItA sivAya dUsarI striyoMkI bAMkA nahIM hai / jo hama para tuma logoM kI prIti hai to sItAko hameM zIghra hI dikhAo / jAMbUnada Adi vidyAdharoMne kahA ki-rAvaNane ekavAra anaMtavIrya munise apane mRtyukA kAraNa pUchA thA so sunimahArAjane . Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152. jainavAlabodhaka kahA thA ki jo manuSya koTizilA ko uThAvaigA usIke dvArA terI mRtyu hogii| taba lakSmaNane kahA ki calo vaha koTizilA kahAM haiM, so batAyo / tava savajane vimAnameM baiThakara koTi zilAke pAsa gaye / savane namaskAra kiyA, caMdana se pUjA karake tIna pradakSiNA dIM / tatpazcAt lakSmaNane kamara bAMdhakara usa zilApara se mukti prApta bhaye anaMta siddhoM kA smaraNa stuti karake ghuTanoM taka usa zilAko utthaayaa| AkAzase devoMne jaya jaya zabda kiye aura puSpa varasAye | taba sabako nizcaya ho gayA ki --- rAvaNakI mRtyu inhoke hAthase hogI yahI AThaveM nArAyaNa haiM / vahAMse calakara sammeda zikhara aura kailAsakI yAtrA karake sAmako kipakiMdhA purameM saba prA pahuMce / tatpazcAt sugrIvAdine phira bhI salAhako ki-rAvaNa eka bar3A balavAna rAjA hai usase sabakA yuddha karanA ThIka nahIM / isakAraNa eka catura druta vibhISaNa ke pAsa bhejA jAve vibhISaNa dharmAtmA catura hai so rAvaNako samajhAkara sItAko vApisa bhijavA degA tava mahodadhi nAmA vidyAdharane kahA ki yaha salAha tau Thoka hai| paraMtu rAvaNake maMtriyoMne laMkAke cAroora mAyAmayI yaMtra raca diyA hai, so AkAza mArgale vA sthala mArga se koI bhI manuSya nahiM jA saktA / hAM ! pavanaMjayake putra hanumAna yAcanA karake bheje jAvai tau vaha sava yaMtroM ko tor3a tAr3akara bhI jA sakate haiM tathA rAvaNa ke parama mitra haiM so sIdhe bhI jAkara rAvaNako samajhA sakate haiM / taba zrIzaila (hanumAna) ke pAsa dUta bhejA / sugrIva kA duHkha rAma lakSmaNake dvArA naSTa ho jAne, pAtAla lekAke Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 153. caturtha bhaag| / adhipatiko mArane va virAdhitako pAtAla laMkA dene Adike / sava samAcAra kahe to hanumAna apane zvasura sugrIvakI AjJAnui sAra senAsahita tatkAla kipakiMdhAko cala diye aura salAha / kara laMkAkI tarapha bhI ravAnA ho gye| . hanumAna laMkAmeM sukhase praveza karake prathama hI vibhISaNake * pAsa gayA aura rAvaNakI anIti kahakara usase virata karaneke liye kahA to vibhISaNane kahA ki-mAI ! maiMne bahuta vAra rAvaNako samajhAyA paraMtu vaha mAnatA nahIM aura jisa dinase maiMne usako isa anyAyase virakta honeko prArthanA kI hai tabase mujhase vArtAlApa hI nahi krtaa| tumAre kahanese phira bhI ekabAra jora dekara samajhAUMgA paraMtu mujhe bharosA nahIM ki vaha apanA iTha chor3egA / Aja sItAko anna jala chuye 11 dina ho gaye taubhI use dayAnahiM pAtI / yaha sunate hI zrIzaila tatkAla hI pramada udyAnameM phuNcaa| usakI zobhA dekhatA ra sItAke pAsa phuNcaa| dekhA to azrupAtase netra bhare haiM jamInako kucaratI huI atyaMta kRza zarIra sItA ciMtArUpI samudra meM DUba rahI hai to bhI suM. daratAmeM isakI samAna koI bhI nahIM hai / ise zIghra hI zrIrAmase milAUM to merA janma saphala hai| phira dhIre dhIre Age jAkara sItAke sanmukha rAmacaMdrakI dI huI mudrikA ddaalii| mudrikAko dekhate hI romAMca ho pAyA / kucha mukha harpita ho gyaa| sItAko kucha prasanna huI dekha pAsa baiThI huI dutIne turaMta hI sItA kI prasannatAkA samAcAra pahuMcAyA, use vahutasA inAma diyA aura maMdodarIko samasta rAniyoM sahita sItAko samajhAneke Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 : jainabAlabodhaka liye bhejA | maMdodarIne prasanna dekha samajhAyA tau sItAne kahA ki maiMne Aja prapane patikI khabara pAI hai isaliye prasannatA hai / yaha aMgUThI kauna lAyA hai so pragaTa ho, jaba yaha kahA to hanumAnane hAtha jor3akara namaskAra kiyaa| sItAko rAmacaMdrajI ke sava samAcAra kahe / tada vizeSa prasanna huI / maMdodarIne kahA- bar3e kI bAta hai tuma tau rAvaNa ke bhAgajI javAMI ( kharadUSaNake javAI) aura rAvaNake parama bhakta AjJAkArI sevaka ho / tuma vidyAdhara hokara bhUmigocarIkI taraphadArI karake dUta vanakara Aye ho,kyA tumheM apane svAmIkA kucha bhI khayAla nahiM huA ? hanumAnane javAba diyA ki- Azcarya tau isa bAtakA hai ki tU rAjA mayakI putrI tIna khaMDake adhipati rAvaNakI paTarAnI pativratA hokara bhI rAmakI pativratA strIko vahAkara apane patiko naraka meM aura apaneko dukhameM DAlane ke liye dUtIpanA karane ko AI hai| tujhe zarma nahiM zrAtI ? hanumAnake vacana suna maMdodarI krodhase lAla netra karake bolI ki - are hanumAna ! terA bacanAlApa vyartha hai nirlaja sugrI vAdika apane svAmI rAvaNako chor3akara bhUmigocariyoMke sevaka bane haiM soca sakI mauta A gaI hai| sItAse yaha sahA nahIM gyaa| usane rAmacaMdrakI zaktikI prazaMsAkI / rAvaNakI niMdA kI aura kahA ki merA pati aura lakSmaNa AvaigA tau tU zIghra hI vidhavA ho jAyagI / yaha suna kara ve saba sItAko mAraneke liye udyata huI hanumAnane vIcameM par3akara sabako bhagA diyA / ji sase mAnaddIna aura udAsa hokara rAvaNake pAsa gii| hanumAname Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga | 155 sItAjI ko AhArake liye kahA / bhojana karaneke vAda kahAki mAtA tuma mere kaMdhe para baiTha jAvo to maiM abhI rAmacaMdrajI ke pAsa pahuMcA dUM / paraMtu sItAne kahA ki--vinA svAmIkI zrAjJAke maiM nahiM jA sakatI / so aba tuma svAmIke pAsa jAkara sava samAcAra kaho / sItAne rAmako vizvAsa karane ke liye cAra pAMca ekAMtavihArakI bAteM kahakara zirakA cUr3AmaNiratna diyA / idhara maMdodarIne hanumAnake saba samAcAra rAvaNa se kahe tau rAvaNane hanumAnako pakaDa kara lAne ke liye aneka subhaTa bheje, paraMtu hanumAnane sabako mAra bhagAyA / taca mevanAda iMdrajIta Adi sabako bhejA so hanumAnane laMkAse bAhara khUtra yuddha karake zatrusenAkA dhvaMsa kiyA paraMtu zepameM indrajIta nAgapAzase bAMdhakara rAvaNa ke pAsa le gayA / rAvaNane bahuta kucha bure banna khe| hanumAnane bhI khUba acchA javAba diyA tatpazcAt lohasaMkala se bAMdhakara zahara meM phirAneko bhejA paraMtu hanumAna sakala toDakara zrAkAzamArga se cala diye| jAnese pahale rAvaNa ke suMdara mahala acche 2 anyoMke makAna, bAga, koThA, daravAje vageraha apane pAvoM se cUrNa karake laMkAkI saba zobhA naSTa bhraSTa kara dI aura tatkAla hI vimAnase rAmacandra ke pAsa Akara sItAke kuzala samAcAra kahe / laMkA ke samAcAroMko sunakara rAmacaMdra lakSmaNa kruddha ho yuddha karaneko taiyAra ho gaye / idhara vibhISaNane phira rAvaNako samajhAyA caurAvaNa vibhIpaNako mAraneke liye uThA so vibhISaNa rAvaNa se nArAja hokara tIsa prakSauNI senA lekara rAmako pakSameM AyA / idhara sItA ke Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 jainavAla bAMdhaka bhAI bhAmaMDala ko dUta bhejakara bulAyA so vaha eka hajAra bhattauhaNI senA lekara AyA / rAmacaMdra lakSmaNakI kula senA do hajAra akSauhiNI ho gaI aura rAvaNakI kula senA cAra hajAra bhakSau - haNI thI jisameM ar3hAI karor3a nirmalavaMzameM utpanna huye rAkSasavaMzI kumAra the 1 raNabherI bajate hI donoM taraphakI senA sajadhaja kara raNabhUmi meM vidhipUrvaka khar3I ho gaI / izArA karate hI vANoMkI varSA hone lago, dono taraphake subhaTa apanA 2 bala dikhAne lge| rAma lakSmaNane kuMbhakaraNakA gherakara nAgapAza se bAMdha liyaa| lakSmaNane - indrajIta ko pakar3a liyA / rAvaNa vibhISaNa para tIra chor3atA hI thA ki lakSmaNako tIra tAne sanmukha dekhakara lakSmaNa para zaktivANa calAyA jisake lagate hI lakSmaNa vehoza ho jamIna para gira pdd'aa| bhAIko girA dekhakara rAmacaMdra ke hoza havAza jAte - rahe aura sAhasa TUTa gayA aura usa dina ve yuddha baMda karake lakSmaNakA zira goda meM lekara rone lage-hAya lakSmaNa ! tU bolatA kyoM nahIM ? tujhe yaha kaisI nidrA AI / tUne abataka tau sAtha diyA / ava kyoM rUTha gayA ? bhaiyA ! uTha AkheM khola dekha to kaisA * tar3apha rahAhUM mujhe akelA yahAM kyoM chor3a diyA ? bhaiyA terI mAne tU mujhe dharohararUpa sauMpA thA aba maiM use jAkara kyA dikhaauuNgaa| 3 eka akSAhaNIsenAmeM ikkIsa hajAra bhAThasau sattara raMtha, itane hI -hAthoM, paiMsaTha hajAra chaha seA daza ghoDe aura eka lAkha nava hajAra tIna sau - paMcAsa - piyAde hote haiM / Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157 caturtha bhaag| bhaiyA! dera na kara uTha khaDA ho, maiM kSaNabhara bhI terA viyoga nahIM sahana kara sakatA, sItA vichar3I to kyA tU bhI vichuDa gayA ? ityAdi prakArase zrIrAma vilApa karakaM rone lge| __ sItAko bhI yaha samAcAra mila gaye, vaha bhI bahuta vilApa kara karake rone lgii| idhara sArI senAmeM kolAhala maca gyaa| isI bIca meM eka manuSyane Akara lakSmaNake vacanekA yaha upAya batAyA ki-ajodhyAke adhIna droNamegha rAjAkI putrI visalyAke snAnakA jala magAvo to abhI lakSmaNa khar3e ho jaay| hanumAnane tatkAla hI ajodhyA jAkara bharatale yaha hAla kahAbharatane droNameghako vulAyA tau visalyAsvayaM hI jAneko taiyAra ho gaI so hanumAna vimAnameM viThAkara livA lAyA / vizalyAke Ate hI zakti lakSmaNake zarIrameMse nikala bhAgI / lakSmaNa caitanya ho gayA aura usake snAnake jalakA choTA de, anyAnya ghAyala yoddhAvoMke ghAva bhI acche kara diye gye| tabhI indrajIta kumbhakaraNa zrAdi zatru pakSa ke yoddhAvoMke ghAva bhI acche kara diye| donoM orase dhanaghora yuddha huaa| bahutasA yuddha honeke pazcAt rAvaNane lakSmaNa para cakra calAyA / rAmajI taraphase cakra se lakSmaNako bacAne ke liye kaI yoddhA udyata huye paraMtu vaha pratinArAyaNake hAthakA caka svayaM hI apane niyamAnusAra lakSmaNa nArAyaNako tIna pradakSiNA dekara lakSmaNake hAtha para A gyaa| phira lakSmaNane usa cakrako rAvaNa para calAyA to rAvaNakA urasthala chedakara rAvaNako prANarahita kara diyaa| rAvaNane prathama to laMkAkA AdhA rAjya dekara sItAko rakha Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlavAMdhaka'kara saMdhi karanA cAhA paraMtu rAmane sItAke sivAya hameM kucha nahi cAhiye aisA kahakara dUtako loTA diyA / taba rAvaNane yuddhase "pahile mahurUpiNI vidyA zAMtinAthake maMdirameM baiThakara sAdha lI tava sItAke pAsa jAkara use rAjI honeko bahuta kucha smjhaayaa| paraMtu eka na maanii| zepameM rAvaNale volI ki-zrIrAma yadi tere 'hAthase mAre hI jAMya nau maranese pahile itanA avazya kaha denA ki-"zoka hai ! tumArI pyArI sItA aMta samayameM tumAre darzana na kara skii| aba tumAre maraNako sunate hI vaha bhI avazya prANa tyAga degii|" itanA kahakara sItA vehoza ho gaI / rAvaNane sItAkI yaha dRr3hatA dekhakara nizcaya kara liyA ki yaha mujhe kadApi na caahegii| zoka hai ki-saMsArameM kalaMkakA TIkA (para strI haraNakA lagA, kulako kalaMkita kiyA aura sItA bhI na milI, vaMzamaryAdAko naSTa kiyA, bhAI vandhuoMko bhI hAthame kho baiThA, mitroMko zatru banA liyA, ityAdi vicAra karake maMdodarIke mahalameM gayA aura kahane lagA ki-yAja na jAne yuddhase baca. kara AUM ga na AUM zrataeva yaha aMtima bheTa hai jItA rahA to zrA milUMgA / isa prakAra kahakara phira yuddha meM cala diyaa| rAvaNake girate hI usakI senA titara bitara ho gaI / rAva. 'NakA parAjaya humA / vibhISaNane rAvaNake zokameM apadhAta kara prANa tajanA cAhA paraMtu rAma lakSmaNane samajhAkara zoka zAMta kiyA aura padmasarovarake taTapara sugaMdhita.dravyoMse rAvaNakA zava dAha kiyA / tathA rAvaNake bhAI kuMbhakaraNa iMdrajIta Adiko choDa diyaa| rAvaNake maraNase ina logoMke pariNAma saMsAra Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthabhAga 153 zarIra bhogoMle udAsa ho gye| rAmane rAjyAdi saMpadA lekara sukhase rahane ko bahuta kucha kahA para inhoMne nahIM mAnA usI dina chappana hajAra suniyoMke saMghasahita anaMtavIryAcArya laMkA prAye the, usI dina unheM kevalajJAna huA / rAmacaMdra ke sAtha vAnaravaMzI aura rAkSasavaMzI sabahI vaMdanAko gaye / kumbhakaraNa iMdrajIta aura meghanAdane dIkSA lii| sAtha hI maMdodarIne bhI aDatAlIsa -hajAra rANiyoM sahita zazikA AryikAse AryAke vrata liye / kevalakI vaMdanA ke pazcAt rAmalakSmaNane sAthiyoM sahita laMkA meM praveza kiyaa| sItAse mile / lakSmaNane caraNoMmeM zIsa dharA / sugrIva hanumAna yAdine sItAko namaskAra kara bheTe dIM / tatpa'zcAt rAvaNa ke mahajameM zAMtinAtha ke maMdira meM vaMdanA karane ko gaye / vahAM vibhISaNa ne apane pitAmaha sumAlI aura mAlyavAnako tathA pitA ratnazravAko rAvaNa ke zokazamana karane ke liye samajhAyA aura apane mahaloMmeM jAkara apanI vidagdhA nAmaka paTarAnI sahita zrIrAmalakSmaNa ke pAsa jAkara bhojanakA nimaMtraNa diyA / unake 'sAthahI jAkara rAma lakSmaNa sItAne bhojana kiyA / vibhopaNane - khUba satkAra kiyA / tatpazcAt - rAmalakSmaNake abhiSeka karane kI taiyAriyAM huI tau donoM bhAiyoMne inakAra kara kahA ki - hamAre pitA bharatako rAjya de gaye haiM isaliye hama jo rAjyaprApta kareMge vaha bharatakA hI honA cAhiye / paraMtu jaba sabane haTa kiyA aura kahA kidonoM bhAI nArAyaNa balabhadra haiM tava svIkAra kiyA / abhiSeka ke pazcAt lakSmaNane jina 2 kanyAvoMse mArgameM vivAha kiyA thA Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1960 jainavAlabodhakaunako lAne ke liye virAdhitako bhejA aura rAmacaMdrakA bhI caMdravardhana prAdi rAjAoMkI kanyAoMse vivAha huaa| tatpa zcAt lakAkA rAjya vibhISaNako dekara use sukhI kiyA aura chahavarpataka vahAM rahakara ayodhyAko cala diye| ajodhyAmeM inake Agamana para khUba utsava dAna dharmAdika huA / inhe dekhakara saba prajA khusI huI / bharata, apanI pratikSAnusAra 1000 rAjAoM sahita munidIkSA lekara prAtmakalyANameM laga gayA, kucha dina bAda kezaIne 300 striyoM sahita prAdhikAkI dIkSA lii| idhara rAmakA rAjyAbhiSeka karaneko khaa| rAmane. kahA-lakSmaNa nArAyaNa hai isIkA abhiSeka honAcAhiye lakSmaNa ne nahiM mAnA taba donoM bhAiyoMkA tathA sItA aura visalyAkA rAjyAbhiSeka huaa| saba rAjAvoMko una unakA rAjya diyA. jinakA rAjya china gayA thA unako vApisa dilaayaa| zatrudhanako mathurAkA rAjya diyaa| mathurAkA rAjA madhu stromeM zrAzakta thA use rAjyakAjakI kucha ciMtA nahiM thI, ahorAtra viSayabhoMgoMmeM lavalIna thA so use jItakarake zatrughnane mathurAkA rAjya liyA hai. ___ kuchadina rAma lakSmaNa bar3e AnaMdase rahane ke bAda sItAke. garbha rahA usa samaya sItAko tIrtha aura maMdiroM ke darzanakI abhilASA huI * kabhI vIcameM eka dina ajodhyAkI prajAke pradhAna 2, manuSya ekatra hokara rAmake nikaTa prArthanA karane Aye paraMtu bhaya khAne lage zeSameM kahA ki prabho nagarameM bar3AbhArI anyAya hone lagA hai| sabala nirvalakI strIko chIna letA hai kucha dinake vAda. vaha kisI kAmakI sahAyatAse apanI strIko vApisa le pAtA . Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| hai| loga kahate sunate haiM to ve loga kahadete haiM ki-yathA rAjA tathA prajA, hamAre rAjAke gharameM hI aisA hotA hai to hameM kyAbhaya hai ? ityAdi kahakara ucchRkhalatAmeM aura bhI bar3ha jAte haiM so zrApa hamAre rakSaka hai. zrApa isakA prabaMdha kreN|" zrIrAmane socA-yaha vAta sItAke kAraNa hone lagI hai| aura hamAre phulako kalaMka lagAtI hai isaliye sItAko deza nikAlA dene se hI yaha kalaMka dUra hogA / yaha vicAra lakSmaNase pragaTa kiyA to lakSmaNane kupita ho kara sItApara kalaMka lagAne vAloMko daMDa denekA prastAva kiyaa| zrIrAmane samajhA kara ThaMDA kiyA aura sItAko nikAla denekA hI prastAva ThIka kiyaa| phira kRtAMtavaka senApatiko bulAkara prAjJA dI gaI ki sItAko samasta tIrtha aura maMdiroM ke darzana karAke phira siMha vanameM zer3a AnA / - kRtAMtavaka parAdhIna dAsa vicArA kyA karatA?lAcAra hokara' vaisA hI karanA svIkAra kiyaa| sItAjIko rathameM viThAkara' samasta tIrthoke darzana karAke siMhavanameM le jAkara ratha thAma diyaa| kRtAMtavakako baDA duHkha huaaa| vaha rone lgaa| sItAne kahA-bhAI. tU itanA vyAkula hokara kyoM rotA hai ? isa vakta tujhe bahuta ghabarAyA huA dekhatI hUM! zIghra kaho,kyA bAta hai ? merA hRdaya phaTA' jAtA hai| AryaputrakA (zrIrAmakA) kucha amaMgala to nahiM huprA ? . . . . . . . . / * sItAjIko isa prakAra vyAkula dekha senApatine apane citta ko sthira karake kahA- 'mAtA ! kyA kahUM kahate merIchAtI phaTatI / Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 jainabAlabodhaka hai| prApa itane dina rAvaNa ke yahAM rahIM. isa kAragA nagara nivAsI loga Apake viSayameM saMdeha kara rahe haiM unhoke vacanoMko sunakara zrIrAma prabhune dayA sneha aura mamatAko choDakara akItike bhaya se Apako isa vanameM choDa denekI AzA dI hai| lakSmaNa jIne bahuta kucha samajhAyA paraMtu svAmIne thApako nirdoSa strIkAra karake bhI yaha kArya kiyA hai / he mAtA ! ava tumako eka dharma hI zaraNa hai / " -- yaha dajrapAtake samAna vacana sunate hI sItA mUrchA khAkara jamIna para gira paDI / thor3I dera meM gadagada hokara kahane lago 'senApati ! svAmI ne yaha acchA nahiM kiyA / astu, unakI icchA, ve prasanna raheM mujhe unakI AzA zirodhArya hai| tuma jAvo, prasanna daho / svAmI se yaha avazya kaha denA ki mere tyAgakA koI viSAda na kareM, dhairyakA avalamvana kara prajAkI sadA rakSA kareM paraMtu yaha khyAla rakkhe ki -loka niMdAse mujhe tau choDa diyA paraMtu prajA yadi Apake dharmakI niMdA kareM to merI samAna parIkSA kiye binA kahIM dharma na choDa baittheN| mere aparAdhoMko kSamA kareM aura dharmameM lavalIna raheM / ityAdi kahakara phira sItAjI vehoza ho gaI / kRtAMta usI prakAra nirjana bhayAnaka vanameM choDakara nokarI pelekI niMdA karatA huA calA AyA / sItA jaba saceta huI to aneka vilApa karake manameM vicArane lagI- maiMne pUrva janmameM baDA bhArI pApa kiyA hai| kisIkA avazya viyoga kiyA hai / usIkA yaha phala hai| hAya ! maiM rAjA janakakI putrI valabhaTTako paTarAnI svarga samAna mahaloMkI rahanevAlI Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthabhAga . 163, hajAroM sahelI sevA.karatI thIM komatta zayyApara zayana karatI nAnAprakArake gIta sunatI thI, vaha aba isa bhayAnaka vanameM akelI rhuuNgii| vINA mRdaMgAdike suMdara zabdoMkI jagaha siMha, vyAghroM ke zabda suna rahI hUM / hAya ! isa bhayAnaka vanameM akelI kaise rahUMgI ityAdi vilApa karatI thii| isI samaya puMDarIkapurakA svAmI rAjA vajUjaMgha hAthI pakaDane ke liye isa vana prAyA thA so sItAjIkA rudana sunakara pAyA aura pUchA ki-vahana ! tU kauna hai ? isa bhayAnaka vanameM kisa pASANahRdaya manuSyane tujhe 'akelI choDa diyA hai, puNyarUpiNI! apanI isa avasthAkA kAraNa zIghra kaha ! zoka taja, dhIraja dhara, kisI vAtakA bhaya mata kr| maiM puMDarIkapurakA rAjA vajUjaMgha huuN| tava sItAne kaThinAIse zoka davAkara apanA saba hAla khaa| vanajaMghane kahA-tU merI dharmakI bahana hai| tU mere ghara calakara bhAIke gharako pavitra kara / aisA kaha kara vaha rayameM viThAkara le gayA / rAniyoMne bar3e bhAdara "satkArase inakI sevA prAraMbha kara dii| kucha dina bAda sItAjIke eka sAtha do putra huye-ekakA nAma anaMga lavaNa, dUsarekA madanAMkuza rakkhA gayA / nagarameM ciraMjIva ciraMjIva jaya jaya zabda sunAI dene lage / java ye donoM kumAra bar3e huye to mAmA vanajaMghane rAjakumAroMke yogya samasta vidyAyeM par3hAI, yuddha vidyAmeM bar3e catura ho gye|| eka dina ye kumAra banameM kIr3A karate the, ki nAradajI dikhalAI diye / kumAne namaskAra kiyaa| nAradajIne pAzIrvAda diyA-"tuma donoM bhAI rAma lakSmaNakI taraha. phalo phUlo!' Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlabodhakakumAroMne pUchA ki-mahArAja rAmalakSmaNa kauna hai, kahAM rahate haiM ? kyA unakI rAjya vibhUti hamase bhI jiyAdA hai ? nAradajIne Adise lekara sItAjIke tyAga paryaMtakA saba hAla kaha diyA madanAMkuzane kahA-niHsandeha rAma lakSmaNa bar3e parAkramI baladhArI haiM paraMtu lokApavAdake kAraNa sItAko tyAga diyA so accha nahiM kiyaa| anaMgalavaNane pUchA-mahArAja ! ajodhyA yahA~se kitanI dUra hai ? nAradane kahA-yahAMse 640 koza uttarakI tarapha hai kyoM kisaliye pUchate ho? anaMga lavaNane kahA ki-hamarAma lakSmaNase lar3eMge aura dekheMge ki unakA balavIrya kitanA hai? kumAroMne ghara zrAkara kahA-mAtAjI ! hama ayodhyA para caDhAI kreNge| sItAne sunakara nAradajIse kahA ki-mahArAja ! yaha kyA svAMga raca diyA kyoM baiThe viThAye vApabeTemeM vajavAdI / maiM dukhiyA bahuta dinoMse zoka davAye baiThI thI. aba na pApakA kucha vigaDegA na ina vApa veTekA, Aphata zrAI to mere para / nAradajIne kahA yahana ! maiMne to kucha nahiM kiyaa| inhoMne praNAma kiyA, maiMne zrAzIrvAda diyA ki tuma rAma lakSmaNase phalo phUlo / inhoMne pUchA to sava pUrvakA hAla kaha diyaa| lavaNa aMkuzane mAtAkA duHkha suna mAtAse prArthanA kii| mAtAne kahA-ki veTo ! tuma logoMkI vIratA para to mujhe abhimAna hai paraMtu premAnugaga bhI to donoM tarapha hai| tuma logoMmeM kisokA bhI hAni pahuMcI to mujhe marI samajhokyoM ki tumase pyAre mujhe rAma lakSmaNa haiM aura unase pyAre tuma ho| yaha sunakara kumAra Azcarya se bole-yaha kaise ? taba sItAne kahA ki-zrIrAmAtumAre pitA haiM aura lakSmaNa tumAre cAnA haiN| Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / " * 165 donoM tumAre pUjya gurujana haiM / kumAroMne kahA-taba tau hama jarUra unase yuddha kreNge| unhoMne tujha niraparAdhako vanameM choDakara itanA duHkha diyA so jarUra badalA leNge| sItAne kahA- beTA ! tuma aisA mata karo, unase jAkara milo praNAma karo / kumAroMne kahA- hama vIra haiM isaprakAra nahiM mileNge| yuddhameM hI unase mileMge / nAradajIne kahA- koI hAni nahIM hone do, bApa beToMmeM yuddha maiM bIcameM hUM / hAni samajhate ho paricaya karA dUMgA phira kyA thA yuddhako cala diye| vahAM pahuMcate hI yuddha hone lagA / rAma lakSmaNAne to kumAroMko zatru samajhakara hI vANa calAye paraMtu kumAroMne pitA aura cAcA samajha kara bacA 2 kara vANa calAye tau bhI rAma lakSmaNa ghabar3Ane lage aura manameM saMdeha karane lage ki - sAyada ye hI balabhadra nArAyaNa na hoM / tatra lAcAra hokara kumAroM para sudarzana cakra calAMyA paraMtu sudarzana cakra vinA ghAta kiye vApisa AgayA / sItA aura nAradajI yaha saba tamAsA vimAnameM vaiThe dekha rahe the / so nAradajI turaMta bIcameM kUda par3e / lakSmaNAne praNAmapUrvaka kahA ki mahArAja ! Aja taka merA vANa kabhI khAlI nahiM gayA, Aja kyA ho gyaa| sabake saba vAra khAlI jA rahe haiM ! -nAradajIne kahA ki Apa kisase lar3a rahe haiM 1 ye donoM sItA ke putra madanAMkuza aura anaMgalavaNa haiM ? vasa ! kumAra bhI tatkAla zastra pheMka ratha se utara kara rAma lakSmaNa ke caraNoMmeM gira pdd'e| unhoMne uThAkara chAtIse lagAkara prabhUtapUrva sukhAnubhava kiyA / aura sabake baDA AnaMda ho gayA / sotA dekhakara baDI prasanna huI aura bajrajadhake sAtha turaMta hI lauTa gii| 1 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ huM jainavAlabodhaka kucha dina bAda sugrIva hanumAnAdi aura prajAke pratinidhiyoMne prArthanAkI ki sItA sarvathA pavitra haiM unako lAnA cAhiye ast musakila se samajhA kara sItAjIko bulAyA / usane hAtha jor3akara kahA ki-lokApavAda dUra karaneke liye jo Apa kaheM so karUM / zrIrAmane kahA- agnimeM praveza kro| sItAne svIkAra kiyaa| taba tIna sau hAtha laMvA caur3A agnikuMDa taiyAra huA / sItA, paMcaparameSThIkA smaraNa karake "maiMne zrIrAmake sivAya svapna meM bhI yadi ya puruSakI vAMchA kI ho to maiM isa agni-kuMDameM bhasma ho jAUM / ' aisA kahakara kUda pdd'ii| samasta loka hAhAkAra karate hI raha gaye paraMtu vaha pavitra pativratA thI / kyA majAla jo agni use jalAve ! turaMta hI devoMne nirmala jalakA sarovara banA diyaa| itanA pAnI bar3hA ki loga bahanelage / usa para sahasraH dalakA kamala aura kamalAsanapara sItAjI baitthii| dikhAyI paDane lagIM / deva usake zIlavratakI prazaMsA karake dhanya dhanya jaya jaya zabda karake puSpoMkI varSA karate dIkhane lge| lavaNAMkuza mAtAkI devoMke dvArA prazaMsA suna donoM ora jA khar3e huye / rAmacaMdrajI aise mugdha huye ki usake pAsa jAkara apane aparAdhaka kSamA prArthanA karane lage aura ghara calakara sabakA sukhI karane ke liye kahA / paraMtu sItAjIne saMsArakA sAra jAna liyA / sivAya duHkhake saMsAra meM kucha nahIM hai isa. kAraNa usase virakta ho pRthivImatI arjikAse dIkSA lekara ghora tapasyAke dvArA strIliMga chedakara acyuta svarga meM indrakI paryAya dhAraNa kI / Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga.! 161 tatpazcAt rAma lakSmaNane bahuta dinoMtaka rAjyasukha bhogaaN| eka dina svargake devoMmeM rAma lakSmaNake snehako prazaMsA hone lagI tau eka devane pAkara rAmacaMdrako mAyAse vehoza karake lakSmaNako rAmake maranekI khavara sunAI / lakSmaNaM sunate hI hAya kahakara jamInapara gira par3A aura prANa pakherU ur3a gaye / mahalameM zoka kA gayA / rAmacaMdra pAgala ho gye| lakSmaNako lAzako jIvita samajha chaha mahIne taka liye liye phire / phira devoMne samajhAkara zavadahana krvaayaa| phira saMsArale virakta ho zrIrAmane vibhI. SaNa, zatrughna, anaMgalavaNa, sugrIva Adi solaha hajAra rAjAvoMke sAtha dIkSA lI / savane apane 2 putroMko rAjya diyA aura zrIrAma koTizilAparase mukti gaye / lavaNAMkuza bhI mokSaM gaye! . 35. krmsiddhaaNt| . . -- --- * 86 | jisa karmake udayase saMtAnake kramase cale pAye jIvake AcaraNarUpa ucca nIca gotrameM janma ho use gotrakarma kahate haiN| gotrakarma do prakArakA hai- eka ucca gotra, dUsarAnIca gotra / ___801 jisa karmake udayase ucca gotrameM janma ho use ucca gotra karma kahate hai| ____ jisa karmake udayase nIca gotra meM janma ho use nIcagotrakarma kahate haiN| .. : . 12 / jo dAna lAbha, bhoga, upabhoga aura vIryameM vighna DAleM Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlabodhaka use aMtarAyakarma kahate haiN| isaliye isa karmake pAMca nAma haiM : dAnAMtarAya lAbhAMtarAya bhogAMtarAya, upabhogAMtarAya vIryatirAya | aura 63 / jo jIvoMko iSTavastukI prApti karAve use puNyakarma kahate haiM / 94 / jo jIvoMko anivastuko prAti karAve use pApakarma kahate haiN| 15 / jo jIvake dhAnAdika anujIvI guNoMkAM dhArte use ghAtiyA karma kahate haiM / 1 6 / jo jIvake zAnAdika anujIvI guNako nayA~ se zraghAtiyA karma kahate haiM / 17 / jo jIvake dhanujIvI gugAMko pUre taurale bAte usakI sarvaghAtiyA karma kahate haiM | = jisakA phala jIvane ho use jIvatripAkI va jisakA 1 phala pudgalameM { zarIrameM } ho use pudgalatripAkI karma kahate haiM. 26 | jisake phala se jIva saMsAra ke use navavipAkI karma kahate haiM / 100 : jisake phalase vigraha gatine jIvakA AkAra pahilA sA banA rahe use kSetravipAkI karma kahate haiM : 201 | eka zarIrako chor3akara dUsarA zarIra grahaNa karane ke liye jIvake jAneko vigrahagati kahate haiM / 102 / cAtiyAkarma saiMtAlIsa hai| jJAnAvaraNa 5. darzanAvaraNa 66 mohanIya 28, aura aMtarAya 5=47 | Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / 169 103 / zraghAtiyAkamakI eka sau eka prakRti hai / vedanIyako 2 AyukI 4 nAmakarmakI 93 aura gotrakarmakI 2 = 101 / 204 | sarvaghAtiyA prakRti ikkIsa haiM-- jJAnAvaraNakI 1, ( kevalajJAnAvaraNa) darzanAvaraNakI 6 (kevaladarzanAvaraNa 1 aura nidrA 5) mohanIyakI 14 ( anaMtAnubaMdhI 4 zrapratyAkhyAnAvara 4 pratyAkhyAnAvaraNa 4 mithyAtva 1 samyagmithyAtva 1 ) | : 105 dezavAtiprakRti chanvIsa hai-zAnAvaraNakI 4 (matizAnAvaraNa, zrutajJAnAvaraNa. avadhijJAnAvaraNa, mana:paryayajJAnAvaraNa) - darzanAvaraNako 3, (caturdarzanAvaraNa, zracaturdarzanAvaraNa, dhaura avadhidarzanAvaraNa mohanIyakI 14 ( saMcalana 4 nokaSAya 6 samyaktva 1 ) aMtarAyakI 5 kula 26 | 106 kSetravipAkI prakRtiyAM cAra haiM- narakatyAnupUrvI, tiryaggatyAnupUrvI, manuSyagatyAnupUrvI aura devagatyAnupUrvI / 107 / bhavavipAko prakRtiyAM cAra haiM-narakAyu tiryacAyu manuSyAyu aura devAyu / } 108 | jIvavipAkI prakRtiyAM aThahattara haiM. - ghAtiyAkI 47 gotrakI 2 vedanIyako 2 aura nAmakarmakI 27 ( tIrthakara prakRti, ucchvAsa, cAdara, sUkSma, paryApti, aparyApti, susvara, duHsvara, pradeya, zranAdeya, yazaHkIrti, ayazaHkIrti, trasa, thAvara, prazasta vihAyogati, prazastaviddAyogati, subhaga, dubhaMga, gati 4 jAti ! pAMca saba milakara 78 / 106 | pudgalavipAkI prakRti vAsaTha haiM-sada prakRti- 148 meM - se kSetravipAkI cAra, bhavavipAkI cAra, jIvavipAkI aThahattara Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 jainavAlavodhakaaise saba milakara 66 prakRti ghaTAnese zeSa rahIM vAsaTa prakRti pudgalavipAkI haiN| 110 / pApaprakRti kula 100 haiM-ghAtiyAkarmAkI 47, amA. tAvedanIya 1, nIcagotra 1, narakAyu 1. nAmakarmako 50 (narakagati 1, narakagatyAnupUrvI 1. tiryaggani 1, tiryagatyAnupUrvI 1, jAtimese zrAdikI 4, saMsthAna antake , saMhanana antake 5, sparzAdika 20, upaghAta 1, aprazasta vihAyogati 1, sthAvara 1, sUkSma 1,. aparyApti 1 anAdeya 1, ayazaHkIrti 1, azubha 1, durbhaga 1, dusvira 1, asthira 1, sAdhAraNa 1 / / 111 / puNya prakRtiyAM kula 68 aDasaTha haiN| kA~kI samasta prakRtiyAM 14. jinameMse pApaprakRti 100 ghaTAnese zeSa rahI 48 aura nAma kamakI sparzAdika 20 prakRti puNya aura pApa donoMmeM ginI jAtI haiM kyoMki vosoM hI spAdika kisIko iSTa kisI ko aniSTa hote haiM / isaliye 48 meM 20 milanese 18 puNya prakRti hotI hai| .--::--- ___ 36. zrIzaila hnumaan| ___ isa bharatakSetra meM uttarakI tarapha vijayAcanAmA parvata hai / jisakI dakSaNazreNImeM AdityapuraM nAmakA nagara hai / usameM prahAda nAmakA rAjA rAjya karatA thA usakI rAnIkA nAma ketumatI thaa| inake vAyukumAra nAmakA putra thA jisakA dUsarA nAma pavanaMjaya thaa| Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga.. 171 isa hI bharatakSetrameM dakSiNapUrva dizAmeM maheMdrapura nAmakA eka. nagara thA / usake rAjAkA nAma maheMdra, rAnIkA nAma hRdayavegA thA,inake ariMdama Adi 100 putra aura aMjanA nAmako eka putrI thI.jisakI sundaratA advitIya thii| isako yovanavatI dekhakara isake vivAha karanekI cintA huI / maMtrI zrAdine rAvaNa vagairaha unake vara vatAye paraMtu zeSameM rAjA prahlAdake putra vAyukumArako hI vara tthhraayaa| * eka dina-vasaMta RtumeM aSTAhnikA parvameM rAjA maheMdra naMdIzvara dvIpameM paravArasahita bhagavAnakI baMdanArtha gaye the| vahAMse pAte huye kailAsa parvataparake caityAlayoM ke darzanArtha gaye to vahAM para rAjA mahAdase bheTa ho gii| prahlAdane mitrakI kuzalakSema pUcho / rAjA maheMdrane kahA ki-jisake vivAhayogya putrI ho usake kuzalakSema. kahA~ ho ? aJjanAko vivAhayogya dekhakara usake vara DhUMDhanekI ciMtAmeM var3I vyAkulatA rahatI hai. : hamArI dRSTi tau zrApake putra pavanaMjaya para hai|raajaa prahlAdane kahA ki mujhe bhI putrake vivAha kI cintA lagI huI hai so Apake vacana suna bahuta pAnaMda huA jo Apake aMca gaI soM hameM bhI pramANa hai| mere putrakA bar3A bhAgya hai jo Apane kRpAkara kanyApradAnakI / tIna dina bAda phira kyA thA ?. mAnasarovara para hI vivAha karanekA muhUrta nizcaya ho gyaa| donoM ora Ananda maGgala hone lge| :: pavanaMjayane java apane vivAhakA samAcAra sunA to aMjanA ko eka bAra dekhanekI prabala icchA huI aura apane prahastamitra sahita vimAnase aMjanAko dekhaneke liye gye| aMjanA apanI Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GR jainavAlabodhaka dAsiyoM sahita jharokhemeM baiThI thii| pavanaMjaya aMjanAke rUpako 'dekhakara saMtuSTa huaa| kiMtu usa samaya vasaMtatilakAne pavanaMjaya 'ke sAtha pANigrahaNa honeke kAraNa aMjanAke bhAgyako sarAhA / parantu dUsarI dAsIne pavanaMjayakI niMdA karake use ayogya vara -ThaharAyA aura kahA- isakI jagaha yadi vidyutprabhake sAtha vivAha hotA to acchA thA / pavanaMjayako yaha suna kara krodha AgayA ki - yaha nAlAyaka merI nindA kara rahI hai aura yaha cupacApa suna rahI hai / so ina donoM ko hI mAraneke liye jAne lagA / prahastane samajhA kara ThaNDA to kiyA paraMtu Dere para Ate hI apane jAnekA prabaMdha karane lagA / pitA aura zvazurane bahuta samajhAyA to vivAha karake ho use daNDa denA ThIka hai aisA manameM vicAra kara vivAha karane para rAjI ho gayA / mAnasarovara para vivAha ho gayA / vivAhake bAda pavanaMjayane apanI pratijJAnusAra usake mahala jAnekA va kisI prakAra ke samvandha rakhane kA sarvathA tyAgakara diyA / aMjanA patiko aprasa nAse vahuta hI duHkhI ho gaI / vaha mahAsatI pativratA isa duHkhake kAraNa itanI durbala ho gaI ki patikA citra banAte samaya hAtha meM lekhanIko sthira nahiM rakha sakatI thI / kitane hI varSoMke bAda ekavAra rAvaNa aura varuNameM yuddha una gayA thA / rAjA maheMdra rAvaNake adhIna rAjA thA so usane yuddha meM sahAyatA deneke liye isako bhI bulAyA / isa yuddha meM rAjA prahlAda jAte the paraMtu pavanaMjayane kahA ki mere rahate ApakA -jAnA ThIka nahIM / vizeSa prArthanAse prahlAdane pavanaMjayako bhejanA Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| .173 svIkAra kiyaa| yuddha meM jAneke samaya aMjanA patidarzanArtha dvAra para pAI so pavanaMjaya dekhakara bar3A krodhita huaa| pavanaMjayane. pahalA DerA mAnasarovara ddaalaa| vahAM para rAtrimeM cakavese caka vIkA viyoga honese cakavI bahuta hI duHkhita ho taDaphar3AtI thI so use dekhakara pavanaMjayako aMjanAke duHkhakA bhAna huaa| aura aba ve ekavAra aMjanAse milakara jAne ke liye vikala ho gaye / gharase ravAnA ho Aye ava jAveM kaile ? phira salAha karake prahastamitra sahita vimAnameM baiTha kara gupta bhAvase jAnA ThaharAyA so mudgara nAmake senApatiko senAkA bhAra dekara rAtrimeM cala diye| aMjanAke mahalameM rAtri bhara rahe / usa dina aMjanA RtusnAtA thii| so usane garbha rahanekI AzaMkA pragaTa kI aura mAtA pitAko apane pAnekI khabara karake jAnekI prArthanA kI paraMtu pavanaMjaya do cinha dekara cale gaye aura zIghra hI hama loTa pAveMge aisA AzvAsana de gaye / idhara aMjanAke garbhake cinha pragaTa ho gaye / patikI dI huI kuMDala aura mudrikA dikhAI to bhI sAsane na mAnA aura patise kahakara aMjanAko pitAke nagarake nikaTa vanameM chur3avA diyaa| ___ aMjanA pitAke ghara gaI paraMtu usako aisI avasthA dekhakara pitAne vyabhicAriNI samajhakara apane nagarase nikalavA diyaa| taba vasaMtamAlA (apanI sakhI) sahita vanameM calI gaI / vaha vana bar3A bhayAnaka thaa| vahAM parvatake Upara eka guphA thI usameM rahane .kA vicAra kara vahAM gaI to usa guphAmeM eka cAraNa Rddhike dhAraka munike darzana huye| donoMne caMdanA karake aMjanA ke bhAgya Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Te jainavAla bodhaka 1 kA vRttAMta pUchA / munine prAgAmI saba vRttAMta kahakara dhIraja caMdhAyA aura prAkAzamArgase cale gye| ve donoM zravalAyeM usI : guphAmeM rahane lagIM jo ki - vaMbaI ke pAsa nAzika nagarase 16 molapara aMjanerI pahAr3ake Upara aMjanA guphAke nAmase avataka maujUda hai eka rAtriko vahAM para siMha AyA / vasaMtamAlA zastrasahita thI so janAko rakSAkA prabaMdha kiyA paraMtu donoM hI bhaya 'bhIta thIM / yaha dekhakara vahAMpara rahanevAle yakSane yakSaNIkI prArthanAse aSTApadakA rUpa dhAraNa karake siMhako bhagA diyaa| usa guphA meM donoM striya - munisuvrata bhagavAna kI mUrti sthApana karake nityapUjA bandanA karane lagoM / guphAmeM ho hanumAnajIkA jamma 'huA / cAlaka ke janma hone para unakI prabhAse aMdherI guphAmeM ujAlA ho gayA / vAlakako zubha lakSaNavAlA dekhakara aMjanA ko parama saMtoSa huA | hanumAnakA janma caitra sudI aSTamIko arddha rAtrike samaya huA thA / dusare dina zrAkAza mAgase eka vimAna jAtA thA so isa - guphA para Akara aTaka gayA aura use dekha inheM bhaya huvA tau ye rone lagoM / ronA suna vimAnako nIce utAra kara usameMse hanuruha dvIpake rAjA pratisUrya nikala kara guphA ke daravAje para Aye / janAne apanA paricaya diyA / pratisUryane apanA paricaya dekara kahA ki tU to merI bhAnajI hai / cala, ghara para cala kara sukhase rhnaa| aisA kaha kara vimAnameM viThAkara apane nagarako 'cala diyA / bAlaka janAke hAthoMmeM khela rahA thA so uchala nIce : pahAr3a para gira par3A hAhAkAra hone lagA vimAna utAra kara bAlaka 1 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / 179 ko dekhA to bAlaka eka silAvara zrAnandase khela rahA hai zilA ke Tukar3e 2 ho gaye haiN| yaha dekha pratisUryane jAnA ki yaha cAlaka carmazarIrI vajravRSabhanArAca saMhananakA dhArI bar3A pratApI hai vAstava meM vaha thA bhI carmazarIrI kAmadeva / vAlakako lekara - hanuruha dvIpa pahuMce / vahAM pahuMca kara janmotsava kiyA aura bAlakakA nAma zrIzaila rakkhA gayA / inuruha dvIpameM Aneke - kAraNa dUsarA nAma hanumAna prasiddha huA / idhara pavanaMjayane varuNako jItakara rAvaNakA prAzAkArI vanA diyA aura ghara Ane para sunA ki aMjanAko doSa lagA kara nikAla diyA so sunakara bar3A duHkhI huA phira sarvatra khoja huI / pavanaMjaya aura prahasta susarAlameM gaye / vahAMse bhI nikAla dI gaI sunakara pavanaMjayane viyogI yogIkA rUpa dhAraNa kiyA / aura ambaragocara hastI para car3ha kara jaGgala 2 khojatA phirane * lagA kucha dina bAda hAthIko bhI kumArane chor3a kara svataMtratA de - dI paraMtu hAthIne kumArako nahiM chor3A sAtha 2 phirane lagA / aura mitra ke sAtha ye samAcAra aura saba sAmAna ghara bheja diyA / prahastane rAjA prahlAdako saba hAla sunAyA / sunakara bar3e duHkhita huye / ketumatI mAtA bhI putrake duHkhame rudana karane lagI / pitAne kumArako khojane ke liye dUta bheje| svayaM AkAzamArgase khojane ko gye| eka dUtarAjA pratisUrya ke pAsa bhI bhejA ki kumAra janAko khojane liye pAgala se hokara kahIMko cale gaye haiM / yaha samAcAra aMjanAne sunA to vaha bahuta ho dukhita ho vilApa karane lagI usake vilApase rAjA pratisUrya bar3A duHkhita Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 jainavAlavodhakahudhA / dilAsA dekara.AkAzamArgase kumArako khojaneke liye aneka vidyAdharoMko sAtha lekara nikala pdd'aa| rAjA prahalAdakA bhI sAdha ho gayA so khojate bhUtakhara nAmA. aTavImeM paaye| vahAM varSAkAlake sadhana megha samAna aMvaragocara hAthIko dekhakara vidyAdhara prasanna huye aura rAjA pratisUryako kahane lage kijahAM yaha kumArakA hAthI hai vahAM pavanakumAra bhI honA cAhiye / ' pavanakumAra vahIM jaMgalameM nizcala baiThA thA aura hAthI usakI rakSArtha vahIM khaDA thaa| vidyAdharoMke kaTakako AvAja suna hAthI ne svAmIkI rakSArtha sabako bhagA diyaa| pAsa nahIM Ane diyaa| tava lAcAra ho hathiniyoM ke samUhase hAthIko vazameM kiyA aura kumArake pAsa gye| pitAne kahA-he putra ! tU mahA vinayavAna hokara hameM choDa kahAM prAyA ? mahA komala sejapara sonetrAnte tUne mahA bhayAnaka vanameM kisaprakAra rAtri vitaaii| . pavanakumArane kucha bhI javAba nahi diyaa| kAThake putaleke samAna nizcala ho kisIse na volA / phira pratisUryane pavanakumAra ko chAtIse lagAkara aMjanAko apane ghara lAne aura hanumAnake paidA hone aura pahADa zilAke TUTane vagerahakA hAla saba kahakara kahA ki mere ghara mAtA putra donoM kuzalaseM haiM / hAM! tumAre viyoga janita duHkhase bahuta hI duHkhita haiM / yaha bAta suna kumAra bar3e prasanna huye turaMta hI putra strIke dekhanekI atyaMta abhilASAse vimAnameM baiThakara sabake sAtha cala diyA / pavanaMjayane strIputrako prApta hokara prasannatAse apane mAmA zvasurake ghara para hI sukhase rahane lage tatpazcAt rAjA prahalAda vageraha saba cale gye| Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / 177 kucha dina bAda phira varuNarAjAne rAvaNa se yuddha ThAna diyaa| abakI bAra bhI pavanaMjaya Adi adhInasya rAjAoMko yuddhArtha bulAyAM so pavanaMjaya aura pratisUryane hanumAnako rAjya dekara jAnA cAhA paraMtu hanumAnane kahA ki mere rahate Apa kyoM jAne lage ? pitA aura pratisUryane bahuta kucha samajhAyA ki tU cAlaka hai, paraMtu usane nahi mAnA aura svayaM yuddhameM gyaa| rAvaNane isakA bahuta satkAra kiyaa| yuddha meM zradbhuta vIratA dekha zatruko baMdI kiyA | yuddha samApta honeke pazcAt varuNane apanI putrI aura rAvaNane apanI bahina caMdranakhAkI putrI anaMgakusumAke sAtha hanumAnakA vivAha kiyA aura saMpUrNa kuMDalapurakA rAjya dekara rAjyA. bhiSeka karAyA aura vahIM para hanumAna sukhase rahane lge| * isake pazcAt kiSkaMdhapurakA rAjA sugrIva padmAvatI nAmA apanI putrIko yovanavatI dekha ciMtA karane lagA / rAjAne kanyA. ko zraneka rAjakumAroMke citra paTa dikhAye paraMtu sabako tuccha dRSTi se dekhakara hanumAnake citrapara vaha Azaka ho gaI / padmAvatIkA citra hanumAnake pAsa bhejA tau usake ekahajAra vivAha dusare hone para bhI vaha aisA Azata ho gayA ki vaha use dekhane kiMvApura gayA / sugrIvane hanumAna kumArakA AnA suna var3e yAdara satkArase nagarameM praveza karAyA / kanyA bhI hanumAnako dekha ati harSita va cakita ho gii| phira bar3e AnaMda aura utsAhake S sAtha vivAha ho gayA / dhanumAnaM priyAsahita apane nagara Aye / mAtA pitA apane putrako mahA lakSmIvAna dekha sukhasAgara meM gotA khAne lage / 12 " Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlabodhaka tatpazcAt hanumAna zrIrAma lakSmaNa se milakara unake bhakta ho gaye aura unake yuddhameM pUrNa sahAyatA dekara zrIrAmako laMkAra vijaya karAI / zrIrAmane vibhISaNako laMkAkA, virAdhita ko laMkApurIkA ( pAtAlalaMkAkA ) bhAmaMDalako rathanUpurakA, Treathi devopanIta nagarakA aura hanumAnajIko zrInagara tathA hanuruha dvIpakA rAjya diyaa| hanumAnajI va pUrvapurAya ke pratApale zrInagara meM rAjadhAnI banAkara sukhasAgara meM magna ho gaye / eka samaya vasaMta Rtu meM hanumAnako prakRtrima caityAlayoMke darzana karanekI icchA huI / samasta rAniyoM maMtriyoM sahita DhAI dvIpake samasta caityAlayoM ke darzana karake sumeruparvata para Aye ! vahAM pUjana bhajanAdi karake ghara loTa rahe the, ki mArgameM rAtri ho jAnese suraduMdubhI nAmA parvatapara Thahara gaye / paraspara vArtA - lApa ho rahA thA ki - hanumAnajIko AkAzameM eka tArA TUTatA huA dikhAI diyA to Apako saMsAra zarIra bhogoMkI prasAratA pratIta hone lagI / aura dvAdaza bhAvanArUpa vicAra karake sunidIkSA leneko udyata ho gaye / prabhAta hote hI caityavAna nAma ke vanameM saMtacAraNa nAmake caraNa Rddhike dhAraka munimahArAja se sAr3he sAtasAM rAjAoM ke sAtha munidIkSA grahaNa karake dhora tapazcaraNapUrvaka tuMgIgiri parvatase mukti dhAmako pahuMca gye| 4 178 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / 37. chahaDhAlA sArtha - dusarI DhAla / -:0: paddhari chaMda / aiseM vithyA - gajJAna ca / vaMzabhramata bharata dukha janma parNa // 72 tAteM inako tajiye sujAna / suna tina saMchepa kahUM bakhAna // 1 // mithyAdarzana mithyAjJAna aura mithyAcAritrake kAraNa hI yaha jIva Upara kahe huye saMsAra meM bhramaNa karatA hai aura nAnAprakArake janma maraNa saMbaMdhI duHkha bhogatA hai / isa kAraNa ina tInoMko bhale prakAra jAnakara tyAganA caahiye| maiM ina sabako saMkSepale kahatA hUM so suno // 1 // jIvAdi prayojana bhuna tatra / saradhai tina mAhi viparyayatva // cetanako hai upayoga rUpa | vinamUrati cinamUrati anUpa // 2 // - pula nabha dharma adharma kAla | inateM nyArI hai jIba cAla || -tAko na jAni dipIti mAnaM / kari, kareM dehameM nijaM pichAna // mokSamArgameM jIva prajIva Asrava vaMgha saMvara nirjarA aura mokSa sAta tatva prayojanabhUta ( apane matalavake) haiM / inameM "bhaurakA aura ulTA zraddhAna karanA--kara lenA mithyAdarzana hai / jIvakAM -svarUpa upayogamaya hai / pramUttikaM caitanyamaya hai so yaha jIvakA svarUpa pudgala, dharma, dharma, prakAza aura kAla ina pAMca ajIva Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainabAlabodhakapadArthose bhinna hai| paraMtu yaha jIva isako isI prakAra na jAnakara isake viparItajar3a rUpa dehako hI prAtmA (zrAMtmAjIva )mAna addhAna kara letA hai aura jAna letA hai| maiM dukhI sukhI maiM raMka rAva / mero dhana gRha godhana prabhAva / / mere suta tiya maiM sabaLa dIna / verUpa subhaga mUrakha pravIna / tana upajata apanI upaja jaani| tananazata Apako nAma mAni. rAgAdi pragaTa je duHkha dain| tinahIko sevata ginata caina // 5 // zubha azubha baMdhake phala mjhaar| rati arati karI nija pada visAra // prAtahita heta virAga jJAna | te lakha Apako karadAna // 6 // rokIna cAha nija zakti khoy| zivarUpa nirAkulatA na joya // aisA ulaTA zraddhAna honeke kAraNa hI yaha jIva mAna letA hai ki- maiM dukhI hUM, maiM sukhI hUM, maiM daridra hU~, maiM rAjA hUM, yaha ghara godhana saMpadA zrAdi saba merA hI prabhAva hai| ye strI putra sA. mere hI hai, maiM hI balavAna hUM maiM hI dIna kurupa suMdara aura bhUrakha aura paMDita hai| isI prakAra apane zarIrako utpanna hote apaneko; utpana huA, aura zarIrako nAza hote apaneko nAza humA mAna letA hai| aura rAgAdi kaSAya bhAva pratyakSatayA dukha dene vAle.. hai paraMtu ina hIko dhAraNa karanemeM sukha mAnatA hai| tathA zubhabaMdha. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / zubhabaMdhakA phala bhogatA hai tau zubhameM rati aura azubhameM arani mAna kara apane asalI svarUpako bhUla jAtA hai| inake viparIta jJAna virAgAdi apane kalyANakArI haiM jo unako apane liye dukhadAyaka samajhatA hai / zaktiko kAmameM lAkara apanI icchAoMko rokA nhiiN| isI kAraNa mokSarUpI nirAkulatA, aba taka nahi pAI // aura yAhI pratIti juta kachuka jJAna / so dukhadAyaka ajJAna jAna // ina juta viSayanimeM jo prvRtt| tAkU jAnahu mithyA carita // 'yoM midhyAtvAdi nisargajeha / yaba je gRhota suniye suteha || isI (uparyukta prakArake) prakArake ulTe zraddhAna sahita jo kucha AtmAkA jJAna hai usako dukhadAyaka mithyAjJAna jAno aura ina mithyAdarzana mithyAjJAna sahita paMceMdriyoMke viSayoM meM pravRtti hai use mithyAcAritra jAno / isa prakAra ye mithyAdarzanAdika tau " gRhIta arthAt jIvake hamezaha sAtha rahanevAle haiN| aura inake sivAya jo isa manuSya janma meM naye grahaNa kara liye haiN| aise 'gRhIta mithyAdarzanAdiko Age kahate haiM so suno // 8 // jo guru kudeva kudharma seva | poSai ciradarzana moha eva || antara rAgAdika ghare jeha / bAhara dhana ambarateM saneha // 9 // dhArai kuliMga lahi mahata bhAva / te kuguru janama jala upala- nAva // 'je rAgadveSa malakari malIna / vanitA gadAdiH juta cihna cIna // te haiM kudeva tinakI ju seva / zaTha karata na tina bhavabhramana cheva // rAgAdi bhAva hiMsA sameta / derpita trasyAvara mazna kheta // 11 // Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 jainavAlavodhaka je kiyA tinheM jAnahu dharma / tina sarathai jIva lahaiM asarpa || yAko gRhItamivAtajAna / ava suna gRhIta jo hai kujJAna // 12 // jo kuguru kudeva praura kudharmakA sevana hai so hamezA mithyAtva ko hI poSaNa karatA hai| jo loga aMtaraMgameM to rAga dveSa krodhaH mAna mAyA lobhAdi dhAraNa karate haiM aura vAhyameM dhana vastrAdi parigrahoM se anurAga karate haiM aise khoTe bheSa dhAraNa karake apane ko bar3e bhArI mahaMta ( pUjanIya ) mAnate haiM / ve saba saMsAra samudrameM DavAneke liye patthara kI nAva samAna kuguru haiN| aura jo rAgadveSa Adi malase malIna hai / sAthameM strI gahanA trizUla Adi zastra rakhate hai ve sava kudeva haiN| ina kudevoMkI sevA pUjA karanevAloMkA ye kudeva bhavabhramaNa naSTa nahi karate tathA rAgAdi bhAvamaya bhAva hiMsA aura sthAvaroMkI dravya hiMsA karanekI jo jo kriyA hai unheM kudharma jAnanA / isa kudharmakA zraddhAna karanese jIvako duHkha prApta hotA hai| ina tInoM kuguru kudeva kudharmakA zraddhAna karanA ho gRhIta mithyAtva vA gRhIta mithyAdarzana hai / ava gRhIta mithyAjJAnako kahate haiM so suno // 12 // * ekAMtavAda - dUSita samasta / viSayAdika poSaka aprazasta // - kapilAdiracita utako abhyAsa / so hai kubodha bahudena trAsa // jo ekAMta pakSale duSeta, viSaya kaSAyoMke poSanevAle kapila yadi mithyAdRSTiyoMke banAye khoTe zAstroMko paDhanA so bahuta duHkha denevAlA gRhIta mithyAjJAna hai // 13 // jo khyAtilAbha pUjAdi cAha / ghari karata vividha vidha deha dAha Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturya bhaag| 183 bhAnma anAtmake jJAna hIna je je karanI tana karana chIna / te saba mithyAcAritra tyAga! pApAtamake hita-paMtha laag|| jaga jAla bhramanako deya tyAgAMbhava daulata nita bhAtama supaag| jo apanI khyAti, lAbha, pUjA pratiSThAdikI cAhanA manameM dhAraNa karake nija parake jJAnarahita zarIrako paMcAgnise jalAnA athavA zarIrameM khAka ramAnA nakha keza vaDhAnA Adi nAnAprakArake kAya kleza karake zarIrako kSINa karanevAlI prAdikI kriyA hai ye sava gRhIta mithyAcAritra haiN| inako chor3akara aba apane hitakArI mArga meM lAgo aura jaga: jAlameM bhramaNa karanekA tyAga karake he dolatarAma ! apane prAramakalyANameM magna ho| 15 // iti dvitIya DhAla || 2 // 38. zrIneminAtha, kRSNa aura blbhdr| . isa bharatakSetrameM sUryavaMza caMdravaMza aura harivaMza ye tIna bar3e prasiddha vaMza ho gaye haiN| tresaTha zalAkA puruSa prAyaH inhIM vaMzoMmeM hote pAye haiN| harivaMzameM kramase bar3e 2 rAjA honeke pazcAt aMta meM eka yadu nAmake prasiddha rAjA hue jinase ki yaduvaMza claa| 'yadu rAjAke vaMzameM phira narapati nAmakA rAjA hunaa| narapatike sUra aura suvIra do putra hue| sUrake aMdhakavRSTi aura suvorake bhojakavRSTi huA ! aMdhakavRSTike samudravijaya, akSobha, stimi Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 jainavAlabodhaka tasAgara, himavAna, vijaya. anrala. dhAraNa, pUraNa, prabhicaMda aura vasudeva ye daza putra hue aura bhojakavRSTike ugrasena, mahAsena aura devasena huye / bhojakavRSTise phira bhojavaMza judA claa| andhakavRSTi rAjA apane bar3e putra samudravijayako rAjya dekara dIkSA grahaNa kara mokSako gye| samudravijayake zivAdevI paTarANI ke garbha se hamAre bAIsaveM tIrthaMkara bhagavAn zroneminAtha hue aura sabase choTe bhAI vasudevake devakIke garbha se navaveM nArAyaNa zrIkRSNa aura rohiNI devIse ghanadeva utpanna hue / neminAthase umara meM zrIkRSNa se choTe aura valadeva bar3e the / baladeva gauravarNa the zrIkRSNa aura neminAtha kRSNavarNa ati manohara the / 'zrIkRSNase pahile jarAsindhu pratinArAyaNa thA / usa samaya tInoM khaMDoMmeM jarAsiMdhukA hI rAjya thA / zrIkRSNa pazcAt jarAsiMdhuko mArakara tIna khaMDakA rAjya lekara nArAyaNa padako prApta hue| yudhiSTharAdi pAMca pAMDava zrIkRSNake paramamitra the / eka dina zrIkRSNakI aTThAraha hajAra striyoM meM se paTTarANI satyabhAmAne jalakrIr3Ake samaya kucha hAsyavacana kahe, usa parase neminAthajIne kRSNakI AyughazAlA meM jAkara nAgazayyA dajamalI, gAMDIva dhanuSya car3hAyA aura zaMkhadhvani kI / jisako sunakara nArAyaNane jAnA ki, yaha zaMkhadhvani Adi kArya neminAthane kiye hai, so apane mana meM pratizaya cintAtura huA aura balabhadra bhrAtA se kahA ki, aise baliSTha bhrAtA ke sAmane apanA rAjya karanA ThIka nahIM hai| ye jaba cAheMge taba hI apaneko rAjagaddIse uThA sake haiN| balabhadrane kahA ki bhAI ! hama sarIkhoM ko aise rAjyakI icchA Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185 ___caturtha bhAga rahatI hai kintu neminAthako aisI icchA kadApi nahIM hai| ve isa saMsArase hI udAsIna haiM / vairAgyakA koI kAraNa pAte hI ve dIkSA grahaNa karake mokSakA rAjya kreNge| tava zrIkRSNane apanI striyoMko kahA ki.-tuma nemikumArako jalakrIr3AmeM lejAkara inase vivAhakI svIkAratA kraayo| tara satyabhAmAdi kRSNako aThAraha hajAra rAniyoMne neminAthase vivAha karane kI svIkAratA karAI / tava soraTha deza jUnAgar3hake bhojakavaMzI rAjA ugrasenakI putrI rAjamatIse neminAthakA vivAha karanA nizcaya kiyaa| zrIkRSNane chalase jUnAgar3hameM yarAtake rAste para bher3a bakare Adi hajAroM pazu ekatra karake eka gheremeM aTakA diye| aura neminAthake rathake sArathIko samajhA diyA ki, jaba neminAtha pUche ki-ye pazu kisaliye ikaTThe kiye haiM, to tU "varAta aneka barAtI mAMsAhArI bhI pAye haiM unake liye ina sabako vadha kareMge esA kaha denaa| jaya pazuoMke nikaTa varAta AI aura varAtako dhUmase pazugaNa bhayabhIta hokara cillAye: to neminAthane sArathIse pUchA ki-ye pazu kisaliye ekatra kiye gaye haiM ? to sArathone kRSNakI uparyukta AjJAnusAra hI kaha diyA / usako sunate hI neminAthane kahA ki "aho ! isa mere vivAhake liye itanAmahApApa ? dhikkAra hai isa rAjyavibhava aura sAMsArika bhogoMko" ityAdi kahakara ve saMsAra deha bhogoMse virakta ho gaye / tvarita hI rathako thAMbhakara Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 jainavAlavAcakapazuoMko kaidase chuTAyA aura giranAra parvata para jAkara dIkSA dhAraNa kara vAlapanameM hI muni ho gye| idhara rAjamatI bhI anya varakI icchA chor3akara neminAthake zaraNameM pahuMcI aura prArthanA ko ki-zrApa dIkSA chor3akara caliye, mahaloMmeM hI sAdhana kIjiye / parantu ve ekake dona hue| lAcAra rAjamatI bhI dIkSA dhAraNa karake AryikA (tapasvinI / ho gaI aura tapasyAke prabhAvase strIliMgako chedakara solahaveM svarga meM jAkara uttama deva huii| udharaM zrIkRSNAdi apanA niSkaMTaka rAjya karane lge| neminAtha bhagavAn dhAtikarmoM ko kATakara kevalajJAna prApta karake apane upadezoMse asaMkhya jIvoMko saMsArake duHkhoMse chuTAkara anta meM siddha padako prApta hue| ___39. karmasiddhAMta (4) 112 / karmoMke AtmAke sAtha rahane kI .miyAdake paDaneko sthitibaMdha kahate haiN| 113 / zAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya, aMtarAya ina cAroM karmoMkI utkRSTasthiti tIsa tIsa koDAkor3I sAgara kI hai aura mohanIyakarmakI sattara koDA kor3I sAgara hai / nAmakarma tathA gotra karmakI vIsa 2 koDA kor3I sAgara hai aura AyukarmakI sthiti tetIsa sAgarahI hai| 114 / jaghanyasthiti vedanIya karmakI 12 muhUrta, nAma tathA Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| gotra karmakI ATa 2 muhUrta, aura zeSake samasta karmAkI aMta-. rmuhUrta 2 jaghanyasthiti hai| . . 115 / eka karoDako eka karoDase guNA karane para jo labdha ho usako eka koDA kor3I kahate haiN| . 16 / daza koDA koDI praddhApalyoM kA eka sAgara hotA hai| 117 / do hajAra koza gahare aura do hajAra koza caur3e gola gaDhemeM kaicIse jisakA dUsarA khaMDa na ho sake aise meDheke yAloM. ko bhrnaa| jitane vAla usameM samA unameM se eka vAlako sau sau varSabAda nikaalnaa| jitane varSoMmeM ve sava vAla nikala jAveM utane varSoMke samayako vyavahArapalpa kahate haiN| vyavahArapalyase asaMkhyAta guNA uddhAra palya hotA hai| uddhArapalyase asaMkhyAta guNA addhApalya hotA hai| . . 198 // aDatAlIsa minaTakA 1 muhUrta hotA hai| prAvalIse Upara aura muhUrtase nIceke kAlako aMtarmuhUrta kahate haiN| 116 / eka zvAsocchvAsameM asaMkhyAta pAvanI hotI hai| nIroga puruSakI nADIke eka vAra calaneko zvAsocchvAsa kAla kahate haiN| aise tIna hajAra sAtasau tehattara zvAsakA eka muhUrta hotA hai| 120 / karmoMmeM phala denekI zaktikI hInAdhikatAko anubhAgavaMdha kahate haiN| - 121 / baMdhanevAle karmokI saMkhyAke niNayako pradezabaMdha kahate haiN| Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 janavAlavodhaka122 / sthitiko pUrI karake karmake phala deneko udaya - 123 / sthiti vinA pUrI kiye hI karmake phala deneko udIrNA kahate haiN| . . : 124 / dravya kSetra kAla bhAvake nimittase karmakI zaktikA 'anubhUta (pragaTa na) honA so upazama hai |upshm do prakArakA hai| eka aMtaHkaraNarUpa upazaMma, dUsarA sadavAyArUpa upazama / * * 115 / AgAmI kAlameM udaya zrAne yogya karmaparamANuoM. ko prAge pIche udaya pAneyogya karaneko aMta:karaNarUpa upazama kahate haiN| 126 / vartamAna samayako chor3akara, AgAmIkAlameM udaya zrAnevAle karmoMke sattAmeM rahaneko sadavasthArUpa upazama kahate haiN| 127 / karmakI atyaMtika nivRttiko kSaya kahate hai| 128 / vartamAna niSekameM sarvaghAti sparddhakoMkA udayAbhAvI taya tathA dezaghAtI sparddhakoMkA udaya aura AgAmI kAlameM udaya AnevAle niSekoMkA sadavasthArUpa upazama aisI karmakI avasthA 'ko kSayopazama kahate haiN| 129 / eka samayameM karmake jitane paramANu udayameM AveM una sabake samUhako niSeka kahate haiN| 130 / vargaNAoMke samUhako sparddhaka kahate haiN| vargoMka samUha ko vargaNA kahate hai-samAna avibhAga praticchedoMke dhArakapratyeka 'karmaparamANuko varga kahate haiN| . . 131 / zaktike avibhAgI aMzako avibhAga praticcheda Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga ! 186 kahate haiN| yahAM zakti zabdase karmoMko phala denekI zakti sama jhAnA / 132 | binA phala diye AtmAse karmake saMbaMdha chUTane kI udyAbhAvI kSaya kahate haiM 4 133 | karmokI sthiti bar3ha jAneko utkarpaNa kahate haiM aura ghaTa jAneko apakarSaNa kahate haiM / 134 | kisI karmake sajAtIya eka bhedase dUsare bhedarUpa ho. jAneko saMkramaNa kahate haiN| .. 135 / eka samaya meM jitane karmaparamANu aura nAkarmaparamANu. baMdha, una sabako samayapravaddha kahate haiM / 2 -*-* . 40. zrI pArzvanAtha bhagavAna / ~~*~~*~~~ bharatakSetra AryakhaMDameM podanapuranAmakA ekanagara thA / usameM araviMda nAmakA rAjA thaa| usake vizvabhUti nAmakA brAhmaNa maMtrI thaa| usamaMtrIkI strI. anuMdharAnAmakI ghaDI suMdara va zIla tI thii| usake do putra huye / var3ekA nAma kamaTha choTekA nAma, marubhUti / kamaTha kapaTI, marubhUti sarala prakRti thA / kamaThakI strIkA nAma baruNA aura marubhUtikI strIkA nAma vasuMdharA thA / eka dina vizvabhUti maMtrI ko apane zirameM sapheda keza dekhane se vairAgya utpanna ho gayA | taba marubhUtiko maMtrI pada dekara munidIkSA . lelI! marubhUti baDI nItike sAtha kAma karatA isaliye rAjAkA : Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 jainavAlavodhakausa para bar3A bhArI prema thaa| eka samaya rAjA araviMda mitra sahita apanI senA nekara vajravIrya rAjApara caDhAI karake lar3AI karane gyaa| unake poche kamaTha hI rAjyakA kAma karane lagA so apane ko hI rAjA mAnakara jIcAhA so pAcaraNa karane lgaa| eka dina apane choTe bhAI marubhUtikI strIko vastrAbhUSaNa dhAraNa kiye huye dekhA to usapara Asakta ho gyaa| tatpazcAt bagIce meM jAkara latAgRhameM par3A huA kAma vikArase tar3aphane lagA usa samaya usake mitra kalahaMsane isa ' duHkhakA kAraNa pUchA to kamaThane lajA chor3akara manako sava hAlata kaha sunAI / sunakara kalahaMsane usako bahuta kucha upadeza diyA ki 'parastrI aura jisameM bhI phira choTe bhAI kI vaha veTI samAna hai usake sAtha aisA kAma karanemeM bar3A bhArI pApa hai| niMdA hai, ityAdi bahuta kucha samajhAyA paraMtu kamaThako kabhI upadeza vAkya 'na rucaa| usane kahA ki yadi mujhe vasuMdharA nahiM mileMgI to maiM avazya mara jaauuNgaa| jaba isa prakAra kamaThakA haTha dekhA to kalahaMsane jAkara vasuMdharA se kahA ki terA jeTha bahuta duHkhI hokara vAgameM par3A hai so TU unakI khavara le| paha sunate hI 'vaha ghabar3Akara vAgameM gaI aura kamaThane kapaTa vacana kahakara 'bhItara bulA liyA aura usake sAtha kAma vikArakI bAteM karake usakA jabaradastI zIla bhaMga kiyaa| idhara rAjA araviMda zatruko jItakara nagarameM pAyA aura ghara zA . kamaThake ye sava durAcaraNa logoMne kahe to rAjAne marubhUtiko bulAkara pUchA ki isa duSTako kyA daMDa denA cAhiye / marubhUti ! Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthabhAga 161 sarala manakA kSamAzIla brAhmaNa thA / usane kahA mahArAja eka AdamI ke dvArA koI aparAdha ho jAya to ekavAra mApha karadenA cAhiye rAjAne kahA, jo aparAdha daMDa karane yogya hI ho, usa para dayA karanA rAjAko zobhA nahiM detA / tu manameM kucha kheda na -kara, gharako, jA, aisA kaha kara rAjAne use ghara bheja diyA aura kamaTha ko culAkara usakA muMha kAlAkarake gadhepara car3hAkara usako zahara bhara meM phigayA tatpazcAt use dezale nikAla diyA / kamaTha bahuta dukhI huvA vahAMse nikAlakara bhUtAcala parvatapara tApasiyoMke zrAzramameM pahuMcA vahAM saba tapasvI ajJAna tapa karate the / unameM se ekako vaDA tapasvI samajha usake pAsa gayA usane - use dIkSita karake use bhI tApasI banA liyA / kamaThake citta maiM vairAgya tau bilakula thA hI nahIM / vaha bhI bAharale kAyakleza karane lgaa| usane eka baDI bhArI zikSA donoM hAthameM uThA lo aura khar3A 2 kAyakleza karane lagA / idhara marubhUti maMtrI kamaThakA patA lagAtA rahA jaba use mAlUma huA ki vaha bhUtAcala parvatapara tapasyA karatA hai taba usane ekAdi rAjAse prArthanA kara kahA ki mahAraja ! merA bhAI bhUtAcala parvata para tapasyA karatA hai| so usase mila bhAUM / rAjAne kahA ki vaha vaDA duSTa hai usase milanemeM sivAya hAnike kucha " bhI lAbha nahi hogA so vahAM haragija nahiM jaanaa| paraMtu vaha sarala svabhAvI thA bhrAtRvAtsalya ke kAraNa usase rahA nahiMgayA isaliye vaha ekadina bhUtAcala parvatapara kamauke pAsa pahuMca gyaa| aura bolA ki "bhadhyA merA aparAdha kSamA kara | maiMne rAjAse Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 "jainavAla bAMdhaka bahuta kucha prArthanA kI thii| paraMtu rAjAne merI bAtamAnI. nahIM . aura tujhe rAjAne dukha diyaa| jo kucha honahAra thA so ho gayA zrava tere vinA merele rahA nahIM jAtA so tU ghara cala" aisA kahakara usane bhAIke caraNoMmeM mastaka namA kara praNAma kiyA / paraMtu usa duSTako isa kriyAse ulaTA krodha utpanna huA / usa krodhake pravezameM Akara vaha zilA jo hAthameM thI use apane bhAIpara jora paTaka dI / vasa usIkSaNa vaha mara gayA / kamaThakA aisI nirdaya kRtya pAsavAle tapasviyoMne dekhA to unhoMne usako nikAla diyaa| vahAMse nikAlakara vaha bhIloMmeM jAkara mila gayA: aura vahAM caurI lUTa DaketI Adi nIca kAma karane lagA / . idhara rAjA araviMdane marubhUti kyoM nahIM AyA ? aisA eka avadhijJAnIse pUchA to unhoMne marubhUtikI mRtyukA asalI kAraNa kaha sunAyA jisase rAjAko vaDA duHkha huA aura kahane lagA ki maiMne usase bahuta kucha kahA thA ki tU usa duSTake pAsa mata jA paraMtu usane merA kahanA nahi mAnA jisase ki usakA aisA kumaraNa huA kyA kiyA jAya honahAra, kabhI : miTatI nahI / 1 * idhara marubhUti marakara sallakI nAmake vanameM vajraghoSa nAmakA : hAthI utpanna huA aura kamaThakI strI jo podanapura meM thI vaha marakara isI banameM hathinI huI so isa hAthI ke sAtha saMbaMdha ho. gayA vaha usa ithinI se ramaNa karatA huA nAnA prakArakI ceSTA aura logoM ko kaSTa detA huA usI dhanameM phiratA rhaa| . idhara rAjA araviMda eka dina apane mahalapara baiThA huA thA. Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| 23 usane ekamaMdirake AkArakA bAdala dekhA usa vAdalake bane huye maMdirake bar3e UMce 2 zikhara the / so rAjAne usakI mudaratA dekha kara usI AkArakA eka jinamaMdira banAne kI icchA kI aura vaha usakA nakazA khIcane ke liye kAgaja kalama lekara taiyAra huA ! ki itane meM hI usa bAdalakA apUrva prAkAra vighaTa gayA, use dekhakara rAjAke manameM yaha bAta jama gaI ki yaha samasta jagata isI prakAra kSayAmarameM nAza hone vAlA hai| zarIra, dhana, daulata rAjasampatti isI prakAra eka dina naSTa ho jaaygii| yaha jIva mohake vazIbhUta ho nAzavAna vastuoM ko zAzvata mAnatA hai so bar3I bhUla hai isaprakAra vicAra karanese rAjAko vairAga ho AyA * usI vakta apane putrako rAjyatilaka dekara guruke pAsa jAkara digaMbarI dIkSA lekara yathAyogya cAritra pAlane lgaa| . eka samaya saMghake sAtha araviMda muni bhI sammeda zikharajI. kI.yAtrAkeliye IyaryApatha sodhana kara jAte the / so saba saMgha usI sallakI vanameM zrAkara ThaharA / munine saMdhyA samayameM pratimA yoga dhAraNa kiyA thA, usI vanameM vaha marubhUmikA jIva bajraghoSa nAmakA hAthI thA so bar3e krodhake sAtha usa saMghameM ghusa nAnA .prakArake upadrava karane lgaa| hAthIke sAmane jo par3A usakA kAma tamAma ho gyaa| usane kitane hI ghor3e baila jAnase mAra ddaale| isa prakAra sabako mAratA huA. araviMda muniko bhI * mAraneRliye pAsa pAyA paraMtu muni meka samAna acata dhyAnasya . .khar3e rahe / unakI chAtIpara zrIvAsa lakSaNa thA / ma hAthI ne dekhA to dekhate hI use jAtissaraNa ho pAyA aura usakA Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 jainavAlavAMdhakakrodha ekadama zAMta ho gyaa| tathA munike caraNoM meM mastaka rakha kara nizcala ho gyaa| taba munimahArAjane mIThe zabdoM meM kahA kiare ! tUne yaha kyA hiMsAkarma AraMbha kiyA ! hiMsA karanA var3A bhArI pApa hai, hiMsAse durgatiyoMmeM duHkha bhogane par3ate haiN| tUne itane prANiyoMkI hiMsA kI, tujhe pApakA bhaya kucha bhI na rahA ! dekha! pApoMke yogase hI tU brAhmaNakA jIva hokara isa hAthokI paryAya, paayaa|tuu marubhUti maMtrI aura maiM araviMda rAjA. yaha tujhe pahacAna nahIM pddii| tujhe dharmarahita pArtadhyAnake kAraNa hI yaha nikRSTa pazuyonikI prApti huI hai| ava isa kAryako chor3a kara manameM dharmabhAvanA rakha, samyagdarzana dhAraNa kara, janmabhara nirmala 'paMcANuvrata dhAraNa karake rh| yaha sunakara hAthIkA mana bahuta dayA komala ho gayA / apane kiye huye pApoMkI niMdA karane lagA aura gurake caraNoMpara mastaka rakha vaiTha gyaa| taba munine satyArtha dharmakA upadeza diyaa| samyaktvakA svarUpa kahakara paMca udaMvara tIna makArakA (madya, mAMsa, madhukA) tyAga karaneko 'khaa| tatpazcAt zrAvakake vAraha vratoMkA svarUpa use kahA so guruke mukhase sunakara vaha hAthI apane aMtaHkaraNameM dhAraNa karake vAraMvAra bhUmipara mastaka rakhakara munike caraNoM meM namaskAra karane lgaa| * tatpazcAt muni mahArAja vahAMse jAne lage to hAthI munimahArAMjake sAtha bahuta dUrataka pahuMcAneko gayA aura zeSa kAla namaskAra karake vApisa loTA / usI samayase apane vratoMko pAlana karatA huA usI vanameM rahA / pahilekesA sava upadrava. karanA Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| mor3a diyaa| jIjapanase rahane lgaa|ghsniiyoN ko mAranekA tyAga kara diyA. cittameM tamA dhAraNa karake zatru mitrako samAna samajhane lagA / aSTamI caturdazIko propadhApayAsa karane lgaa| sodhana sUke pare mora ghAsa khAkara rahane lagA / dUsaroMke cale duye mAgameM dI jAne lgaa| dusare tAdhiyoM kA gadalA kiyA mugA prAmuka pAnI pIne tgaa| zarIra para pAnI kIcar3a dhRla DAlanA pagerada samasta anucina kriyAyeM chor3a do| rAste calate prama jIyoM ko denakara una bacAkara calane lgaa| kisIbhI hathinIkI narapha najara sTAkara degpanakA sarvathA tyAga kara diyaa| isa. mAra ulama prAparya pAlana karatA hugrA gAnAprakArake zArIrika kara sahane lgaa| apane zarIraphe hilAnele kisI jIpako koI prakAra kI posA na dI jAyarama abhinAyase apane zarIrakI prayukta ijanajana miyA bhI baMda kara dii| isaprakAra rada pratimAoMke pAlana karane meM usa bAyomAsarIra bahuta hI togya ho gayA / usakA niraMtara parameSThIko citayana karate huye bahutasA phAla pIna gayA tara eka dina yahI jorakI pyAsa laganese yaha yegavatI nAmakI nadI para pAnI pInake liye gayA / usa nadI kinArepara kamaThakA jIya kaTa nAmakA sarpa hokara baiThA thA, so usane pUrvabhayo dherake kAraNa usa dAyoko kATa paayaa| hAthIne apanA maraNa samajha sanyAsa dhAraNakara liyaa| usake prabhAvase marakara yA pAragaye svargake svayaMprabha vimAnameM zazipramanAmakA va humA pahA apadhimAna yogase mAlUma humA phi maiMne hAthoke janmameM yata dhAraNa kiye the usI pramAvase yahAM svargameM Akara utpanna Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlavodhakahuA huuN| isa kAraNa sabase pahile apane vimAnake caityAlayameM darzana pUjana karake mahAmeru naMdIzvara dvIpa zrAdike samasta akaH trima caityAlayoMke nitya darzana karaneko jAne lgaa| isa vArahave svargameM solaha sAgarakI zrAyuparyaMta sukha bhoga kara jaMbUdvIpastha pUrva videhake puSkalAvatI dezameM lokottama nAmaka zaharake rAjA vidyudgatiko rAnI vidyunmAlAke garbharme suMdara saumya svabhAvakA putra huaa| usakA nAma agnivega rakkhA gyaa| isa agnivegakI dharmameM bar3I bhArI bhaki huii| yuvAvasthAmaM rAjyasaMpatti upabhoga karate huye eka muni mahArAjake darzana huye| una munike upadeza sunanese bhI javAnI meM use vairAgya utpanna ho gayA / aura guruke pAsa mahA vrata grahaNa kiye| durddhara tapazcaraNa karake usane rAgAdika vikAra kSINa kara diye / eka vihArI hokara chAdazAMgavANImeM pravINa ho gyaa| ___eka dina himagiri parvatakI guphAmeM dhyAna- dharake baiThA thaa| 'so idhara karkaTa jAtikA sarpa marakara pAMcavI narakabhUmimeM solaha sAgara paryaMta nAnAprakArake chedana bhedanAdi duHkha bhogakara isI parvata para ajagara utpanna huA thA so vaha pUrva janmako zatrutA kAyama rahanese dhyAnastha munimaharAjako nigala gyaa| munine zAMtabhAva rakhakara sanyAsa maraNa karake solahaveM acyuta svargameM janma paayaa| __ acyutasvargameM 22 sAgarakI Ayu bhogakara vahAMse maraNa karake jaMbUdvIpastha pazcima videha kSetrameM padmanAmake dezameM azvanAmaka nagarake rAjA vajUvIryakI paTarAnI vijayAke garbha pAyA Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturya bhaag| 197 isake garbha meM prAte hI vijayAne eka rAtrimeM pAMca svapna dekheN| usake bAda ganIne prAtaHkAlahI rAjAke pAsa jAkara svapna khe| gajAne munakara kakSA ki tere udarameM acyuna svargakA deva puna SAR togA / mo yA vajanAbhi gAmA putra utpanna huaa| yaha nImaTa lAgomAtA thaa|raajaane puSakA janmotsava paDe ThATa bATa ke sAzamiyA / panA honepara putra vajanAbhine samasta vidyArya panI 1 vAyasthA prAramone para gitAne aneka rAjakanyAoMme vivAha kiyaa| phira pinAke rAsyakA bhAra bhI saMbhAlane lgaa| eka dina yAda yAyudhazAlA gayA nau yadA para use caranakI prAni / use grAma ra umane bhae maMdakA digvijaya karake cakrapatI pada prApta kiyA / usako caudaha ratnoMkI prAni huii| ma prakAra sa mayakA musA bhogatA thA nathApi usakA citta ghogati dharmabhyAnameM hI rahatA thaa| bAda caityAlayoM meM jA jinA . guru pUjA, mAmAyika, aura parva tithiko propo. payAma karanA huA ninya cAra prakArakA dAna karatA thA / zInayana bhI mAyadhAnIse pAlana karanA thaa| eka dina karma bhayogama nemakara nAmaka munimahArAja ke darzana huye, usane munimahAgajama pAsa jAkara tIna pradakSiNA dekara ghare vinaya ke sAtha baiThAra dharmopadeza sunA / yaha upadeza usake ninameM padama Thama gayA jisame cAyanIkI samasta vibhUti dAvAra umame digaMbara dAtA grahagA kI / bAda yAraha prakArakA tapazcaraNa karatA mA aMgapUlAMdi samasta zAstroM meM pAragAmI Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 jainavAlavodhaka' idhara kamaThakA jIva ajagara huA thA so marakara chaThe naraka meM gayA thA |vhaaN ghAIsa sAgarakI prAyuparyaMta duHkha bhogakara marA so isI vanameM vihitakuraMga nAmakA bhIla huA / vaha hAthameM tIra kamAna lekara jAnavaroMko mArakara mAMsa khAtA phiratA rahatA thaa| phiratA 2 ina vajUnAbhi munike pAsa paayaa| unheM dekhate hI pUrva janmake vairake kAraNa ise krodha utpanna ho pAyA so muniko bANa mArA / munine dharmadhyAnameM rahakara prANa chor3e so madhyama praiveyakameM jAkara ahamiMdra huye / vaha bhIla munikI hatyA karake phira kucha dina vAda raudradhyAnase marakara sAtaveM narakameM jAkara duHsaha dukha sahane lgaa| pradhara jaMbUdvIpake bharatakhaMDameM ajodhyAnagarIkA vajravAha rAjA rAjya karatA thaa| vaha ikSvAku vaMzI jainadhamAvalaMbI thaa| usakI rAnI prabhAkarIke garbha meM usa ahamiMdra devane cayakara janma liyA jisakA nAma AnaMdakumAra huA / vaha bar3A hI suMdara thA / yuvAvasthA prApta hone para aneka rAjakanyAoM ke sAtha vivAha huvA / prAgeko vaha bar3A parAkramI hokara mahAmaMDalika rAjA duvA / ___ eka dina rAjA AnaMda siMhAsana para baiThA thA so svAmihita nAmaka maMtrIne usase prArthanA kI ki-mahArAja! yaha vasaMta Rtu aura naMdIzvara parva hai ina dinoMmeM saba koI naMdIzvara vrata dhAraNa karake jinamaMdiroM meM pUjana vidhAnAdi ghar3A mahotsava karate haiM / jina pUjana karanese bar3A bhArI puNya hotA hai ataeva' zrApa bhI kIjiye / maMtrIkA aisA upadeza sunakara rAjAne nagarameM baDAbhArIutsava kiyaa| svayaM snAna karake jinamaMdira meM jAkara Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| 166 pAna prabhArI manoja sAmagrI lekara bhakti bhAvase jinaMdrabhagavAna ko pUjA ko| prajA phagne hare rAjAke manameM maMdeza dupA ki yA pratimA canana , pUjA karane vAloMko kyA phanna de sakatI na prakArakA vicAra honepara umma maMdigmeM darzanArya prAye huye vipunamAni nAmake muni mahArAjame yaha prazna ziyA to muni mAgaune kA ki- gajan ! pratimAphI bhakti bhavya jIvoMko nisamAra pugaya na denI hai so meM phAhatA -tU muna / nimA apane bhAyoM ko zubha azuma karaneke liye ekA nimitta kAraga, mina prakAra mapheda sphaTikamaNike poLe lAla puSpa gaNanene phiTima lAla dipanA progyAlA puSpa ramanese kAlA dipane gamA unI prakAra yA pratimA jIvoMkI Tima jaisI padanI hI bhAra badala jAne haiN| maMdigjImeM bhagavAnakI gautamaga mUni dekhane meM hama jIyo pariNAma dhairAgyasya tonAte morayatA nRtya yA nipra deranemeTama sIvare, parigAma gagamA jAne / kAraNa do prakAre hote haiN| eka aMtaraMga kAraNa, damaga kAraga / mo taraMga pariNAmoMkA yAraNa yA kAraNa honA hai| aMtaraMga pariNAmoMke anumAra hI pharmabaMdha hone haiN| aisI gyamyA jina pariNAmoMne adhika pugaya paMdha mAnA una pariNAmaka hone ke liye nimitta kAraNa jinanimA hai| kyoMki bhagavAnalI cInagaga mudrA dekhanese sarvatra prabhuke gugoM yA smaraNAhI prAnA hai aura ge hI bhAva mahAna pugayabaMdhako kAraNa, premA smjho| gagaparadina nirmala darpaNako samAna bhagavAna hai| mukha nI nahi dene aura dukha bhI nahiM dete| isa Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariNAma utpanna hote hai tathApi dekhana 200 jainathAlayodhakaprakAra apane aMtaHkaraNameM samajha kara isI guNakA citavana karanA cAhiye dhyAna karanA cAhiye aura isI guNakA jApya pUjana stuti karanA cAhiye kyoMki apane pariNAmoMkA hI phala apaneko milatA hai aura pariNAma hI mokSa sukha denevAle haiN| jaise bhagavAnake guNa sthira rUpa rAgAdi vikArarahita aura Ayudha bhUSaNAdi rahita kahe gaye haiM ve hI guNa jinapratimAke dekhanese apane manameM utpanna ho jAte haiM / yadyapi yaha pratimA zilpakArakI banAI huI aura acetana hai tathApi dekhanese apane aMta:karaNameM zubhabhAva utpanna hote haiM / isI kAraNa hI yaha pratimA apane pariNAma zubharUpa karaneke liye nimitta kAraNa hai| yahAM eka dRSTAMta kahatA hUM jisase terA saMdeha sarvathA dUra ho jaaygaa| ___ eka nagarameM eka bahuta suMdara vezyA thI / vaha mara gaI usako jalAneke liye jaba usakA zarIra citApara rakkhA gayA to vahAM para eka vyabhicArI manuSya thA vaha usa lAsako dekhakara apane manameM talamalAne lagA ki yaha jIvita avasthAmeM mujhe dekhaneko milatI to maiM isake sAtha viSayasukha bhogakara apane cittako tRpta karatA / vahIM para eka kuttA khar3A2 apane manameM pazcAttApa karane lagA ki ye loga ise vyartha hI jalAye dete haiM yadi ye mujhe de dete to maiM ise khAkara apanI kaI dina taka kSudhA zAMta karatA / aura vahIM para eka sAdhu muni baiThe the unhoMne ise eka bAra dekhakara manameM kahA ki-hAya hAya ! aisA niroga zarIra pAkara isa ne tapazcaraNa nahiM kiyA / isa prakAra usa acetana zarIrako dekha . kara bhinna 2 jIvoMke bhinna 2 pariNAma kaise huye so vicAra kr| Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / 201. ina tInoM hI jIvoMne apane 2 pariNAmoMke anusAra phala paayaa| vaha vyabhicArI tau marakara naraka gayA, kutteko sudhAroga laga gayA kitanA hI khAvai to usakI bhUkha na jaave| aura muni mahArAja. - marakara svarga gye| isI prakAra yaha pracetana jinapratimA bhI kArya - kAraNa saMbaMdhase apane pariNAmoMko zubha kara deneke kAraNa puNyapradAna karatI hai aura purAyase svargake sukha va paraMparA mokSakA kAraNa bana jAtI hai / isa prakAra vidvAn loga samajhate haiM so. - isameM kucha bhI asatya vA zaMkA nahIM hai| isa prakAra munimahArAja ke mukha se pratimA pUjAkA savistara vyAkhyAna sunakara mUrtipUjA -ke viSayameM niHsaMdeha ho gayA / isI prasaMga meM munirAjane tIna lokasaMbaMdhI kRtrima caityAlayoM * kA varNana bhI kiyA thA unameMse sUryake vimAna ke prakRtrima jina-maMdira kA varNana kucha vizeSatAse kiyA thA use sunakara rAjAko - manameM bar3A bhArI harSa huaa| usa dinase rAjA dhyAnaMda kumAra -savere saMdhyAko mahalako chata para caDha kara sUrya vimAnameM sthita jinamaMdira va jinapratimAoMko argha dene lagA aura jinapratimA - kA dhyAna karane lagA / sUrya vimAna banavA kara usameM eka jina. maMdira banavAyA aura nityaprati usa maMdirameM pUjana karatA rahA / isaprakAra nitya niyamakaranese nagarake loga bhI 'yathA rAjA tathA 'prajA' kI nIti se pratidina sUryako namaskAra karane lage aura ardha dene lage usI dina se isa bharata kSetrameM sUryako upAsanA pracalita ho gaI aura aba usakA svarUpa aura abhiprAya bho anyamatI vidvAnoM ne badala diyA / Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 janavAlabodhakaeka dina rAjA AnaMda kumAra sabhAmeM baiThA thA so darpaNameM mukha dekhanese usake zira para eka sapheda vAla haSTigocara huaa| use dekhate hI usake manameM vairAgya utpanna ho gayA aura apane putrako rAjya dekara sAgaradatta munike pAsa didAvarI dIkSA grahaNa kii| mahAvrata dhAraNa karake cAraha prakArake tapa karane lgaa| usI muni avasthAmeM AnaMda kumAra munine solaha kAraNa bhAvanAoMkA citavana prAraMbha kiyA jisase tIrthakara prakRtikA baMdha huaa| tapazcaraNake prabhAvase use nAnAprakArako mRddhiyeM prApta huii| jisa dhanameM inhoMne yoga dhAraNA kiyA thA usa banake samasta dukha nae ho gye| sUkhe huye sarovara pAnI bhara gaye, samasta RtuoM ke phala phUla vRkSoM para dIkhane lge| siMha vageraha jAtivairI jIva apanA baira chor3akara hiraNa vageraha saba jIvoMse pAra karane lge| sAMpa mayUra, mUse vilAI vagairaha ApasameM prInise khelane lge| muni bhI savase maitrIbhAva dhAraNa karake AtmadhyAnameM lIna ho gye| eka dina munimahArAja dhyAnameM baiThe the| vaha pApI kamaThakA jIca narkameM nAnAprakArake dukha bhogakara marA lo isI vanameM Akara siMha huvA thA to usane aAnaMdakumAra muniko dekhA . aura pUrvajanmakA vaira yAda Anese krodhita ho munike kaMTha jA dvaaye| apane tIkSNa nakhoMse munikA sarva zarIra vidAraNa karake paMjoMse Tukar3e 2 kara DAle aura unheM khADAlA / munine ye saba kaSTa sAmya bhAvoMse saha liye, manameM raMca mAtra bhI krodha nahi zrAne diyA, uttama kSamA bhAva dhAraNa kara liyA.pesI avasthAmeM Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / 203. muni prANa tyAga karake terahaveM svargameM indra huye| vahAM para vaha nAnAprakAra ke sukha bhogane lagA / paraMtu aMtaHkaraNameM una saba bhogoM ko mokSasukhake sAmane tuccha mAnatA thaa| vahAM se meru parake tathA naMdIzvaradvIpa ke akRtrima caityAlayoMke darzana pUjanake liye nityaprati jAyA karatA thA / svargastha sabhAke samyagdarzanarahita devoM ko upadeza dekara unheM samyaktva grahaNA karAtA thA / isa prakAra vIsa sAgara paryaMta Ayu usane sukhase vitAdI / jaMbUdvIpake bharatakSetrake kAzI dezameM banArasa nAmakA nagara hai / vahAM para vizvasena nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| vaha kAzyapa gotra aura IzyAkuzI thaa| usake mati zruta aura avadhi tIna jJAna the| usakI paTTarAnI cAmAdevI bar3I suMdara pativratA zrI / ye donoM tIrthakarake mAtA pitA honevAle the isa kAraNa inake malasUtra nahi hotA thA / eka dina saudharmendra kuverako bulAkara AzA dI ki terahave AnaMta svargake iMdrakI va dahamahIne prAyu zeSa rahI hai| vaha vahAM se cayakara bharata kSetra meM teIsaveM tIrthakara hoMge / isaliye banArasa nagara meM vizvasena rAjAke ghara para paMcAzcaryavRSTi karanA cAhiye / indrakI aisI prAzA hote hI kuberane tIrthakara ke pitA vizvasena rAjAke gharapara nAnAprakArake ratnoMkI vRSTikI / prati-dina sAr3he tIna karor3a ratnoMkI vRSTi hotI thii| isake sivA kalpavRttoM ke puSpoMkI vRSTi, gadhodakakI vRSTi hotI thI aura durdubhi bajate theaura AkAza se deva jaya jaya zabda karate the / isa prakAra chahamahIne taka paMcAzcarya hote rahe jinako dekhakara aneka prajaina jainadharmAvalaMbI ho gaye the / Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -204 jainavAlavodhaka eka dina vAmAdevI caturtha snAna karake rAtrimeM soI thI so rAtrike zeSameM usane 16 svapna dekhe / prAtaH kAla hI snAnAdi 'nitya kriyA karake sakhiyoM sahita rAjasabhAmeM gaI / rAjAne yAdara sanmAna karake arddhAsana diyo / rAnIne apane solaha svapne kahakara phala sunane kI prArthanAkI / rAjAne svapnoMkA phala * kahA ki- tere garbha meM tIrthakara Aye haiM aura pratyeka svapnake anu- sAra usameM saba guNa hoNge| yaha phala sunane se rAnIko vaDA bhArI * prAnaMda huaa| tadanaMtara saudharma iMdrane jAna liyA ki tIrthakara garbhameM zrAye haiM isa liye zrI ho Adi deviyoMko hukma diyA ki tuma saba vizvasena rAjAke ghara jAkara vAmAdevI ke garbhakA saMzodhana karo aura devIkI tanamanase sevA karo kyoMki usake garbha se teIsaveM tIrthaMkara janma leNge| yaha sunakara deviyoMko bar3A AnaMda huvA ve - indrakI AjJAnusAra tatkAla hI banArasameM jAkara mAtAkI nAnA 'prakAra se sevA karane lgiiN| vaizAkha vadi 2 vizAkhA nakSatra kI rAtri maiM vAmAdevIke garbha rahA thA usa samaya cAroM hI prakArake devoMke Asana kaMpAyamAna huye / ve sava hI deva vimAnoM meM baiTha 2 kara garbha 'kalyANakA utsava karaneke liye banArasa nagaroMmeM Aye | aura tIrthakarake mAtA pitAko siMhAsana para baiThAkara suvarNa kalazoMse . unakA abhiSeka kiyA aura garbhastha tIrthaMkarako namaskAra kara .ke gIta nRtya vAditra vajAkara mAtA pitAkI bheTa karI / aura, rucika dvIpa nivAsino deviyeM vyAkara mAtAkI nityaprati sevA karane lgii| mAtA se nAnA prakArake kaThina 2 prazna karatI thI / 1 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthabhAga 205 . unake samasta praznoMkA uttara mAtA detI thii| jisake gabhameM tIna kAnakA dhAraka tIrthaMkara hai usako kaThina 2 praznoMkA uttara dedenA . koI prAzcarya kI bAta nhiiN| mAtAko garbhako kucha bhI bhAra vA kaSTa nahIM thA / udarakI trivalIkA bhI bhaMga nahiM huA / anya striyoM kI samAna mAtAko kisI bhI prakArakA vikAra nahiM huaa| pUrvameM chaha mahInoM kI taraha navamahIne taka paMcAzcaryavRSTi nitya dAMtI. rahI / navamAsa pUrNa honepara pauSa kRSNa ekAdazIke dina pArzvanAtha'bhagavAn kA janma huA / usa vakta indrane janmakalyANakA utsava kiyA / mAtA pitAkI sAkSI se tIrthaMkarakA nAma pArzvanAtha rakhA gayA aura unakI sevA ke liye yogya devoMko rakhakara saba apane 2 sthAna cale gaye / 1 bhagavAn dojake caMdramAko samAna dinoM dina bar3hane lge|. AThavarSakI umara meM zrAvakake vAraha vrata dhAraNa kiye| prabhukesAtha khelane ke liye unahIMkI umara ke barAvara hokara deva khelaterahate the / ve saba kabhI hAthIpara kabhI ghor3epara baiThakara vAgameM 'jAte the, kabhI jalakrIr3A karate the / bhagavAn yuvAvasthA meM Aye taba unakA zarIra nava hAtha UMcA ho gayA / yahI unake zarIra kI pUrNa UMcAI thI / zarIrakA raMga nIlavarNa thaa| solaha varSakI 'umara ho gaI taba eka dina bhagavAn siMhAsana para baiTheM the / usa 1 haraeka tIrthakarake janmasamaya jaisA janmotsava hotA hai vaisA hI utsava isa samaya kiyA gayA isalie yahAM kucha likhA nahi gayA / Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 jainavAlavodhakasamaya pitAne Akara kahA ki Apa eka rAjakanyAke sAtha vivAha kareM jisase apane vaMzakI rakSA ho jisaprakAra nAbhirAja kI icchA AdinAtha bhagavAnane pUrNa kI thI vaisI tuma hamArI icchA pUrNa kro| yaha pitAke vacana sunakara bhagavAnane kahA ki 'zrAdinAtha bhagavAnakI samAna merI umara kahAM hai ? merI umara kula 107 varSakI hai usameM se lolaha varSa to bAlakapanake khela kUda meM hI cale gaye aura tIsa varSa, dIkSA lenI hai tava thoDese dina ke liye thor3ese sukhake liye yaha upAdhi kisa liye lgaauuN| isaprakAra bhagavAnakI vivAha karane kI icchA na dekha pitAko udAsI avazya huii| paraMtu avadhijJAnase unhoMne bhI aisA hI bhavitavya samajha saMtoSa dhAraNa kiyA / idhara kamaThakA jIva siMha huA thA aura munikI hatyAkarake marakara pAMcave naraka gyaa| vahAM para sataraha sAgara paryaMta duHkha bhogake maraNa kiyA lo tIna sAgara paryaMta pazuyonimeM bhramaNa karate karate kisI janmameM koI zubhakArya ho jAnese vaha mahipAla nAmake nagarameM mahipAla nAmakA rAjA huaa| vahI vAmAdevIkA pitA vA pArzvanAtha bhagavAnakA nAnA thaa| usakI jaba paTarAnI mara gaI to 'usake viraha duHkhase duHkhita hokara rAjyapATa chor3a kara usane saMnyAsI tapasvIkA bheSa dhAraNa kara liyA aura vanameM paMcAgni yoga sAbhana kara rahane lgaa| zirapara jaTA bar3hAkara mRgazAlA or3hakara aise bheSameM phiratA 2 banArasake jaMgalameM aayaa| usa samaya pArzvanAtha bhagavAna hAthI para savAra hokara aneka devoMka sAtha vanakrIDA karane ke lie nikale the so vApisa pAte samaya Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / 207 apane nAnA mahipAlako paMcAgni sAdhana karate huye dekhA / mahipAla tApalIne bhI prabhuko dekhA aura krodhAviSTa hokara apane manameM kahane lagA ki maiM isakA nAnA hUM, kulavAna mahAna tapasvI hUM to bhI isane mujhe dekhakara namaskAra nahIM kiyA / dekho isa chor3eko kitanA abhimAna hai aisA kahakara agnimeM ke lakar3e saba jala gaye the so usake liye kuhADA hAthameM lekara lakaDIko cIrane lagA | yaha dekha bhagavAna pArzvanAthane miSTa vacanoMse kahA ki he tApasI ! jarA Thaharo, phira isa lakar3eko cIranA ! isa lakar3eke bhItara do nAga nAgina baiThe haiM / yaha sunakara tApasIko aura bhI krodha ho prAyA usane kahA ki - he lar3ake ! kyA sabakA saba jJAna teremeM hI AA gayA hai mAno brahmA viSNu-maheza tU hI hai jisase aisI jJAnako vAta kahatA hai ? -isa prakAra kaha kara bhagavAna ke manAhI karate 2 hI usane apane * kuThArako lakar3e para calAhI diyA / jisase tatkAla hI nAga - nAgina ke TukaDe ho gaye aura tar3aphane lage / unhe dekhakara bhagabAna pArzvanAthako bar3I dayA AI aura usa tApasIko kahA ki are tU vyartha hI garva karatA hai / tere aMtaHkaraNameM jarA bhI dayA nahIM haiM / are jJAnake binA isa zarIrako vyartha hI kyoM kaSTa detA hai ? yaha vacana sunakara tApasIne phira kahA ki-bhare 'chokaDe ! tU kyA samajhatA hai maiM terA nAnA hUM terI mA merI beTI hai tisapara maiM tApasI ho gayA hUM so tUne mujhe namaskAra taka nahIM kiyA- mujhase vinayake sAtha bolanA cAhiye so usako jagaha tU merI niMdA karatA hai ? are maiM zarIra parakI ani sahakara 1 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 anavAlavodhaka paMcAgni sAdhana karatA hUM, eka pAMvapara khar3A hokara eka hAtha UMcA rakha karake tapasyA karatA huuN| sudhA tRpA sahana karatA huuN| pAraNeke dina sUkhe patte khAkara hI rahatA hai| are tU merI tapazcaryAko mAnahIna tapasyA kaise kahatA hai ? taba bhagavAnane use miSTa zabdoMmeM phira kahA ki terI tapasyA meM hiMsAkA pApa yAta hai| nitya tere hAtha se chaha kAyake jIvoMkI hiMsA hotI rahatI hai| jahAM jarA bhI jIva hiMsA huI ki vahAM avazya ho pAtaka hotA. hai aura pAtakake phalase durgatike dukha avazya bhogane par3ate haiN| isa liye yaha dayAhIna tapa hai / zAnake (viveka ) vinA sarvaH prakAra ke kAyakleza kiye to bhI ve uttama phala denevAle nahIM / jisa prakAra dhAna chor3akara tupako phUTanA vyartha hai usI prakAra yaha ajJAnatapa niSphala hai / jaise aMdhA puruSa dAvAgni lage huye jaMgalameM idhara udhara bhAgatA phiratA hai paraMtu use pAgale patra kara nikalanekA rAstA nahi milatA, jalakara mara jAtA hai, usI prakAra ajJAnI jIva kAyazleza karate karate mara jAte haiM paraMtu saMsArarUpI dAvAgnise nikala nahi sakate aura isI prakAra kriyAke (cAritrake ) vinA sirpha zAna bhI phaladAyaka nahi hai| pAMva aura AMkheM hote huye bhI bhAgakara dAvAgnise nikalanezA upAya nahiM kiyA tau dAvAgnimeM avazya hI jalakara maranA paDegA isakAraMNa jhAnasahita AcAra aura unake sAtha 2 vizvAsa (zraddhAna ) ye tInoM hI jama ekatra hoM taba icchita phala prApta hotA hai / isaprakAra jinamatAnusAra calakara tU prAramahita kara, aura yaha haTha chor3a de / yaha maiM tere hitake artha kahatA huuN| Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturya bhaag| 206 vicAra karake dekha, yadi tujhe acchA lage to kara, nahIM to merA kucha Agraha nahIM hai| . . ve donoM nAga nAginI lakar3emeMse Tukar3e hokara par3e the unhoMne marate samaya tIrthakara bhagavAnakA darzana kiyA aura unake mukhakA uparyukta bhASaNa sunakara zAMtacitta hokara maraNa kiyA so dharaNeMdra padamAvatI huye / unheM bharate samaya bhagavAnakA sAkSAt darzana anaa| yaha unakA baDA bhArI puNyodaya samajhanA caahiye| . tadanaMtara pArzvanAtha svAmI tau apane ghara Aye / vaha tApasI kucha dinoMvAda marakara jyotirvAsI zaMvara nAmakA deva huaa| bhagavAnakA Ayu jaba tIsa varSa ho gayA tava ayodhyAke rAjA jayasenane bhagavAna para apanI atizaya bhakti hone ke kAraNa kucha ghor3e vageraha bahutasI vastuyeM eka dUtake sAtha bhejI thiiN| so vaha duta saba sAmagrI lekara vanArasa gayA / bhagavAna siMhAsana paraM. baiThe.the so usane bar3e AnaMdake sAtha prabhuko namaskAra kiyA aura rAjAkI bhejI huI sava meMTa bhagavAnake sAmane rakhakara bolo ki-rAjA jayasenane Apako sASTAMga namaskAra kahA hai| taba bhagavAnane usako ajodhyAke saba samAcAra pUche / usa dUtane jo jo tIrthakara ajodhyAmeM utpanna huye aura karma kATakara 'mosaMdhAma paMdhAre una savakA varNana bhI kiyA jisako sunakara bhagavAnake manameM vairAga utpanna ho pAyA aura tatkAla hI manameM ciMtanA karane lage ki- ... ... . . . . . sabase zreSTha pada indrAsana vaha bhI maiMne icchAnusArabhoga liyA to bhI merI tRpti nahiM huI to isa manuSya janmameM kitanA sukha Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 jainabAlabodhakamila sakatA hai ? aho ! jaba samudrapramANa jalake pInese hI nyAsa nahiM bujhI to tinakekI bUMdase vaha pyAsa kaise miTa sakatI hai| agnimeM iMdhana jhoMkanese agni kabhI nahiM bujhatI paraMtu bar3hatI hI jAtI hai| nadiyoMse samudrakI kabhI nRpti huI hai kyA? kabhI nahIM, usI prakAra ye viSaya bhoga atizaya vikaTa haiM inake bhAgate rahanese kabhI tRpti nahiM hogI / viSaya bhoga vyoM jyoM adhika 2 bhoganeko milate haiM tyoM tyoM unake bhoganekI lAlasA adhika 2 par3hatI jAtI hai viSayabhoga lAlasA vipaya bhoganese naSTa hotI hai aisA jo kahate haiM ve ghI DAlake agni vujhAneko kahate haiN| ye viSayabhoga bhogate samaya bar3e priya lagate haiM paraMtu unake phala bahuta kaTuka hote haiN| jaise koI manuSya dhatUrA khAletA hai to use saba sonA hI sonA dIkhatA hai| viSako velane lage huye phala jisa prakAra prANoMke ghAtaka hai usI prakAra ye viSayabhoga prANaghAtaka haiM / dhikkAra hai isa indriyasukhako jisake lobhameM yaha jIva anAdi kAlase isakA svAda cakhatA 2 bhramaNa karatA phiratA hai| indriyasukhoMke vazIbhUta honese hI isako kisIkA upadeza priya nahiM lagatA aura usake liye nAnAprakArakepApa kArya karatA rahatA hai| sthAvara aura sa jIvoMkI hiMsA isa indriya sumbake kAraNa hI karatA hai-corI ThagAI bhI isI viSayabhogakAlaye karatA hai, paralIkI pAM bhI isI viSayatRSNAkeliye karatA hai| parigrahoMkI tRSNA baDhAnA bhI indriyaviSayoM ke liye karatA hai| arthAt jitane anartha hai ve saba ekamAtra indriyajanita viSaya sukhakeliye hI hote haiM paraMtu zeSameM una viSayoMkI tRpti to hotI Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga 1 211 nahIM usakI jagaha naraka niyaicAdi durgatiyoMke duHkha hI bhogane par3ate haiM / ataeva ina viSayabhogoMkA anurAga chor3anA hI uttama. hai / maine bhI itane dina vyartha gamA diye / saMyamake vinA jo itanA kAla bitA diyA vaha samajhameM hI nahiM prAyA / mohake vazIbhUta ho tapazcaraNa dhAraNa nahiM kiyA so acchA nahi kiyA / astu, jo huA so tau huA paraMtu ava cAritrarUpI ciMtAmaNi grahaNa karanemeM vilaMba nahiM karanA cAhiye / " - isaprakAra viSaya bhogoM se virakta hokara bhagavAnane dvAdazAnuprekSA kA citavana prAraMbha kiyA / itanemeM ho pAMcaveM svargake laukAMtika deva thA gaye aura bhagavAnapara puSpAMjalI DAlakara bhagavAnake caraNoMkI pUjA kI aura hAtha joDakara kahane lage- dhanya prabho dhanya ! he jagatpate dhanya haiM prApake vicAroMko aura dhanya hai Apake isa siyAnapanako / he dayAnidhe ! zrAjakA yaha samaya bhI dhanya hai jo yaha prasAra saMsAra aura deha apavitra hai ye sava kSaNa bhaMgura hai aisA zrApane jAnakara sthira kiyA aura indriyoMke saba sukha svapna samAna Apako bhAsa gaye so vAstava meM saba isI prakAra hI haiN| isameM raMcamAtra bhI zaMkA nahIM hai / Apane jo cisa meM vicAra liyA hai vahI zrApakA va jagata bharakA kalyANa karane cAlA kArya hai| Aja Apa vairAgyarUpI khaDga hAthameM lekara moha'rUpI zatruko nAza karaneke liye udyamI huye haiM usase zubhakA 1 bAraha anuprekSAoMkA ciMtatrana sarvatra ekasA hI hotA hai isaliye yahAM nahIM likhA / Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 jainabAlavodhakaudaya huA samajhanA aura muktirUpI lakSmIko saubhAgya prApta huvA hai| bhagavan ! yaha samasta jagat pramAdase vezudha hokara so rahA hai jaba ApakI divyadhvanirUpI garjanA hogI taba hI yaha jagata jaagegaa| yaha saba Apa jAnate hI haiN| Apa svayaMbuddha hai, anya jIvoMko upadeza dene meM samartha haiM Apako upadeza denekI kisakI sAmarthya hai pApa tausUrya haiM Apake sAmane dIpakakA prakAza karanA vyartha hai| Apake vairAgyake samaya hama logoMko yahAM AnekA niyama hai isIliye hama aAkara Apase prArthanA kareM itanA hI niyoga hai| bAkI karane yogya kArya tau saba pApa karate hI hai isaliye he prabho ! ava Apa mahAvrata dhAraNa karake karmarUpI zatru kA zIghra hI saMhAra kreN| bhramarUpI aMdhakArako naSTa karadeM jisame svargamuktikA mArga jagatake jIvoMko Thoka 2 mAlUma ho jAya isa prakAra bar3I bhaktike sAtha stuti karake vAraMvAra bhagavAnake caraNoMmeM namaskAra karake sava deva apane 2 svargameM cale gye| isake pazcAt cAra prakArake devoMke indra apane 2 vAhanoM para caDhakara parivArasahita bar3e harSake sAtha bhagavAnake dIkSA kalyANaka karaneke liye Aye / nAnAprakArake vAje vajane lge| devAMganAyeM nRtya karatI, kinariyAM madhura svarase gAtI aura samasta deva jaya jayakAra ghoSakarane lge| saudharmeMdrane bhagavAnako kSIra samudrase bharakara lAye huye suvarNake. kalazoMse siMhAsana para baiThAkara vidhipUrvaka abhiSeka kiyA / aura sarva prakAra vastrAbharaNa dhAraNa karAkara zarIra para caMdana carcita kiyaa| isa samaya bhagacAna aise.zobhate the mAno muktistrIko varaNa karaneke liye / .......... .. .. ... Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthabhAgaM / dulhA (vIna ) hI saje hoM / tatpazcAt bhagavAnane apane mAtA pitAdi samasta kuTuMba aura upasthita janatAko vairAgyakA upadeza diyA / use sunakara mAtA ke netroM meM pAnI bhara AyA / taba use bhagavAnane vaDe kase samajhA kara zAMta kiyaa| aura indrake dvArA lAI huI vimalA nAmakI pAlakImeM baiTha gaye / usa pAlakIko prathama tau bhUmigocarI rAjA kaMpara uThA kara sAta pAMca cale / tatpazcAt vidyAdhara rAjA apane kaMdhe para uThAkara sAta pAMca cale tatpazcAt indrAdika devoMne apane kaMdhoM para lekara azvanAmA vanameM jAkara rakkhI / usa vanameM eka bar3ake vRkSa tale svaccha zikSA para indrANIne sAMthiyA (mAMDanA ) pUrA thA usa para bhagavAna jA virAje / samasta kolAhala zAMta ho gayA bhagavAna apane manameM zAMti lAkara samasta vastrAbhUSaNa utAra kara eka dama nagna ho gaye aura atyaMta udAsavRtile uttaramukha baiThakara hAtha jor3akara siddha parameSThIko namaskAra kiyA / aMtaraMga aura bAhya samasta parigrahoMkA tyAga karake pAMca mUDiyoMse apane kezoMkA joca kiyA : isa prakAra pauSazukla ekAdazIkai dina prathama pahara meM bhagavAna pArzvanAthane mahAvrata dhAraNa kiye aura padmAsana dhAraNa karake baiTha gye| bhagavAna ke sAtha anyAnya tIna-sau rAjAoM ne bhI dIkSA grahaNa kI bhagavAna ke loca kiye huye keza indvane apane hAthameM liye aura baDe AnaMda utsAha se kSIrasamudra meM DAlakara saba deva apane 2 sthAna gaye / tatpazcAt prabhune eka sAtha tIna upavAsa kiye / ve munike aThAIsa mUlaguNa aura 84 uttara guNa utkRSTa rIti se pAlate Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 . jainavAlabodhakahuye maunase dhyAna karane lage jisase caudhA manaHparyaya zAnaM utpanna huaa| __ dhyAna pUrA hone para bhojanArtha vihAra kiyA sI jamInakI tarapha hI dRSTi rakhakara Ipiya zodhana karate huye gulmakheTa nAmaka nagarameM phuNce| vahA~kA rAjA brahmadatta bhagavAnako dekhakara atyaMta harpita huzrA aura inheM uttama pAtra samajha kara namaskAra kiyA aura gharameM le jAkara soneke siMhAsana para baiThAyA, prAmuka jala se caraNa prakSAlana karake aSTaprakArase pUjana kiyA aura hAtha jor3akara namaskAra kiyA tathA mana vacana aura kAyako zuddha rakhakara bhagavAnako AhAra pradAna kiyaa| aise uttama pAtrako vidhipUrvaka bhaktise AhAra denese usake ghara para devatAoMne paMcAzcaryavRSTi ko / jisase rAjAkI bar3I kIrti vistrii| tadanaMtara bhagavAna vanameM Aye aura puna: dhyAna karaneko vaiThaH gye| unake usa ekAgra dhyAnake mAhAtmyase usa banake samasta pazu paraspara vairabhAva chor3a kara prItise paraspara khelate huye rahane lge| siMha kisIko mAratA nahIM, sAMpa kisIko kATatA nahIM isa prakAra sarvatra sAmyabhAva phaila gyaa| eka dina bhagavAna dIkSAvana kAyotsarga dhyAnameM nimagna hokara khar3e the / usa samaya zaMvara nAmaka kamaThakA jIva jo jyotiSI deva huvA thA / vaha vimAnameM baiThakara kahIMko jAtA thA so usakA vimAna bhagavAnake mastaka para pAte hI rukagayA / tava zaMvara jyotipIne avadhijJAnase dekhA to mAlUma huA ki merA pUrvajanma kA vairI nIce khaDA hai| usakA badalA lenA cAhiye aitA manameM panarer --- . . . . . Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthI bhAga 1 215 vicAra kara bar3e krodhase netra lAla karake bhagavAnako upasarga karanA prAraMbha kiyaa| usane cAroM ora ghora andhakAra karake meghakI bhayAnaka garjanApUrvaka mUsaladhAra megha barasAyA, AMdhI bhI khUba jorase calAI jisase parvata gira par3e, bar3e 2 vRkSa ukhar3a gaye, samasta pRthivI samudra samAna bhAsane lgii| paraMtu bhagavAna jaise taise aDiga sumeruparvata samAna acala khar3e rhe| isake pazcAt aura bhI aneka prakAra ke upasarga bhagavAnake Upara kiye. unake sAmane prAkara yamarAjakA bhayaMkara rUpa dikhAne lagA / apane muMha para kaloMca lagAkara bar3e jora jora se rone cillAne lagA, gale meM muMDamAlA DAla kara suhase zragnike phuliMge bAhara karane lagA, aura moTe svarale 'mAro mAro' cillAne lagA / ityAdi prakAra se bhagavAnako aneka upasarga kiye. paraMtu bhagavAna kA dhyAna tilabhara bhI na DigA jisake prabhAva se pAtAla meM dharaNeMdra kA zAsana kaMpAyamAna huA / avadhijJAna jor3ane se mAlUma huA ki pUrvajanma meM bhagavAna pArzvanAthakA mere Upara bar3AbhArI upakAra huA hai so vaha turaMta hI padmAvatIko sAtha lekara bhagavAnake pAsa AyA donoMne hAtha jor3akara bhagavAnako namaskAra kiyA / aura bhagavAnake mastaka para nAgake phaNakA vaDAbhArI maMDapasA banA diyA jisase bhagavAna ke Upara eka bUMda bhI pAnI nahiM par3A aura ese eka vaDebhArI bhujaMgako jaba usa jyotipIne dekhA to dekhate hI bhaya khAkara bhAga gyaa| usa samaya bhagavAna sAtaveM apramatta guNasthAna meM sthira ho gye| bhagavAnane cauthe guNasthAnaM meM sAta prakRtiyoMkA kSaya tau pahile hI kara diyA thA aura Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raha jainavAlabodhaka isa sAtaveM guNasthAnameM tIna prakRtikA aura bhI taya karake zukla"dhyAnake prathama pAyeko prAraMbha kiyA / ve kSapakazreNI ke mArga se agale guNasthAnoM para car3hane lge| navaveM guNasthAna car3ha kara chattIsa karmaprakRtiyoMkA taya kiyA / dazave guNasthAna meM sUkSma lobhako naSTa karake gyArahaveM guNasthAna meM na jAkara bArahaveM guNasthAnameM pahuMca kara solaha prakRtikA nAza kiyA isa prakAra cAra ghAtiyA karmokI 63 prakRtiyoMko naSTa karake caitra kRSNA * 14 ke dina kevalajJAnako prApta kiyA aura terahaveM guNasthAna para A gaye / * bhagavAnako kevalajJAna ho jAne para trilokI ke samasta padArtha hAkI tIna rekhAkI taraha dIkhane lage / unakA zarIra jamIna se gaMdhakuTIke madhya UMcA AkAzameM adhara hogayA usa vanake samasta vRkSoM para binA Rtuke ho phatra dIkhane lage, samastaprakAra kI veloM para puSpa A gye| iMdrakA prAsana kaMpAyamAna huA tava usane avadhijJAna se jAna liyA ki bhagavAnako kevalajJAnautpanna ho gayA usI vakta kuvera prAdi devoMne bhagavAnakA samayazaraNa racA, vAraha sabhA bnii| vahAM para pazu pakSI yAdi savane ho apane parasparakA vairabhAva chor3a diyA aura ve bhagavAnake upadeza ko sunake keliye sabhAmeM Akara baiThe / isake pazcAt svayaMbhUnAmake gaNadharane bhagavAna se prArthanAko ki- he prabho ! ye jIva ajJAnarUpI aMdhakAra meM par3e huye duHkha bhoga rahe haiM so inako Apa dharmopadezarUpI prakAza dekara mArga dikhAveM / isa parase bhagavAnane samasta jIvoMkI samajhameM AnevAlI * Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / 217 divya dhvanimeM dharmopadeza denA prAraMbha kiyA / aneka jIvoMne aneka prazna kiye una sabakA samAdhAna divyadhvani dvArA bhagavAnane kiyA jinako sunakara kitanoM hone digaMbara muniko dIkSA lI, kitane hI pazuoMne bhI aNuvrata dhAraNa kiye| kitanI striyAM arjikA huI aura apane patike sAtha hI sAtha vanameM cala dIM kitane hI manuSyoMne tathA pazuoMne aura deva deviyoMne samyaktva grahaNa kiyaa| isa samaya kamaThakA jIva zaMvara nAmakA jyotiSI bhI yahAM para AyA thA usane bhI bhagavAnake mukha se upadeza sunA / jisa se mithyAtva naSTa ho gayA aura bhagavAnake caraNoMmeM par3akara usane bhI samyaktva grahaNa kiyA / usa vanameM sAta sau anyamatI tapasvI rahate the, unane bhI jiteMdra bhagavAnakI samavazaraNa vibhUti dekhI jisase unako samIcIna jJAna ho gayA / bhagavAnako tIna pradakSiNA dekara namaskAra kiyA aura apane pUrvake mithyA AcaraNoMkA pazcAttApa karake saMyama dhAraNa kiyA / tatpazcAt svayaMbhU gaNadharane bhagavAnako vANIko dvAdazAMga caudaha pUrvarUpa racanA karake sunAyA jisase samasta sabhAyeM pratyaMta harpita huI / isake pazcAt indrane khaDe hokara bhagavAnase prArthanA karI ki he jagatpate ! jagaha 2 ke bhavya jIvoMko upadeza deneke liye Apa vihAra kriye| yaha suna bhagavAna vihAra karaneko nikale, kAzI, kozala, pAMcAla, mahArASTra, mAravAr3a, magadha, avanI, mAlavA, aMga, baMga Adi prArya khaMDake dezoMmeM vihAra karake dharma kA upadeza kiyaa| unake sAtha 2 caturnikAya ke deva aura sau indra calate the aura svayaMbhU Adi samasta bhAgamake jJAtA daza Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 jainavAlavodhakaraNadhara bhI rahate the| jahA~ jahAM bhagavAna jAte devatAgaNa samayazaraNa racate jAte the| bhagavAna ke sAtha pUrvadhArI sAr3he tIna sau muni, daza hajAra navalau purANa kahanevAle ziSya muni the, caudaha sai avadhijJAnI, eka hajAra kevalajJAnI, vikriyAdhArI eka hajAra, manAparyayajJAnI sAr3he sAtasau, bAda jItanevAle chahasau muni, solaha hajAra sAdhAraNa muni, chatrIsa hajAra ajiMkAyeM, ekalAkha zrAvaka, tIna lAkha zrAvakAyeM asaMkhyAta devI devI aura saMkhyAta pazu pakSI the| isaprakArakI bAraha sabhA sahita ratnatrayakA upadeza karate huye dharmakA mArga dikhAte bhagavAn vihAra karate the| isaprakAra kucha dina kama sattara varSa taka vihAra karake sammeda zikhara para Aye vahAM para eka mahInekA yoga dhAraNa karake zukladhyAnake tIsare pAye sUkSma kriyApratipAtikA prAraMbha kiyaa| isake bAda sayogakevalI terahavAM guNasthAna choDakara ayoga. kevalI nAmake caudahaveM guNasthAnameM pAye isa guNasthAnakA kAlaH a u R la. ina pAMca akSaroMke uccAraNa jitanA hI hotA hai itane hI kAlameM cauthe zukladhyAnake pAye vyuparatakriyAnivRtti nAmaka dhAraNa karake zraghAtikarmAko 85 prakRtiyoMkA kSaya kiyaa| isa prakAra saMpUrNa kokI prakRtiyoMkA kSaya karake zrAvaNa sudi saptamIko vizAkhA nakSatra meM bhagavAna mottako padhAre / una ke sAtha 2 chattIsa muni aura bhI mokSako prApta huye| isake bAda pandrAdi deva mokSakalyANake liye apane 2 vimAnoM meM baiTha kara Aye aura bhagavAnakA zarIra pavitra hai. isaliye ratnoMkI pAlakI Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthabhAga 216 para rakhakara pUjAkI phira agara caMdana bageraha sugandhi dravyoMse agni kumAra devoMne apane mukuTase utpanna kI huI agnise bhagavAna ke zarIrako dagdha kiyA / bhagavAnakA zarIra dahana honese cAroM tarapha sugaMdhi phaila gaI / usake bAda dahana kriyAkI bhala lekara indrAdika devoMne apane 2 mastaka chAtI hAtha gale para lagAI aura bar3I bhaktise nRtyabhajanAdika kara ve samasta deva apane apane sthAna cale gye| pArzvanAtha bhagavAnake bhavAMtara. 1 / brAhmaNe kulameM marubhUti mNtrii| 26 sallako vanameM vajraghopa nAmakA hAthI jisane bAraha vrata paale| 3. vArahaveM svargameM zaziprabha deva / 4 // vidyAdhara kumAra agnivega jisane vAlakapanameM saMyama . liyaa| 5 / acyuta svargameM deva jisakI Ayu vAIsa saagr| 6 / vajranAmi ckrvrtii| 7 / ahamiMdra deva / 8mAnaMda rAjA jisane muni dIkSA lekara 16 bhAvanA bhaaii| / terahaveM svargameM indra huye| . . Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 jncaalvodhk10| rAjA vizvasena aura 'vAmAdevIke udarase pArzvanAtha . tIrthakara huye| --- -- 41. chahaDhAlA sArtha-tIsarI DhAla / --::-- nareMdra chaMda 28 mAtrA ( yogIrAsA ) / "Atamako hita hai suba, so sukha prAkulatA vina khiye| AkulatA zivamAdina tAte, zivamaga lAgyo cahiye / samyagdarzana jJAna caraNa ziva, yA so duvidha vicaaro| 'jo satyAratha rUpa sunizcaya, kArana so vyvhaaro||1|| para dravyani bhinna zrApameM, ruci samyakta malA hai| AparUpako jAnapano so, samyakajJAna kalA hai / / 'AparUpamaiM lIna rahai thira, samyaka cArita soii| ava vyavahAra mokSamaga suniye, hetu niyatiko hoI // 2 // AtmAkA hita sukhameM hai, prAkulatA ( icchA ) rahitako sukha kahate haiM / mottameM AkulatA nahIM hai isa liye mokSamArgameM laganA ucita hai / samyagdarzana samyagjJAna aura samyakcAritrakI ekatA ko mokSamArga kahate haiM so nizcaya vyavahArake bhedase do prakAra * kA hai| jo satyArtharUpa hai so to nizcaya mokSamArga hai aura nizcaya mokSamArgakA kAraNa rUpa vyavahAra mokSamArga hai // 1 // para dravyoMse bhinna apanI AtmAmeM hI ruci (zraddhAna ) rakhanA so to :nizcaya samyagdarzana hai tathA apane rUpako jAnanA so nizcaya Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| samyaglAna hai aura apane prAtma svarUpameM hI lona va sthira rahanA lo nizcaya samyakcAritra hai / isa nizcaya mokSamArgakA jo kAraNa svarUpa vyavahAra mokSamArga use ava suniye||2|| jIva ajIba tattva aru yAtrara, vaMgha ru saMvara jaano| nirjara mokSa kahe jina tinako, jyoM ko tyoM saradhAno / ' hai soI samakita vyavahArI, aba ina rUpa bkhaano| tinako suni sAmAnya vizeSa, ha pratIti ura bhAno // 3 // jIva, aMjIva, zrAstrava, baMdha, saMvara, nirjarA aura mokSa ye sAta tasva jineMdra bhagavAnane jisa prakAra kahe haiM usI prakAra zraddhAna karanA so vyavahAra samyagdarzana hai| ava ina tatvoMkA sAmAnya aura vizeSa svarUpa prAgeM kahatA hUM so jAnakara unapara dRr3ha zraddhAnaH karanA // 3 // ahirAtama aMtara prAtama paramAtama jIva tridhA hai| deha jIvako eka gine, vahirAtama tatva mudhA hai / / uttama madhyama jaghana trividhike, aMtara Atama jJAnI / duvidhasaMga vina zudha upayogI,muni uttama nija dhyAnI ! madhyama aMtara Atapa haiM je; dezavatI AgArI! ' jaghana kahe avirata samadRSTI, tInoM zivamagacArI || : sakaLa nikala paramAtapa dvai vidha, tinameM ghaatinivaarii| zrIdharahaMta sakala paramAtama, lokAlokanihArI // 5 // jIva (AtmA) tIna prakArake haiM, vahirAtmA, aMtarAtmA, aura paramAtmA jo zarIra aura AtmAko eka hI jAne so to tattvaH Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 janabAlabodhakavicArameM mUr3ha vahirAtmA hai aura aMtarAtmA uttama madhyama jaghanyake bhedase tIna prakArakA hai| ina tInoMmase bAhA abhyaMtara do.prakAra ke parigraharahita zuddhopayogI AtmadhyAnI muni tau uttama aMtarAtmA haiM / aura jo dezavatI gRhastha haiM ve madhyama aMtarAtmA aura avrata samyagdRSTI jaghanya aMtarAtmA haiN| ye tInoM hI aMtarAtmA jIva mokSamArgameM calanevAle haiM | jJAnazarIrI trividha karmamala,-vajita siddha mhtaa| .te haiM nikala amala paramAtama, bhoga zarma anNtaa|| bahirAtamatA heya jAni taji. aMtara Atama hajai // paramAtamako dhyAya niraMtara, jo nita AnaMda pUjai // 6 // paramAtmA sakala nikala bhedase do prakArakA hai| ghAtiyA -karmoko naSTa karake-loka pralokako dekhanevAle sarvajJa zrarahaMta bhagavAna tau sakala paramAtmA haiM ! aura jJAnamaya zarIravAle tIna karma mala (dravyakarma bhAvakarma nokarma) rahita siddha bhagavAna nikala paramAtmA hai jo ki anaMta sukhoMke bhoktA hai| he bhAI! bahirAtmApanako (mithyAtvako) heya (tyAgane yogya ) jAna kara chor3a de aura aMtarAtmA hokara paramAtmAkA nitya dhyAna kara. jisase tujhe avinAzI prAnaMdakI prApti ho // 6 // cetanatA vina so ajIva hai paMca bheda tAke haiN| padla paMca varana rasa pana gaMdha, dupharasa vasu jAke haiM / / jiya pudalako calana sahAI, dharmadravya anruupii| , .tiSThata hoya adharma sahAI, jina vinamUrti nirUpI // 7 // Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 caturtha bhAga | sakala dravyako vAsa jAneM, so AkAza pichAno / niyata baratanA nisa dina so, vyavahAra kAla paravAno // -yoM ajIva va Asava suniye, mana vaca kAya triyogA / mithyA avirata aru kaSAya para, pAda sahita upayogA // 8 // ye hI Atamake dukha kAraNa, tAteM inako tajiye / jIva pradeza baMdhe vidhisoM, so baMdhana kabahu na saz2iya | zamadamasauM jo karma na bhAvai so saMvara bAdariye / tapavaLa vidhikaraNa nirajarA tAhi sadA Acariye // 9 // sakaLa karma rahita avasthA, so zivatiyasukhakArI / ihavidhi jo saradhA taccanakI so samakita vyohArI // deva jineMdra guru parigraha vina, dharma dayAjuta sAro / yehu mAna samatiko kArana, aSTa aMgajuta vAro // 10 // jisameM cetanatA nahIM so prajIva hai / zrajIvake pudgala dharma "adharma AkAza aura kAlake medase pAMca bheda haiM / pahilA bheda - pudgalameM pAMca raMga haiM pAMca rasa ( svAda ) doya gaMdha aura maTha prakArakA sparza hai isa prakAra saba milakara vIsa guNa haiM / jIva pudgalako calane meM sahayatA kare use dharma dravya aura Thaharane meM sahAya kare use adharma dravya kahate haiM / ye donoM dravya arUpI hai| AkAza dravya do prakArakA hai jisameM samasta dravyoMkA -vAsa ho use lokAkAza kahate haiM aura lokase bAhara alokA * kAza hai / kAla dravya bhI do prakArakA hai sAsta ivyoM kA pari-varttana kare so tau nizcaya kAla hai / isa dravyakA eka eka Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainaSAlavodhakakAlANu lokAkAzake eka ekapradezameM ratnoMkI rAzike mAphaka bharA hai aura ghar3I pala minaTa vagerahako vyavahAra kAla kahate hai| __ mana vacana kAya ina tInoMkA calanA so yoga hai| inhIM yogoM se karmokA pAnA so Astrava hai aura mithyAtva, avirata (bata na pAlanA) krodhAdi kaSAya aura pramAdasahita zrAtmAke bhAva hai inhIM ke dvArA AtmAke sAtha karmoMkA ekameka honAso bNdhhai| ye bhAva hI duHkhake (baMdhake ) kAraNa hai isa kAraNa inako chor3a kara karmavaMdhase bacanA cAhiye / zama damAdise arthAt samatAbhAva aura indriyoMke damanase Asrava (Ate huye karma ) rukate haiM isIko saMvara tatva kahate haiM / tapake prabhAvase karmokA eka deza maDanAso nirjarA hai isa kAraNa tapakA AcaraNa karanA caahiye| samasta karmoMse rahita honA so sthira sukhakArI mokSa tatva hai| isa prakAra sAta tattvoMkA zraddhAna karanA so vyavahAra samyaktya hai| isake sivAya satyArtha jineMdra deva, cauvIsa parigraharahita guruH aura dayAmaya bharmakA zraddhAna karanA bhI vyavahAra samyaktva hai so ATha aMgasahita yaha samyaktva (samyagdarzana ) dhAraNa karanA caahiye| vasumada. dAri nivAri trisaThatA, SaTa. anAyatana, tyaago| . zakAdika vasu doSa binA, saMvegAdika cita paago|| aSTa aMga aru doSa pacIsoM, aba saMkSepa hu khiye| vina jAne doSa gunanako, kaise tajiye gahiye // 11 // pATha mada, tIna mUr3hatA, chaha anAyatana aura pATha zaMkAdiH doSa isa prakAra 25 doSoMko dUra karake prazama saMvega anukaMpA / ' Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / 225 aura prAstikya guNoMko cittameM dhAraNa karo / aba prATha praMga aura 25 doSoMko saMkSepale kahA jAtA hai kyoMki doSa guNoMko vinA jAne tyAga vA grahaNa karanA nahIM ho saktA // '; jina vacameM zaMkA na dhAri nRpa, bhava sukha vAMLA bhAMne / muni tana malina na dekha binAveM, tava kutatra pichAne | nijaguna ghara para avaguna DhAMke, vA nijadharma vaDhAve | - kAmAdikakara nRpate cigate, nijaparakoM su dRDhAvai // 12 // dharmIsoM gauvaccha prItisama, kara jinadharma dipAveM / ina guna viparIta doSa vasu, tinako satata khipAve // pitA bhUpa vA mAtula nRpa jo, hoya, na tau mada ThAne / madana rUpako madana jJAnako, dhana valako mada mAne // 13 // tarako mada na mada ju prabhutAko, karai na so nija jAne / pada dhAre to ye hI dopa vasu, samakitako mala ThAne // kuguru kudeva kunRpa sevakakI, nahi prazaMsa ucare hai / jina muni jina zruta vina kugurAdika, tinheM na namana karai hai | jina bhagavAna ke vacanoMmeM saMzaya nahi karanA so niHzaMkita aMga hai 1, sAMsArika sukhoMkI bAMdA na karanA so niHkAMkSita aMga hai 2. muni vA anya samyagdRSTi dharmAtmA ke zarIrako mailA dekhakara ghRNA nahiM karanA so nirvicikitsita aMga hai| 3, khoTe khare tatvoM kI pahacAnameM mUr3hatA ( nirvicAratA ) naM rakhanA so amUda dRSTi aMga hai 4, apane guNa aura parake doSa Dhakai yA apanA dharma bar3hAvai so upagUhana aMga hai, 5, kAmAdikake kAraNa 15 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlavodhaka : 226 'dharmase Digate huye nijaparako sthira kara denA so sthitikaraNa aMga hai 6, dharmAlAoM se gau vacharekIsI proti karanA sAM vAtsalya aMga hai, 7, aura jisa prakAra ghanai usa prakAra se jainadharmakA mahattva ( mAhAtmya) pragaTa karanA so prabhAvanA bhaMga hai / ye samyaktvake Thaga haiM inase ulTe 8 zaMkAdi doSa haiN| ina doSoMmeM hamezada dUra rahanA cAhiye / prava ATha mada kahate haiM-pitA rAjA yA bar3A zrahadevAlA pratiSThita ho tau usakA garva karanA so kula mada hai 1, isI prakAra mAmA nAnAke adhikArakA garva karanA so jAtimada hai 2, apane rUpakA ghamaMDa karanA so rUpamada hai 3. apanI vidyA vA paMDitAIkA mada karanA so jJAna mada hai 4, dhanakA ghamaMDa karanA so dhanamada hai 5, valakA ghamaMDa karanA so yalamada haiM 6, apane tapa karane kA ghamaMDa karanA so tapa mada hai 7, apanI prabhuH tAkA mada karanA prabhutA mada hai 8, ye 8 mada bhI doSa haiM ye samyavako dUpita karate haiM isa kAraNa inako bhI chor3a denA cAhiye isake sivAya kuguru kudeva kudharma tathA ina tInoMko sevana karane vAle ye chaha anAyatana haiM / ina chahoMkI prazaMsA karanA vA mAnanA so chaha doSa haiN| tathA kuguru kudeva kuzAstroMko namaskAra karanA so tIna mUDhatA hai / isa prakAra ATha zaMkAdi dopa, prAThamada, chaha anAyatana aura tIna mUDhatA ina sabako milA kara paccIsa doSa : hote haiM // doparahita guNasahita sudhI je, sampaka daraza sarje haiN| varita mohavaza leza na saMjama, pai suranAtha jane haiM // 7 ; Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| gehI, pai gRhameM na racai jyoM, jalmeM bhinna kamala hai| 'nagara nAriko pyAra yathA, kAdemeM hema apala hai / / 15 / / jo sudhI uparyukta paccIsa dopa aura pATha aMgasahita samyagadarzanase apaneko zobhita karate haiM ye yadyapi cAritra mohanIya karmake udayase kucha bhI saMyama dhAraNa nahiM karate to bhI unako iMdragaNa namaskAra karate haiN| yadyapi ve varameM rahanevAle gRhasthI hai paraMtu gharane mana (lIna ) nahiM hote jisa prakAra kamala jala ko nahiM chUtA usI prakAra gharake kAryAle udAsIna rahate haiN| ghara meM unakI jo prIti hai vaha vezyAkI taraha asthira prIti hai| athavA kIcar3ameM par3e huye sonekI taraha nirmala hI rahate haiM // 15 // prathama naraka cina SaT bhU jyotiSa, vAna bhavana paMDa nArI / / -thAra vikala traya pazu nahi, upajata samyaka dhaarii| -tIna loka tiha kAla mAMhi nahi, darzanaso sukhkaarii| sakala gharamako mULa yahI isa, vina karaNI dukhakArI // 16 // mokhamahalakI parathama sIDhI, yA vina jJAna critraa|| / samyakatA na laI so darzana, dhAro bhavya pavitrA / / ... daula samajha suna ceta sayAne, kAla cyA mata khove / yaha nara thava phira milana kaThina hai, jo samyaka nahi hove // samyakadhArI jIva-pahile naraka vinA zepaM chaha narakoMmeM, jyotiSI bhavanavAlI aura vyaMtaradevoMmeM, strI paryAyameM, sthAvara epheMdriyoMmeM tathA dvIndriya, teiMdriya, caturiMdriya ina vikalatraya jIvoMmeM, aura pazuoMmeM paidA nahIM hotaa| samyaktvake samAna Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 jainavAlavodhakatInaloka tInakAlameM anya koI sukhakArI nahIM hai| samasta dhamoM kA mUla yahI hai isake vinA jitanI kriyAyeM yA cAritra hai vaha dukhakArI hai / mokSamahalakI yaha pahilI sIr3I (pair3I) hai| isa samyagdarzana ke binA jJAna aura cAritra samyagdAna vA samyakcA. ritra nahiM hotA / isa kAraNa he bhavya puruSo! isa samyagdarzanako pavitra (nirdoSa ) dhAraNa karI / daulatarAmajI kavi kahate haiM kihe sayAne ! isa vAtako samajha kara suna aura zIghra hI cetajA vRthA kAla mata gmaa| yadi isa bhavameM samyaktva nahiM hogA to phira yaha nara bhava milanA atyaMta kaThina hai // 17 // 42. vaImAna bhagavAna aura dIpamAlikA / varddhamAna bhagavAna hamAre caubIsa tIrthaMkaroMmase aMtima tIrthakara haiM inake mahAvIra, sanmati, vIra jana Adi nAma hai| isahI AryakhaMDake-bharatakSetrameM videha nAmakA deza satya dharmopadeSTA munisaMghAdikoMle paripUrNa videhakSetrake samAna zobhatA hai jahAMse jIvAtmA niraMtara deharahita ho mokSadhAma prApta karate haiN| jahAM padapadameM tIrthakara va kevaliyoMkI nirvANabhUmiyAM dikhalAI detI haiN| jinakI vaMdanA karaneko manuSya, deva va vidyAdhara pAyA jAyA karate haiM / isI videha dezameM vaha sammedAcalaparvata bhI hai jo anaMta tIrthaMkaroM va viliyoMkI nirvANabhUmi ho gaI hai aura rahegI / . isIko bhUgolameM pArzvanAhilake nAmase likhAH gayA hai| Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAMga raMra isa dhanadhAnyapUrita videha deza (vartamAna vihAra) ke bhItara madhyabhAgameM kuMDapura (vartamAna kuMDalapura ) nagara, dehameM nAbhike samAna zobhAyamAna hai| yaha usa samaya dharmAtmAoMse bharA huzrA thaa| yahAM bar3e hI suMdara nara nArI samAna guNoM ke dharanevAle devoM ke samAna UMce 2 mahaloMmeM nivAsa karate the| kuMDalapura eka choTA grAma na thA paraMtu eka baDA bhArI nagara thaa| isa nagarake rakSaka rAjA zrIsiddhArtha the--yaha harivaMzarUpI 'aAkAzake sUrya, kAzyapagotradhArI, mati, zruti, avadhi tIna jJAna ke svAmI, nItimArga para calanevAle, zrIjineMdrake bhakta, mahAdAna ke kA, tathA parama manohara lakSaNoMse zobhAyamAna the| inake caMzako nAthavaMza bhI kahate the / inakI ardhAGginI apane patikI paramapriya, jinadharmabhakta, "parama guNavatI zrIpriyakAriNI thI / jisako trizalA bhI kahate haiM / / __ patipatnI gRhasthadharmako sevana karate hue va nItise prajAkI - rakSA karate hue sacce hArdika premase jIvana vitAte the / jisake kAraNa ina gRhazIladhArikAyoMko zrImahAvIrasvAmI pese mahAvIra "putrakA lAbha huaa| jaba baDe bhArI puNyazAlI jIva mAtAke garma meM Ate haiM tava mAtAke puNyodayase zubhakarmodayasUcaka zubhasvapna hote haiN| eka dina pichalI rAtriko zrIpriyakAriNIne 16 svapna dekhe-prAtaHkAla uTha sAmAyika pUjanAdi nityakriyA kara rAjA siddhArthakI sabhA sakhiyoMko sAtha le, gaI / rAjA apanI dharma Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23. jainavAlabodhaka- . sahAyinI paramamitrAko sabhAmeM Ate hue dekha sanmAna sahita miSTavacana vola arddhAsana de pApa baitthe| priyakAriNIne muditamanase solaha svapnoMkA hAla kahA aura prazna kiyA ki mahArAja ! ina svapnoMkA kyA phala prApta hogA rAjA siddhArtha thor3I dera Thahara avadhijJAnase vicAra kahane lage ki he priye ! tumane hAthI dekhA usakA phala yaha hai ki tumhAre / tIrthakara putrakA janma hogA, baila dekhanese vaha jagatkA jyeSThaH mahAdharmarUpI rathakA calAnevAlA hogA, siMha dekhanese anaMtavIrya kA dhArI karmarUpI hAthiyoMke yUthakA ghAtaka hogA, lakSmIdevIkA abhiSeka dekhanese isa putrakA janmAbhiSeka indrAdikadeva sumeha- . parvatake Upara kareMge. do. puSpamAlA dekhanese isakA deha pratinugaMdhita hogA aura yaha satyadharmake jJAnakA phailAne vAlA hogA,pUrNa candra dekhanese buddhimAnoMke hRdayameM saddharmarUpI amRtakA varSA karanevAlA hogA, sUryamaMDala dekhanese ajJAna aMdhakArakA nAzaka paramatejaHpuMja hogA, do kumbha dekhanese tIna jJAnakA dhArI zAna dhyAnarUpI amRtakA dhAraka hogA, domatsya dekhanese ApamahAsukhI aura vizvako sukhakartA hogA, praphullita kamala yukta sarovarake dekhanese manohara lakSaNa aura cinhoMse zobhita hogA, gaMbhIra samudra . dekhanese navakevalalandhidhArI kevalazAnI hogA, siMhAsana dekhane se sAmrAjya padake yogya jagatakA guru hogA, svargakA vimAna dekhanele usakA AtmA svargase Akara janma legA, nAgendrakA bhavana dekhanese vaha avadhijJAnadhArI hogA, ratanarAzi dekhanese : brata Adi ratnoMkA svAmI hogA tathA agni dekhanese karma malako jalAvegA / .. Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / " apane priya patike parama maMgalakAraka zabda sunapriyakAriNIkA hRdayakamala praphullita ho gyaa| zarIra romAMcita ho pAyA AMkha meM AnaMdake prazrupAta bhara Ae / ASAr3ha sudI 6 uttarApAr3a nakSatra meM zrIvIrasvAmIkA jIva solahaveM acyutasvargameM deva paryAyako samApta kara, mAtA priyakAriNIke garmameM AyA jaise sIpake bhItara jalaviMdu rahatA hai isa taraha garbha meM rahate huye mAtAko kucha bhI duHkha na huaa| jisa samaya yaha puNyAdhikArI garbha meM the| deviyAM mAtAkI sevA karatI thI tathA nAnAprakAra sundara kathAoMse mAtAkoM prasanna karatI va prabha karake uttara letI thiiN| hajAroM manohara' savAloMke javAya mAtA apane jJAnayalase turaMta detI thii| isIke pramANameM do zloka diye jAte haiM ki dhyeyaM dhImatAM loke dhyAnaM ca prmessttinaaN| . jinAgamaM svatatvaM vA dharmya zuklaM na cAparaM // 27 // ke caurAH durddharAH pusAM dharmaratnApahAriNaH / / paMcAkSAH pApakAraH sarvAnarthavidhAyinaH // 50 // . bhAvArtha:-prazna-isa lokameM dhyAna karane yogya kyA hai ? uttara paMca parameSThIkA dhyAna, jinAgama, zrAtmatatva va dharmadhyAna tathA zuklalyAna, anya nhiiN| manuSyoMke sabase bhArI cora kauna haiuttara-dharmarUpI ralake haranevAle va sarva prakAra anartha ke kartA, pApa . ke kAraNa paMcendriyoM ke viSaya haiM / isa prakAra sahajahIanumAna 1 mAsake pUrNa hue aura parama zobhita prasUti-gRhameM mitI: caitra Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 jainabAlabodhaka sudI 13 ke dina zrItIrthakara mahArAjakA janma huA / sutrarNa raMga dhArI, parama dIptimAna, vajra ke samAna haDDI, veTana aura koloMko rakhanevAle parama suDaula sAMcemeM Dhale kAMtiyuktazarIra pUrva dizAmeM sUryodaya ke samAna garna sthAnase udaya huye / usI samaya indra devoM kI senA le bhaktike artha AyA aura zrImahAvIrasvAmIko perA.. vata hastI para virAjamAna kara sumeru parvata para le gyaa| vahAM usane kSIrasamudra ke nirmala jalase snAna karAyA aura bar3A bhArI utsava kiyA / tathA vAlakakA nAma vIra aura varddhamAna rakkhA gayA / arthAt- karmarUpI zatruoMko nAza karegA isaliye vIra tathA guNoMkI vRddhikA zrAzraya honese zrIvarddhamAna nAma rakkhA / indrane sumeruse lA mAtApitAkI goda meM praphullita vadana bAlakako sauMpA taba mAtAne janmotsava kiyA-bahuta dAna diyA / mahAvIra bAlyavasthAmeM raMjita mukha caMdrake samAna anya nijavayaska rAjaputroMke sAtha krIr3A karate car3hate huye / jaise aura bAlakoM ko pAMca varSakI umra meM akSara prAraMbha aura ATha varSakI umra meM guru ke pAsa upAsakAdhyayanAdi graMtha paDhane par3ate haiM / usa taraha vidyA paDhanekI zrImahAvIra bAlakako koI jarUrata nahIM huI thI kyoMki pUrva saMskAra ke balale zrImahAvIra janmase hI mati zruta tathA avadhi ina tIna jJAnake dhArI the, jisase unake mAnake bAhara koI zAstrIya vidyAM aisI na thI. jise vaha paDhakara jaaneN| isase ve kisIke ziSya nahIM hue| janmahIse samyaktvake dhArI the| isase AtmA aura parakA medavijJAna vidyamAna thaa| apane AtmAko zuddha nizcaya se paramAnaMdamaya jJAtA dRSTA anubhava karate the tathA pratIMdriyaM va Huan Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / svAdhIna AnaMdako hI sukha nizcaya karate the| isI kAraNa pATha varSakI hI umrameM svAmIne gRhasya yogya dvAdazavata apane Apa dhAraNa kara liye aura tavase zrAvaka dharmako pAlane lge| ___ zrImahAvIra kumAra avasthAhImeM bar3e vIra nirbhaya aura sAhasI the| eka daphe saudharma indrane apanI sabhAmeM svAmIke balakI prazaMsA kii| saMgama nAmaka eka devako vizvAsa na huaa| vaha parIkSA karaneke liye eka bar3e bhArI kAle nAgake rUpameM pAyA aura jahAM rAjakumAroM ke sAtha zrImahAvIra khela rahe the, vahAM jAkara jisa vRkSapara vumAra car3he the usako lipaTa gayA / anya sava rAjakumAra bhayabhIta ho vRkSase phUda kara bhAge paraMtu cIra kumArako kucha bhI bhaya na huzrA, kiMtu usa sarpako pakar3a kara usake sAtha taraha 2 kI krIr3A karane lge| inake isa tarahake calako dekha vaha deva ati prasanna huzrA aura bahuta bhAMti stuti kara svargaloka gayA / lalyapatva aura vratakI mahimAse pUrNa udAsonacitta mahAcIrakA mana gRhajAlameM usI taraha ThaharatA huA jisa taraha eka kamalakA puppa sarovara meM ThaharatA hai| sAmAyikadvArA nitya siddhoMkA dhyAna karate, ve prAtma-anubhava karate va gRhasthAvasthAmeM mAtA va kuTuMviyoMko AnaMdita karate va rAjyakArya dekhate va mitroMse uttama goSThI karate huye svAmIne 30 varSa vitA diye aura vivAha karanekI aura vilkula dhyAna nahIM diyaa| kumAra avasthAhImeM pavitra jIvana vitAyA / eka dina kAlalabdhi zrAne aura cAritra mohanIya karmake vizeSa kSayopazama honepara zrImahAvIrasvAmI svayaM. vicAra Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 jainavAlabodhakakarane lage / arthAt avadhizAgase svAmIne yaha vicAra liyA ki-maiMne isa anAdi saMsAra meM bhIla. mArotra, rAjaputra tiryaca naraka mAdike karoDoM bhava dhAraNa kiye haiM aura paribhranagA kiyA hai| kahIM para bhI sAratA na dekha samasta bhogAdi vastuoMmeM utkRSTa vairAgyako prApta huye aura manana karate huye ki-aho ! muka mUdake itane durlabha dina isa jagatamaM vinA mahAvratake yoM ho cale gye| yaha bhI eka bar3e zrAzcaryakI bAta hai ki maiMne isa bhavameM tIna jhAna kAdhArIvAtmajJAnI hokara bhI gharamarahakara vinA saMyanake dhAraNa kiye itane dina vRthA hI kho diye| jo loga jJAna pAkara nirdoSa tapakA prAvaraNa karate haiM unhIMkA zAna saphala hai, dUsaroMke liye jJAnAbhyAsAdi mAtra klezarUpa hI hai| prazAnapUrvaka kiyA huA pApa tattvajJAnase naSTa hotA hai paraMtu jJAnapUrvaka kiyA hudhA pApa yahAM kisa taraha naSTa ho / ailA jAnakara jJAnavAnoMko koI bhI pApa nahIM karanA cAhiye, kyoMki mohase duddhara rAga aura prANa jAnepara bhI mohAdi nidhakarmarUpa dveSa utpanna hote haiN| jinake vaza hokara yaha prANo mahAghora pApa kara letA hai aura pApane. cirakAla durgatimeM duHkha pAtA hai / aisA jAnakara zAniyoMko ucita hai ki pahale pragaTa vairAnyarUpI khaDgase sarva anaryake kAraNa duSTa moharUpI zatruoMkA saMha ra kreN| aho ! isa mohakA jItanA gRhasthiyoMse nahIM ho sakatA isaliye pApake samAna gRhake baMdhanako bhI dUrasaMboDa denA caahiye| ve hI isa jagatama pUjya mahAna aura dhairyavAna hai-jo yuvA prava- . sthAmeM durjaya kAmarUpI zatruko acchI taraha nAza kara DAlate haiN| -.- ... ... .:: :: .. ........ . Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthabhAga 235 kyoMki yauvanase kAmAdibhAva bar3hate haiM aura pAMca indriyarUpIcora parama vikArako prApta ho jAte haiN| rAjyalamIke sadRza gRhavAsako kaidakhAneke samAna jAnakara svAmIne isako tyAgakara tapovanameM jAnekA dRDha nizcaya kiyaa| dRr3ha nizcaya karake bhagavAna apane mAtA, pitA prAdi saMbaMdhiyoM se moha haTA apane prAtmAmeM sthira ho, apanA svarUpa anubhavaH karane lage-aura vairAgyakI mAtA-saMvarake kAraNa *12 bhAvanAoM kA citavana karane lage--anitya, azaraNa, saMsAra, ekatva, anyatva, prazuci, mAnava, saMvara, nirjarA. loka, vodhidurlabha, aura dharma inakA bhinna 2 prakArase svarUpa vicArate hupa, cairAgyarasameM bhIja gae aura isa zarIrase svarUpa siddhikA hI nizcaya kiyaa| ki-"yadi isa apavitra zarIrase pavitra guNoM ke samUha kevala zAta kevaladarzanAdi siddha ho sake haiM tava isa kAryake karanemeM vicAra hI kyA krnaa| ___ vaza! Apa udyamI hogapa-laukAMtika deva pAMcaveM brahmasvargase: Akara ApakI ati prazaMsA karane lage-indrAdika deva zrAeati manohara pAlakI meM prabhuko virAjamAna kiyA-bhUmigocarItra vidyAdhara rAjA tathA indrAdika deva sarva milake prabhukI savArI rAjyAMgaNase lekara baDe jalUsake sAtha nagara bAhara jAte hue . nagarake naranArI dekha kara ati Azcarya karane lage ki dhanya hai kumAra, inhoMne vinA vivAha karAye va rAjya kiye ho tapadhAraNakA saMkalpa kara liyaa| rAjA siddhArtha trijJAnI the-aisA hI honevAlA thaa| aisA vicAra kara zAMtise cupa rahe / paraMtu mAtA priyakAriNI Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 jainavAlayodhakako mohakarmakA tIvra udaya ho AyA aura aneka baMdhu va sakhiyoM ke sAtha rotI huI pAlakIke pIche 2 daur3atI huI cala pdd'ii| mAtAko vihvalacitta aura nagarake vAraha taka Ate hue dekha 'jalUsake saMgameM jo mahAna purupa the unhoMne isa taraha smjhaayaa| he devI! kyA tU jagat guru apane putrakA caritra jAnatI hai ? yaha tIna jagatakA guru adbhuta parAkramI hai| yaha prAtmachAnI tIrthakara saMsAra samudra meM girate huye apane prAtmAko pahale 'uddhAra karake usake bAda bahutase bhavya jIvoMkA uddhAra kregaa| he zubhe! tere putrakA saMsAra ati hI nikaTa raha gayA hai, yaha jagata ko tArane samartha hai so dIna purupakI nAI kisa taraha gharameM prema kara sakatA hai| ina vacanoMne mAtAke pariNAmoMko badala diyaa| usakA zoka sArA jAtA rahA aura saMsArakA svarUpa vicAra ati dharmAnurAga sahita bharmako hRdayameM rakhatI huI vadhuvarga aura sakhiyoM sahita apane maMdirako lauttii| bhagavAnakI pAlakI vanakhaMDa nAmake vanameM pahuMcI vahAM prabhune eka sphaTika zilA para virAjamAna ho apane vastrAbhUpaNa sarva utAra diye aura "oM namaH siddhebhyaH" kaha siddhoMko namaskAra kara apanI hI muTThiyoMse apane kezoMko ghAsako taraha upAr3a DAlA aura nagna vAlakake samAna mudrA dhAra teraha prakAra cAritra mitI mArgazIrSa vadI 10 ke dina dhAraNa kara liyaa| usa samaya bhagavAna tAye huye suvarNake samAna zarIrakI prabhA ko dharanevAle, janma samayake nagnarUpa dhArI, svabhAvase hI prati Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 237. caturtha bhaag| kAMti aura dIpti sahita tejakI rAzike samAna prakAzita hote hue| svAmI munidharmakI kriyAyoMko pAlate hue vihAra karate hue / prathama AhAra kUlake svAmI kulAbhidha rAjAne diyaa| dAna nete samaya vItarAga hRdayake dharanevAle tIrthaMkara varddhamAna rAgAdi bhAvoMko dUrase hI tyAga karake hAthoM ko hI pAtra karake khaDe huye ! __ dIkSA leneke vAda prabhu AhArAdiko ati tuccha kAmanA karate hue zaktike anusAra apane AtmadhyAnameM magna hogaye / upa-. deza denekI bhI pravRtti choDa rAtri dina AtmasamudrameM hI snAna , karate hue kabhI 2 gAvoMmeM jAkara zuddha pAhAra grahaNa karate hue| prabhune ekAkI vinA kisI vAhanake paidala aneka deza zahara 'prAmoM meM vihAra kiyA jisase nispRhatA rahai aura dhyAnakI siddhi hoske| vihAra karate karate Apa ekadaphe mAlabAkI ujjainI nagarI ke vAhara lazAna bhUmimeM jA pAtmadhyAnameM tallIna ho gae-ujjainI meM 11 veM rudra sthANu nivAsa karate the inakI hI strIkA nAma pArvatI thaa| ye pahile bahuta bar3e tapasvI the / java inako maMtrAdi vidyAeM siddha hogaI taba ye kAmAzaka ho vicalita ho gae aura triyoM meM anurakta ho rahane lage ! smazAnameM zrImahAvIrasvAmIko parama sundara yauvanavAna dhyAnamagna dekhakara Apa vicAra karate hue ki aise puruSakA mana kitanA dhyAnameM dRDha hai isa ghAtakI parIkSA karanA yogya hai / vasa! pApa apanI vidyAke valase nAnAprakArake upasarga karane lage-sapo aura vicchUoMkA usanA. Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 238 janavAlavAMdhakadhUla, miTTIpAnIkA barasanA, vijalIphA kaDakanA, striyoMkA hAvaM bhAva, zaMgAra dikhAnA, DAMsa maccharoMkA kATanA, pizAcoMkA 'nAcanA Adi-ghaMToM taka sthANane aneka upAya kiye ki kisI taraha prabhukA mana dhyAnase calAyamAna kareM aura unake krodhAdi "paidA ho jAve / paraMtu jaise sumeru parvatako vanake zrAghAta kisI bhI prakArakI hAni yA bAdhA nahIM karasate isItaraha zrImahAvIra ke cittako yaha upasarga kSAmita na krskaa| unhoMne apane AtmAko ajara, amara, avinAzI, acchedya anubhavakara zarIra kI kriyAnoMko pudgalakI kriyA jAna kucha bhI kSobha na kiyaa| sthAlu apanI parIkSAmeM hAra gayA-hAtha joDa mastaka namA khaDA ho gayA aura aneka prakAra bInanI kara kSamA mAMgatA huA'zrIgurune uttama kSamA dharmakohI sthira rkkhaa| prabhu nagarake bAhara 5 dina aura grAmake bAhara tIna dinase 'adhika nahIM Thaharate the / yahA~se vihAra karate 2 Apa kosAvI 'nagarImeM padhAre / yahA~ eka seTha RSabhasena bahuta dhanI thA usake vazIlA nagarIke rAjA ceTakakI kanyA prati guNavatI pativratA 'caMdanAsatI putrIke bhAvameM nivAsa karatI thii| usako ati "rUpavAna jAna eka vidyAdhara vimAnameM baiTha kara zrAkAzamArgase le gayA thaa| pIche isa kAmako prati niMdya samajha use vanameM choDa gayA thaa| vahI satI apane zolakI rakSA karatI huI kausAvI nagarImeM zrAI / vahAM isa seThane dayA karake rakSita kiyaa| parantu isakI strI samudrAne yaha AzaMkA.kara ki seThajI ise svastrI banAnA cAhate haiM isako.apane kuTumbase alaga makAnameM * rakha Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / L diyA aura nitya prati dale huye kodoM va jalahI bhojanako bhejanA zurU kiyaa| vaha zrAvikAke paT karma devapUjA guru upAsti strAnyAya, saMyama tapa aura dAnameM catura thii| dAna deneke artha niya - madhyAhna kAlake pUrva dvArApekSaNa karatI thii| puNyayogase zrIvarddha-mAna svAmI udhara hI A nikale / satIne ati namra ho AhAra 'pAnI zuddha 'pratra tiSTha tiSTha tiSTha ' tIna bAra kahA / svAmI usI ora baDhe, AMgaNa meM gaye / satIne navadhAbhakti sahita usI kodoM 'aura jalakA AhAra svAmIko diyA | svAmIke pugyake pratApase. kodoM ke pula khIrake rUpameM pariNata hogaye / nirantarAya thAhAra honese devoMne ratnAdikI vRSTi kii| satI caMdanAke dAnakI prati mahimA vistarI / usane zrAjanma kumArikA rahanekA nizcaya kiyA / zrIvarddhamAnasvAmIne isa taraha - dhyAnakA abhyAsa karate huye 12 varSa pUrNa kiye / tatpazcAt vihAra karate hue prabhu mitI vaizAkhazukla 10 apa-rAhake samaya jaMbhikA grAma ke bAhara RjukUlA nadIke taTa para - zAlabhU vRkSake nIce dhyAkara dhyAnameM magna ho gaye / chaThe, sAtaveM 'guNasthAnase sAtizaya apramatta ho kSapakazreNI caDhe | aMtarmuhUrtta ' meM AThave, navameM, 10 ve guNasthAna car3ha saMpUrNa mohanIya karmako - nAza kiyA / phira 12 ve gugAsthAna meM aMtarmuhUrtta Thaharakara jJAnAvaraNI darzanAvaraNI aura aMtarAyakA nAza kara kevalavAna prApta 'kiyaa| usa samaya bhagavAna sarvajJa vItarAga jIvanamukta paramAtmA hue| anaMta jJAna darzana vIrya aura anaMtasukhake svAmI ho gaye / indrAdi devoMne samavazaraNa racA usameM prabhu aMtarIkSa siMhA Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 jainaghAlavodhakasana para ucca virAje / bhagavatke darzanArtha videha dezameM prasiddha indrabhUti, vAyubhUti, agnibhUti, nAmake bar3e diggaja brAhmaNa paMDiTa apane saikaDoM ziSyoMko lekara Aye aura prabhuke ziSya (jaina) ho gaye / zrIprabhuke zipya 28000 muni aura 36000 arjikAeM tathA ekalAkha zrAvaka va tIna lAkha zrAvikAeM thiiN| ina sabameM mukhya indrabhUti huye jinakA prasiddha nAma gautamasvAmI thA tathA sudharmAcArya, vAyubhUti agnibhUti zrAdi 21 gaNadhara huye / vahutase muniyoM ke saMghoMke svAmIko gaNadhara kahate haiN| tathA ajikAoMmeM mukhyasatI caMdanA huI / zrIbhagavAnakA divya upadeza jIvoMke purAva ke udayase dinarAtameM cAra bAra chaH 2 ghaDIke liye dhArApravAhI meghakI dhvanike samAna hotA thA / isa upadezako manuSya, strI, pazu, deva, devI, samasta 12 sabhAoMmeM baiThakara apanI apanI bhASAse sunate the / zrotAoMmeM mukhya rAjagRha nagarakA svAmI rAjA zreNika thaa| prabhune 30 varSa taka aneka dezoMmeM isI taraha dharmopadeza karate huye vihAra kiyA aura sava jagahoMne hiMsAkA pracAra banda kraayaa| anekoMne mithyAtva tyAgA aura samyagjJAnakA lAbha kiyA / prabhukI divyadhvanimeM jo sAragarbhita upadeza huA thaa| usako gautamasvAmI gaNadharane prAcArAMga Adi dvAdaza prakArake mahAna graMthoM meM racA / unhIMkA kucha aMza prAdhunika prApta graMthoMmeM upasandha haiM / zrIprabhu kArtika vadI amAvasyAke prAtaH kAla vihAra dezake pAvApurIke vanase zukladhyAna dvArA aghAtiyA karmoMkA nAza kara muktidhAmameM cale gaye / apane sAdhyakI siddhi karake paramAtmapada Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturya bhaag| 241 kA lAma kiyaa| zarIrako chor3ate hI kSaNamAtrameM zuddha prAtmAne usI hI dhyAnAkArako dhAraNa kiye hue nirvANa bhUmikI sIdhapara hI jAkara lokAgranivAsa kiyA aura anaMta kAlake liye parama mulI ho gye| vaha sthAna jahA~se zrIprabhune nirvANa prApta kiyA thA sarva jainiyoM se ati mAnanIya aura pUjanIya vihAra sTezanale 6 mIla pokhara pura (pAvApura) hai / usa grAmake bAhara eka vRhat sarovarake madhya meM eka jinamaMdira nimApita hai jisameM bhagavAnakI caraNa pAdukAeM zobhAyamAna hai / prativarSa nirvANake dina arthAt kArtikavadI amAvasyAko bar3A bhArI melA hotA hai / kalakattA, pArA, chaparA radUra dUrake bhaneka yAtrI darzana pUjanArtha mAte haiN| jisa samaya bhagavAna mokSa padhAre usI dina gautamastrAmIko jinako gaNagharoMkA Iza gaNeza kahate haiM kevalamAnarUpa lakSmIkI prApti huI ! isaprakAra usa dina iMdrAdika devoMne magavAnake zarIrakA vidhipUrvaka agnisaMskAra karake nirvANa lakSmIko pUjanakI jisako mokSalakSmI va mahAlakSmI bhI kahate haiM / usI dina manuSyoMne dina bhara dAna pUjana saMyamAdipUrvaka nirvANa mahotsava aura kevalahAna prAptikA utsava kiyA aura rAtriko yannAcArasahita dIpotsavapUrvaka nRtya gIta bhajanAdi karate huye rAtrijAgaraNa kiyA aura ghara gharameM nAnAprakArake maMgalAcaraNa kiye gye| usa dinase phira prativarSa bhagavAnakI smRtike liye isIprakAra hI bhagavAna kI nirvANapUnApUrvaka dIpotsavaparva mAnane lage, jisako dIpA Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlabodhaka 242 valI aura lakSmI pUjana bhI kahane lge| usa dinase vyApArI gaNa bhI apane yahAM vyApArika navIna varSakA prAraMbha mAnane lage. jisako Aja vikrama saMvat 1679 taka 2447 vIM varSa calatA huA (jainI loga ) mAnate haiM / aura dakSiNa bhAratake gurjara mahArASTra 'karNATakAdi prAntoMmeM prava bhI vIra svAmIke nirvANa dinake pazcAt arthAt divAlIse navIna varSakA prAraMbha mAnA jAtA hai aura gujarAtI paMcAMga bhI isI tithise navIna saMvat prArambha karate haiN| aura hama loga bhI dIpamAlikAke dina naivedya banAkara mahAvIra svAmIkI nirvANapUjA prativarSa karate rahate hI haiM / 43. karmasiddhAMta | :*::*: AsravabaMdhakA vivaraNa 1 136 | baMdhake kAraNa pralava cAra prakAra ke haiM / dravyavaMdhakA nimitta kAraNa. 1, dravyavaMdhakA upAdAna kAraNa 2, bhAvabaMdhakA nimittaH kAraNa, bhAvabaMdhakA upAdAna kAraNa 4 | 137 / kAryakI utpAdaka sAmagrIko kAraNa kahate haiM / kAraNa do prakArakA hai / eka samartha kAraNa dUsarA asamartha kAraNa / 1 jo loga rupaye paiseko lakSmI mAnakara pUjate haiM ve bhUlate haiN| " 2 yaha 2447 kA hisAba abhI taka sarvajanasammata nahiM huA hai / Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / -243 138 / pratibaMdhakakA prabhAva honepara sahakArI samasta sAma"priyoMke sadbhAvako samartha kAraNa kahate haiN| samartha kAraNake hone 'para anaMtara samayameM kAryakI utpatti niyamase hotI hai / 136 / bhinna bhinna pratyeka sAmagrIko asamartha kAraNa kahate haiN| asamartha kAraNa kAryakA niyAmaka nahIM hai / 140 | sahakArI sAmagrI do haiM / eka nimitta kAraNaM, dUsarA upAdAna kAraNa / 141 / jo padArtha svayaM kArya rUpa nahiM pariNameM, kiMtu kArya utpatti meM sahAyaka hoM unako nimitta kAraNa kahate haiM jaiseM 'ghaTakI utpatti meM kuMbhakAra, daNDa, cakra, zrAdika / . . 142 / jo padArtha svayaM kArya rUpa pariNamai, usako upAdAna - kAraNa kahate haiM | jaise ghaTakI utpatti meM mRttikA / zranAdikAla se dravyameM jo paryAyoM kA pravAha calA A rahA hai usameM anaMtara pUrva kSaNavartI paryAya upAdAna kAraNa hai aura anaMtara uttarakSaNavartI paryAya kArya hai / '143 / kArmANa skaMdharUpa pula dravyameM AtmAke sAtha saMbaMdha honeko zaktiko dravyabaMdha kahate haiM / 144 | prAtmA yoga kapAyarUpa bhAvako bhAva baMdha kahate haiM / 145 / AtmA ke yoga kapAyarUpa pariNAma dravyabaMdhake nimitta - kAraNa hai / 146 | vaMdha hone ke pUrvakSaNa meM vaMdha honeke liye sanmukha huye 'karmA skandhako dravyabaMdhakA upAdAna kAraNa kahate haiM / Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jainavAlabodhaka147 / udaya tathA udIrNA avasthAko prApta pUrvavaddha karma bhAkaH vaMdhakA nimitta kAraNa hai| 148 / bhAvabaMdhake vivakSita samayase anaMtara pUrva saNavartI: yoga kaSAya rUpa prAtmAphI paryAya vizepako bhAvabhakA upadAna kAraNa kahate haiN| 146 / dravyavaMdhake nimitta kAraNa athavAbhAvabaMdhake upAdAna kAraNako bhAvAnava kahate haiN| 150 / dravyavaMdhake upAdAna kAraNa athavA bhAvabaMdhake nimitta kAraNako dravyAnava kahate haiM / 151 / pratyeka prakRtimeM minna bhinna upAdAna zakti yukta AtmA se saMbaMdha honeko prakRti vaMdha kahate haiM aura una hI skandhoMmeM phaladAna zaktiko nyUnAdhikatA honeko anubhAgavaMdha kahate hai| 152 / jisa prakAra bhinna bhinna upAdAna zaktiyukta nAnAprakArake bhojanoM ko manuSya hasta dvArA vizeSa icchA pUrvaka grahaNa karatA hai aura vizeSa icchAke samaya udara pUrNa karaneke liye. sAmAnya bhojanakA grahaNa karatA hai, usI prakAra yaha jIva vizeSa kapAyake abhAvameM yogamAtrase kevala sAtA vedanIyarUpa kamakIprahaNa karatA hai paraMtu vaha yoga yadi kisI kaSAyase anuraMjita ho to anyAnya prakRtiyoMkA bhI baMdha karatA hai| 153 / prakRtibaMdhake kAraNatvakI apekSAse prAsravake pAMva bheda hai-mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya, aura yoga / 154 / mithyAtva prakRtike udayase pradevameM devabuddhi, atatvaH Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naturtha bhAga / maiM tattva vRddhi, dharmameM dharmabuddhi, ityAdi viparItAbhinivezarUpa jIvake pariNAmako mithyAtva kahate haiM / 155 / mithyAtva ke pAMca prakAra haiM-aikAMtika mithyAttva, vipata mithyAtva sAMzayika mithyAttva, prAjJAnika mithyAttva, cainayika mithyAttva, / 156 | dharma dharmake "yaha aisA hI hai anyathA nahIM" ityAdi atyanta abhisannivezako ( abhiprAya ) aikAntika mithyAttva kahate haiN| jaise bauddha matAvalaMbI padArthako sarvathA kSaNika mAnatA hai / , 245 157 | sagraMtha nigraMtha hai, kevalI grAsAhArI hai, ityAdi ruci ko viparIta mithyAtva kahate haiM / 158 / dharmakA ahiMsA lakSaNa hai yA nahIM ityAdi matidvaiviSya ko sAMzayika mithyAtva kahate haiN| 156 | jahAM hitAhita vivekakA kucha bhI sadbhAva nahIM ho, usako zrAjJAnika mithyAtva kahate haiM / jaise pazuvadhako dharma samajhanA / 160 / samasta deva tathA samasta matoMmeM samadarzIpaneko vaijJA'nika mithyAtva kahate haiM / 161 | hiMsAdika pApoMmeM tathA iMdriya aura manake viSaya meM pravRtti honeko pravirati kahate haiM / 162 / pravirati tIna prakArakI hai / anaMtAnubaMdhikaSAyodayajanita 1, apratyAkhyAnAvaraNakapAyodayajanita 2, aura pratyApAnAvaraNa kapAyodaya janita 3 / Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - jainavAlavodhaka. 163 / saMjvalana aura no kapAyaphe tIya udayase niraticAra cAritra pAlane meM anutsAha honeko tayA svakarako asAvadhAnatA ko pramAda kahate haiN| 164 / pramAda paMdraha prakArakA hai| vikayA 4(strI kathA,.' rASTrakathA, bhojana kathA, rAja kathA ) kapAya 4 (saMjvalanake tIvrodaya janita krodha, mAna, mAyA, lobha,) iMdriyoMke viSaya 5, nidrA eka aura rAga eka / . 165 / saMjvalana aura nokapAyake maMda udayase prAdurbhUta prAtmAke pariNAma vizeSako kapAya kahate haiN| 166 / manovargaNA athavA kAya vargaNA (AhAra vargaNA tathA kArmANa vargaNA ) aura vacana vargaNAke avalaMbase karma nopharmako grahaNa karanekI zakti vizeSako yoga kahate haiN| 167 / yoga paMdraha prakArakA hai-manoyoga 4 satyamanoyoga, asatyamanoyoga, ubhaya manoyoga, aura anubhava manoyoga' kAya yoga 7 ( audArika, praudArikamizra, vaikriyaka, vaikriyaka mizra, AhAraka, AhAraka mizra, aura kArmANa ) vacana yoga / (satya vacana yoga, asatya vacana yoga, ubhaya vacana yoga, aura anumaya vacana yoga) 568 / mithyAtvanI pradhAnatAse solaha prakRtiyoMkA baMdha hotA hai| jaise-mithyAtva, huMDakasaMsthAna, napuMsaka veda, naraka gati, narakagatyAnupUrvI, narakAyu, asaMprAptaspATikA. saMhanana,. jAti 4 pakeMdriya, dvIndriya.trIMdriya, caturiMdriya, sthAvara, prAtapa, sUkSma, aparyApta, saadhaarnn| . Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| . 247 166 / anaMtAnuvaMdhi kaSAyodayajanita praviratise Age likhI pacIsa prakRtiyoMkA baMdha hotA hai| anaMtAnuvaMdhi krodha, mAna. mAyA, lobha, styAnagRddhi, nidrAnidrA, pracalA pracalA, durbhaga, duHsvara, anAdeya, aprazasta vihAyogati, strIveda, nIcagotra, tiyara gati, tiryaggatyAnupUrvI, tiryagAyu, udyota, saMsthAna 4 (nyagrodha, svAti, kunjaka, vAmana ) saMhanana 4 (vajanArAca, nArAca, arddhanArAca, aura kIlita ) / 170 / apratyAkhyAnAvaraNa kaSAyodayajanita aviratise dazaprakRtiyoMkA baMdha hotA hai / jaise-apratyAkhyAnAvaraNa krodha, mAna, mAyA, lobha, manuSyagati manuSyagatyAnupUrvI. manuSyAyu, audArika zarIra, audArika prAMgopAMga, aura vajravRSabhanArAca saMhanana / 171 / pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyodayajanita aviratise cAra prakRtiyoMkA baMdha hotA hai-pratyAkhyAnAvaraNa krodha, mAna, mAyA, lobhakA / 172 / pramAdase chaha prakRtiyoMkA baMdha hotA hai, asthira, azubha, asAtAvedanIya, ayazaH kIrti, arati aura zokakA / 173 / kaSAyake udayase aThAvana prakRtiyoMkA baMdha hotA hai arthAt devAyu, nidrA, pracanA, tIrthakara, nirmANa, prazasta vihAyogati, paMceMdriyajAti, naijasazarIra, kArmANazarIra, thAhArakazarIra, AhAraka prAMgopAMga, samacaturasra saMsthAna, vaikriyakazarIra, vaikriyaka prAMgopAMga. devagati, devagatyAnupUrvI, rUpa, rasa, gaMdha, sparza, aguruladhu, upaghAta, para. ghAta, ucchvAsa, sa, vAdara, paryApta, pratyeka, sthira, Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 . jainabAlabodhaka'zubha, subhaga, susvara, Adeya, hAsya, rati, jugupsA, bhaya, purupaveda, saMjvalana krodha, mAna, mAyA, lobha, matijhAnAvaraNa, zrutajJAnAvaraNa. avadhihAnAvaraNa, manaHparvayazAnAvaraNa, kevalajJAnAvaraNa, cakSurdarzanAvaraNa, pracaturdazanAvaraNa, avavidarzanAdharaNa, kevaladarzanAvaraNa, dAnAMtarAya, bhogAMtarAya, upabhogAMtarAya, vIryAtarAya, lAbhAMtarAya, yazaH kIrti, aura uccagotra 58 ina prakRtiyoMkA baMdha hotA hai| ... 174 / yogake nimittase eka mAtra sAtAvedanIyakA vaMdha hotA hai| 175 / karmaprakRti saba 148 haiM aura vaMdha honekA kAraNa kevala 120 prakRtiyoMkA hI dikhalAyA to prazna ho sakatA hai ki 28 prakRtiyoMkA kyA huzrA isakA samAdhAna yaha hai-sparzAdi 20 kI jagaha 4 kA hI grahaNa kiyA gayA hai isa kAraNa 16 to ye ghaTIM aura pAMcoM zarIroMke pAMcoM baMdhana aura pAMca saMghAtakA grahaNa nahiM kiyA gayA isa kAraNa daza ye gharTI aura samyak mithyAtva tathA samyak prakRti mithyAtva ina do prakRtiyoMkA baMdha nahiM hotA hai kyoMki samyagdRSTI jIva pUrvavaddha mithyAtva prakRtike tIna khaMDa karatA hai tava ina do prakRtiyoMkA prAdurbhAva hotA hai baMdha nahiM hotA isa kAraNa do prakRti ye ghaTa gii| 176 / dravyAnava sAMparAyika aura IryApathake bhedase do prakArakA hotA hai| - 177 / jo karmaparamANu jIvake kaSAya bhAvoMke nimittase AtmAmeM kucha kAlake liye sthitiko prApta hoM.unake Asravako sAmparAyika Asrava kahate haiN| Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| 178 / jina paramANuoMkA baMdha, udaya aura nirjarA eka hI samayameM ho, unake Anavako IryApatha pAnava kahate haiN| 179 / sAMparAyika prAstravakA kartA (svAmI) kapAya sahita aura iryApathakA svAmI kapAyarahita AtmA hotA hai| 180 / zubhayogase zubhAstava aura azubhayogase azubhAsrava hotA hai| 18 / zubha pariNAmoMse utpanna yogako zubhayoga aura azubha pariNAmoMse utpanna yogako azubhayoga kahate haiN| 44. rAjA zreNika / pravase prAya: 2500 varSa pahile arthAt aMtima tIrthakara bhagavAn mahAvIra svAmIke samayameM magadhadezakI rAjagRhI nagarImeM eka epazreNika nAmakA rAjA rAjya karatA thA / magadhadezako prAja kala vihArapradeza kahate haiN| paranturAjagRhI nagarIapa bhI rAjagRhI ke nAmase prasiddha hai, jo vihArake bhAgalapura aura paTaneke nikaTa hai| vihAraprAntameM usa samaya bauddhadharmakA adhika pracAra thA, kyoMki vauddhadharmakA calAnevAlA gautamabuddha isI vihAraprAntameM hI utpanna huA thA, aura usake upadezoMkA vahAMpara bahuta prabhAva par3atA thaa| kahate haiM ki, rAjA upazreNika bhI vauddhadharmAvalambI hI thaa| upazreNikakI abheka rAniyAM thI, unameM eka indrANI nAmakI Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 jainavAlabodhaka mukhyarAnI ke garbha se zreNikane janma liyA thA / thegika vAlakapana se hI atizaya buddhimAna aura parAkramI jAna par3atA thA / usako mukhamudrA dekhakara pratyeka jyotipI tathA bhaviSyadvaktA yahI kahate the, ki upazreNikake pIche yahAM rAjA hogA / parantu upazreNikako yaha vAta iTa nahIM thI ki, mere rAjya karate adhikArI zreNika hove | vaha apane pIche apanI pyArI rANI tilakAvatI ke putra cilAtIko rAjA banAnA cAhatA thaa| kyoMki tilakAvatI se vivAha ke prathama vaha pratikSA kara cukA thA ki, tere garbhase jo putra utpanna hogA, vahI rAjagRhIkA rAjA hogaa| isaliye usane eka. jhUThamUTha aparAdha lagAkara zreNikako deza nikAlA de diyaa| zreNikako vAlakapanase vauddhadharmamaM zraddhA nahIM thI. parantu rAjagRhIse nikala kara jaba vaha nandinAmake sabhAmaMDapameM gayA aura vahAM vauddhaguru jaTharAzikA upadeza sunA to vauddhadharmapara usa kA dRDha vizvAsa ho gayA / nandigrAmase eka indradatta nAmaka vaNik ke sAtha vaha veNAtar3Aga grAmako gayA aura vahAM indradatta kI buddhimatI kanyA nandano ke sAtha vivAha karake sukha se rahane lagA / vahAM nandIse usake eka parama rUpa guNavAlA prabhayakumAra putra huzrA / yahA~ upazreNika cilAtIputrako rAjya dekara mara gayA aura cilAtIputra rAjya karane lgaa| parantu thor3e hI dinoMmeM usake anyAya aura atyAcAroMse rAjagRhIkI prajA Uba uThI, isaliye rAjya ke maMtriyoMne zreNikake pAsa eka patra bhejakara use bulA liyA aura apanA rAjA banA liyA / zreNika sukhase rAjya karane lagA, aura cilAtIputra bhayake mAre anyatra bhAga gayA / f Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| 251 rAjA zreNikake naMdazrIke atirikta eka celinI nAmakI dUsarI rAnI thI, jisane ki apane rUpa aura guNoM ke kAraNa paTTarAnIkA pada pAyA thaa| yaha vaizAlI nagarIke (sindhudezaka ) rAjAceTaka kI kanyA thI / usa samaya sindhudezameM jainadharmakA adhika pracAra thA, vauddhadharmakA vahAM praveza hI huA thaa| rAjA ceTaka jainI thA, aura isIliye rAnI celinIkI jainadharmameM atizaya prIti aura zraddhA thii| __ rAjA zreNikako jainadharmase bahuta ghRNA thI. aura isa kAraNa vaha cAhatA thA ki, rAnI celinI bhI kisI taraha vauddha ho jAce.. parantu usake saba upAya niSphala hote the, kyoMki velinIke cittameM jainadharmake Age vauddhadharmakA mahatva sthAna nahIM pAtA thaa| aura yaha usakI zaktile dAharakI bAta thI ki, vaha celinIkA isI kAraNase tiraskAra karane lage, athavA apane premako nyUna kara ske| kyoMki celinIke rUpa aura guNa advitIya the| rAnI celinI bhI cAhatI thI ki, merA pati hilI prakArase janI ho jAve aura kalyANake mArgameM laga jAve to bahuta acchA ho jisase mere patikA janma saphala ho jAve / isa kAraga rAjA ko pratibodhita karaneke liye vaha bhI samaya 2para prayatna kiyA karatI thii| ___ eka dina rAjA zreNika zikAra khelaneko jaMgalameM gayA thaa| vahAMse lauTate samaya eka sthAnameM yazodhara nAmake eka digambara muniko tapasyA karate hue dekhakara usake hRdayameM dharmadveyako zrAga dhadhaka uThI / isaliye usane apane zikArI kuttoMko munirAja Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 jainavAlayodhakapara choDa diyA : parantu munike tapake prabhAvase ve kutte kucha na kara sake aura pradakSiNA dekara munike samIpa jA baitthe| taba rAjA atizaya kupita hokara eka marA huA sAMpa munike galemeM DAla kara vahAMse calA aayaa| tIna dinataka yaha bAta usane sarvathA chupA rakhI, kisIse bhI nahIM kahI, parantu cauthe dina rAtriko ganI celinIse jaina muniyoMkI ha~sI karate hue yaha vAta bhI kaha dii| jise sunakara rAnIko atizaya duHkha humaa| usane .eka bar3I bhArI Aha khIMcakara kahA, ki-svAmin ! Apane bar3A burA karma kiyA, vyartha hI Apane apane AtmAko narakameM pttkaa| nimraya muniyoMko kaSTa pahuMcAneke samAna saMsArameM koI anya pApa nahIM hai / yaha sunake zreNikane kahA, ki, kyA ve usa sAMpako * galemeMse nikAlake anyatra nahIM jA sake hoMge? rAnIne kahA, nahIM ! ve mahAmuni svayaM aisA nahIM kara sakate / jaba taka unakA : upasarga nivAraNa na hogA tabataka ve mahAmuni vahAM hI acala ___ yaha sunake muniyoMkI aisI vRttipara bar3A bhArI Azcarya kiyaa| isaliye kautUhalavaza usI samaya aneka dIpakoMkA prakAza karAke sevakoM aura rAnI celinIke sAtha rAjA zreNika usI samaya vahAM gayA, jahAM ukta mahAmuniko dekhA thaa| pahuMca kara dekhA to, mahAmuni jyoMke tyoM dhyAnastha ho rahe haiM, aura sAMpa - bhalemeM par3A huA hai| unakI zAMtimaya dhyAnamudrAko dekhakara -rAmAkA hRdaya bhaktise bhIga gayA, rAnIne par3e yatnake sAtha sAMpako alaga karake samayocita pUjA kI aura zeSa rAtri vahIM "vitaaii| Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| / sUryodayake samaya rAnIne munirAjakI pradakSiNA karake aura mastaka nA karake kahA hai saMsArasamudrase pAra utAranevAle bhagavan ! hai zAntimUrte ! upasarga dUra ho gayA hai, hama logoMpara anugraha kIjiye / yaha sunakara munirAja dhyAnAsana chor3ake baiMDa gaye aura namaskArake uttara meM donoMkI ora hAtha uThAkara bole, tuma donoM kI dharmavRddhi hove / zreNika rAjAke hRdayapara isa AzIvAdazI bar3A coTa lagI / vesocane lage,aho ! munirAjake kaisI advitIya kSamA hai, jo mujha aparAdhImeM aura parama bhaktinImeM kucha, bhI bheda nahIM samajhate / aura meM kaisA cANDAla I, jisane aise. parama puruSake gale meM sAMpa DAlakara itanA kaSTa phuNcaayaa| aisA vicAra karake vaha AtmaghAta karaneko taiyAra ho gayA / parantu mAnI munine usake hRdayakI yAtako jAnake kahA-rAjan ! tujhe pesA burA karma karaneko udyata nahIM honA cAhiye / munikI aisI apUrva zakti dekhakara zreNikakA hRdaya palaTa gyaa| usane usI dinase jainadharma pAlanekI ThAnalI aura sukhase rAjya karane lgaa| vAdako isake eka kuNaka nAmakA putra utpanna huA,rAjya pAte hI zreNikako kaida karake atizaya duHkha diyA / eka dina kuNaka. apane ila pApakA pazcAttApa karatA duA rAjA zreNikakoM baMdI.. gRhase mukta karane ke liye gayA thA, parantu zreNikako Ayu pUrNa hogaI thI, vaha lohapiMjarameM marA huA milA jisase kuNakako. vaDA pazcAtApa huaa| itihAsoM meM tathA bauddha andhoMmeM rAjA zreNika (zizunAgavazIya) vimbasArake nAmase aura usakA putra kuNaka prajAta-- zadhuke nAmase prasiddha hai| prajAtazatru vaudadharmakA upAsaka thaa| Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 jainavAlabodhaka 45. chahaDhAlA sArtha - cauthI DhAla | --**** dohA | samyaka zraddhA dhAri puna, sevaha samvajJAna / svapara ghartha bahu dharmajuna, jo pragaTAvana mAna // 1 // * usa prakAra se samyagdarzana dhAraNa karake phira samyagjJAnakI 'ArAdhanA karo yaha samyagjJAna aneka dharmayukta nijapara padArthoko - prakaTa karane ke liye sUryasamAna hai // 1 // zelAchaMda 21 mAtrA | samyaka sAthai jJAna hoya pai bhinna arAdho / lakSaNa zraddhA jJAna duhUmeM bheda prabAdho // samyaka kAramA jAna, jJAna kAraja hai soI / yugapata hote hU prakAza dIpakateM hoI // 2 // yadyapi samyagdarzanake sAtha hI jJAna hotA hai tathApi use judA hI prArAdhana (dhAraNa ) karanA cAhiye kyoMki donoMke lakSaNameM zraddhAna aura jAnanA isa prakAra bAdhArahita bheda hai / samyaktva ( samyagdarzana ) tau kAraNa hai aura samyagjJAna kArya hai / jaise - dIpaka aura prakAza sAtha 2 hI utpanna hote haiM tathApi dIpaka - kAraNa hai aura prakAza kArya hai // tAsa bheda do haiM parokSa paratachi tina mAhIM / gati zruta doya parokSa akSa manateM upajAhIM // Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / avadhijJAna manaparyaya do haiM deza tacchA | dravyakSetra parimANa liye jAnai jiya svacchA // 3 // sakala dravyake guna anaMta parajAya anaMtA / jAnahi eke kAla pragaTa kevala bhagavaMtA // usa samyagjJAnake parokSa pratyakSa do bheda haiN| iMdriya aura kI sahAyatA se paidA honevAle matijJAna aura zrutajJAna tau parokSa haiM / aura dravya kSetrakA parimANa liye vizada jAnanevAle 'avadhijJAna aura manaH paryayajJAna deza pratyakSa haiM / aura dravyake samasta guNa aura bhUta bhaviSyat varttamAnakI anaMta paryAyoMsahita yugapat (eka sAtha ) jAnanevAle kevalI bhagavAnakA kevalazAna sarvadeza pratyakSa hai // 259 jJAna mapAna na Ana jagatameM sukhako kArana | iDa paramAmRta janma narAmRta roga nivArana ||4| koTi janma tapa tape jJAna vina karma bhareM je / jJAnIke china mAhi. guti, sahaja Tare~ te // munivrata dhAra anaMtavAra, grIka upajAyo / yai nija AtamajJAna vinA, sukha leza na pAyo // 5 // a jinavara kathitatava, abhyAsa karIje / saMzaya vibhrama moha tyAga, prApaNe kakhi lIjai !! yaha mAnupa parajAya sukula suniyo jinavAnI / yaha vidhi gaye na mileM, supani jyoM udadhi samAnI // -jJAnake samAna jagatameM anya koI sukha denevAlA nahIM hai| Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 jainapAlavodhakazAna hI janma jarA mRtyu rogako naSTa karaneke liye paramAmRta hai| zAnake vinA ajJAnI jIva karor3oM janmoMmeM tapakarake jitane karmoM ko kATatA hai utane karma samyagjJAnIke mana vacana kAya vazameM hone ke kAraNa sahajame hI naSTa ho jAte haiM / yaha jIva munivrata dhAraNa karake anaMtavAra nava graiveyakoMmeM utpanna huA paraMtu pAtmajJAnake vinA lezamAtra bhI sukha nahiM paayaa| isa kAraNa jinaMdra bhagavAna dvArA kathita tattvoMkA abhyAsa karake saMzaya vibhrama viparyaya ina doSoMko chor3akara prAtmazAnako prApta karanA caahiye| kyoMki yaha manuSya paryAya uttama kula aura jinavANIkA sunanA vyartha hI cale jAyage to samudrameM DUve huye ciMtAmaNi ratnakI taraha phira nahi mileNge||6|| dhana samAja gaja bAja, rAja tau kAja na Avai / jJAna Apako rUpa bhaye, phira acala rahAve // tAsa jJAnako kAraNa svapara, viveka bkhaanyoN| koTi upAya banAya bhanya, tAko ura mAnyo // 7 // dhana samAja hAthI ghor3A rAjya Adi koI kAma nahIM paate| jJAna AtmAkA svarUpa hai| usakI prApti honepara vaha nizcalaM rahatA hai| usa jJAnakA kAraNa nijaMparakA viveka karanA batAyA gayA hai ataeva he bhavya ! koTi upAya banAkara bhI usa svapara vivekako prApta kro| jo pUraba ziva gaye, jAhiM, aba Age jai hai| so saba mahimA jJAnataNI, muninAtha kahai haiM / / / Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| .. 257 viSaya cAha davadAha, jagatajana bhani dajhAvai / tAsa upAya na bhAna jJAna dhana pAna vujhAvai // 8 // muniyoMke nAtha jineMdra bhagavAna kahate haiM ki-jitane jIva pahile mukta gaye, ava jAte haiM aura Ageko jAyage, so saba jAnakI hI mahimA hai / paMceMdriyoM ke viSayoMkI cAha hai so dAvAgni hai so jagatajanarUpI jaMgalako jalAtI hai| aisI dAvAgniko bujhAneke liye, zAnarUpI vAdaloMke sivAya anya koI.upAya nahIM hai||8|| .. puNyapApaphalapAhi, harakha vilakho mata bhaaii| . yaha pudgala parajAya, upaji vinasai thira pAI // .. . lAkha yAtakI bAta yahai, nizcayaH ura laamo| - tori sakala jagadvaMdaphaMda, nita prAtama dhyAo // 9 // isake sivAya he bhAI! puNya aura pApakA phala mile usameM harSa viSAda mata karo kyoMki yaha puNya pApa pudgalarUpa karmakI para; Aya mAtra hai so hamezaha vinasatI upajatI rahatI hai| saMkSepameM lAkha vAtakI vAta yaha hai ki apane idayameM yaha nizcaya lAmo ki-jagatake sava iMdaphaMdaM tor3akara nitya pAtmAkA hI bAna, karanA cAhiye // 6 // : samyagjJAnI hoya, bahuri,. dRDhacArita liijai| . eka deza,aru sakala deza, tasa meda kahIje // asahiMsAko tyAga- vRthA, thAvara na sNpaa| .. paravarakAra kaThora niMdya, nahi vaina ucArai // 10 // Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 jainabAlabodhaka jalamRtikA vina aura nAhi, kachu gahai adttaa| nijavanitA vina saphala nArisoM, rahe viracA / / apanI zakti vicAra, parigraha thoro rAkheM / dazadiza gamanapramAna ThAna, tasu sIma na nAla // 11 // / ukta prakArase samyagjJAnI ho jAya tava phira dRr3hatAke sAya samyakcAritrako dhAraNa karanA cAhiye / cAritra eka deza maura sakala dezake bhedase do prakArakA hai| usameMse ekadeza cAritra kahate haiN| - prathama tau trasahiMsAko sarvathA tyAganA aura vyartha sthAvara ekeMdriya jIvoMkI bhI virAdhanAkA tyAga karanA caahiye| dUsarA paravadha karanevAle kaThora niMdya vA asatya vacana na bolnaa| tIsare jalamRttikAke sivAya vinA diyA humA kucha bhI kisI kA grahaNa nahiM karai / cauthe-apanI strIke sivAya anya siyoMse virakta rahanA cAhiye / aura apanI zaktiko vicAra jahAM taka bane thoDA parigraha rAkhai isa prakAra pAMca aMNuvratake sivAya tIna guNa vrata dhAraNa karanA cAhiye / usamese prathama tau dizAvoMmeM jitanI 2 dUra taka jAnekA kAma par3e utanI dUra takakA parimANa karake usase Ane jAnekA yAvajIva tyAga denA so digbata hai| tAhameM phira grAma galI, gRha vAgavajArA / / gamanAgamana pramANa ThAna, ana sakala nivArA // kAhUkI dhanahAni, 'kisIkI jaya hAra na cit| deya na so upadeza hoya aSa vana kaSati // 12 // Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / kari pramAda jalabhUmi vRkSa, pAvaka na virAdhai / zrasi dhanu hala hiMsopakaraNa, nahi de jasa lAve || rAga dveSa karatAra kayA, kabahU na sunIjai / aura hu anaraya daMDa hetu, agha tinheM na kIjai // 13 // 256 usa digvratameMse phira thor3ese kAlakI maryAdAse kisI grAma, galI ghara bAjAra Adi takako maryAdA rakhakara zeSakA tyAga kara rahanA cAhiye ise dezavrata kahate haiN| tIsare kisIkI dhana hAni kisIkI hAra kisIkI jaya honA apane manase na cAhai / isako apadhyAna nAmA anarthadaMDa kahate haiN| jisase pApa ho aise vyApAra aura vanaja vA khetI karanekA upadeza nahi denA / isako 'pApopadeza anarthadaMDa kahate haiM / pramAda ke vinA prayojana pAnI 'bakherane pRthivI khodane, vRkSa kATane Aga jalAne yAdikA tyAga -kara denA cAhiye ise pramAdacaryA zranarthadaMDa vrata kahate haiN| talavAra, dhanuSa, hala Adi hiMsAke upakaraNa yazake liye mAMge huye nahi denA ise hiMsopakaragAdAna nAmA anarthadaMDavata kahate haiM aura rAgadveSa bar3hAnevAlI kathA kahAnIyA pustaka nahiM sunanA vAMcanA nahIM / ise duHzrutinAmA anarthadaMDa vrata kahate haiM // 13 // ghara ra samatA bhAva, sadAM sAmAyika kariye / parva catuSTaya mAhi, pApa taja moSadha dhariye // bhoga aura upabhoga, niyama kara pamata nivAreM / muniko bhojana deya, pheri nija karahi AhArai // 14 // bAraha vratake bhatIcAra, panapana na lagAveM / Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 . jainavAlabodhakaparana samaya sanyAsa dhAri, tasu dopa nasAve / / yoM zrAvaka vrata pAla, svarga solama upajAve / tahata caya nara janma pAya, muni ho zina jAve // 15 // ava cAra zikSAvatako kahate haiN| prathama tau pratidina prAta: kAla aura saMdhyAkAla apane hadayameM samatA bhAva dhara kara sAmAyika kiyA karai / dUsare-mahInekI do A do caturdazIke dina samasta pApAraMbha chor3akara proSadha (ekAsanA) karanA cAhiye / tIsare bhoga upabhogameM AnevAle padArthokA parimANa kara lenA cAhiye / cauthe-muni Adi atithiyoMko AhAradAna dekara bhojana karai / isa prakAra cAraha vrata dhAraNa karake sabake pAMca 2 atIcAra (doSa ) haiM unakona lagAvai / aura marana samayameM munivrata dhAraNa.. karai tau solaveM svargako jAvai aura svargase cayakara manumya bhavameM munivrata dhAraNa karake mokSako jAvai // 15 // 46. indrabhUtigaNadhara / he bAlako ! tuma cauvIsarve tIrthakara bhagavAna vaImAnasvAmI kA caritra pichale 42veM pAThameM par3ha cuke ho| usameM tumheM batalAyA gayA hai ki, vardhamAna bhagavAnke indrabhUti Adi 11 gaNadhara the| isa pAThameM tumheM unhIM indrabhUtigaNadharakA caritra padAyA jAtA hai| .. indrabhUtikA dUsarA nAma gautama bhI hai| isakA kAraNa yaha . Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| hai ki, indrabhUtine brAhmaNoMke gautamavaMzameM janma liyA thA aura gautamavaMzameM jo utpanna hove usako gautama kahate haiM / usI samaya meM arthAt java gautama gaNadhara athavA mahAvIra bhagavAn hue hai, 'eka vuddhadharmako calAnevAlA gautama buddha nAmakA vidvAn bhI ho gayA hai / isaliye koI koI loga donoMko eka hI samajhate hai, 'parantu yaha bhUla hai / yathArthameM ye donoM jude 2 ho gaye haiN| indrabhUti eka gautama nAmaka grAmake rahanevAle gautama brAhmaNa the| inake vAyubhUti aura agnibhUti nAmake do bhAI the| ye tInoM hI bhAI vaidikadharmAnuyAyI bar3e bhArI vidvAna the aura tInoMke 'pAsa pAMca pAMcasau zipya vidyAdhyayana karate the| indrabhUtikI jihvApara cAro veda aura chaho zAstra nRtya karate the| isa kAraNa usa samayake sampUrNa vidvAnoMmeM ve zreSTha gine jAte the| unheM apanI vidyAkA garva bhI itanA thA ki, saMsArameM apane sAmane vivAda karanevAlA ve kisIko nahIM samajhate the| ___ java mahAvIra bhagavAnko cAraghAtiyA kauka nAza honese vaizAkha zuklA 10 dazamIphe dina kevalajJAna prApta hudhA aura indra kI pAzA pAkara kuverane java vahAM samavasaraNakI racanA kI, tathA devamanuSyAdikoMkI bAraha samA ekatra ho gaI, tava sampUrNa bhavyajIva bhagavAnkI divyadhvani sunaneke liye pratIkSA karane lge| parantu java 66 dina divyadhvani nahIM khirI, tava indrane isakA kAraNa yaha nizcaya karake ki " gaNadharake na honese divyadhvani nahIM khiratI hai" gaNadharake anveSaNakaranekA vicAra kiyaa| usa samaya avadhijJAnase vicAra karake vaha gautama grAmako eka Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26ra jainapAlabodhakavidyArthIkA veSa dhAraNa karake gayA aura jahAMpara indrabhUti apane ziSyoMko par3hA rahe the, vahAMpara jAkara zrApa bhI baiTha gayA aura unakA vyAkhyAna sunane lgaa| usa samaya kisI viSayakA pratipAdana karake indrabhUtine apane sampUrNa vidyArthiyoMko uddeza karake kahA, kyoM tuma logoM ko samajhameM yaha viSaya AyA? tava sava vidyArthiyoMne prasannatAse "hAM! hAM!" kaha diyA / parantu indrane jo ki chAtrake hI vepameM vahA~ thA, nAka bhauMha sikor3akara apanI aruci dikhlaaii| jise vidyArthiyoMne dekhakara apane gurujIse kaha diyA ki, mahArAja ! yaha chAtra ApakI adhinaya karatA hai| tava indrabhUtine usa apUrva chAtrase kahA ki, mujhe sampUrNa veda aura zAstra hastAmalaka ho rahe hai, mere sAmane aisA koI bhI vidvAn vAdI nahIM hai jo garvagalita na ho jAvai / phira kyA kAraNa hai ki, tujhe merA vyAkhyAna nahIM rucatA hai| tava veSadhArI chAtrane kahA ki, yadi Apa saMpUrNa zAstroMke tattvoMko jAnate haiM to maiM eka prAryAchanda kahatA hUM, zrApa usakA artha lagA dIjiye- "SaDvavyanavapadArthatrikAlapaMcAstikAyaSaTkAyAn / viduSAM varaH sa eva hi yo jAnAti pramANanayaiH // " isa azrutapUrva aura viSama arthako kahanevAlI prAryAko . 1 bhAvArtha:-chaha dravya, naupadArtha, tIna kAla, pAMca astikAya, aura chahakAyoMko jo pramANa aura nayapUrvaka jAnatA hai, vahI puruSa vidvAnoMmeM. zreSTha hai| Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / ra sunakara usakA yathArtha atha samajhane meM laTapaTAte hue indrabhUtine kar3akakara kahA ki, pahale yaha batalA ki tU kisakA ziSya hai ? indrane kahA ki, maiM jagadguru zrIvardhamAnasvAmIkA ziSya huuN| taba indrabhUti kahane lagA ki, zroha ! kyA tU usa indrajAlake jAnane vAle aura AkAzamArgameMse zrAte hue devatAoMko dikhalAnevAle siddhArthanandana (siddhArtha rAjAke putra) kA ziSya hai ? acchA to cala maiM usIke sAtha zAstrArtha kruuNgaa| tere sAtha vivAda karanesa merA apamAna hotA hai kyoMki tU vidyArthI hai| yaha sunakara indrane apanA prayojana siddha huA jAnakara prasannatAse kahA ki, acchA! Aiye, mere gurUke pAsa cliye| taba indrabhUti thapane donoM bhAiyoM aura ziSyoM ke sAtha indrako Age karake samavasaraNa meM mAyA jahAM mAnastaMbhoMko dekhate hI usakA aura usake bhAiyoM' kA garva galita ho gayA / bhagavAn ke samavasaraNa meM jo mAnastaMbha rahate haiM, unakA aisA atizaya hotA hai ki, unako dekhane para koI kaisA ho mAnI kyoM na ho apane garvako bhUlakara vinayI bana jAtA hai| pazcAt indrabhUtine apane bhAiyoM sahita bhagavAn kI pradakSiNA dekara bhaktipUrvaka stuti kI aura tatkAla hI saMpUrNa parigrahoM ko chor3akara jinadIkSA le lii| ye hI indrabhUti muni mana:paryayajJAna aura sAta Rddhike dhArI hokara bhagavAn ke gaNadhara hogye| bhagavAnkI divyadhvani khirane lagI maura indrabhUti gaNadhara usako zravaNa karake dvAdazAMga racanA karake bhavyajIpako sunAne lage / bahuta kAlataka dharmopadeza karake bhagavAn mahAvIra to mokSa ' Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAlabodhakako padhAre aura indrabhUtigaNadharane zukladhyAnake prabhAvase kevala zAna prApta karake 12 varSataka dharmopadeza kiyA aura antameM avinAzI mokSapadakI prApti kii|. : ... . 47. jIvake asAdhAraNa bhaavaadi| . : : : - S: - . ...1 / jIvake zrIpazamika, kSAyika, kSAyopazAmika, audayika aura pAriNAmika isa prakAra pAMca asAdhAraNa bhAva hai| - jo kisI karmake upazamase ho, use aupazamika bhAva kahate haiM / aupazamika bhAva do prakArake hote haiN| eka samyaktva bhAva, dusarA cAritra bhaav| : .... .:.3 / jo kisI karmake kSayase utpanna ho use 'sAyikabhAva kahate haiN| kSAyika bhAva nau prakArakA hai| kSAyika samyaktva, zAyiphecAritra, kSAyikadarzana; nAyikazAna, kSAyikadAna, kSAyikalAbha, nAyikabhoga, kSAyika upabhoga aura. kssaayikviiry|. . . . 4.jo karmoMke kSayopazama honese ho, usako kSAyopazamikabhAva kahate haiM / kSAyopazamika bhAva aMThAraha prakArakA hotA hai| samyaktva, cAritra, caMcurdarzana; aMcaturdarzana, avadhidarzana, dezasaMyama, matijJAna, zrutaMjhAna, aMbaMdhijJAna, manaHparyayajJAna, kumati zIna, kuMzrutajJAna, kuaMbaMdhijJAna, dAna, lAbha; bhoga, upabhoga . viiy| .. 5 / jo kA~ka udayase utpana ho use audayikabhAva kahate Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / 265 hai| (auDayikamAMca ikkIsa prakArake hote haiM, -yathA gati 4 kapAya 4 liMga 3 mithyAdarzana 1 asaMyama 1 asiddhatva 1 lemyA 6 ( pIta, padma zuklA, kRSNa, nIla, kApota) 6 | jo upazama, kSaya, kSayopazama vA udayako apekSA na rakhatA huA jIvakA khAsa svabhAva mAtra ho usako pAriNAmika bhAva kahate haiM / pAriNAmika mAtra tIna haiM / jIvatva, bhavyatva, abhavyatva | 7 1 kaMpAyake udayase anuraMjita yogoMkI pravRttiko bhAva bhyAM kahate haiM aura zarIra ke pIta padma Adi varNa honekI dravya lezyA kahate haiM / 8 / jIvake lakSaNarUpa caitanyAnuvidhAyo pariNAmako upayoga kaMdate haiM | upayoga do prakArakA hai| eka darzanopayoga dusarA jJAnopayoga / 6 / darzanopayoga cAra prakArakA hai-caturdarzana, acaturdarzana, avadhidarzana, aura kevaladarzana | 10 / dhAnopayoga ATha prakArakA hai / matijJAna, zrutajJAna, avavijJAna, manaH paryayajJAna, kevalajJAna, kumatijJAna, kuzrutajJAna, aura kupravadhijJAna / 11 / abhilASA yA vahAko saMjJA kahate haiN| saMjJA cAra haiMAhArasaMjJA, bhavalakSA, maithunasaMjJA, aura parigrahasaMjJA / 12 | jina-jina dharma vizeSoMse jIvoMkA anveSaNa (khoja) kiyA jAya una una dharma vizepoMko mArgaNA kahate haiM / mArgaNA caudaha prakAra hai gati, indriya, kAya, yoga, veda, kapAya, jJAna, Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 jainavAlabodhakasaMyama, darzana, lezyA, bhavyatva, samyaktva, saMbitva, AhAra / 13 / gatinAmA nAmakarmake udayase jIvakI paryAya vizeSako gati kahate haiN| gati cAra hai-narakagati, tiyacagati manuSyagati, devgti| 14 / prAtmA liMgako (cihna) indriya kahate haiN| indriya do prakArako hai| dravyedriya aura bhAveMdriya / 15 / nivRtti aura upakaraNAko dravyedriya karane hai| 16 / pradezoMkI racanA vizeSako nivRtti kahate haiM / nirvRtti do prakArakI hotI hai| 1 vAhAnivRtti 2 Abhyantara nivRtti / 15 indriyoM ke AkArarUpa pudgalakI racanAvizeSajJo vAya nivRtti kahate haiN| 18 / AtmAke vizuddha pradezoMkI indriyAkAra racanAvizeSako Abhyantara nivRtti kahate haiN| 16 jo nivRttikI rakSA (upakAra) kara use upakaraNa kahate haiN| upakaraNa bhI vAhya AbhyaMtarake bhedase do prakArakA hai.! __20 : netraMdriyameM palakavagerahakI taraha jo nivRttikA upakAra karai, usako vAhyopakaraNa kahate haiN| . 29 netraMdriyameM kRSNa zukla maMDalakI taraha saba indriyoM meM jo nivRttikA upakAra karai usako zrAbhyantara upakaraNa kahate haiM / 22 / labdhi aura upayogako bhAveMdriya kahate haiM / - 23: jJAnAvarNa karmake kSayopazamavizeSako labdhi kahate haiM aura kSayomazama hetuka cetanAke pariNAma vizeSako upayoga kahate haiM / 24 / dravyadriya pAMca prakArakI hai-sparzana, rasanA, ghrANa, Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| cakSu aura shrotr| 25 jisake dvArA ATha prakArake spIkA dhAna ho, use sparzana indriya kahate haiN| ___ 26 / jisake dvArA pAMca prakArake rasakA (svAdakA ) hAna ho, use rasaneMdriya kahate haiN| ___ 27 / jisake dvArA do prakArako gaMdhakA (sugaMdha durgadhakA ) zAna ho, usako brANadriya kahate haiN| 28 jisake dvArA pAMca prakArake varNakA zAna ho, usako cakSuridriya kahate haiN| 26 jisake dvArA sAta prakArake svaroMkA bhAna ho, use. dhotraMdriya kahate haiN| 30 / pRthivI, apa, teja, vAyu, aura vanaspati ina jIvoMke eka sparzana iMdriya hI hotI hai| kRmi Adi jIvoMke sparzana aura rasanA do indriyAM hotI hai| pipIlikA (civaTI ) vageraha jIvoM ke sparzana, rasanA, aura prANa ye tIna indriyAM hotI haiM / bhramara matikA vagerahake zrotrake vinA cAra indriyAM hotI haiN| ghor3e prAdi pazu, manuSya deva aura nArakI jIvoMke pAMcoM indriyAM hotI hai| 31 / sa sthAvara nAma karmake udayase prAramAke pradeza pracaya, ko kAya kahate haiN| 32 / sa nAmA nAmakarmake udayase dvIMdriya zrIMdriya, catuH ridriya aura paMceMdriyoM meM janma lenevAle jIvoMko usa kahate haiN| 331.sthAvara nAmakarmake udayase pRthivI, apa, teja, ghAyuH Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 jainavAlavAdhakaaura vanaspatimeM janma lenevAle jIvoMko sthAvara kahate hai| 34 / pRthivI Adikase ruka jAya vA dUsaroMko rokai usako 'cAdara jIva kahate haiN| 35 / jo pRthivI zrAdikase svayaM na rukai aura na dusare padArtho ko rokai, usako sUkSma jIva kahate haiN| __ 36 / zarIrakA jo eka ho svAmI ho usako pratyeka dhanaspati kahate haiM, pratyeka vanaspati sapratiSThita apratiSTita bhedase do prakArakA hai| ___37 / jisa pratyeka vanaspatike Adhraya aneka sAdhAraNa vanaspati zarIra hoM usako sapratiSTita pratyaka banasrati kahate hai| 38 / jisa pratyeka vanaspatike zrAzraya koI bhI sAdhAraNa vanaspati na ho, usako apratiSThita pratyeka kahate haiM / 36 | jina jIvoMke zrAhAra, zvAsocchvAsa, prAyu aura kAya ye sAdhAraNa (samAna athavA eka ) hoM unako sAdhAraNa kahate haiN| jaise kaMda muulaadik| 40 / pRthivI apa, teja, vAyu, kevalI bhagavAna, AhAraka zarIra, deva, nArakI ina pAThako chor3akara samasta saMsArI jIvoMka zarIroMmeM sAdhAraNa arthAt nigoda rahatA hai| nigoda do prakAra kA hai| eka nityanigoda dUsarA itaranigoda / 41jisane kabhI bhI nigodake sivAya dUsarI paryAya nahi pAI athavA jisane kabhI bhI nigodake sivAya dusarI paryAya na tau pAI aura na pAvaigA usako nityanigoda kahate haiN| 42 / jo jIva nityanigodase nikalakara dUsarI paryAya pAkara Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / phira nigoda meM utpanna ho, usako itara nigoda kahate haiM / 43 / pRthivI, apU, teja vAyu, nityanigoda aura itara nigoda ye 6 bAdara aura sUkSma donoM prakArake hote haiM / vAkIke saba jIva bAdara hI hote haiM sUkSma nahi hote | ra 44 / pulavipAkI zarIra aMgopAMga nAmA-nAmakarmake udayase manovargaNA, vacanavargaNA, tathA kAyavargaNAke avalaMbanase karma norma grahaNa karanekI jIva kI zaktivizeSako bhAvayoga kahate haiM isa hI bhAvayoga nimittase Atmapradezake parispaMdako (caMcala honeko ) dravyayoga kahate haiN| yogake bheda paMdraha hai-manoyoga 4 vacanayoga 4 aura kAyayoga 7 / 45 / nokapAyake udayase utpanna huI jIvake maithuna karanekI abhilASAko bhAvaveda kahate haiM aura nAmakarmake udayase AvirbhUta jIvake cihnavizeSako dravyaveda kahate haiM / veda tIna prakArakA hotA hai / stroveda, puruSaveda aura napuMsakaveda / 46 / jo AtmA ke samyaktva, dezacAritra, sakalacAritra aura yathAsyAta cAritra rUpa pariNAmoMko vAtai, usako kapAya kahate haiM kaSAya 4 prakArake haiM-bhanaMtAnuvadhI, apratyAkhyAnAvaraNa, pratyAsthAnAvaraNa aura saMjvalana / 47 | jJAnamArgaNA - mati, zruta, avadhi, mana:paryaya, kevala tathA kumati, kuzruta, kupravadhi bhedase ATha prakArakI hai| 48 / ahiMsAdi pAMca vrata dhAraNa karane, IryApiya Adi pAMca samitiyoM ko pAlane, kAMdhAdi kapAyoMke nigraha karane, manoyogAdi tInoM yogoMko rokane, sparzana Adi pAMcoM indriyoMke vijaya Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 jainavAlavodhaka- . karaneko saMyama kahate haiN| saMyama-sAmAyika, vedopasthApanA, 'parihAravizuddhi, sUkSmasAparAya, yathAkhyAta, saMyamAsaMyama aura 'asaMyama bhedase sAta prakArako hai / ____46 / darzanamArgaNA, cakSurdarzana, acaturdarzana, avadhidarzana aura kevaladarzana bhedase cAra prakArakI hai| 50 / lezyA mArgaNA kRSNa, nIla, kApota, pota, padma, zukla bhedase chaha prakArakI hai| 51 / bhavyamArgaNA bhavya zrabhavya bhedase do prakArako hai| .. 52 / tattvArtha zraddhAnako samyaktva mArgaNA kahate haiN| samyaH / kva mArgaNA 6 prakArako hai| upazama samyaktva, kSayopazama samya. 'yatva, kSAyikasamyaktva, samyamithyAtva,sAsAdana aura mithyAtva ! ..53 / jisameM saMjJA ho usako saMjho kahate haiN| dravya manake dvArA zikSAdi grahaNa karaneko saMzA kahate haiM / saMghImArgaNA saMtrI asaMkSI bhedase do prakArakI hai| . / 54 / audArika Adika zarIra.aura paryAptike yogya pudgaloM ke grahaNa karaneko AhAra kahate haiM / AhAra mArgaNA pAhAraka anAhAraka bhedase do prakArakI hai| . 55 / vigrahagati aura kisI 2 samudghAtameM aura prayoga kevalI avasthA meM jIva anAhAraka hotA hai| 56 janma tIna prakArakA hotA hai| upapAda janma, garbhajanma, aura sammUrchana jnm| +57 / jo devoMkI upapAdazayyA tathA nArakiyoMke yoni sthAnameM (utpatti sthAnameM) pahuMcate aMtarmuhUrtameM yuvAvasthAko Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 271 caturtha bhaag| prApta ho jAya usa janmako upapAda janma kahate haiN| 58 / mAtA-pitAke zroNita zukrase jinakA zarIra dhanai unake janmako garbha janma kahate hai| 56 / jo mAtA-pitAko apekSAke vinA ghara udharake paramANuoMko zarIrarUpa pariNamAvai usake janmako sammUrchana / janma kahate haiN| 60 narAkiyoMke upapAda janma hotA hai / jarAyuja aMDasa pota ( jo yonise nikalate hI bhAgane daur3ane laga jAte haiM aura 'jinake Upara jera vageraha nahiM hoto) jIvoMke garma janma hotA hai aura zeSajIvoMke sammUrchana janma hI hotA hai| 1 / nArakI aura sammUrchana jIvoMke napuMsaka liMga hotA hai| devoMke puMliMga aura strIliMga aura zeSa jIvoMke tInoM liMga hote haiN| . 48. zrIsamantabhadrAcArya / vikrama saMvat 125 ke lagabhaga dakSiNa kAMcI dezamai vyAkara'NAdi samasta prakArake zAstroMke racayitA aura durdara tapake kartA 'zrIsamantabhadra nAmake mahA muni the| eka samaya tIvra asAtA karmake udayase unako bhasmaka vyAdhi ho gii| isa rogase java 11 bhasmaka vyAdhi honese jitanA khAyA jAtA hai. utanA ho bhasma (hajama ) ho jAtA hai aura yaha aneka dinataka acche 2 mAla sAnete hI dUra hotA hai| - Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 . jainavAlavodhakaatizaya duHkhI ho gaye, tava ekadina unhoMne vicAra kiyA ki, isa rogaNIr3ita avasthAse na to maiM apanA ho kalyANa kara sakatA hUM aura na jinazAsanakA hI upakAra kara sakatA hUM. isa kAraNa savase pahile jisaprakAra bane. isa rogako dUra karanA cAhiye / zarIra rahegA to phirase muni hokara maiM saba kucha kara sakUgA parantu zarIra naSTa ho gayA to ubhayataH bhraSTa ho jaauuNgaa| aisA vicArakarake antameM yaha nizcaya kiyA ki, isa bheSako chor3akara koI aisA bheSa dhAraNa karanA cAhiye, jisase uttamottama gariSTha bhojya padArtha khAneko mile| lAcAra kAMcI dezako chor3akara ve uttarakI tarapha puMDUnagarameM bauddhoMkI AhAra dAnazAlA thI, so vahAM bauddhasAdhukA mepa dhAraNa karake rahane lage parantu yahAM para bhI pUrA AhAra na milanese rogako upazAnti na huI, tava vahAMse nikalakara aura bhI uttarakI tarapha cale. aura kitane hI dinoMmeM dazapura nagarameM Aye jisako hAlameM mandasaura kahate haiM / yahAM para zaivalogoMkA vaDA pratApa thaa| zivadharmI sAdhu sanyAsiyoMko uttamottama bhojanoMse saMtuSTa karaneke aneka sthAna the| so yahAM prAkara ve zivaliMgI sanyAsI ho gaye / aneka dina rahanepara bhI jaba bhasmaka vyAdhi dUra na huI, taba yahAMse bhI nikalakara ve vArANasI nagarImeM phuNce| . . . .: bArANasImeM usa.samaya zivakoTI nAmaka rAjAkA rAjya thA zivakoTI mahArAjake banAye hue vizAla zivamaMdirameM nitya hI aThAraha prakArake miSTa padArthose bhoga lagatA thA, so isa maMdira; ko dekhakara vicAra kiyA ki, yadi isa maMdirameM praveza ho jAye. Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga.! :23 to merA mahA kSudhAroMga dUra ho sakatA hai| lAcArA unhoMne yogya zaivakA bheSa banAkara arthAt zivabhaka banakara usa maMdirameM praveza 'kiyA aura zivanirmAlyako maMdirase bAhara pheMkA huA dekhakara vahAMke pujAriyoMse kahAM ki, yahA~ para koI bhI aisA samartha nahIM haiM, jo bhagavAnko AhvAna karake ina uttamottama padArthoMkA bhojana karA de ? isa prakAra sunakara pujAriyoMne kahA ki tumhAremeM aisI sAmartha hai. jo aisA kahate ho? samantabhadrasvAmIne kahA ki "vezaka maiM apanI bhaktise bhagavAnko isa maMdirameM avataraNa karAkeM saba naivaidyakA bhoga lagA sakatA hUM." pujAriyoMne yaha bAta rAjAke kAnoMtaka pahuMcAI, to rAjAne usa dina aura striyoMse uttamottama miThAI banavAkara usa yogIse kahA ki Apa ina padArthoMkA bhagavAnke bhoga lagAiye aryAda bhagavAnako avataraNa karA khilA diijiye| - taba yogirAjane pahile maMdirako dhulavAkara pavitra karavAyA aura saba naivedya maMdirameM lejAkara bhItarase dvAra baMda kara diyA aura sava naivedya svayaM khA liyaa| pazcAt daravAjA kholakara .. sabako batAdiyA ki dekho ! bhagavAn zrAkara saba naivedya khA gye| sakne Azcarya kiyA aura samajha liyA ki vezaka bhagavAn pAye the, anyathA itanA naivedya kahAM jaataa| manumyakI, sAmarthya nahIM ki, itanA naivedya khA jAye / taba zivakoTi mahArAjane samanta..bhadrasvAmIko yahA~kA pujArI niyata kara diyA aura nitya uttamo sama-padArtha enavAkara bhejanA.prAraMbha kara diyA soyogirAja dvAra 18 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rA jaina bAlabodhaka pasaMda karake bhagavAnke arthAt apane Apa bhoga lagA kara bhAgana karane lage / isaprakAra bhojana karate 2 jaba chaha mahIne bIta gaye taba una kA roga dUra hone lagA aura kucha kucha naivedya banane lagA / taba anya pujAriyoMne pUchA ki, bhagavAn aba saba naivedya kyoM nahIM khAte ? taya yogirAjane kahA ki bhagavAna zrava tRma ho gaye so thor3A thor3A naivedya chor3a dete haiM / parantu isa javAba se pujAriyoM kA dila nahiM bharA isaliye unhoMne yaha bAta mahArAja pragaTa kii| mahArAjane guptabhAva se panAlekI rAhase eka cAlAka aura choTe lar3ake ko praveza karAkara use dekhane ko khaa| usane samastabhadrako svayaM bhojana karate dekhakara jaisAkA taisA mahArAjase - nivedana kara diyA / mahArAja kupita hokara yogirAja pujArIse vAle ki tuma vaDe dhUrta aura jhUThe ho, jI bhagavAnkA nAma lekara svayaM sabakA 'sava prasAda ur3A jAte ho ! aura bhagavAnko namaskAra bhI kabhI "nahiM karate ? jAna par3atA hai tuma koI nAstika ho / yaha sunakara samantabhadrasvAmI kucha ghavarAye nahIM aura bole . ki rAjan ! merA namaskAra aSTAdazadoparahita deva hI jhela sakate / yaha mUrti merA namaskAra 'bhela nahiM sktii| yadi maiM ise "namaskAra karUMgA, to mUrti phaTa jAyagI / rAjAne kahA ki mUrti phaTa jAMya to phaTa jAne do parantu tumako hamAre sAmane namaskAra karanAhI hogA / dekheM tumhArI * kaisI sAmarthya haiM ? yogirAjane kahA ki, yadi merI sAmarthya hI Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturya bhaag| / 275 dekhanA hai, to Aja nahIM kala prAta:kAla hI maiM namaskAra karUMgA tava dekhnaa| __"acchA kalAhI sahI" aisA kahakara rAjAne usa maMdirake cAroMora paharekA pakkA prabaMdha kara diyA, jisase ye rAtrimeM bhAga na jaaveN| samantabhadrasvAmIne vicAra kiyA ki, maiMne jaldImeM kaisI asaMbhava cAta kaha DAlI, ava savere hIna mAlUma kyA hogaa| isI cintA meM antaHkaraNase duHkhita ho rahe the ki, ardharAtrike 'pazcAt amvikA nAmakI jinazAsana devIkA Asana kaMpAyamAna huA aura vaha tatkAla hI samantabhadrasvAmIke pAsa Akara bolI ki, Apa cintA na kIjiye, prAta:kAla hI java zrApa "svayambhuvA bhUtahitena bhUtale" ityAdi caturvizati bhagavAnakA stavana kareMge, to vaha mUrti avazyahI phaTa jaaygii| aisA kahakara devI adRzya hogii| rAjAne prAtaHkAla hI yogIko dvAra kholakara bAhara nikA. laa| dekhA to yogirAja bar3e prasannacitta hai, aura praphullita badana para eka prakArakA pratApasA jhalaka rahA hai| rAjAne kahA ki ava namaskAra karake apanI sAmarthya dikhaaye| / yogirAja tatkAla hI svayaMbhUstotra racakara caturvizati bhaga 'vAnkA stavana karane lage aura usake pUrA hote 2 zivakIrci 'phaTa gaI aura usameMse candraprabha bhagavAnako ravamayI caturmukha pratimA prgtt-huii| rAjA vageraha sava hI dekhanevAle pArvacita hokara jaya jaya dhvani karane lge| rAjAne pUchA ki hai yogITra! Apa kauna hai, jo itanI sAmarthya rakhate hai? Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina bAlabodhaka - samantabhadrasvAmIne kahA ki he rAjan ! maiM kAMco dezameM dinasvara muni thA / phira puMDrapura meM Akara zAkya bhikSu (bauddhasAdhu) ho gayA aura dazapura nagarameM miSTabhojI parivAjaka hokara isa vArANasI nagarImeM (banArasa) zeva tapasvI hokara zrAyA hU~ / yadi kisI vidvAnakI meresAtha vAda karane kI zakti ho to mere sAmane khar3A hove, maiM jainanigraMthavAdI huuN| maiMne pUrvakAlameM pATalI putra nagara meM / paTane meM ) bAMdakA DhiMDhorA piTavAyA thaa| tatpazcAt maiM mAlavadeza, sindhupradeza, DhAkA, baMgAla, kAMcIdeza aura beDapradezameM vAda jItakara vidyotkaTa bhaToMke dvArA suvarga hastI mAdi aneka sammAnoM ko prApta huA huuN| aura he rAjendra ! aba maiM vAdArthI hokara siMhakIsI krIr3A karatA huA vicaratA hU~ / tatpazcAt usa bheSako chor3akara 'jainanigrantha munikA bheSa dhAraNa karake kAzIke samasta ekAntavAdI vidvAnoMko vAdameM parAbhava kiyA aura mahArAja sahita hajAroM manuSyoMko jainamatAvalaMbI banAyA zivakoTi mahArAja bhI unake upadezase rAjapATa. chor3akara usI samaya jainasAdhu ho gaye aura unase aneka zAstra. par3hakara zeSameM zivAyana nAmake prAcArya ho gaye / inhoMne hI zrI lohAcAryakRta caurAsIhajAra zlokamaya ArAdhanAsArako saMcaya kara prAkRtabhASAke sAr3he tIna hajAra zlokoMmeM banAyA hai / a : isaprakAra usa samaya samantabhadrasvAmIne jinazAsanakA prabhAva pragaTa karake isa dezameM jinadharmakA sarvatra pracAra kara 'diyA thA. kahate haiM ki usI dinase kAzI meM phaMTe mahAdevakA mAhAtmya ho gayA hai, so aneka zivAlayoMmeM phaTe mahAdevoMkI sthApanA aba bhI hotI hai 2: GE 276 : ; * t.: Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 277 caturtha bhAga : 49 vhaDhAlAsArtha-pAMcavIM DhAla / cAlachaMda 24 maatraa| muni sakala batI badamAgI / bhava bhoganata vairAMgI // . vairAgya upAvana paaii| citau anumekSA bhAI // 1 // . ina ciMtata samarasa nAgeM / jima balana pavanake lAge / javahI jiya prAtama jaane| tavahIM jiya zivasukha thAna / / jo bar3abhAgI saMsAra bhogoMse udAsIna hokara saMkalatI muni hote haiM / ve vairAgyako utpanna karanevAlI mAtA bAraha bhAvanA oMko vAraMvAra citavana kiyA karate haiM kyoMki ina vAraha bhAvanAoMke citavana karanese jisa prakAra pavanake laganese agni prajvalita hotI hai usI prakAra samatA rUpI rasa utpanna hotA hai| java hI yaha jIva apanI AtmAko jAnatA hai| tava hI yaha mona sukhako prApta hotA hai| . anitymaavnaa| jovana gRha godhana nArI / iya gapa jana AjJAkArI // . iMdriya bhoga china yAI / sura dhanu capalA capalAI // 3 // jovana, ghara, gau, dhana, strI, ghoDA, hAthI, bhAgAkArI naukara iMdriyoMke bhoga ye sava iMdradhanuSa vA capala vijanIke samAna kSaNa bhara meM nAza honevAle anitya hai // 3 // . ; . Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainabAlabodhaka ' azaraNa bhAvanA / sura asura khagAdhipa jete / mRga kyoM harikAla dale te // maNi maMtra taMtra bahu hoI | marate na bacAvai koI // 4 // jisa prakAra hiranako siMha mAra DAlatA hai / usI prakAra kAla rUpI siMha, sura asura vidyAdhara rAjA Adi saba jIvoMko mAra detA hai / usa samaya maNi maMtra taMtra Adi kitane hI kyoM na. ddoM koI bhI marane se nahiM bacA sakatA // 4 // saMsAra bhAvanA | ra cahuM gati dukha jIva bhare haiM / parivartana paMca kare haiM | sava vidhi saMsAra prasArA / yAmai sugkha nAhiM lagArA // 5 // saba jIva saMsArameM cAroM gatiyoMke duHkha bharatA huvA pAMca parAvartana karatA rahatA hai yaha saMsAra sarva prakArase prasAra hai isameM sukha jarA bhI nahIM hai // 5 // ekatva bhAva / zubha azubha karamaphala jete| bhogeM jiya eka hI tete // suta dArA hoya na sIrI / saba svArathake haiM bhIrI // 6 // apane zubha azubha karmoMke jitane dukha sukha phala haiM ve saba yaha jIva akelA hI bhogatA hai| strI putra Adi koI bhI sukha dukhake sAthI nahIM haiM ye saba to apane matalabake sAthI haiM // 6 // anyatva bhAvanA | * 'jalaM paya jyoM jiyatana melA / pai bhinna bhinna nahi melA // tau pragaTa jude dhana dhAmA / kyoM hai ika mili suta rAmA // 7 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . caturya mAga jala aura dUdha jaise mile haiM usI prakAra yaha jIva aura zarIra mile huye haiM paraMtu vAstavameM ye. sava jude jUde hai, eka nahIM hai| jaba deha aura jIva hI eka nahIM hai taba pratyakSa anya dIkhane vAle dhana makAnAdi vA strI putrAdi apane kaiMsa ho sakate haiM let azucitva bhAvanA / pala rudhira gadhamala yailI / kIkasa vasAdita mailI // . navadvAra baheM ghina kArI / asa deha kara kima yaarii|| yaha deha mAMsa rudhira (pIva ) rAdha vageraha carvI maloMkI manIna thailiyA hai| isa dehameM apavitra dhinAvane nau dvAroMse hamezaha mala bahate rahate haiM aisI dehase kauna prIti karai / 9 // Asava bhaavnaa| jo joganakI capalAI / tAte ha Asava mAI / / Asrava dukhakAra ghnere| vudhivaMta tinheM niravare // 9 // he.bhAI ! mana vacana kAyase yogoMkA jo saMcalana hotA hai usa se karmokA pAtratra (Agamana ) hotA hai| ve pAnava bar3e dukhadAyaka haiM, buddhimAna puruSa inako dUra rahate karate haiM // 6 // saMvara bhAvanA / jina puNya pApa nahiM kInA / Anama bhanubhava cita dInA / tinahI vidhi Avata roke / saMvara lahi sukha avaloke // 10 // jinhoMne puNya-pApa rUpa bhAva nahiM karake AtmAke anubhavameM citta lagAyA unhoMne hI Ate huye karmAko rokakara saMvarako prApta kara sukhakA avalokana kiyA // 10 // Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29. jainamAlapoSaka * . ..... .. :nijarA bhaavnaa| ... ... .. nijakAlapAya vidhi jharanA tAsauM ninakAna na saranA / sarpa kara jo karma khapAvai / soI zivasukha daramAvai // 11 // ___ karmokI sthiti pUrI karake jo karmokA jhar3anA hai aisI nirjarAse koI kArya nahiM saratA kiMtu tapa.karake karmAko sapAde vahI nirjarA mokSake sukha dikhAtI hai // 11 // .:: 2 . lokabhAvanA | . :. :kina ha.na karayo na dharai ko / paTa dravyamayo na harai ko| so lokamAhi vina sapatA / dukha sahe jIva nita bhramatA // isa lokako na to kisIne banAyA aura na koI ise dhAraNa kiye huye hai| yaha tau jIvaM pudgala dharma adharma kAla aura prAkAza ina kaha dravyoMse bharA huvA anAdi kAlase vidyamAna hai isakA koI nAza nahIM kara sakatA / isa lokameM yaha jIva vinA samatA ke nitya bhramaNa karatAnA duHkha bhogatA rahatA hai // 13 // bodhadurlama bhaavnaa| aMtima zrIvakaloMkI hada / pAyo anaMta viriyAM 'da // . para samyakajJAna na lAdhyo / durlabha nijameM muni sAdhyo // 13 :: isa jIvane nau grIvaka taka jAjAkara ahamiMdra pada anaMtabAra pAyA paraMtu samyagjJAna prApta nahiM humaa| aise durlabha, samyagAna ko muniyoMne hI apane ApameM sAdhA hai|| 13 // . . . . . Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha mAga | :: dharmabhAvanA // ! 281 -jo bhAva mohateM nyAre / haga jJAna vranAdikaM mAre | * so dharma jabai jiva ghArai / taba hI sukha acala- nihAre ||14|| so dharma munina karidhariye / tinakI karatUti ucariye // 'tAko sunikai bhavimAnI / apanI anubhUti pichAnI ||15|| jo samyagdarzana samyagjJAna samyakcAritra bhAva mohase pRthak haiM ye hI dharma haiM. jaba aisA dharma jIva dhAraNa karatA hai, taba hI muktikA acala sukha dekha pAtA hai| aisA dharma muniyoMke dvArA hI dhAraNa kiyA jAtA hai / isa kAraNa aba agalI dAlameM una * muniyoMkI karatUta (kriyA) kahI jAtI hai usako sunakarake he bhavya prANI ! apanI anubhUti pichAno // 15 // 50. zrImadbhaTTAkalaMkadeva / IsvI san 800 ke lagabhaga mAnyakheTa nagara meM zubhanuMga nAmakA - rAjA thA / usakA pradhAna maMtrI puruSottama zrora usa maMtrIke padmA'catI nAmakI bhAryA tathA akalaMka niSkalaMka nAmake do putra the / 'eka samaya naMdIzvara parvakI aSTamI ke dina puruSottama maMtrIne jina maMdira meM jAkara aSTAhikAke 8 dinakA raviguptamunike nikaTa bhAryAsahita brahmacaryavrata grahaNa kiyA / usa samaya kautukase 'apane donoM putroMko bhI brahmacaryavrata dilavA diyA / jaba ye donoM bhAI vivAha yogya yuvAvasthAko prApta hue aura pitAne inake vivAhakI carcA utthaaii| taba donoM bhAiyoMne hAya Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hera jainavAlabodhaka ' jor3akara mAtA pitA se prArthanA kI ki, prApane to hameM raviguptamunikI sAkSI se brahmacaryavrata grahaNa karAyA thA, aba Apa vivAhakI carcA kyoM calAte haiM ? pitA mAtAne kahA ki, usa samaya tumace the, vaha vrata hamane kautukase dilAyA thA aura so bhI kevalamAtra ATha dinake liye thaa| kyoMki hamane bhI to usa samaya 8 dinakA brahmacaryavrata liyA thA / taba donoMne kahA ki kahIM vrata grahaNa karAne meM bhI haMsIThaTThA hotA hai ? dUsare Apane 8 dinakI bAta usa samaya pragaTa nahIM kI thI, hamane to usI samaya yAvajjIva brahmacaryakI pratiSThA karalI thI / so zrava hama usetor3eMge nhiiN| maMtrIne isaprakAra putroMkI vratakI dRr3hapratikSA dekha vibAhakI carcA chor3a una donoM bhAIyoM ko bar3e 2 vidvAn upAdhyAyoMkI se bAmeM rakhakara jinadharma va saMskRtavidyAkA pUrNatayA abhyAsa karAyA jisase ve donoM bhAI vAlakapanameM hI dvitIya vidvAn ho gaye / usa samaya isa AryAvarttameM vauddhadharmakI bar3I unnati tho / aise bahuta hI kama* vidvAna the, jo bauddhAcAryoMke sAmane bAda vivAdameM Thahara sakaM / vauddhoMne aneka rAjAvoMko bhI apane dharma meM dIkSita kara liyA thA, aura rAjAkA jo dharma hotA hai vahI prAyaH prajAkA huA. karatA hai, isa kAraNa isa bhAratavarSa ke prAyaH sabahI dezameM bauddhadharmakA prabala pratApa vistRta thA / usa samaya una dharmavatsala donoM bhAiyoMne vicAra kiyA ki, apana donoM bauddha . zAstroMkA paThana karake bauddhamatase paricita honepara vauddhoMke: dharmAbhimAnI paMDitoMko vAdavivAdameM parAsta karake isa dezase 1 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| 283 bauddhadharmakA abhAva kareM aura satyArtha upadeza dekara sanAtana pavitra jainadharmakA prabhAva pratyeka manuSyake hRdayameM viThAkara "jainaM jayati zAsanam kI lokoktiko caritArya kara deM to apanA janma saphala smjhe| isaprakAra vicAra karake ve donoM bhAI mahAvodhI sthAnameM / (paTanemeM ) bauddhadharma par3hane ke liye atizaya prazAna bauddha vidyArthI / kA vepa banAkara gye| kyoMki usa samaya mAnyAveTa nagarameM / aisA koI vidvAn nahIM thA jo unheM par3hA ske| vahAM jAkara / prasiddha mahAvauddhaparikSAtA dharmAcAryake ziSya vanakara par3hane lge| inameM se akalaMka deva ekasaMstha the arthAt kaisA hI kaThina viSaya vA zloka kyoM na ho, ekavAra sunanese hI unako hRdayastha / (kaMThAna) ho jAtA thA aura niskalaMka dvisaMstha the arthAt ve do vAra sunanese hRdayastha karanevAle the| so alpa kAlameM hI ye . donoM bhrAtA bauddhazAstroM meM bhI atizaya pravINa ho gye| eka samaya vaha bauddha guru pAThyagraMthameM jainadharmake samabhaMgI nyAyake pUrvapakSakA vyAkhyAna karatA thA / paraMtu pATha azuddha hone. se lagatA nahIM thA. isAlaye vahAnA banAkara Apa pAThazAlAse vAhara Tahalane lgaa| usa samaya akalaMka devane usa azuddha pAThako sudhAra diyaa| parantu aisI caturAIse sudhArA ki. pAsa ke baiThe hue vauddhavidyArthiyoMko kucha bhI bhAna nahiM hone diyA / jaya kucha samayake pazcAt vauddhagurune Akara pustakako dekhA to kisI mahAvidyAnane vaha pATha zuddha kara diyA hai, yaha dekhanese use nizcaya ho gayA ki koI bhI dhUrta jaino vidvAn hamAre dharma : Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAjavodhaka'ko vidhvaMsa karanekI icchAse bauddhavidyArthIkA veSa banAkara hamAre 'dharmako jAnaneke liye AyA hai| so usakA patA lagAkara use ' zIghra maravA DAlanA cAhiye, nahIM to hamAre dharmako bar3I hAni "phuNcaavegaa| : aisA vicAra kara usane nAnAprakArase saba. vidyArthiyoMkI 'parIkSA kI, parantu ve donoM bhAI nahIM pahicAne gaye / antameM saMva vidyArthiyoMke so jAne para acAnaka hI kAMsyapAtroMko paTakakara vijalIkAsA bhayaMkara zabda kiyA, jisase sava vidyArthI cauMkakara buddhadevakA smaraNa karane lge| parantu jinabhakta praka* laMka niSkalaMkake mukhase Namo aMrahaMtA ityAdi maMtrakA uccA.. raNa ho gayA, jisase bauddhagurune una donoMko pahicAna liyA 'ki-'ye hI donoM jaina haiM. tatpazcAta rAjAse unakI zikAyata karake unhe pakaDavA diyA aura rAjAne rAtriko sakhta pahare meM * rakhakara prAta:kAla hI zUlIpara car3hAnekA hukuma de diyaa| ..arddharAtrike samaya niSkalaMkane akalaMkadevase kahA ki, bhAI 'prAtaHkAla hI apana donoM mAre jAyage, mujhe maranekA to bhaya, raMcamAtra bhI nahIM hai| paraMtu hamane jisa abhiprAyase mahAparizrama - karake vidyAdhyayana kiyA thA, usase jainazAsanakA kucha bhI. upakAra nahiM kara sake, isI vAtakA mujhe atizaya duHkha hai| akalaMkane dhairya dekara kahA ki, tuma isa saMkaTakA kucha bhI bhaya. : mata kro| maiMne mantravalase sabako nidrAvaza kara diyA hai / calo isI samaya yahAMse nikala cleN| aisA vicArakara donoM bhAI kaidakhAnese nikala gye| kiMtu jaba paharA badalA gayA, to bheda Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturyabhAga khula gyaa| koTapAlane usI vaka cAro :ora ghur3asavAra doDAye aura unako tatkAla hI zirazchedana karanekA hukuma diyA / / ye donoM bhAI apane dezakI tarapha bhAge jA rahe the| saverA ho calA thA, kucha 2 aMdhega thaa.| usa samaya pIchese' ghor3oMkI TApeM sunAI dI to donoM ghbdd'aaye| niSkalaMkane kahA ki aba hama kisI prakAra bhI nahIM baca sakate / bhAI tU bar3A vidvAna hai| yadi tU jItA rahegA to akele hI jinadharma aura samAjakA bahuta kucha kalyANa kara sakatA hai. so merI samajhameM to tU jhaTapaTa isA tAlAvameM DUbakara vaiTha jA. jahAM taka banA meM bhI apane bacanekA upAya kruuNgaa| yaha bAta sunakara akalaMkadeva tvarita hI tAlAya. meM DUbakara kamalapatroMse apanA mukha Dhakakara mahAmaMtrakA japa karane lge| vahIM paraM eka dhobIkA lar3akA khaDA thaa| usane isa prakArakI kriyA dekhakara niSkalaMkale usakA kAraNa pUTA to usane uttara diyA kiM, ina,ghor3oM para zatruoMkI senA A rahI "hai| mArgameM jo milatA usIko mAratI calI AtI haiN| yadi tujhe apane prANa bacAne hoM to, bhAga / yaha bAta sunakara dhAvI kA laDakA bhI niSkalaMkake sAtha bhAgane lagA / daivayogame isa dhovIke laDakekI sUrata sakala va kada bhI prakalaMka devase milatA thA, isaliye ghuDasavAroMne krodhake tIya vegameM kucha bhI dhyAna na dekara tvarita hI una donoMko mAra DAlA aura vahIM unheM gaDavA diyaa| idhara rAjAne prAtaHkAla hI unake.mAranekI khavara maMgAI; to koTavAlane unake bhAgane vagairahakA kucha mI : :samAcAra na bhejakarAnako mAraDAlanekI sUcanA kara dii|.. Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 jenbaalbodhk| tatpazcAt vighnaM Tala jAne para akalaMkadeva nAlAvase nikale aura vidvAn bhrAtRviyogakA duHkha choDakara apane dezako na jA kara aneka dezoMmeM dharmopadeza karate hue vicarane lge| unakI 'vidyApayo mUrti aura lokopakArArtha prAnandase mAMgate hue mahA. * parizramako dekhakara saba loga unako devatulya samajhate the| - eka samaya akalaMkadeva vihAra karate 2 kAMcI dezameM raba* saMcayapurake nimTavartI vanameM Akara tthhre| usa nagarameM usa * samaya himazItala nAmaka bauddhadhamI rAjAkA rAjya thA, kintu usakI priyatamA paTTarANI madanasuMdarI jinamata thii| jisa samaya akalaMkadeva usa nagarake samIpavartI vanameM prAye the, usI dina phAlguna zuklA aSTamIko nadImbara parvaka mahotmvakA prAraMbha thA, so madanasuMdarI rANIne jinendra bhagavAn kI rathayAtrAkA utsavapUrvakamahAn pUjana vidhAnakA prAraMbha kiyA ' thaa| paraMtu rAjaguru saMghazrI vauddha sAdhune rAjAse kahakara raya. yAtrAke utsavako aTakA diyA aura madanasuMdarIko kahalA melA ki-"jastakAsaMghazrIko vAdavivAdameM koI jainI vidvAn nahi 'jIta legA, tabataka jinendrakA ratha isa nagarameM nahIM cala sakanA tava madanasuMdarI saciMta ho sava maMdiroMmeM gaI, parantu usa samaya kahIM para bhI saMghadhIko jItanevAle kisI vidvAn cA munike darzana nahIM hue / tara nirUpAya hokara usane jinendra bhagavAnake * sammukha pratijJA kI ki "jaba taka jinarathayAtrA nividhatAke sAtha na hogI, taba taka mere pramajala grahaNa karanekA tyAga" isa prakAra pratimA karake vaha jinandra bhagavAdakesammamITha Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / 27 - kara mahAmaMtra kA jApa karate 2 dhyAnameM magna ho gii| usI rAtriko cakrezvarI devIkA Asana kampAyamAna huA aura tatkAla hI usane rAnIke pAsa Akara use sUcanA dI ki, "he madanasuMdarI ! tU ciMtA mata kara, prAtaHkAla hI isa nagarake samIpa pUrvakI tarapha aneka ziSyasahita akalaMkadeva padhAreMge, so ve dharmasambandhI vAda vivAda karake terA manoratha pUrNa kreNge| yaha sUcanA pAkara rAnI prAtaHkAla hI pUrvakI tarapha gaI to akalaMkadevake pavitra darzana hue aura prArthanA karake AnadotsAha ke sAtha nagarake maMdirameM le AI. aura rayake paTakAnekA vRttAMta - sunate hI akalaMkadevane rAjasabhAmeM jAkara tvarita hI saMghIko bAdameM parAsta karake garvarahita kiyA / parantu usa sabhA ke samasta sabhAsada vidvAn vauddhadharmAvalaMbI honese pakSapAtapUrvaka vAle ki, abhI vAda samApta nahIM huA hai, kala phira bhI yAda honA cAhiye | akalaMkadevane kahA ki- 'bahuta ThIka eka dina ho nahIM -bala ki, chaha mahIne taka maiM vAda karaneko taiyAra huuN|' tatpazcAt dUsare dina saMghadhIne apane matakI tArAdevIkI zrArAdhanA karake usako paradeke bhItara eka maTTIke ghar3e meM sthA'pana kiyA aura tArAdevIne saMghadhIko volI banAkara akalaMkadevase yAda karanA svIkAra kiyaa| isakAraNa saMghadhIne bhI vahIM baiThakara vAdako sUcanA dI ki maiM parademeM baiThakara vAda karUMgA / kalaMka 'devane 'tathAstu' kahakara yAda karanA prAraMbha kiyA / parameMse tArAdevI prazna karatI thI, una sabakA uttara aura khaMDana akalaMkadeva varAvara karate jAte the aura jinamatakI jaya hotI AND Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 jainavAlabodhaka 'jAtI thii| parantu paradekI praznAvalI 6 mahIne taka hotI rahIkisIkI bhI hAra jAta nahIM huii| akalaMkadevake manameM Azcarya - huA ki, jo saMghazrI mere sammukha kSaNabhara bhI nahiM Thahara sakatA thA, vaha Aja chaha mahIne ho gaye, barAbara prazna kiye jAtA hai so yaha kyA bheda hai, isI cintAmeM rAtriko kucha zayana kiyA / usa 'samaya cakrezvarI devIne svapna diyA ki he vidvan! paramaiM saMghazrI prazna nahiM karatA hai, kintu ghar3e meM sthApana kiyI huI usakI zAsana devatA tArA devI tumhAre sAtha vivAda karatI hai| kalaM jaba Apa usake kiye hue praznako phirase pUcheMge, to vaha cupa ho jaaygii| kyoMki usane eka bAra prazna kiye hue vAkyako dUsarI vAra na bolane kI pratijJA kI hai / so vaha cupa ho jAyagI aura prApakI jIta hogI / } 1 isaprakAra gUDha rahasyako jAnakara akalaMkadevane prAtaHkAla hI sabhAmeM upasthita hokara rAjA aura samasta vidvAnoMne siMha. garjanA ke sAtha kahA ki-prAja chaha mahIne paryanta jo maine bAda"vivAda kiyA, so kevala mAtra jinazAsanakA prabhAva dikhAne ke - liye kiyA thA parantu prAja maiM isa vAdako samApta kara detA hUM / aisA kahakara parade kI ora dekhA, to paradese tvarita hI eka prazna suSmA, vasa use sunakara, akalaMkadevane kahA ki, ekavAra praznako / phirase kaho / phira kyA thA, tArAdevIse bolA nahiM gayA, alaM-kadevane parade meM jAkara, usa ghar3epara lAta jmaadii| jisase vaha " lar3A phUTa gayA aura tArAdevI bhAga gaI / taba usa, saMghabhI se kahA ki, volatA. kyoM nahIM 1 parantu usane vidvAnoMkI bharI sabhA Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga 282. * meM hAtha jor3akara kahA ki, "bhagavan ! merI kyA sAmarthya hai ? jo Apase vivAda karUM ? mAja chaha mahIne taka jo bAda calA, vaha ghar3e meM baiThI tArA devI ke sAtha calatA thA / dhanya hai ApakI viittA aura jainazAsanako jo devI se bhI prApa niruttara na hue' ityAdi vacanoMke sunate hI pratyeka manuSyake mukhase jinazAsanakI ayadhvani huI / aneka vidvAna vauddhadharmako chor3akara jinadharmAvalaMbI ho gaye / himazItala rAjA bhI parama jinabhakta ho gayA aura usI dina se rathayAzakA mahotsava bar3I dhUmadhAmake sAtha kiyA gayA, jisase jainadharmakI atizaya prabhAvanA huI / usa nagarake prAyaH sapahI loga jainamatAvalaMbI ho gye| isI prakAra prakalaMka dekhane aneka bauddha vidvAnoMke sAtha bAdavivAda karake jinamatakI bar3I bhArI unnati kI / 4 yaha ghaTanA IsvI san 855 kI hai| isase pahile bauddha loga banArasa gayAjIkI taraphase kAMcI dezameM IsvI sanke tIsare zataka meM Aye the, arthAt 500 varSase vahAM para vauddhadharmakA pracAra ho rahA thA, so isako akalaMka devane bAdavivAda ke dvArA badala kara vahAM para jainadharmakA pracAra kara diyA / isIse anumAna karanA cAhiye ki, akalaMkadevakA jJAna- vibhava kaisA thaa| isa jJAna-vibhavake prabhAvase hI inheM 'bhaTTa' kI padavI milI thii| arthAt inako svamatI paramatI samasta RSi muni va vidvAna 'bhaTTAkalaMkadeva' kahane lage the| ye bhaTTAkalaMkadeva samasta hI viSayoMke pAraMgata vidvAna the / tathApi nyAya-vipanameM inakA prema adhika thaa| isa kAraNa inake 16 Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 jainavAlabodhaka banAye huye bRhattrayI, laghutrayI, nyAyacUlikA, AptamImAMsA bhASya, zrAdi nyAyake graMtha hI vizeSa prasiddha haiN| rAjavAtikAlaMkAra bhI inahIkA banAyA huA hai / ye bhaTTA kalaMka samasta viSayoMke diggaja vidvAn the / isakA eka pramANa aura bhI milatA hai vaha yaha hai ki, ekabAra Apane sAhasatuMga rAjAkI sabhAmeM jAkara do zloka kahe the, jinakA bhAvArtha yaha hai ki, "he sAhasatuMga rAjan / yadyapi isa jagata meM zvetachatradhArI aneka rAjA haiM, parantu tujha sarIkhe raNavijayI dAnazUra rAjA bahuta durlabha haiM / isI prakAra he rAjan ! isa jagatameM paMDita, kavi, vAgmI, vAdI aneka haiM, paraMtu mere * samAna aneka zAstroMke vicArameM caturavuddhi aura samastavAdI paMDitoMkA garva dUra karane meM samartha prasiddha 'vidvAna koI bhI nahIM hai| isa terI samAmeM aneka saMta mahaMta vidyamAna haiM / yadi unameM d 68 rAjan ! sAhasatuMga saMti bahanaH zvetAtapatrA nRpAH kintu tvatsadRzA raNe vina minastyAgAnnatA durlabhAH / tadvatpanti buSA na saMti kavayo vAvIzvarA vAgmino nAnAzAsavicAracAturadhiyaH kAle kalau madvidhAH // 1 // - rAjan ! savAridarpapravidlanapaTustvaM yacAtra prasiddhas tadvakhyAto'hamasyAM bhuvi nikhilamadotpATane paNDitAnAM / 'no cedeSo'hamete tava sadasi sadA saMti saMto mahato vaktuM yasyAsti zaktiH sa vaMdatu viMditAzeSazAstro yadi syAt // 1 // 'zravaNavelagulake bilAsoM se uddhRta / Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 caturya bhAga / koI sarvazAstra meM nipuNa ho, to mere sAmane prAve, yaha maiM vivAdArthI khar3AI!" . ina svagarva prakAzakado zlokoM parase hI akalaMkadevakI vidvatA pragaTa hotI hai aisA nahIM hai| inake banAye hue nyAyake graMya hI aise apUrva aura vilakSaNa haiM ki, unako dekhanese hara eka naiyAyika vidvAna unakI vidvattAko pUnyapise smaraNa karane lagatA hai| - 51. jIvoMke vishessbhedaadi| : 1manuSya, cAra prakArake haiN| Arya, mleccha, bhaugabhUmija 'aura kubhogbhuumij| - 2 // deva cAra prakArake haiN| bhavanavAsI, vyaMtara, jyotiSka aura vaimAnika , 3 / bhavanavAsIdeva daza prakArake hai. asurakumAra, nAga'kumAra, vidyutkumAra, suparNakumAra, agnikumAra, vAtakumAra, stanitakumAra, udadhikumAra, dIpakumAra, dikkumAra, 4 / vyaMtaradeva pATha prakArake haiM, kinnara, kiMpuruSa, mahoraga, gaMdharva, yakSa. rAkSasa, bhUta, pizAca / bhavanavAsI aura vyaMtaradeva pahilI pRthivIke kharabhAga aura paDUbhAga tayA tiryak lokameM : 5 / jyotiSkadeva pAMca prakArake hai-sUrya, candramA, graha, nakSatra Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 jainavAlavodhaka- . aura tAre / jyotikadeva pRthivIse sAtasau naye yojanakI UM. cAIse lagAkara nausau yojanakI UMcAI taka arthAt ekasau daza yojana AkAzameM eka rAjUmAtra tiryak lokameM rahate haiN| 6 / vaimAnikadeva kalpopapatra aura kalpAtItake bhedase do prakAra ke hai jinameM iMdrAdikoMkI kalpanA hai unako kalpopapatra kahate hai aura jinameM iMdrAdikakI kalpanA na ho aise navapraiveyakAdi meM rahanevAle deva kalpAtItakahAte haiN| ___7 / kalpopapatra deva solaha prakArake hai-saudharma, pezAna, sAnakumAra, mAhendra, brahma, brahmottara, lAMtava, kApiSTha, zukraH mahAzukra, satAra, sahasrAra, Anata, prANata, pAraNa aura acyuta / TAkalpAtItadeva 23 prakAraka hai-jo ki navaveyaka, nava anudiza, pAMcapaMcottara (vijaya. vaijayanta jayanta, aparAjita aura sarvArthasiddhi ) ina teIsavimAnoMmeM rahate haiN| nArakI jIva adholokakI sAta pRthiviyoMmeM rahanevAle sAta prakAra ke haiM / ratnaprabhA (dharmA ) zarkarAprabhA (vaMzA) vAlakAprabhA.(meghA), paMkaprabhA ( aMjanA), dhUmaprabhA (ariSThA), tamaprabhA (maghavI), mahAtamaprabhA (maadhvii)| 10 / sUkSma ekendriya jIva sarvalokameM rahate hai| bAdara pa. dina kisI AdhArakA nimitta pAkara yatra tatra nivAsa karate hai| prasajIva asanAlImeM (jo ki caudaha rAjU U~cI ekarAjU laMbI. caur3I hotI hai) rahate haiN| vikalatraya jIva karmabhUmi aura aMta ke mAdhe dvIpa tathA aMtake svayaMbhUramaNa samudra meM hI rahate hai| 11 / paMceMdriya jIva tiryaka loka meM rahate hai. parantu jalakara Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| 263 tiryaMca lavaNasamudra kAlodadhi samudra aura svayaMbhUramaNa samudra ke sivA anya samudroM meM nahIM hai| ___ .12 / meruse nIce sAta rAjU adholoka hai / merake Upara lokake anta paryanta urdhvaloka hai / aura eka lAkha cAlIsa yojana * merakI UMcAIke varAvara madhya loka hai / madhyalokake atyaMta vIcameM eka lAkha yojana caur3A gola thAlIkI taraha jaMbUdvIpa hai / jaMbUdvIpake bIca meM eka lAkha yojana U~cA sumeka 'parvata hai jisakA eka hajAra yojama jamInake bhItara mUla hai| ninyANave hajAra yojana pRthivIke Upara hai aura cAlIsa yojana kI yUlikA (coTI) hai |jNbuudviipke vIcameM pazcima pUrvako taraha lave chaha kulAcala parvata par3e huye haiN| jinase jaMbUdvIpake sAta khaMDa hogaye haiM ina sAto khaMDoMke nAma isa prakAra hai, bharata 1 haimavata 2, hari 3 videha 4, ramyaka 5, harapayavata 6 aura perA. vata 7 / aura 6 parvatoMke nAma isa prakAra hai-himavana, mahAdima'vana, nipadha, nIla, rukmI aura zikharI / videhakSetra meM meruse uttara kI tarapha uttarakuru aura dakSiNakI tarapha devakuru nAmakI do 'bhogabhUmi hai / vRddhIpake cAroM tarapha khAIkI taraha par3e huye do lAkha yojana caur3A javaNa samudra hai| lavaNasamudrako cAroM tarapha ver3A huvA cAra lAkha yojana caur3A dhAtakIkhaMDa nAmakA hoga hai| isa dhAtukIkhaMDa dvIpameM do meru parvata hai aura kSetra kulAcalAdikI sava racanA jaMbUdvIpase dUnI hai| dhAtukI khaMDako cAroM tarapha ver3e huye pATha lAkha yojana caur3A kAlodadhi samudra hai| * yahAM eka yovana do hamAra koSakA mAnanA / - - Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 jainavAlavodhakaaura kAlAdodhiko ver3e huye solaha lAkha yojana caur3A puSkaradvIpa hai puSkaradvIpake bIcoM bIca valayake prAkAra caur3AI pRthivI para eka hajAra vAIsa yojana vIcameM sAtasau teIsa yojana Upara cAra sau cauvIsa yojana UMcA satara sau ikaIsa yojana aura jamInake bhItara cArasau savAtIsa yojana jisakI jar3a hai| aisA mAnuSottara nAmA parvata par3A huvA hai jisase puSkara dvIpake do khaMDa ho gaye haiM / puSkara dvIpake pahile arddhabhAgameM jaMbUdvIpase dunI 2 arthAt dhAtakI khaMDake barAbara saba racanA hai| jaMbUdvIpa dhAtukIkhaMDadvIpa, pukarArdhadvIpa, tathA lavaNodadhi samudra aura kAlodadhi samudra itane kSetrako naraloka kahate haiN| puSkaradvIpase zrAge paraspara eka dUsareko paDe huye dune 2 vistAravAle madhyalokake anta taka asaMkhyAta dvIpa samudra hai| pAMca meru sambandhI pAMca bharata, pAMca airAvata, pAMca devakuru pAMca uttara kuruko choDa: 'kara pAMca videhakSetra isa prakAra saMva milakara 15 tau karmabhUmi, 'pAMca haimavata aura pAMca hairaNyavataM ina daza kSetroM meM jaghanya bhoga bhUmi hai / aura pAMca hari aura pAMcaramyaka ina daza kSetroMmeM madhya'mabhoga bhUmi haiM aura pAMca devakuru aura pAMca uttarakuru ina dazaH kSetroMmeM uttama bhogabhUmi hai| jahA~para asi, maSi, kRSi, sevA, zilpa aura vANijya ina SaT karmoMkI pravRtti ho; usako karmabhUmi kahate haiM / jahAM inakI pravRtti na ho, usako bhogabhUmi kahate haiN| manuSya kSetrase vAharake samasta dvIpoMmeM jaghanya bhogabhUmi kIsI racanA hai| kiMtu aMtima svayaMbhUramaNa dvIpake uttarArdhameM tathA samasta svayaMbhUramaNa samudra meM aura cAroM konoMkI Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / 265 cAroM pRthiviyoMmeM karmabhUmi kIsI racanA hai| 'lavaNasamudra aura kAlodadhi samudra 66 antadvIpa hai jinameM kubhoga bhUmi kIsI racanA hai| vahAM manuSyahI rahate haiM / unameM manuSyoMkI bhAkRtiya nAnA prakArako kutsita hai / 13 | saMsArameM samasta prANI sukhako cAhate haiM aura horAtra sukhakA hI upAya karate haiM paraMtu sukhakI prApti nahi hotI isakA kAraNa yaha hai ki saMsArI jIva asalI sukhakA svarUpa aura usakI prAptikA upAya na to jAnate haiM aura na usakA sAdhana karate haiM isa liye asalI sukhako bhI prApta nahi hote / 14 / AlhAda svarUpa jIvake anujIvI guNako prasajI sukha kahate haiM / yahI jIvakA khAsa svabhAva ( dharma ) hai / paraMtu saMsA rI jIvoMne bhramavaza sAtA vedanIya karmake udaya janita usa masalIsukhakI vaibhAvika pariNatirUpa sAtA pariNAma ko hI sukha mAna rakkhA hai / karmoMne usa asalI mukhako ghAta rakkhA hai isa kAraNa asalI sukha nahi miltaa| saMsArI jIvako asanIsukha mokSa hone para hI mila sakatA hai| 15 / AtmAse samasta karmake vipramokSa ( atyaMta viyoga ) honeko mokSa kahate haiM / mokSa prAptikA upAya saMbara aura nirjarA hai / 16 | svake nirodhako saMvara kahate haiM / arthAt anAgata (navIna) karmoMkA AtmAke sAtha sambaMdha na honekA nAma saMbara hai| 17 | AtmAkA pUrva saMvandha huye karmose sambaMdha chUTa jAne ko nirjarA kahate haiM / Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ E jainavAlavodhaka * 18 / AtmAke samyagdarzana samyagjJAna aura samyak cAritra ina tInoM guNoMkI pUrNa ekatA hI saMvara aura nirjarA honekA upAya hai|. -:*: @H*: 52. pAtrakezarI vA vidyAnaMda | d- ns/ " : ; bhAratavarSa meM magadha nAmakA eka deza hai| usake aMtargata eka prahichatra nAmakA suMdara zahara thaa| usa nagarakA rAjA pravanipAla vaDA guNI thA samasta rAjavidyA Adi vidyArthIkA paMDita thA / apane rAjyakA pAlana acchI rItike sAtha karatA thA / usa nagara meM pAMca sau vidvAna brAhmaNa rahate the jo ki rAjasabhAmeM yA rAjyakAryameM bar3I sahAyatA diyA karate the una sabameM pradhAna samasta' vidyAoMkA pAragAmI pAtrakezarI nAmakA diggaja vaidika vidvAn thA / eka dinakI bAta hai ki vaha vidvAna una pAMcasau ziSyoM'sahita rAjAke yahAM jAtA thA / mArga meM eka pArzvanAtha bhagavAnakA maMdira thA use dekhaneko gayA / vahAM para cAritrabhUSaNa nAmake eka muni bhagavAna ke sammukha devAgamastotra par3ha rahe the so pAtrakezarI vidvAnane zeSakA bhAga sunA jaba munimahAraja saba par3ha cuke taba vaha munise bolA ki he mune ! tumheM isakA artha bhI prAtA hai ki nahIM ? munine kahA ki mujhe artha nahIM AtA / pAtrakezarIne kahA ki ise phira se prAraMbha se aMta taka par3ha jAvo - ; Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / 27 to munine dhIre dhIre devAgamastotrako phirase par3hA / AdyopAMta sunanese pAtrakezarIko vaha stotra yAda ho gyaa| so ve isa stotrakA artha vicArane lage vicArate 2 unako darzanamohanIya karmake kSayopazama honese vizvAsa (zraddhAna) ho gayA ki-jinadrabhagavAnane jo jIvAdi padArthIkA svarUpa kahA hai vahI satya hai| anya saba mithyA hai| isake bAda phira ve apane ghara para jAkara vastukA svarUpa bhale prakAra vicArane lge| saya dina unakA isI tattva vicArameM vItA, rAtako bhI unakA yahI hAla rhaa| unheM nizcaya ho gayA ki, saba padArya ThIka samajhe gaye haiN| isI matase hI AtmAkA kalyANa ho sakatA hai| paraMtu eka saMdeha raha gayA ki-jinamatameM anumAna pramANakA lakSaNa phahA nahIM gyaa| so kyoM ? yaha saMdeha dUra ho jAya to ksa kalase.jainadharmAnuyAyI hI vana jaauuNgaa| isI bIca meM padmAvatI devIkA zrAsana kaMpAyamAna hupA aura vaha devI turaMta hI vahAM AI aura kahane lagI ki-Apako jainadharmake padArthameM jo saMdeha ho gayA hai usakI 'ciMtA nahIM kreN| Apa prAtaHkAla pArzvanAtha bhagavAna ke darzanArya jAveMge to ApakA sava saMdeha dUra ho jAyagA aura vahIMpara Apako anumAna pramANakA svarUpa mila jaaegaa| isaprakAra kara kara devI calI gaI aura maMdirameM jAkara pArzvamAyake phanake Upara eka zloka likha kara vaha apane sthAna calI gaI yaha zloka yaha thaa| Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___268 jainavAlavodhakaanyathAnupapannatvaM yatra yatra trayeNa kiN| : nAnyathAnupapannatvaM yatra tatra trayeNa kiM // 1 // - prAtaHkAlahI java pAtrakezarI maMdira meM prAkara pArzvanAtha bhagavAnakI pratimAkA darzana karane lage to phaNake Upara likhA zloka dekhakara bar3e prasanna huye savaM saMdeha dUra ho gyaa| aura jainadharmake sacce zraddhAnI ho gaye evaM gharapara anya sava choDakara ekamAtra jainadharmake granthoMpara hI vicAra karane lge| aisA dekhaH kara anya sava vidvAna kahane lage ki yaha kyA bAta hai? Aja. kala nyAya, vedAMta, mImAMsA Adi graMthoMko choDakara ekamAtra jainadharmake graMthoM ko hI kyoM dekha rahe haiM ? tava pAtrakezarIne kahA ki, ApalogoMko apane vedoMpara hI vizvAsa hai| isaliye bhApakI. dRSTi satyakI tarapha hI nahIM jaatii| paraMtu merA vizvAsa Apase ulaTA hai / mujhe vedoMpara vizvAsa na hokara jainadharmapara vizvAsa hai / jainadharma hI mujhe saMsArameM sarvotkRSTa dIkhatA hai| maiM zrApa logoMko bhI Agrahase kahatA hUM ki-prApa vidvAna haiM satya jhUThakI parIkSA kara sakate haiM / isaliye jo mithyA ho use chor3akara / satyako grahaNa kIjiye / aisA dharma ekamAtra jinadharma hI hai aura grahaNa karane yogya hai| pAtrakezarIke isa uttarase brAhmaNavidvAnoM ko saMtoSa nahIM huaa| ve isake viparIta zAstrArtha karaneko taiyAra ho gaye aura rAjAke pAsa jAkara ApasameM zAstrArtha karanekI prArthanA kii| rAjAne pAtrakezarIko rAjasabhAmeM bulAyA aura zAstrArtha karAyA pAtrakezarIne samasta brAhmaNavidvAnoMko parAjita karake saMsAra. Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturyabhAga Le pUjya aura samasta prANiyoM ko sukha denevAle jinadharmakA bar3A bhArI prabhAva pragaTa kiyA / unane eka jinastotra banAyA thA jisakA nAma AnaparIkSA stotra kahA jAtA hai / usameM jinadharmake tattvakA vivecana aura anyamatake tattvoMkA bar3ebhArI pAMDityake sAtha khaMDana kiyA gayA thmii ' usakA paThana pAThana sabake liye sukhakA kAraNa hai| pAtrakezaroke zreSTha guNoM aura bar3e bar3e vidvAnoM dvArA Adara satkAra dekha kara avanipAla rAjAne tathA una pAMcasoM vidvAna brAhmaNoMne mithyAmatako chor3akara zubhabhAvoMke sAtha jainamatako grahaNa kiyA } tatpazcAt ye pAtrakezarI munidIkSA lekara vidyAnaMda vA vidyanaMdI nAmase prasiddha huye / AcArya pada prApta hokara nyAyake pramANa parIkSA patraparIkSA Adi aneka graMtha banAye tathA devAgamastotra para bhagavAna prakalaMkadevakRta AptamImAMsA DhokA para aTasahastrI nAmakI baDI bhArI TIkA ratrI hai| jisake pAMDityako dekhakara bar3e 2 vidvAna cakarA jAte haiM isake sivAya -bhagavatsa maMtabhadrAcAryakRta yuktayanuzAsana Adi graMthoMpara bhI TokAyeM likhI haiM ye vidyAnaMda svAmI bhaTTAkalaMka devake pazcAt ho gaye haiM / -: 53. chahaDhAlA sArtha - chaThI DhAla / harigItA chaMda mAtrA 28 | paTakA jIvana ina saba vigha daraba hiMsA varI / rAgAdi bhAva nivAra, hiMsA na bhAvita avatarI // D Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 jainavAlavodhakajinake na leza mRSA na jala tRNa, hU vinA dIyo ghaiN| . aThadaza sahasa vidhi zIladhara, cibrahmameM nina rami rhaiN| ' - muniyoMke SaTkAyake jIvoMkI hiMsAkA tyAga honese sarvaprakAra kI dravya hiMsA chuuttgii| aura rAgadveSa mohAdi bhAvoMke Dara hone se bhAva hiMsA bhI nahIM hotii| isake sivAya lezamAtra bhI asa. tyavacana nahiM volate aura vinA diyA eka tRNa bhI nahiM grahaNa karate aura aThAraha hajAra dUpaNa rahita brahmacaryako dhAraNa karate huye vidbrahmameM hI hamezaha magna rahate haiM // 1 // isake sivAya aMtaracaturdaza meda bAraha saMga dazadhAte ttlaiN| paramAda taji cau kara mahI lakhi samiti IyAte caleM / / * sunaga hitakara saba prahitahara, zrutisukhada saba saMzaya hreN| . bhramaroga-harajinake vacana, mukhacandraamRta jhreN||2|| - aMtaraMga caudaha aura vAhyake daza parigraha rahita haiM isaprakAra pAMca mahAvrata pAlate haiN| tathA paramAda rahita ho cAra hAtha parimANa mArga dekhakara calate hueIryAsamiti pAlate haiN| sabake hita karanevAle aura ahita haranevAle kAnoMko priya saMzayake harane va bhramaroga haranevAle mukharUpI caMdramAse amRtakIsamAna vacana umAraNakara bhASA samitikA pAlana karate haiM // 2 // chayAlIsa doSa pinA sukula zrAvaka taNe ghara asnko| laiM, tapa caDhAvana heta nahi. tana, pokhate taji rasanako // aci jJAna saMjama upakarana, lakhi gardai lakhi dhreN| nijetu thAna biloka, tanamala maMtrazleSama prihraiN||3|| Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturya maag| tathA chiyAlIsa doSa TAlakara kulIna zrAvakake ghara tapa car3hAneke liye tanako puSTa nahIM karanevAle naurasa AhAra lekara epaNA samiti pAlana karate haiN| aura pavitra mAna aura saMyamake upakaraNa zAstra aura pIchI kamaMDaluko dekhakara uThAte aura gharate huye prAdAnanikSepaNa samiti pAlate haiM aura jIvarahita sthAnako dekhakara malamUtrAdi kSepaNa karake vyutsarga samiti pAlane samyaka prakAra nirodhi manavacakAya Atama pAvate / tina suthira mudrA dekhi mRga gana, upala sAja sujAvate / / rasarUpagaMdha tathA pharasa bharu, vanda zuma asuhaavne| tinameM na rAga viroSa, paMceMdriya jayanapada paavne||2|| isake sivAya manavacakAyako bhane prakAra vaza karake tIna guptikA pAlana karate huye bhAtmAkA dhyAna karate haiN| jinako sthAnameM nizcala patthara samAna dekhakara hiraNa apanI mAja sujAvate rahate hai| aura paMcedriyoMke viSayoMmeM prayAdamvAda lenepa dekhane, gaMdha lene, sparzana karane vA zandamunanemeM vA suhAvane prasuhAvane padAyomeM rAgadvepa choDakara pAMcoM iMdriyoMko jaya karake paMceMdriya ayana padako pAte hai // 4 // samatA samhAre zruti DAcare, vaMdanA jinadenako / nitakareM zrutarati dharai pravikrama, taje tana mahameSako / jinake na hauna na daMta povana, lekha aMbara Avarana / pravAhi pichalI rayanimeM kachu, zayana ekAsana karana // 5 // . Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 .* jainavAlabodhaka. inake sivAya munimahArAja trikAla sAmAyika karate haiM bhaga'cInako stuti bandanA karate haiM svAdhyAya, pratikramaNa aura kAyo. 'tsarga karate haiM tathA snAna karanA, danta dhAvana nahIM karake nana mudrA dhAraNa karate huye pichalI rAtameM thoDoso dera ekahI karavaTa " zayana karate haiM // 5 // ika bAra dinameM leM ahAra, khaDe alma nija pAnamaiM / . kacaloMca karata na Darata parisaha,-soM lage nija dhyAnamaiM / ari mitra pahala masAna kaMcana, kAca niMdana thuti karana / arghAvatArana asipahArana, meM sadA samatA dharana // 6 // tathA munigaNa dinameM ephavAra khar3e hokara hAthameM hI zrAhAra karate haiM / vAloMko hAthase upADate (kezaloMca karate ) haiN| parisahoMse na Darakara nijadhyAnameM lage rahate haiN| isa prakAra pA~ca . mahAvrata,pAMca samiti pAMcoM indriyoMkA vijaya chaha Avazyaka aura nagnatA prAdi sAta, kula aThAIsa mUla guNa pAlana karate haiN| inake sivAya zatru, mitra, mahala, masAna, sonA, kAca, niMdA, stuti, pUjA karanA talavArase mArane AdimeM samatA rakhate haiM / tapa tapaiM dvAdasa, dharai vRSa dakSa, ratanatraya seve sdaa| . . munisAyameM vA eka vicareM, cahaiM nahiM bhava sukha kadA / -yo hai sakala saMjama carita, suniye svarUpAcarana ab|. . 'jisa hota pragaTai prApanI nidhi, miTai parakI pravRti sarva // 7 // tathA muni mahArAja bAraha prakArake tapa daza prakArake dharma vAM Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / 303 ratnatrayakA pAlana karate haiM / vihAra kabhI to akele hI karate -kabhI muniyoMke sAthameM karate haiM / sAMsArika sukhako kabhI nAhate nahIM isa prakAra munikA sakala cAritra ( vyavahAra caritra ) afia kiyA gayA | aba nizcaya cAritrako (svarUpAcaraNa - ritrako ) kahate haiM jisake apanI jJAnAdi saMpatti pragaTa hone me 'paravastu maiM samasta prakArakI pravRtti miTa jAtI hai // 7 // jina paramapaeNnI subudhinI, DAri antara bhediyA / caraNAdi aru rAgAdine, nija mAvako tyAga kiyA || nijamAhi nijake heta nijakara, bhApako Ape gayo / guNa guNI jJAtA jJanAzeya-makAra kachu bheda na rahyAM // 8 // jahU~ dhyAna dhyAtA dhyeyako na vikalpa va bheda na jahA~ / cidbhAva karma cideza karatA, cetanA kiriyA tahAM // . tInoM abhinna akhinna zugha upayogakI nizcala dazA | -aMgaTI jahAM haga jJAna vrata ye tInadhA ekailazA // 9 // munimahArAjane java parama painI subuddhirUpI noMke dvArA apane aMtaraMgakA bher3a kiyA to va rasa gaMdhAdi 20 guNa va rAgAdi bhAvoMse apaneko nyArA kara liyA taba apane meM do bhaene liye apane dvArA apane AtmAko Apa hI grahaNa karate haiN| taba guNa aura guNI; jJAna jJAtA aura meyameM kucha bhI bheda nahiM rahatA / zrAtmadhyAna avasthAmeM dhyAna dhyAtA aura dhyeyakA kucha bhI bheda yA vikalpa nahi rahatA hai aura na vacanase judA 2 kahanekA Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 jainavAlabodhakahI bheda rahatA hai| kyoMki isa avasthAmeM cetana bhAva hI to karma hotA hai cetana hI kartA hai aura cetanA hI kriyA hai ye tInoM abhinna akhina zuddhopayogakI nizcala dazA pragaTI hai / isa avasthAmeM darzana mAna cAritra tIna prakAra kA hote huye bhI eka hI ho jAte haiM / paramAna naya nikSepako na udota anubhavamaiM dikha / haga vAna sukha balamaya sadA nahIM pAna bhAva ju movikhai / / maiM sAdhya sAdhaka maiM abAdhaka karma aru tasu phalanita / cita piMDacaMDa asaMca suguna karaMDacyuta puni kalaniteM // 10 // isa prakAra anubhava dazAmeM (dhyAna avasthAmeM ) pramANa naya nikSepakA prakAza bhI anubhavameM nahiM AtA kiMtu usa samaya prA. mA vicAratA hai ki maiM ananta darzana zAna sukha vIryarUpa mujhameM dUsarA koI bhAva nahIM hai, maiM hI sAdhya hUM, maiM hI sAdhaka hUM, tathA maiM hI karma va karmake phalase rahita hUM / maiM caitanyakA piMDa pracaMDa akhaMDa utsama guNoMkA pittaaraaii||10|| yoM citya nijameM thiramaye tina prakaya jo bhAnaMda lahyo / so indra nAganareMdra vA ahamindraka nAhI kro| taba hI zukaLadhyAnAgnikari saMdhAtividhikAnanadayo / .... saba lakhaukevala jJAna kari, bhavilokako zivamagako 11. , ' isa prakAra vicAra kara jaba munimahArAja AtmadhyAnameM lInaH ho jAte hai taba unheM. jo akathanIya: (sukha ) hotA hai vaisA Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga 305 AnaMda vA sukha na indrako milatA hai na nAgeMdrako yA cakaca yA ahamiMdrako milatA hai / usI vakta hI zukladhyAnarUpI agni cAra ghAtiyA karmarUpI vanako bhasma karake kevalajJAnako prApta karate haiM aura usake dvArA tInoMkAla kI vArtAko jAnakara bhavya puruSoM ko mokSamArgakA upadeza karate haiM // 11 // puni ghAta zeSa adhAtividhi, chinamAhi zraSTapabhU baseM / vasu karma vinase sugunavasu, samyaktva Adika saba useM // saMsAra khAra vyapAra pArAvAra, tira tIrahiM gaye / avikAra kala rUpa zudhacidrUpa avinAzI bhaye // 12 // ninamAhi lokaaloka guna, parajAya pratibiMcita yaye / rahi haiM anaMtAnaMta gala, yathA tathA ziva para naye / dhana dhanya haiM je jIva nara bhara pAya yaha kAraja kiyaa| tinahI anAdI bhramaNa paMcamakAra tajivara sukha liyA ||13|| tatpazcAt phira Ayu nAma gotra aura aMtarAya ina cAroM aghAtiyA karmoMko dina bhara meM naSTa karake mokSa cale jAte hai / ATha karmoMkA nAza hone se unameM samyaktvAdi ATha gugA pragaTa ho jAte haiM / moha karmake naSTa hone se to samyaktva, mAnAvaraNI karmake nAza honese anaMtajJAna, darzanAvaraNIya karmake nAza hAnese anaMtadarzana. aMtarAyakarmake nAza hone se anaMtavIrya, prAyukarmake nAza hone se zravagAhanatvaguNa, nAmakarmake naSTa honese sUkSmatva guNa, gotrakarmake naSTa hone se aguru laghutya aura bedanIya karmake 20 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 jainavAlabodhakanAza honese avyAvAdhasva isa prakAra AThaguNa siddha honepara ho jAte haiM / ve sasArarUpI apAra kSAra samudrase pAra utara kara vikAra, zarIra, aura rUparahita hokara zuddha caitanyamaya avinAzI siddha ho jAte haiM // 12 // java siddha ho jAte haiM tava apanI AtmAmeM loka-praloka samatta dravyoMke guNa paryAya darpaNakI mAphaka pratibiMvita ho jAte haiM / mokSameM jaise aura siddha haiM vaise ye bhI anaMtAnaMta kAla paryaMta raheMge / ve jIva dhanya haiM jinhoMne nara bhava pAyakara yaha kArya siddha kiyaa| aise hI jIvoMne anAdikAlase cale Aye paMca parAvartanarUpa saMsArako tyAgakara uttama sukhako prApta kiyA hai // 12 // mukhyopacAra dubheda yoM baDabhAgi ratnatraya dhreN| aru dheraMge te ziva lahaiM, tina suyaza jala jagamala harauM / imi nAni Alasa hAni sAhasa ThAni yaha sikha aadro| jabaloM na roga jarA gahai tabalauM, maTini nijahita karI // yaha rAga bhAga dahe sadA, tAteM samAmRta seiye| cira bhaje viSaya kaSAya, ava tau tyAga nijapada veiye // kahA racyo parapadameM na tero, pada yahai kyoM dukha shai| . aba daula hou sukhI svapadaM raci, dAvamata cUko yahai / / 5|| jo bar3abhAgI isa prakAra nizcaya vyavahAra do bhedarUpa cAritrako dhAraNa karate haiM vA dhareMge ve mokSako pAveMge / unakA suyazarUpI jala jagatake mailako haraigA yaha jAnakarake Alasyarahita ho aura apane sAhasapUrvaka yaha upadeza grahaNa karo ki jaba taka Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / 307 roga aura bur3hApA nahiM Avai taba taka jaldI se apanA banyANa kara DAlo | kyoMki rAgarUpI Aga saba jIvoMke hRdaya meM sadAse jala rahI hai isa kAraNa mamanArUpI amRtakA sevana karanA cAhiye / he daulatarAma ! cirakAlale viSaya kAya sevana kiye aya tau ina sabako tyAga karake apane nijapadako jAna, jo nR. para vastumeM kaca rahA hai so yaha pada terA nahIM hai kyoM yaha saba duHkha bhoga rahA hai| aba svapadameM cakara mukhI ho yaha dAva (mokA) haragija nahIM kho denA // 15 // ika navaM vasuM ike varSakI, tIna sukula vaizAkha / karayo tava upadeza yaha, lakhi budhajanakI mAkha // 1 // laghudhI tathA pramAdateM, zabda arthakI bhUla | sudhI sudhAra paDho madA, jo pAvo bhavakUla // 2 // paMDita daulatarAmajIne pa0 budhajanakRta ijaDhAko dekhakara yaha tattvopadezamaya chahaDhAlA samvat 1861 mitI vaizAkha sudI tRtIyako pUrNa kiyA hai| paMDitajI kahate haiM ki thor3I buddhi tathA zramAdase jo kahIM zabda yA arthako bhUla ho gaI ho to sudhI puruSa ise sudhAra kara par3heM jisase saMsAra-samudrakaH kinArA mile // 2 // iti daulatarAmakRta chahaDhAlA bhASAnuvAdamahita samApta / *** Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 jainavAlavodhaka 54. rAkhI puurnnimaa| avantI deza ujjayanI nagarImeM rAjA zrIvarmA thaa| usakI rANI zrImatI thii| usake bali, bRhaspati. prahlAda aura namuci ye 4 maMtrI the| ye sava bhinnadharmI the / usa nagarIke bAhara udyAna meM eka samaya samasta zAstroMke jAnanevAle, divyajJAnI akampanAcArya sAtasau munisahita padhAre / saMghAdhipati prAcArya mahArAjA ne saMghake samasta muni goMse kaha diyA ki, yahAM rAjA vageraha koI loga AveM, to kisIse bhI bolanA nahIM, saba mauna dhAraNa karake rahanA / nahIM to saMghako upadrava hogaa| ___ usa dina rAjAne apane mahala parase nagarake strI puruSoMko puSpAkSatAdi liye jAte huye dekhakara maMtriyoMse pUchA ki,-ye loga vinA samaya kisa yAtrAke liye jAte haiM ? maMtriyoMne kahA ki, nagarake vAhara nagna digambara muni Aye hue haiM, unakI pUjA ke liye ye saba jAte haiM / rAjAne kahA ki calo apana bhI calakara dekheM ki ve kaise muni haiN| tava rAjA bhI una. maMtriyoM sahita banameM gyaa| vahAM sabako bhakti pUjA karate huye dekhakara rAjAne bhI namaskAra kiyA parantu gurukI AjJAnusAra kisI bhI munine rAjAko AzIrvAda nahIM diyaa| yaha kriyA dekha rAjAko kucha kSobha aura santApa huaa| taba maMtriyoMne avasara pAkara kahA ki-mahArAja! ye saba mUrkha valIvarddha haiM, inako bolanA nahIM pAtA hai,isI kAraNa chalase Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturya bhaag| 109 sabane mauna dhAraNa kara liyA hai / ityAdi niMdA va hAsyAdi ka. rake maMtrIgaNa rAjAke sAya nagarako aura loTe, kiMtu mArgameM usI saMghake zrutasAgara nAmaka muni nagarIse caryA karake vanako pAte the| unako sammukha dekhakara una bAroM maMtriyoMne kahA ki dekhiye mahArAja! yaha bhI eka taruNa valovarddha peTa bharake zrA rahA hai / yutasAgara munine isa para maMtriyoMko acchA muMhator3a javAba diyA aura por3e vivAda karake rAjAke sammukha hI unheM anekAMta vAdase harA diyaa| jisase ki, ve bar3e lajita hue| pohe saMghameM pahuMca kara zrutasAgarane prAcArya mahArAjako yaha saba vRttAMta kaha sunAyA / AcArya mahArAjane kahA ki, tumane bahuta burA kiyA / samasta saMghapara tumane baDI bhArI vipatti lA dii| prastuH zraya prAyazcitta yahI hai ki, tuma usI vAdakI jagaha para jAkara kAyotsarga pUrvaka Thaharo aura jo jo upasarga Atre unheM sahana kro| AzA pAkara zrutasAgarane aisA hI kiyA / aura rAtriko ve cAro maMtrI samasta saMghako mAranekA saMkalpa karake aaye| paraMtu mArgameM apane asalI zatru yutasAgara muniko dekhakara ye cAroMke cAroM khaDga lekara pahile usIpara TUTa paDe / kiMtu usa jagahake vana devatAse yaha anyAya dekhA nahIM gyaa| isaliye usane muniko mAraneke liye hAyameM talavAra uThAye hue una cAroM maMtriyoMko jahAMkA nahAM kIla diyA arthAt ve cAro patyara jaise ho gaye aura muniko nahIM mAra ske| prAta:kAla ho yaha vRttAMta rAjAne sunA to usane una cAroMkA kAlA mu~ha karake aura gadhepara savAra karake dezase nikAla diyaa| ' Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31* jina bAlabodhaka ve cAro matrI kurujAMgala dezameM hastinApura nagarake rAjA 'padmase jAkara mile aura usake maMtrI ho gye| usa samaya usa nagara para kuMbhapurakA rAjA siMhavala car3ha zrAyA thA, so una cAroMmeMse cali nAmaka maMtrI apanI caturAIse usa siMhavala rAjA ko harAkara pakar3a lAyA, taba padmarAjAne khuza hokara baliko manavAMchita vara mAMgane kA vacana diyA / cajI maMtrIne kahA ki, merA vara isa samaya jamA rahe, jaba mujhe AvazyakatA hogI tava yAcanA karUMgA / rAjAne tathAstu kahakara svIkAra kiyA / isake pazcAt kucha dinoM meM ve hI akampanAcArya apane mAnasau muniyoMke saMghasahita hastinApurake vanameM prAye taba valine 1 yaha bAta jAnakara una muniyoMko mArane kI icchA se rAjAse apanA vaha purAnA vara mAMgA ki, mujhe diijiye| rAjA padma, sAta dinake liye Apa apane rAjamahalo meM rahane lagA / caline AtApana nAmaka parvata para kAyotsargase dhyAna karate huye muniyoM ko mAraneke lie vahIMpara naramedha yajJakA prAraMbha kiyaa| unake nikaTa vakare vagerahoMkA havana karake usakI durgaMdha se baDA kaSTa pahuMcAyA yahAM taka ki aneka muniyoMke usa durgaMdhita dhuMese gale phaTa gae aura aneka vehosa ho gaye / isI samaya meM mithilApurIke nikaTa eka vanameM zrutasAgara caMdrAcArya mahArAjane zrarddharAtri ke samaya zravaNa nakSatrako kaMpAyamAna dekhakara avadhijJAna se vicArakara khedake sAtha kahA ki'mahAmuniyoMko mahAn upasarga ho rahA hai' usa samaya pAsa baiThe " sAta dinakA gaja baliko rAjA vanAkara * Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / 311 puSpadaMta nAmaka vidyAdhara tullakane pUchA ki, 'bhagavan ! kahAM para kina 2 munimahArAjoMko upasarga ho rahA hai ? taba vArya mahArAjane hastinApura ke vanameM akaMpanAcAryAdike upasargakA samasta vRtAMta kahA / tullaka mahArAjane pUchA ki isa upa sargake dUra honekA bho koI upAya hai ? tatra muni mahArAjane avadhijJAnase kahA ki, dharaNibhUSaNa parvatapara viSNukumAra nAma ke muni hai / unako vikriyA Rddhi prApta huI hai| unase jAkara tuma prArthanA karo, to ve isa upavargako dUra kara sakate haiM / yaha sunate - ho usa vidyAdhara julakane tatkAla ho viSNukumAra munike nikaTa jAkara munisaMgha ke upasargako vAta kahI aura yaha bhI kahA ki, Apako vikriyA Rddhi hai, Apa samartha haiM / tatra viSNukumAra muni mahArAjane hAtha pasAra kara dekhA, to kosoM taka hAtha laMbA hotA calA gayA / tatra usI vakta padma rAjA ke pAsa gaye / usako bahuta kucha kahA usane kahA ki maiMne 7 dinakA rAjya baliko de diyA hai vahI upasarga karatA hai| nava viSNukumAra balirAjAke pAsa gaye, jahAM ki vaha sabako icchita dAna de rahA thA. viSNukumArane bAmana rUpa dhAraNa karake kuTora banAneko apane pAMvase tIna paiMDa jamIna maaNgii| baline tatkAlahI de dI - viSNukumArane vikriyA Rddhise bahuta bar3A zarIra banAkara eka pAMva dakSiNa taraphake mAnuSottara parvanapara rakkhA aura eka pAMva' sumeruparvata - 1 aDhAI dvIpa ke cAroM tarapha Adhe dvIpameM koTakI taraha eka parvata hai / vahAMse Age vidyAdhara manuSya bhI nahIM jA sakatA, isa kAraNa usakI mAnuSottara parvata kahate haiM / Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 jainavAlavodhakapara rakhakara dUsarA pAMva uttarake mAnupottara parvatapara rakkhA . aura tIsare pAvase devoMke vimAnoMko kSobhita karake valikI pRSTapara rakhake usako kAbUmeM kara liyA arthAt baliko bAMdha liyA taba devatAoMne zrAkara muniyoMke upasargako nivAraNa kiyA, pUjA vaMdanAdi kI, padmarAjA aura cAroM maMtriyoMne viSNukumAra akaMpa-. nAcAryAdi muni mahArAjoMke caraNoMmeM par3akara kSamA prArthanA karake aparAdha kSamA kraayaa| sabane jainadharma dhAraNa kara zrAvakake 12 vrata grahaNa kiye| muniyoMke kaMTha dhuyeMse phaTa gaye the, bar3I takalIpha thI, so nagarake logoMne usa dina dudhako khIrake bhojana taiyAra kiye aura saba muniyoMkopAhAra diyA / usa dina zrAvaNa zuklA pUrNamAsIkA dina thA, nAtasau muniyoMkI rakSA huI, isa kAraNa dezabharakI prajAne paraspara rakSAbaMdhana kiyA aura usa dina ko pavitra dina mAnakara prativarSa rakSAbaMdhana kSIrabhojanAdise isa parvako surU kiyaa| usI dinase yaha rAkhIpUrNimAkA tihavAra calA hai| anyamatiyoMne viSNukumArakI jagaha viSNubhagavAn aura bali maMtrIkI jagaha sugrIvake bhAI bali rAjAko mAnakara sanaghaDaMta kahAnI vanAlI hai, so mithyA hai| 55. jakaDI paM0 daulatarAmajIkRta (1.) - aba mana merA ce, sIkhaMvacana suna meraa| bhaji jinavarapada ve, jyauM vinasai dukha terA Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| 313 'vinasai dukha terA bhavava karA, manavacatana jinacarana bhjau| paMcakarana vaza rAkha suzAnI, mithyAmatamaga dAra tjii| mithyAmatamaga pagi anAdita, te cahuMgati kInhA pherA / abaTTa ceta aceta hoya mata, sIkha vacana suna mana meraa||1|| isa bhavavanameM ve, te sAtA nahiM paaii| bamuvivivaza ha ve, te nijasudhi bisarAI / teM nijamudhi visarAI bhAI, tAteM vimala na vodha lhaa| paraparanatimeM magana bhayo ta, janma-jarA-mRta-dAha dahA / jinamata sArasarovarakoM aba, gAhi lAgi nijaciMtanameM / to dukhadAha nazai saba nAtara, phera phaMse isa bhavavanameM 2 // isa tanameM tU ve. kyA guna dekha lubhaayaa| mahA apAvana ve, sataguru yAhi vatAyA // sataguru yAhi apAvana gAyA, malamUtrAdikakA gehaa| kRmikula kanita lakhata ghina Ave, yAsoM kyA koje nehA / yaha tana pAya lagAya ApanI, paranani zivamagasAdhanameM / to dukhadaMda nazai saba terA, yahI sAra hai isa tanameM // 3 // bhoga bhale na sahI roga zokake dAnI / zubhagatirokana ve, durgatipaya agavAnI // durgatipayazragavAnI haiM je, jinakI lagana lagI insauN| tina nAnAvidhi vipati sahI hai, vimukha bhayA nijasukha tinasauM 1 saMsArarUpI vanakA / 1 pAMca indriyAM / 3 ATha kamAke vaza ho kr| Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 jainavAlavodhakakuMjara jhekha ali zalabha hirana ina, eka akSavaza mRtyu lhii| yAteM dekha samajha manamAhI. bhavameM bhoga bhale na sahI // 4 // kAja sarai tava ve, java nijapada aaraadhai| nazai bhavAvali.ve, nirAvAdhapada lAdhai // nirAvAdhapada lAdhai taba tohi, kevaladarzanazAna jhaaN| ' sukha anaMta atiindriyamaMDita, bIraja acala anaMta tahAM // aisA pada cAhai to bhaja ni, vAravAra ava ko ucr| 'daula' mukhya upacAra rattasya, jo sevai to kAja sr||5|| 56. viSayoM meM phaMse saMsArI jIvakA dRSTAMta / kisI samayameM eka manuSya bhayaMkara banameM jA pahuMcA usameM eka jaMgalI hastIne isakA pIchA kiyaa| yaha manuSya bhAgate 2 acAnaka kahIM eka adhakUpameM girane lagA girate 2 vaTake vRkSakI jar3a pakar3a lo so kUpameM adhara laTakane lgaa| hastIne kodhameM Akara vaTa vRkSakI zAkhAko hilAyA to usameM madhumakkhi. yoMkA chattA yA usakI samasta makkhiye uDakara usa manuSyake sarva zarIra meM cieTa kara kATane lagI usane nIce kUpameM jhAMkakara dekhA to usameM cAroM tarapha cAra sarpa mukha vAye isake giranekI vATa dekha rahe haiM aura bIca meM eka ajagara bhI mukha bAye 1 hAthI / 2 machalI / 3 bhaurA--bhramara / 4 pataMga / 5 eka eka iMdriyake vsse| 6 bhavoM kA samUha / 7 "jina" bhI pATha hai| Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / 315 par3A hai| Uparako dekhA to jisa vRkSa kI jar3a ko pakar3e huye haiMusa jar3ako eka sapheda eka kAlA do cUhe kATa rahe haiN| isa prakAra cAro aura duHkha aura mahA kaSTa ho rahA hai isI samaya madhumeMse eka madhukA biMdu usake mukhameM zrApar3A usakA svAda bahuta hI miSTa lagA so phira bhI Uparako mukha vAye rahA thor3IderameM eka bUMda aura par3I usakA svAda lekara anya samasta duHkha bhUla gayA / isIprakAra vAraMvAra madhukI bUMdoMkA AnaMda le rahA thA isI bIca eka vidyAdhara daMpatI (strAMpuruSa ) vimAnameM baiThe jA rahe the unakI dRSTimeM yaha manuSya paTTA to unane dayAkarake vimAnako nIce utArA aura manuSyase kahA ki bhAI ! tuma bar3e kaSTameM ho, yaha hAthI tumheM vinA mAre chor3egA nahIM. zrAzrItumako vimAna meM biThAkara tumAre ghara para pahuMcAdeM / usa dukhI puruSane kahA ki bhApa jarA dera Thahariye eka bUMda A rahI hai usako lelU to maiM calUM jaba eka bUMda yA gaI to vidyAdharane kahA ki calo bhAvo hamako phira dera ho jAyagI / usane kahA ki- jarAsI dayA aura kIjiye eka bUMda aura AjAne do phira maiM calanA hUM / thor3I dera bAda jaba eka bUMda Agara to phira vidyAdhara ne kahAki tuma bar3e mUrkha ho isa eka bUMda madhuke liye yahAM kitanA kaSTa bhoga rahe ho yadi hamAre sAtha vimAnameM nahiM Ate ho to phira tumArI yahIM para - mRtyu hai / isa jaMgalameM koI nahiM zrAtA tumAre bhAgya yogase tuma hamArI dRSTimeM Agaye zrava calanA ho to calo nahIM to hama cale jAte haiM / ityAdi bahuta kucha samajhAyA isI bIca meM eka bUMda aura bhI usake mu~ha meM par3a gaI parantu phira bhI vaha kahatA hai ki- eka * Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlabodhakabUMda aura pAjAne do phira to avazya ho cluuNgaa| lAcAra thor3I dera aura Thaharakara bulAyA to phira bhI vahI bAta taba vaha vidyA'ghara vahIM chor3a kara apane iSTa sthAnako calA gyaa| jisa prakAra yaha manuSya duHkhI thA ThIka isI prakAra yaha saM"sArI jIva isa saMsArarUpI vanameM duHkha bhoga rahA hai| sapheda paura kAle do cUhe dina aura rAta meM so AyurUpI jar3ako kATa rahe haiM hastIrUpI vikarAla hamArI mRtyu hai so sirapara ghUma rahI hai / - kUpameM cAra sarpa the so cAra gatiyAM hai so kisI na kisI gati meM mara kara jAnA hai| aura eka ajagara thA so nigoda rAzi hai so adhika pApa kiyA tau nigodameM jAnA pdd'egaa| madhumakkhiye . jo cAroM tarapha zarIrako noMca raho vA kATa rahI haiM so ye saba - kuTuMbake loga hai so hara tarahase saMsArI jIva ko duHkha derahe haiN| vaha vidyAdhara thA so suguru samAna hai / suguru mahAzaya dharmopadeza dekara isa jIvako saMsArake duHkhoMse chuTA kara mokSa mArgameM le "jAnA cAhate haiM parantu yaha jIva jarAse indriyajanita sukhake liye saba duHkha bhoga rahA hai saMsArakA moha chor3a dharma mArgameM nahiM * lagatA so avazya hI narakAdigatiyoM meM duHkha bhogegaa| 57. jakaDI daulatarAmakRta. (2) vRSabhAdijinezvara dhyAUM, zArada aMvA cita laauuN| daividhi-parigraha-parihArI, guru namahuM svprhitkaarii| Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| 317 hitakAri tAraka deva zruta guru, parakha nijaura laaiye| dukhadAyakrapathavihAya. zivasukha, dAya jinavRSa dhyAiye / cirate kumagapagi mohaThagari Thagyau bhava-kAnana pasyau / vyAlIsadvikalakha jaunimeM. jaira-marana-jAmana-daca jasyau 16) java moharipudInhIM ghumariyA, tasuvaza nigodameM priyaa| tahAM svAsa ekake mAhI,apAdaza marana lahAhIM // lahi marana antamuhartameM, chayAsaTha sahasa zata tIna hii| paTatIla kAla anaMta yauM dukha, sahe upamA hI nahIM / kavaha lahI vara Ayu diti-jala, pavana-pAvaka-tarutaNI / tasu meda kiMcita kahUM sI suna, kahyau jo gautamagaNI // 2 // pRthivI dvayameda vakhAnA, mRdu mATI kaThina pkhaanaa| mRTu dvAdazasahasa barasakI, pAhana vAIsa shskii| puni sahasa sAta kahI udeka traya, sahasavarSa samIrako / dina tIsa pAvaka dazasahasa taru, prabhRti nAza supIrakI / vinaghAta sUcchamadehadhArI, ghAtajuta gurutana lhau| tahaM khanana tApana jalana vyaMjana, cheda bhedana dukha sahyau // 3 // zaMkhAdi duiMdrI prAnI, thiti dvAdazavarSa vakhAnI / yU~kAdi tiiMdrI haiM je, vAsara unacAsa jiya te // 1 saMsArarUpI vana / 2 caurAsIlAkha yonii| .3 vRddhAvasthA, mRtya aura ammarUpI animeM jalA { 4 pRthvI / 5 pAnI / 6 jU aadi| , Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "398 jainavAlabodhakajove chamAsa alIramukha, vyAlIsa-sahasa urgtnii| . khagakI yahatta-sAsa navapUrvAga sarIsapaikI bhanI / naramatsyapUravakoTakI thiti, karamabhUmi vakhAniye / jalacaravikalavina bhogabhU-nara.-pazu tripalya pramAniye // 4 // prayavaza kari naraka basega, bhugatai taha kaSTa ghneraa| chardai tilatila tanasAga, chepeM hapRtimaMjhArA // maMjhAra vajrAnila pacAvai, dharahiM zUlI uupr| sIju khAre vArisauM duTha, kaheM vraNa nIke kareM / vaitaraNisaritA samala jala ati, dukhada taru seMvalatane / ati bhImavana asiphAMta sama daila, lagata dukha deveM ghane // 5 // tisa bhUmaiM hima garamAI, suragirisama aMsa gala jaaii| tAmai thiti siMdhutanI hai, yau~ dukhada narakagravanI hai / avanI tahAMkIteM nikasikabahUM janama pAyau nrauN| sarvAMga sakucita ati pAvana, jaThara jananIke parau // taha~ adhomukha jananI rasAMza, thakI jiyo navamAsa lauN| tA pIra meM kou sIra nAhIM, sahe Apa nikAsa lauM // 6 // janamata jo saMkaTa pAyau.rasanAnai jAta na gAyo / lahi vAlapane dukha bhArI, tarunApau layo dukhakArI / / dukhaMkAri iSTaviyoga azubha.-saMyoga soga srogtaa| pairaseva grISama sIta pAvasa, sahai dukha atibhogatA // 1 shrmraadi| 2 sarpavizeSa / 3 bhogUmiyoM manuSya Are pshu| 4 durgadhika bhare tAlAva / 5 phoDe / 6 talavArakI dhAra ! 7 ptte| .8 lohA / 9 pRthvii| 1. dusaroMkI sevaa-naukrii| .. - - Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| 316 kAha kutiya kAha kubAMdhava, kAha sutA vybhicaarnnii| kisaha visana-rata putra duSTa, kalatra koU parariNI // 7 // vRddhApanake dukha jate, lakhiye saba nayanana te te / mukha lAla bahe tana hAla. vina zaktina vasana saMbhAlaM // na saMbhAla jAke dehakI to, kaho capI kA kathA / tava hI acAnaka pAna jama gaha, manujajanma gayauM vRthA / kAha janama zumaThAna kiMcita, lahyau pada huNdevko| abhiyoga kilipa nAma pAyo, sahI dukha parasevakau // 8 // nahaM dekha mahata murariddhI, jhUyo viSayanakari gRddhI / kabaI parivAra nasAnauM, zokAkula hai vilalAnau // bilalAya ati jaba marana nikaTyo, sahau saMkaTa maansii|| muravibhava dukhada lagI navai java, lakho mAla malAnasI // tava hI ju suraupadezahita samu, jhAiyo samujhau na tyauM / mithyAtvajuta cyuta kugati pAI, lahai phira so svapada kyauM // 6 // yauM cirabhava aTavI gAhI. kiMcita mAtA na lahAhI / jinakathita dharama nahiM jAnyau. paramAhi apanapomAnyau / mAnyau na samyaka trayAtama, Atama anAtamameM phsyau| mithyA-carana harajJAna raMjyau, jAya navagrIvaka vasyau / pai lahyau nahiM jinakathita zivamaga, vRthA bhrama bhUlyau jiyaa| cidabhAuke darasAvavina saba, gaye aMhale tapa kiyA // 10 // 1 duSTastrI / 2 vyasanI / 3 lAlA lAra | 4 dharmakI / 5 cAra prakArake deva / 6.7 devoMmeM abhiyoga aura kilviSa eka prakArake nIce sevakoM samAna deva hote haiM / 8 mAlA ! 9 murajhAnI huii| 10 vyartha / - Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 jainavAlavodhakaava adbhuta puNya upAyo, kula jAta vimala tU pAyo / yAteM suna sIkha sayAne, vipayanasauM rati mata hAne / ThAne kahA rati vipayamaiM ye, vipama viSadharasama lakhau yaha deha marata anaMta inakauM, tyAgi zrAtamarasa cakhauM / yA rasarasikajana vase ziva ava, base puni yasi haiM shii| 'daulata'svaraciparaviravi sataguru-sIkha nita uradhara yhii|| 58. sukumaalmuni| kauzAMbIke rAjA ativalakA purohita somazarmA thA usakI strIkA nAma kAzyapI thA / usake agnibhUta vAyubhUta nAmake do putra the / mAtA pitAke adhika lADa pyArake kAraNa ve kucha par3ha likha na sake / kAlakI vicitragatise somazA asamayameM hI cala vasA / rAjAne agnibhUtiko mUrkha dekha usake pitAkA purohita pada kisI anya vidvAnako de diyaa| so ThIka hI hai mUryo kA Adara satkAra kahIM nahIM hotaa| yaha dekha donoM bhAiyoMko bar3A duHkha huA / taba inako par3hanekI sUjhI aura rAjagRhImeM apane kAkAke pAsa pAMcasAta varpa rahakara vidvAna hokara Aye tau rAjAne unako purohita pada dediyaa| ___ idhara rAjagRhImeM eka dina saMdhyAke samaya sUryamitra sUryako argha car3hA rahA thA, usakI aMgulImeM rAjAko eka ratnajaDita bahumUlya aMguThI thI so argha dete samaya mahalake nauveM tAlAvameM -khile huye kamalameM gira par3I aura sUryAsta honese kamala muda gyaa| ardha deneke bAda aMgUThIkA khyAla huA to bar3A ghvraayaa| Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 321 caturtha bhaag| rAjA mAgeMge to kyA javAba duuNgaa| aMgUThI dUMDhanekA bahuta yala yA parizrama kiyA paraMtu aMgUThI nahiM milI taya kisIke kahanese avadhimAnI sudharmamunike pAsa gayA aura hAtha jor3akara aMgUThI kI vAcata pUchA unhoMne kahA ki sUryako argha dete samaya tAlAvameM eka kamalameM gira par3I hai vaha kala tujhe mila jaaygii| dUsare dina kamala khilanese vaha aMgUThI mila gaI sUryamitra bar3A khuza huaa| use bar3A acaMbhA huvA ki munine yaha yAta kaisevatalAI ? * dusare dina phira muni mahArAjake pAsa jAkara prArthanA kI ki prabho ! jisa vidyAse Apane aMgUThI vatAI kRpAkarake mujhe vaha vidyA par3hAdeM to bar3A hI upakAra ho / muni mahArAjane kahA kimujhe isa vidyAke vatAnemeM koI inakAra nahIM hai paraMtu jainamunikI dIkSA liye vinA yaha vidyA prA nahiM sktii| sUryamitra taba kevala vidyAke lobhase dIkSA lekara muni ho gyaa| muni hokara usane vidyA par3hAneko guruse kahA to sudharma munirAjane muniyoMke AcAra vicArake graMtha tathA siddhAMta zAstra par3hAye / tava tau sUryamitrakI eka dama pAkheM khulagaI / ava to vaha jainadharmake mAtA vidvAna ho gaye aura apane munidharmameM khUva hada ho gaye taba gurukI prAkSA lekara ekavihArI hogaye / ekabAra vihAra karate huye kauzAMbI nagarImeM Aye to agnibhUti purohitane bhakipUrvaka AhAradAna diyA aura apane choTe bhAI vAyubhUti ko bhI munike pAsa calane vA vaMdanA karaneko kahA / paraMtu vaha tau jina dharmase sadA viruddhahI rahatA thaa| badanAke badale usane niMdA karake bahuta kucaMburA bhalA kahA / so ThIkahI hai jinako par3hAyA vidvAnahAvihArI rohitane Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlavodhakadurgatimeM jAnA hotA hai ve dUsaroMkI preraNAse bhI dharmake sanmukha nahiM hote / asibhUtiko apane bhAIkI durvaddhipara bar3A duHkha huvA aura munimahArAjake sAtha hI inameM jAkara dharmopadeza sunanele saMsAra zarIra bhogoMse udAsa hokara muni dIkSA lelii| atibhUtike muni ho jAnekI vAta java usakI satI strIne munI to usane vAyubhUtise kahA ki-dekho tumane muniko vaMdanA nahiM karake unakI burAI kI so sunA jAtA hai ki tumAre bhAI isIse duHkhI hokara muni ho gaye haiM yadi ava taka munina huye hoM to calo unheM samajhA kara lauTA laaveN| paraMtu vAyubhUtine gussA hokara kahA tumhe garma ho to tuma jAvo, maiM una naMge muniyoM ke pAsa nahi jAtA ityAdi marmabhedI vacana kaha kara apanI bhaujAIko eka lAta mArakara cala diyaa| jisase bhaujAIko var3A duHkha huA strI jAti avalA honese aura to kucha nahiM sarasako paraMtu manameM nidAna bAMdha liyA ki-"isa vakta to meM lAcAra hUM paraMtu agale kisI na kisI janmameM terI yahI TAMga aura hRdaya khAUMgI tava hI mujhe saMtoSa hogA" dhikkAra hai isa prakArake mUrkhalogoMke nidAna vicaarko| isake bAda muni niMdAke phalase sAta hI dina bAda vAyubhUH tike sAre zarIrameM koDha nikala AyA so ThIkahI hai pratyutkaTa puNya vA pApakA phala tIna dina yA tIna pakSa yA tIna mAsa aura tIna varSake bhItara 2 avazya mila jAtA hai| vAyubhUti koDhake rogase marakara kozA~vImeM eka naTake yahAM g2adhA huA / gadhA mara. kara jaMgalI sUara huaaa| sUara marakara caMpApurI meM eka caMDAla. Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| 323 ke yahAM kucIkA janma dhAraNa kiyA / kuttI marakara caMpApurImeM hI eka dusare caMDAlake yahAM janmAMdha lar3akI huI / isake sAre zarIrameM padabU honese isake mAtA pitAne use chor3a diyA / parantu bhAgyase baca rahI, eka jAmanake per3ake nIce par3I 2 jAmuna khA rahI thI / deva yogase sUryamitra muniagnibhUtiko sAtha lekara usI tarapha prA nikale the so agnibhUtikI dRSTi isa kanyA para par3I to hRdayameM kucha moha aura duHkha huA tava guruse pUchA ki-prabho isa lar3akIkI dazA bar3I kaSTamaya hai yaha kaise jI rahI hai / avadhizAnI sUryamitra munine kahA-tumAre bhAI vAyubhUtine hamArI ghora niMdA kI thI usake pApase use kor3ha huzrA, marakara gadhA aura sUara tathA kuttI hokara ava yaha caMDAlake yahAM janmAMdha aura durgaMdhamaya zarIravAlI lar3akI paidA huI hai| isakI usara vahuta thor3I raha gaI hai isa liye tuma jAkara ise aNuvrata dekara sanyAsa deAvo / agnibhUtine jAkara use duHkhakA kAraNa vatA 'kara aNuvrata dilavAye sanyAsa livA diyA so marakara vratake prabhAvase caMpApurImeM nAgazarmA brAhmaNake yahAM nAgazrI nAmakI kanyA huii| eka dina nAgadhI kitanI hI lar3akiyoMke sAtha vanameM nAgapUjA karaneko gaI thI sI puNyayogase sUryamitra aura agnibhUti muni bhI vihAra karate isI vanameM Akara virAje the| unhe dekha kara nAgarIke manameM atyaMta bhakti ho gii| vaha unake pAsa gaI, banA karake unake pAsa baiTha gii| nAgazrIko dekhakara agnibhUtike manameM kucha snehakA udaya huaa| kyoM ki yaha pUrva janmameM isakI Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 jainavAlavodhaka bhAI thI / guruse sneha honekA kAraNa pUchA- unhoMne bhrAtRbhAvahI kAraNa batAyA / tava pragnibhUtine use dharmakA upadeza diyA samyaktva tathA pAMca aNuvrata use grahaNa karAye / nAgazrI vrata grahaNa. karake jAne lagI taba munirAjane kahA ki hAM ! vaccI suna ! tere pitA yadi tujhase ina vratoMko leneke kAraNa nArAja hoM to hamAre vrata hame Akara vApisa dejAnA ! isake bAda nAgazrI ghara gaI tau vrata grahaNakI bAta sunakara pitA ghar3A nArAja huSmA aura nAgazrI se bolA ki beTI tU bar3I bholI haiM, cAhe jisake bahakAnemeM A jAtI hai tU nahIM jAnatI ki apa ne pavitra brAhmaNa kulameM una naMge muniyoMke diye vrata nahiM liye| jAte / ve acche loga nahiM hote isa liye unake vrata chor3a de / tava nAgazrIne kahA ki pitAjI ! una munimahArAjane Ate samaya kaha diyA thA ki-yadi tujhase tere pitAjI ina vratoM ke chor3aneke liye kahaiM to tU hamAre vrata hameM yahAM Akara vApisa de jAnA / so zrApa caliye jo unake vrata vApisa de AUM / somazarmA nAgabhIko lekara krodha karttA garjatA huA muniyoMke pAsa calA / nAgazrIne rAste meM - eka AdamI baMdhA huA par3A thA kaI jane use nirdayatAse mAra rahe the use dekhakara pitAse pUchA ki nidaryatAse kyoM mArA jAtA hai ? somazarmAne kahA ki isako eka vanake lar3ake ke rupaye dene the vaniyeke lar3akene takAjA kiyA isane rupaye na dekara use jAna se mAra DAlA isa kAraNa apane rAjAne ise prANadaMDakI AjJA dI hai isa kAraNa rAjapuruSa ise mArate pITate haiN| nAgazrIne kahA-mujhe munimahArAjane yahI to ahiMsA Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / 325 diyA hai ki - kisI jIvako kisI prakArakI pIr3A nahiM denA ise chor3aneko Apa kyoM kahate haiM? taba somazarmA ne kahA ki bhacchA ! yaha vrata tau rakhanA aura saba chor3a denA / prAge calane para nAgadhIne eka anya puruSako baMdhA dekhakara pUchA-1 - pitAjI isane kyA aparAdha kiyA thA taba pitAne kahA ki yaha jhUTha bolakara logoMko ThagA karatA thA isa liye ise bAMdha- kara lejAte aura pITate haiM / nAgazrIne kahA - pitAjI mere vratameM eka yaha bhI vrata hai ki kabhI jhUTha nahiM bolanA so yaha bhI to acchA hai ise kyoM chur3Ate haiM ? tava pitAne kahA ki acchA yaha vrata bhI rakha lenA cAkI saba chor3a denaa| Age jAkara isI prakAra corI parastrIgamana aura lobha vagairaha pApoMke aparAdhiyoM ko daMDa pAte dekhakara pitA se pUchA ki ye hI tau vrata mujhe munimahArAjane diye haiM inhe kyoM choDUM / tava somazarmAne kahA ki acchA ina vratoM ko to nahiM chor3anA paraMtu muniyoMko jAkarake mujhe avazya kahanA hai ki- tumheM hamAre vinA pUche hamArI beTIko vrata denekA kyA adhikAra hai ? so cala, ve naMge muni kahAM haiM so nAgazrIkA hAtha pakar3akara muniyoM ke pAsa gyaa| dUrase hI dekhakara somazarmA 'krodhita hokara bolA ki kyoM re naMgoM ! tumane merI lar3akIko vrata dekara kyoM Thaga liyA batalAo tumheM isakA kyA adhikAra thA ? sUryamitra muni mahArAjane - somazarmAko uttejita dekha dhIra* tAse kahA ki - bhAI ! jarA dhIraja ghara kyoM itanI jaldI kara - rahA hai ? maiMne ise vrata diye hai paraMtu apanI lar3akI samajhakara diye haiM aura vAstava meM yaha lar3akI hai bhI merI / terA tau isa para Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 jainavAlavodhakakuchabhI adhikAra nahIM hai / tU bhale hI kaha ki yaha merI lar3akI hai paraMtu vAstava meM yaha terI lar3akI nahi hai aisA kahakara munimahArAjane nAgazrIko pukArA / nAgazrI jhaTase pAkara unake pAsa vaiTa gaI / aba to brAhmaNa devatA bar3e ghbraaye| 'anyAya' 'anyAya' kahakara cillAte huye rAjAke yahA~ jAkara pukArA ki merI veToko naMge sAdhuoMne chIna liyA / so mujhe dilA diijiye| yaha vAta sunakara rAjA aura rAjasamA cakita ho gaI / kyA bAta hai aisA kaise ho sakatA hai taba rAjA sabake sAtha munimahArAjakI sabhA meM pAyA aura somazarmAne phira kahA ki dekhiye vaha nAmazrI lar3akI merI vaiThI hai munirAja kahate haiM ki-merI hai| isa prakAra jhagar3A honeke vAda somazarmAse muni vole ki yadi yaha lar3akI terI hai tau vatA ki tUne ise kyA par3hAyA hai ? maiMne to ise saba zAstra par3hAye ! isaliye maiM kahatA hUM ki yaha lar3akI merI hai| tava rAjA bole prabhoM ! yadi Apanehasako sava zAstra par3hAye haiM to una zAstroMmeM isakI parIkSA dilavAiye jisase hame vizvAsa ho| ____ tava munimahArAja nAgazrIke zirapara hAtha rakhakara vole ki he nAgazrI ! maiMne tujhe vAyubhUtike bhavameM jitane zAstra par3hAye haiN| unameM isa upasthita maMDalIko parIkSA de / phira kyA thA munimahArAjakI prAmA hote hI janmAMtarake par3he huye saba zAstra nAgazrI ne dhArA pravAha sunA diye / rAjA aura upasthita samasta janoMko .bar3A acNbhaa.huaa| sabake citta DAmADola ho gaye nAgazrI choTIsI lar3akI abhI taka isake pitAne akSarAbhyAsa bhI nahi karAyA yaha sava zAstra kisa prakAra sunAne lagI / . savane hAthaH Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturya bhAga / 327 jor3akara kahA ki -- mahArAja yaha kyA kautuka hai zIghra hI hama logoMkA saMdeha dUra kIjiye / tava munimahArAjane nAgazrIke pUrvajanmakA samasta caritra kahakara sunAyA aura sabako jainadharmakA upadeza dekara saMsAra zarIra bhogoMse virakta hokara AtmakalyANa karane meM prareNA kI jisake sunanese rAjAko vAstava meM ye saba mohakI lIlA jAna par3AM moha hI saba duHkhakA mUla hai ityAdi vicAranese bar3A vairAgya ho gyaa| so aneka rAjAoM ke sAtha jinadIkSA grahaNa kii| somazarmA bhI jainadharmakA satyArtha upadeza sunakara muni ho gayA aura tapasyA karake acyuta svarga meM deva huA / nAgazroko bhI apane pUrva ke bhava sunakara vairAgya ho gayA so dIkSA lekara prArthikA ho gaI aura aMtameM zarIra chor3a kara acyuta svarga meM maharddhikadeva ho gaI / vahAMse vihAra karake sUryamitra aura agnibhUti munimahArAjane agnimaMdira parvata para jAkara tapasyA dvArA ghAtiyA karmoMko nAza karake kevala jJAna prApta kiyA aura trilokapUjya hAM zeSameM zeSa karmoko naSTa karake mokSa ko padhAre / isake pazcAt prayaMtI dezake ujjaina nagara meM indradratta nAma kA zeTha bar3A dharmAtmA jinabhakta dRr3ha zraddhAnI yA usakI strI guNavatI ke garbha meM pracyutasvargakA deva jo ki somazarmAkA jIva thA so sureMdradatta nAmakA guNI putra huaa| sureMdradattakA vivAha ujjaina meM hI subhadraseThakI lar3akI yazobhadrAke sAtha huvA inake ghara meM kisI bAtakI kamI nahIM thI puNyake pratApase aTUTa dhana aura sarva prakAra ke sukha prApta the / paraMtu koI saMtAna nahIM thI / eka dina Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 jainadAlabodhaka subhadrAne avadhijJAnI munirAja se pUchA ki -- mahArAja merA manoratha bhI kabhI siddha hogA ? munimahArAjane manogata abhiprAya jAna kara kahA ki- "hAM hogA avazya hogA paraMtu jisa dina tere usa mokSagAmI bhavyajIva putrakA janma hogA, tere svAmI putrakA mukha dekhakara muni ho jAyage / dusare jisa dina terA vaha putra kisI muniko dekha pAvaigA tau vaha bhI muni dIkSA lekara yogI ho jAyagA / munimahArAjake kathanAnusAra nau mahine bAda yazobhadrA seThAnI ke udarase nAgazrIkA jIva vahI maharddhikadeva putrarUpase utpanna huprA aura usakA nAma sukumAla rakkhA gayA / udhara sureMdra putra ke darzana karake munidIkSA lekara karmoMko kATane lagA / jaba sukumAla yuvAvasthAko prApta huA to usakI mAtA yazobhadrAne acche 2 gharAneko 32 suMdara kaMnyAoMke sAtha vivAha karA diyA aura una sabake liye eka judA hI bar3e bar3e ramaNIka mahala jisake pIche manohara upavana thA vanavAkara sarva prakAra kI bhogopabhoga samAgriyoMse sajA diyA so sukumAlajI ahorAtra 32 striyoM sahita nAnAprakAra ke bhogoM meM ahorAtra magna ho rahe sUryodaya aura mastakA bhI unhe ThikAnA na rahA / * eka dina vAharake saudAgarane eka bahumUlya ratnajaDita kaMbala becane ke liye rAjA ke pAsa jAkara dikhAyA paraMtu usakI kImata atyaMta adhika honese rAjA nahiM le skaa| kisI ke kahanese vaha sukumAlazeTha ke ghara mAyA tau yazobhadrAne turaMta hI mukha mAMge dAma dekara vaha kaMvala sukumAlake liye mahala para bheja diyA paraMtu Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / 32 vaha sukumAla hI thA so usa kaMvalako or3hate hI ghabar3AyA aura utAra kara pheMka diyA / tava yazobhadrAne usake Tukar3e karake bahutroM - keliye jUtiyAM vnvaadiiN| eka dina sukumAlakI eka strI jUtiyAM kholakara pAMva dho rahI thI so cIla use mAMsakhaMDa sama jUtIko uThA legaI paraMtu yaha mAMsa nahiM hai aisA samajhate hI eka vezyA ke ghara para chor3a diyA | vezyAne itanI kImatI jUnI rAjagharAnekI samajha rAjAke pAsa lejAkara peza kI tau rAjAne bar3A prAcarya kiyA ki jisakI strI aisI bahumUlya jUtI paharatI hai usake dhanakA kyA ThikAnA isakA patA lagAnA caahiye| jaba rAjAne patA lagAyA to mAlUma huA ki vaha zeTha sukumAla hai aura usakI strI hI yaha jUtI hai / rAjAko sukumAlase mila nekI utkaTa icchA huI to khavara dekara eka dina mahArAja svayaM 'sukumAla ke ghara gaye / yazobhadvAne var3A Adara satkAra kiyA 'aura apane putra aura rAjAkI ekahI sAtha ghRtake diyese bhAratI utArI jisase sukumAlako AMkhoM meM pAnI AgayA / rAjAne pUchA - tau yazobhadrAne kahA ki mahArAja ! isane janma se lekara Aja taka ratanadIpaka ke sivAya aisA dIpaka kabhI nahiM dekhA thA isIse * isakI AMkhoM meM pAnI A gayA hai / tatpazcAt rAjAko aura sukumAlako bhojana karAyA gayA tau sukumAla cAvaloM ko vIna vIna kara khAne lagA / rAjAne bheda pUchA tau yazobhadrAne kahA ki khile kamaloM meM cAvala rakha kara sugaMdhita kiye jAte hai ve hI cAvala yaha hamezada khAyA karatA hai Aja ve cAvala adhika na honese dUsare cAvala milAkara Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 jainavAlavodhaka banAye gaye haiM so yaha vIna vIna kara unhIM cAvaloMko khAtA hai / rAjAne khuza hokara pugayAtmA sukumAlako prazaMsA karake kahA ki. mAtAjI ! Aja taka tau yaha tumAre gharake hI sukumAla the paraMtu aba maiM ise avaMtisukumAlakI padavI dekara sAre dezakA sukumAla . banAtA huuN| tatpazcAt - rAjA aura sukumAla yAgakI bAvar3I meM jala krIr3A karane ko gaye so rAjAkI eka bahumUlya aMgUThI jala meM gira par3I usako DhUMDhane lage tau dekhA gayA ki hajAroM bahumUlya ratna jaDita gahane usa bAvar3I meM par3e haiN| unhe dekhakara rAjAkI akala ckraaii| sukumAla ke anaMta vaibhava ko dekha kara bar3e hI cakita huye, kucha zaramiMdA hokara mahantako lauTa Aye yazobhadrAne ratnoMse bhare huye thAla rAjAkI bheTameM diye aura vidA kiyA ! he vidyArthiyo ! yaha dhana dhAnyAdi saMpadAkA milanA, putra, mitra, suMdara strokA prApta honA acche vastra AbhUSaNa Adi samasta prakArako bhogopabhoga sAmagrIkA prApta honA eka mAtra puNyakA pratApa hai aura puNya jineMdra bhagavAnkI pUjA karanese pAtroM ko dAna dene se bhaura paMcANuvrata dhAraNa karane Adi se hotA haiM so tuma bhI ye saba kArya karo / eka dina jaina tatvoMke pAragAmI sukumAlake mAmA gaNadharAcArya sukumAlakI prAyu bahuta thor3I rahI jAnakara usake mahala pIche vAgameM Akara Thahare aura caturmAsa lagajAnese unhoMne vahIM para cAturmAlika yogadhAraNa kara liyaa| yazobhadrAko unake Ane aura caturmAsa yoga dhAraNa karane kI khabara milI tau vaha Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| 331 daur3akara AI aura vaMdanA karake kaha AI ki mahArAja jaba taka prApakA caturmAsa pUrA na ho taba taka Apa UMce svarase svAdhyAya yA paThana pAThana na kiyA kareM / java unakA caturmAsa pUrNa ho gayA taba unhoMne yoga saMbaMdhI samasta kriyAyeM pUrNa karake triloka prazaptikA pATha kucha UMce svarase karanA prAraMbha kiyaa| usameM unhoM ne acyutasvargake devoMko zrAyu kAya AdikI UMcAI vagerahakA varNana khUba acchI tarahase kiyA thA so use sunakara sukumAla ko jAtismaraNa ho gyaa| pUrva janmameM pAye huye duHkhoMko yAdakara vaha kAMpa gayA phira kyA thA usI samaya cupakese mahalase utara kara munimahArAjake pAsa pAkara sASTAMga praNAma kiyA aura vaitthgyaa| munimahArAjane kahA-veTA! ava tumArI Ayu sirpha tIna dinakI raha gaI hai isa liye ava tumhe ina viSaya bhogoMko chor3akara AtmahitameM laga jAnA cAhiye / ye viSayabhoga pahile kucha acchese lagate haiM paraMtu inakA anta bar3A hI dukhadAI hai| jo viSaya bhogoMkI dhunameM hI masta rahakara apane hitakI tarapha dhyAna nahiM dete. unhe kugatiyoMmeM anaMta du:kha uThAne par3ate haiN| yadyapi zIta kAlameM agni zarIra ko sukhadAyaka pyArI lagatI hai paraMtu ghaniSTa saMbaMdha karate hI yAnI kRte hI jalAdetI hai isI prakAra ye viSaya bhoga haiN| isa prakAra munimahArAjakA upadeza suna sukumAlako bar3A vairAgya ho gayA aura usI samaya sukhadAyaka jina dIkSA lekara munimahArAjake sAtha vanameM cala diyaa| jo sukumAla phUloMkI. zayyA para sote aura phUloM sarIkhI komala pharsapara calate the| Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 jainavAlavodhakaveAja kaMkar3a patthara kaMkar3amaya pRthivIpara naMgepAMva cala rahe haiM : yadyapi pAMvoMke talue chilakara rakta bahane lagA paraMtu usa tarapha kucha bhI dhyAna nahIM haiM ve danAdana cale jA rahe haiN| sArI jiMdagImeM jinakI aAMkhoMmeM prAzu na bhare hoM unakI AkhoMmeM bhI sukumAlakA yaha aMtima tIna dinakA jIvana AMzu lAdenevAlA hai| pAMvoM se khUna bahatA jAtA hai aura sukumAlamuni cale jA rahe hai. calakara eka pahAr3akI guphAmeM pahuMce vahI para dhyAnAsana jamAkara bAraha bhAvanAoMkA vicAra karane lge| unhoMne prAyopagamana sanyAsa dhAraNa kara liyA thA jisameM ki apanI sevA suruSA karAnekA bhI niSedha hai| sukumAla muni tau idhara prAtmadhyAnameM lavalIna huye aba jarA inake vAyubhUtike janmakI vAta yAda kiijiye| jisa samaya vAyubhUtike bar3e bhAI agnibhUti muni ho gaye the usa samaya agnibhUtakI strIko inhoMne lAta mArI thI so usa vakta usa bhojAIne nidAna kiyA thA ki isa apamAnakA badale meM isa janmameM nahIM to kisI na kisI agale janmameM isI pAMvako aura tumAre hRdayako avazya khAU~gI, taba hI mujhe zAMti milegii| so vaha bhojAI aneka kuyoniyoMmeM nAnAprakArake duHkha bhoge so aba vaha isI vanameM syAranI (gIdar3I) huI sAthameM usake tIna bacce the so ve cAroM hI pAvoMse patharoM 'para paDe huye rakta viMduoMko cATate 2 isa guphAtaka A gaye aura syAranI sukumAlako dekhate hI krodha karake usa. para jhapaTI aura acala dhyAnameM baiThe huye muniko khAnA surUkara Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| 333 diyA so varAvara cAroM jIvoMne tIna dina taka munimahArAjako thor3A thor3A karake khAyA munimahArAja usa pIr3Ase raMcamAtra bhI. calAyamAna nahiM huye tIsare dina zarIrako. tyAgakara rAgadveSa rahita sama bhAvoMse marakara phira bhI acyuta svargameM jAkara mahaddhikadeva huye / vAyubhUtikI bhojAI syAranIne apane nidAnakA badalA cuphA liyaa| kahA~ ve manako lubhAnevAle bhoga aura kahAM yaha dAruNa tapa. syA saca to yaha hai ki mahApuruSoMkA caritra kucha vilakSaNa hI huA karatA hai| sukumAlamuni acyuta svargameM deva hokara aneka prakArake divya sukhoMko bhogate haiM aura jina bhagavAna kI bhakti meM sadA lIna rahate haiN| sukumAlamunikI isa vIra mRtyuke prabhAva se svargake devoMne Aphara unakA bar3A bhArI utsava manAyA aura jaya jaya zanda karake var3A.bhArI kolAhala kiyaa| kahate haiM kiisI kAraNase hI ujjainameM mahAkAla nAmake kutIrthakI sthApanA huI haiM aura devoMne sugaMdhita jalakI varSA kI thI usIse yahAMkI: nadI gaMdhavatI nAmase prasiddha huI haiN| 59. jakaDI (3) bhuudhrdaaskRt| aba mana mere ve, suna suna sIkha syaanii| jinavara caranA de, kara kara prItiM sujhAnI // kara prIti suzAnI zivasukhadAnI, dhana jItava hai pNcdinaa|' koTi varapa jIvau kisa lekhe, jinacaraNAMbujabhakti vinA . . Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlabodhaka nara parajAya pAya ati uttama, gRhabasi yaha lAhA lere| samajha samajha boleM guruzAnI, sIva sayAnI mana mere // 1 // tU mati tarasai ce, sampati dekha praaii| boye luni leve, jo nija pUrvakamAI // pUrvakamAI sampati pAI, dekhi dekhi mati jhUra mare / voya baMbUla zUla-tarU bhoMdu, dhAmanakI kyA Asa kareM / zravakachu namajha bUjha nara tAsauM, jyoM phira parabhava sukha drse| kara nija dhyAna dAna tapa saMjama.dekhi vibhavapara mata tarasai // 2 // jo jagadIsa ve. suMdara ara sukhdaaii| so saba phaliyA ve, dharamakalpadruma bhAI // . so lava dharma kalpadrumake phala, ratha pAyaka bahu riddhi shii| teja turaMga tuga gaja nau nidhi, caudaha ratana chakhaMDa mahI / rati unahAra rUpako sImA, sahasa chayAnavai nAri vrai| .so saba jAna dharmaphala bhAI, jo jaga suMdara dRSTi parai // 3 // lageM asuMdara ve, kaMTakaghAna ghnere|| te rasa phaliyA be, pApakanakataruke re // te saba pAyakanaka-taruke phala, roga soga dukha nitya naye / kuthita zarIra cIra nahiM tApara, gharaghara phirata phakIra bhaye: bhUkha pyAsa pIr3e kana mAMga hota anAdara pgpgmeN| ye parataccha pApasaMcitaphala, lageM asuMdara je jagameM // // isa bhavavanameM ve, ye doU taka jAne / - jo mana mAne be, soI sIMca sayAne // Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| 335 sIMca sayAne jo mana mAne, vera vera ava kauna khai| na karatAra tuhI phala bhogI, apane mukha dukha prApa lahai // dhanya dhanya jinamAraga suMdara, sevanajoga tihNpnmeN| jAsauM samumi parai sava bhUdhara, sadA zaraNa isa bhavayanameM // 5 // ... 60. zrutapaMcamI parvako utptti| . .. --::--- zrI mahAvIra svAmIkI mukti honeke 183 varSa bAda jaba ki aMgazAnakA viccheda ho gayA taba urjayaMta giriko (giranArajIkI ) caMdra guphAmeM nivAsa karanevAle mahAtapastrI zrIdharasenAcArya huye inhe agrAyaNI pUrvake aMtargata pacama vastu ke caturtha mahAkarma prAmRtaphA jhAna thA jaba unake apane nirmala jJAnameM yaha bhAsamAna huA ki aba merI Ayu thor3I hI raha gaI hai aura mujhe lo zAstrajJAna hai vahI saMsArameM kucha dina rahegA isale Age merese adhika koI zAstrajJa nahiM hogA aura yadi koI vizeSa prayatna nahi kiyA jAyagA to jisakA mujhe zAstrajJAna hai usakA bhI viccheda ho jAyagA / isI prakAra vicAra karake nipuNamati dharasenAcArya mahArAjane dezeMdra (AMdhra ) dezake veNA taTAkapurameM tIrtha yAtrArya Aye huye saMghAdhipati mahAsenAcAryako eka patra likhA kara eka brahmacArI ke sAtha bhejA ki-"merI Ayu atyaMta svalpa raha gaI hai jisase mere hRdayasthazAstrajJAnakI vyucchitti ho jAnekI saMbhAvanA hai ataeva usakI rakSAke liye Apa yadi do aise yatIzvaroMko Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlavodhakabheja dIjiye jo zAstrajJAna dhAraNa karanemeM samartha aura tIkSNa buddhi hoM to maiM hRdayasyazAstrajJAna unheM dhAragA karA dUM / jisase ve kucha dina vIra zAsanako kAyama rakha ske| java yaha patra brahmacArIke hAtha mahAsenAcArya ke hastagata huA tau par3hanese var3A pAnaMda huA aura apane saMgharmase puSpadaMta aura bhUtabalI nAmake do muniyoMko tIkSNa buddhi dhAraka samajha zrIdhara senAcAryake pAsa bheja diyA jisa dina prAta:kAla ye donoM muni pahuMce usI rAtriko prabhAta hI zrIdharasenAcArya mahArAjako svapna huvA ki-do haSTa puSTa sapheda vaila unake caraNoM meM namaskAra kara te haiM isa uttama svapnako dekhakara AcArya mahArAjako vehada prasa. matA huI aura yaha kahakara uTha baiThe ki-samasta saMdehoMko naSTa karanevAlI zrutadevI-jinavANI sadA kAla saMsArameM jayavaMta rhai|" . prAtaHkAla hote hI una donoM muniyoMne jinakI unhe cAha thI Akara prAcArya mahArAjake pAvoM meM bar3I bhakise apanA zira jhukAyA aura prAcArya mahArAjakI stuti kii| prAcArya mahArAja unako AzIrvAda diyA ki tuma loga ciMrajIvI hokara bhagavAn mahAvIra svAmIko pavitra zAsanakI sevA karake vistAra kro| . akSAna aura viSayoMke dAsa bane saMsArI jIvoMko zAna dekara unhe kartavyakI tarapha lgaayo| tatpazcAta AcAryamahArAjane una donoM muniyoMko tInatraka mArga zramadUra karaneke pazcAta unakI buddhiko parIkSA karaneke liye do sAdhaneke do maMtra vidyAyeM diye una maMtroMmeM do tIna prakSara nyUnA Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| 337 dhika karake inhe sikhaaye| ye donoM hI muni giranArajIparabhaga* vAna neminAthako siddhazilA para baiThakara maMtra sAdhane lge| maMtra sAdhanekI avadhi pUrI huI tava kama akSaravAle maMtrakA jApa karanevAle munike sAmane to eka AMkhavAlI devI AI aura adhikAtara sAdhanevAle munike sAmane baDe 2 dAMtavAlI devo Akara khar3I ho gaI / ina donoMne hI vicArA ki deviyoMke rUpa to aise kadApi nahiM ho sakate yaha kyA kAraNa hai jo ina vidyAoMkA vikRta aMga hai hamArI sAdhanAmeM koI na koI avazya bhUla hai tava donoMnehI apane 2 maMtroMko maMtra vyAkaraNake anusAra milAkara ThIka kiyA aura phirase una maMtroMkA jApya karanA prAraMbha kiyA taba maMtrArA. dhana vidhi pUrI hote hI ve donoM deviya sundarAkArase hAjira huI aura vo nIti "kahiye kisa kAryake liye hame AzA hotI hai|" muniyoMne kahA ki hame koI jarUrata nahiM hai hamane to gurukI AjJAse maMtroMkI siddhi kI hai| taba "java kabhI jarUrata ho tava yAda kareM hama tatkAla hI hAjira hokara AmA pAlana kareMgI" aisA kaha kara ve deviyAM apane 2 sthAnako calI gii| una donoM muniyoMne prAcArya mahArAjakI sevAmeM upasthita hokara apanA sArA vRttAMta nivedana kiyA tau sunakara AcArya mahArAja bar3e prasanna huye aura zubha tithi zubha nakSatra samaya dekhakara unhe par3hAnA prAraMbha kara diyA aura ve muni bhI pramAdarahita ho guruvinaya aura zAnavinaya pAlana karate huye. adhyayana karate rhe| ..kucha dinake pazcAt prApAr3ha.zuklA . ekAdazIko vidhipUrvaka, graMthAdhyayana samApta huA usa samaya devoMne. puSpa varasAye aura Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlavodhakamunimahArAjakI daMtapaMkti jo viSamarUpa thI use suMdara kuMdake puSpa samAna kara diyA aura unakA puSpadaMta nAma sArthaka kara diyA aura isI prakAra bhUtajAtike devoMne bhUtavalI munikI tUryanAda jaya. ghoSa tathA gaMdhamAlya dhUpa zrAdise pUjA karake unakA bhI sArthaka nAma bhUtapati rakha diyA / - dusare dina prAcArya mahArAjane yaha socakara ki merI mRtyu saMnikaTa hai yadi ye samIpa raheMge to ye bar3e duHkhI hoMge, una donoM muniyoMko kurIzvara bheja diyA aura taba ve dina calakara usa nagarameM phuNce| vahAM ASAr3ha kRSNa paJcamIko yoga grahaNa karake varSAkAla vahIM para pUrNa kiyaa| tatpazcAt dakSiNakItarapha vihAra karake kucha dinoMmeM ve donoM hI mahAtmA karahATa nagarameM phuNce| vahAM para zrIpuSpadaMtamuni tau apane jinapAlita nAmake bhAnajeko munidIkSA dekarake apane sAtha lekara vanavAsadezameM jA phuNce| idhara bhUtabali mahArAja dravir3adezake mathurAnagarameM pahuMcakara Thahara gye| karahATanagarase ina donoM muniyoMkA sAtha chUTa gyaa| zrIpuppadaMtamunine jinapAlitako par3hAnekI icchA karake karma prAbhUtakI chahakhaMDoMmeM upasaMhAra karake graMtharUpa racanA karanI cA. hiye aisA vicAra karake unhoMne prathama hI jIva sthAnAdhikAra kI (jisameM ki-guNasthAna jIva sAmAsAdi vIsaprarUpaNAmoMkA ___.1 dakSiNa dezameM pahile zuklapakSa pazcAt kRSNapakSa hotA hai vaha bhI agale mahine kRSNapakSa hotA hai / arthAta hamAre uttara hiMdusthAnake paMcAMgoM ke anusAra yaha ASADha kRSNa zrAvaNakA kRSNapakSa hai.|.. Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| 336 varNana hai ) vahuta uttamacAke sAtha racanA kii| phira jinapAlita ziSyako sau sUtra par3hAkara mUtavalimunike pAsa unakA abhiprAya jAnane ke liye bhejA aura jinapAlitane jAkarake sau sUtra bhUtacalimahArAjako sunA diye to sunakara unhoMne zrIpuSpadaMtamunikA pakhaMDarUra Agama racanA karane kA abhiprAya samajha liyA aura ava loga dina para dina alpAyu aura alpamati hote jAte haiM aisA vicAra karake svayaM pAMca khaMDoMmeM pUrva sUtroMke sahita chaha hajAra zlokoMdvArA dravyaprarUpaNA adhikArakI racanA. kI aura isake pazcAt mahAvaMdha nAmaka chaThe khaMhako tIsa hajAra sUtroM meM racanA karake samApta kiyA / pahile pAMcakhaDoM ke nAma-jIvasthAna, lakavaMdha, vaidhasvAmitva, bhAvavedanA aura vargaNA hai| zrIbhUtabali munimahArAjane isa prakAra paDkhaDa bhAgamakI racanA karake pustakameM likhavAkara lipibaddha kiyA aura jyeSTha zuklA paJcamIko caturvidha saMghasahita veSTanAdi upakaraNoM ke dvArA kriyApUrvaka pUjA kI / usI dinase yaha jeSTha zuklA paMcamI saMsAra meM zrutapaMcamI parvake nAmase prasiddha huI / isa dina zrutakA pustaka rupameM avatAra huA isa liye AjaparyaMta samasta jainI jeTa sudI 'paMcamIke dina zrutapUjA (zrutaskaMdhavidhAna ) karate haiN| kucha dinake pazcAt bhUtavalI AcAryane paTa khaMDa Agama acchI taraha adhyayana (kaMThAna ) karake jinapAlitake sAtha vaha pustaka dekara zrIpuSpadaMtamunike.pAsa bheja diyA aura use dekhakara apane citavana kiye huye kAryako pUrNa huA samajhakara zrIpuSpadaMtAcArya zAstrake pragADhaM anurAgameM tanmaya ho gaye aura usa graMthako Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 jainavAlabodhaka bar3I bhakti se par3hakara gale jeSThakI paMcamIko bar3e zrAnaMda ucchAya se skaMdha vidhAna kiyA aura isa varSa dakSiNa ke saba nagaroM meM zrutapaMcamI parva mAnakara zrutapUjA kI gii| dakSiNa dezameM tau yaha zrutapaMcamI parva usI dinase Aja taka manAyA jAtA hai paraMtu hamAre uttaraprAMta meM kucha dinoMse hI yaha parva bar3e bar3e zaharoM meM manAyA jAtA hai / sarvatra isakA pracAra bhI taka nahiM huA hai ataeva vidyArthiyoMko cAhiye ki prati varSa jahAM taka vanai sa parvake manAne kA prayatna kiyA kareM aura do cAra navIna graMtha prAcIna graMtha parase jIrNoddhAra karA kara apane yahAM maMdirajI meM sthApana kiyA kreN| - -::-- 61. jakaDI ( 4 ) rAmakRSNa kRta / -:: arahaMtacarana cilAUM / puna siddha zivaMkara dhyAUM // baMda nimudrAdhArI / nirgrantha yatI avikArI // avikAra karuNAvaMta vandoM, sakalaloka ziromaNI / sarvazabhASita dharma praNam, deya sukha sampati ghanI // ye paramamaMgala cAra jagameM, cAru lokottama sahI / bhava bhramata isa asahAya jiyakoM, aura rakSaka koU nahiM // 1 # mithyAtva mahAriSu daMDyo / cirakAla caturgati haMDyo || upayoga - nayana-guna khoyo / bhari nIMda nigodai soyau // soyau anAdi nigodameM jiya, nikara phira thAvara bhayau / Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga I. . bhU teja toya samIra taruvara, thUlasUcchamatana layau // kRmi kuMthu alI seNI asaNI, vyoma jala thala sNckho| pazuyoni vAsaThalAkha isa vidhi, bhugati mara mara avtnyo||2 ati pApa udaya jaba Ayau / mahAniMdya narakapada pAyo / thiti sAgaroM vandha jahA~ hai / nAnAvidhi kaSTa tahA~ hai| hai trAsa atiAtApa vedana, zIta bahuyuta hai mhii| jahAM mAra mAra sadaiva suniye eka kSaNa sAtA nahIM / nAraka paraspara yuddha ThAna, asuragaNa krIr3A kreN| isavidhi bhayAnaka narakathAnaka, sahai jI paravaza pareM // 36 mAnupagatike dukha bhUlau / vasi udara adhomukha mUlau / ' janmana jo saMkaTa seyau / aviveka udaya nahiM veyau| veyau na kachu laghuvAlavayameM, vaMzatarukopala lgii| dala rUpa yauvana vayama prAyo, kAma-dauM tava ura jagI // jaba tana bur3hApau ghaTau pauruSa, pAna paki pIrau bhayau / jhaDi parayo kAla vayAra vAjata, vAdi narabhava yauM gayau // 4 // amarApurake sukha kIne / manavAMchita bhoga navIne // uramAla javai murajhAnI / vilapau zrAsana-mRtu jAnI // mRtu jAna hAhAkAra kInauM, zaraNa ava kAkI ghauN| yaha svargasampati chor3a bhava maiM, garbhavedana kyauM sahauM / taba deva mili samajhAiyo, para kachu viveka na ura vsau| suralokagirise giri prazAnI, kumati-kAMdau phira phaMsau // 5 // isa vidhi isa mohI jIne / parivartana pUre kI / / tinakI yaha kaSTakahAnI / so jAnata kevljnyaanii| Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlayodhakazAnI vinA dukha kauna jAna, jagata vanameM jo lhyo| jarajanmamaraNasvarUpa tIchana, trividhi dAvAnala dahyo / jinamatasarovarazItapara aba, peTha tapana bujhAya hau| jiya motapurakI vATa vUjhauM. aba na dera lagAya hauM / yaha narabhava pAya suzAnI / kara kara nijakAraja praanii| tiryaMcayoni jaba pAvai / taba kauna tujhe samujhAvai // samujhAya guru upadeza dInauM, jo na tere ura rahai / to jAna jIva abhAgya apano, doSa kAhako na hai| sUraja prakAzai timaranAzai, sakala janako bhrama harai / giriguphAgarbha udota hota na, tAhi bhAnu kahA karai // 7 // jagamAhi viSayavana phUlau / manamadhukara tisa vica bhUlau // rasalIna tahAM lapaTAnau / rasa leta na raMca aghAnau // na ghAya kyauM hI ramai nizidina, eka kSaNa bhI nA cuke| nahiM rahai varajau gharaja dekhau, vAra vAra tahAM jhukai // jinamatasarota sidhAntasundara, madhya yAhi lagAya hauM / aba 'rAmakRSNa' ilAja yAkau. kiye hI sukhapAya hauM // 8 // 62. sukaaNshlmuni| ayodhyAnagarImeM prajApAla rAjAke samayameM eka siddhAryanAmake dhanI zeTha the / inake 32 striyAM thIM paraMtu saMtAna ekake bhI nahIM rthI / sabase priya jayAvatI nAmakI strI thI use putraprAptikI sabase adhika icchA thI jisase vaha aneka yattadevI deva Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga 343 toMkI pUjA karake unase putra cAhatI thI / paraMtu kisI bhI devatAne usakI icchA pUrNa nahiM kI / use kudevAdikako pUjate huye eka munimahArAjane dekhA to use upadeza diyA kiputrakI prApti ina midhyAto devatA moMko pUjanese kadApi nahi ho sakatI / putra dhana dhAnyAdi sukhakI jitanI sAmagrI milatI hai vaha puNyake udayase milatI hai / isa liye tU puNyaprAptike liye jinadharma para vizvAsakara jisase tU sacce mArga para thA jAyagI aura purAya ke pratApase terI icchA sAtavarSa ke bhItara 2 pUrI ho jAyagI muni mahArAjakA upadeza use laga gayA vaha usI dinase jinameM rata ho gaI / kucha varSo ke bAda jayAvatIko putraratna kI prApti huI / putraprApti kI khuzI meM dharmakI bar3I prabhAvanA kI gii| nAma sukozala rakkhA gyaa| sukozala bar3A suMdara aura teja thothA / siddhArthazeTha saMsAra zarIra bhAgoM se pahile se hI virakta ho rahe the / paraMtu jaba taka viSaya saMpatti saMbhAlanevAlA vA bhoganevAlA na ho taba taka ve sarvathA tyAga nahiM kara sakate the / zrava sukozala ke hote ho usa ke lalATa para padakA tilaka karake zrApa nayaMdhara munike pAsa jina dIkSA le gaye / * abhI bAlakako janmate dera na huI ki siddhArthazeTha gharabAra chor3akara yogI hogaye isa kaThoratA para jayAvatIko var3A krodha zrAyA aura nayaMdhara munipara krodha AyA ki unheM isa samaya dIkSA denA ucita na thA isa kAraNa munimAtrapara usakI azraddhA ho gaI aura apane ghara para muniyoMkA thAnA jAnA canda kara Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlabodhaka 344 diyA / bar3e duHkhakI bAta hai ki jIva mohake vazIbhUta ho dharma ko bhI chor3a baiThatA hai / bar3A honepara sukozalane bhI apane pitAkA anukaraNa karake bar3e 2 gharoMkI 32 kanyAoMse vivAha kiyA aura dina rAta bhogoM meM bitAne lage / mAtAkA usapara atyanta sneha honeke kAraNa nitya nayI 2 bhogasAmagrI prApta hotI thI / saikar3oM dAsa dAsI hAjira rahate the / jo cAhatA thA vaha vastu AMkhoMka' izArA karate hI prApta hotI thI / * 1 una pUchA eka dina sukozala apanI mAtA dhAya aura kaI striyoM sahita mahalakI kRtapara baiThA 2 ajodhyAko zobhAko dekha rahA thA / usakI dRSTi vahuta dUra dUra taka jArahI thI / usane eka munimahArAjako Ate dekhA ve munimahArAja sukozalake pitA hI the ke cadana para kucha bhI kapar3A na dekha cakita hokara mAtA se ki- mAtA ye kauna haiM ? jinake pAsa kucha bhI vastra nahi haiM / si'vArthako dekhate hI jayAvatIkI AMkhoMmeM khUna barasane lagA usa ne kucha ghRNA aura upekSAse kahA ki - hogA koI bhikhArI, tujhe isase kyA matalava ? paraMtu mAtA ke isa uttarase sukozajakA dila nahi bharA | mAtA ye to bar3e khUbasUrata aura tejasvI mAlUma par3ate haiM tuma inheM mikhArI kaise batAtI ho / jayAvatIko apane svAmI para aisI ghRNA karate dekha sukozalakI dhAya sunaMdAse nahiM rahA gyaa| usane kahA tuma jAnatI ho ki ye hamAre mAlika hai aura sukozalako mithyAzraddhAna karA rahI ho / yaha tumheM yogya nhiiN| kyA hogayA yadi ye muniM ho gaye to aura bhI hamAre pUja Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / 345 nIya ho gye| jisakI jagaha tU ulTI niMdA kara rahI hai| yaha bAta pUrI bhI na hone pAI thI ki jayAvatIne zrakhake izArese. samajhAyA ki tU cupa raha, cocameM kyoM bolatI hai ? kozala ThIka tau nahiM samajha pAyA paraMtu itanA avazya jJAna ho gayA ki merI mAne mujhe saccI bAta nahiM vatalAI itanemeM, rasoiyA sukozalako bhojanArtha calaneko zarthanA karane lagA ! sukozalane bhojanArtha jAneko inakAra kara diyA / mAtA vageraha savane kahA ki calo ! bahuta samaya ho gayA paraMtu sukozalane kahA "jaba taka una mahAtmAkA saccA 2 hAla na jAna lUMgA taba taka maiM. bhojana nahiM kruuNgaa| jayAvatIko sukozalake isa Agrahame kucha gussA thA gayA so vaha to vahAMse calI gii| pIchese sunaMdAdhAyamAtAne siddhArtha muniko saba bAteM use samajhA dIM / suna kara lukozalako bar3A duHkha huA aura sAtha hI use saMsAra zaH rIra bhogoM se kucha vairAgya bhI ho aayaa| vaha usI vakta munimahArAjake pAsa gayA aura unheM vinayasahita namaskAra karake dharma zravaNa karanekI icchA pragaTa kii| siddhArtha munimahArAjane use muni aura gRhasthakA svarUpa bhinna bhinna prakArase vistAra sahita sama kAyA / sukozalako gRhasthadharmaparaM ruci na hokara munidharma bar3A pasaMda AyA aura apanI strI subhadrAko garbhaja saMtAnako apane zeTha padakA tilaka karake mAyA mamatA dhana daulata aura svajanA parivArako tyAgakarake apane pitAke pAsa hI munidIkSA lekara canako cala diyA | . eka mAtra putra aura vaha bhI yogI ho gayA vaha sunakara jayA : * Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 jainavAladodhakabatIke hRdaya para bar3I mArI coTa lgii| vaha putraviyogase pagalo ho gaI khAnA pInA usake liye jahara ho gyaa| ahorAtra netra zrAMnuoMse bhare rahate . isI ciMtA duHkha aura ArtadhyAnase marakara magadhadezake mohalika nAmake parvata para vyAghrIkA unna pAyA ! isake tIna bacce huye, so vanoM sahita usI parvata para rahatI thii| vihAra karate 2 eka dina siddhArya aura mukozaja munine isa parvata para pAkara yoga dhAraNa kiyA / yoga pUrA hone para ye jara minArya zaharameM jAne ke liye parvata se utarane lage to usa samaya vaha vyAghrI (jo ki pUrva janmane siddhArthakI strI aura nukozala kI mAtA yo ) inhe khAneko daudd'ii| ye jabataka sanyAsa lekara baiThane haiM ki itanene usane yA davAyA aura phAr3akara khAne lagI sukozalako khAte 2 jaba usakA hAya tAne lagI to usa samaya sukozalake hAyake cinhoM ( lAvaNoM) para dRSTi jA paDo / unheM dekhate hI use pUrva janmakI nRti ho AI aura jila putrapara vehada pyAra thA jisake viyoga duHkhase hI marI thI usI putrako tA rahI huuN| dhikkAra hai mujha pApinIko ! jo apane hI pyAre putrako maiM khA rahI huuN| hAya hAya maiM moimeM phasakara aisA ghora pApakara rahI hUM ityAdi apane pApoMkI pAlocanA karake vaha yAtrI ekadama zarIrale virakta ho sanyAsa dhAraNa karake zubha bhAvoMse prANa chor3akara saudharma svagarne deva huI aura ve donoM pitA putra samAdhise zarIra bor3akara sarvArthasiddhi meM gye| Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| 63. jakaDI (5) kavidAsakRta / tuma tribhuvanapati ho jiyA, pala apanA kyoM gmaayaa| tanya sakala parahatya diyA, viSayanisauM mana lAyA // lAya mana viSayahiM nirattA cahRgatimaiM prati bhmau| jinadharma taji mithyAta seyA, rahasi vAMdhe duhakamau // saMmArameM vasu sAra jAnyA moha parigraha tuma kiyA / kavi dAsa vAsa kuvAsa chAMDo tuma tribhuvanapati ho jiyA // zAna kachU hiradai dharau jaga dhaMdA kari jaanau| kAmaviSaya saba pariharI, samatA ghaTameM pAnau // prAni samatAbhAva ghaTameM, kumati dUri nivArayo / diha gau samakitabhAva karunA. hoya zubhamati saaro| bahuta dina bhava basata vIte, kyoM na gharakI sudhi krau| kavi dAsa vAsa kuvAsa chor3o, jJAna kachu hiradai dharau // 2 // kAla.bahuta bhamate gae, mAraga kahUM na pAyA / mohakaramaThaga saMga lage, neTa jyauM nAca nacAyA // nAca naTa jyoM tU nacAyA, svAMga bahutere dhare / pAMca pAtrI chau nAyaka, nAcate tribhuvana phire / jiya sakala sakrati gaMvAya apanI, zrAnike parahatha bhae / kavi dAsa vAsa kuvAsa chAMDau, kAla bahu bhamate gae // 3 // 1 parAye hAthameM / 1 pAMcoM indriyAM / 3 mana / Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. jainavAlabodhaka parama mahAsukha cAh, tA. parasaMga nivAroM / aSTa karamadala gAha, apanI sakati saMbhAroM // jiya sakala sakati saMbhAra apanI, sabai seva terI kreN| sura asura nara dharaNiMda khaga muni, tohi japi hiyare dhareM / tuma Apa parakA bheda jAnau, bahuri bhava nahiM zrAvahu / kavi dAsa bAsa kuvAsa hAMr3I, parama mahAsukha cAhahu // 4 // -:0: 64. kArtikeya muni | -:0: kArttika purake rAjA agnidattakI rAnI vIravatI ke kRttikA nAmakI eka lar3akI thI / vaha bahuta hI suMdarI thI / ekavAra a* ThAI ke dinoMmeM usane ATha dinake upavAsa kiye| aMta ke dina vaha bhagavAnakI pUjA karake AzakA ( puSpamAlA ) lekara bhAI aura apane pitAko usane dii| pitA mAlA lete samaya usakI divya rUpa rAziko dekhakara usapara zrAzaka ho gyaa| zeSameM kAmase pIDita hone para usane aneka anI aura kucha jaina muniyoMko ekatra karake unase pUchA ki kyoM mahAtmA vidvAnoM ! Apaloga kRpA karake yaha batAveM ki- mere gharameM paidA huye ratnakA mAlika maiM hI ho sakatA hUM ki anya koI ? rAjAkA prazna pUrA hote hI saba orase ekahI AvAja AI ki - mahArAja usa ralake tau 1 dalana karoM-karo / Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 caturtha bhaag| prApahI mAlika ho sakate haiM na ki dUsarA / paraMtu jaina sAdhuoMne rAjAke praznakA gaharA vicAra karake uttara diyA ki apane yahAM utpanna huye ratnake mAlika Apa hI haiM paraMtu eka kanyAratnako choDakara / kyoMki kanyA para mAlikI Apa pitAke nAtese yogya varake sAtha vivAhAdi kriyA kara dene Adi dvArA kara sakate haiN| jaina sAdhuoMkA yaha hitabharA uttara rAjAko bahuta burA lagA aura laganA hI cAhiye kyoMki pApiyoMko hitakI vAMta kadApi nahIM suhAtI * rAjAne jaina muniyoMko deza nikAlA de diyA aura anya vidvAnoMkI sammatiko mAnakara apanI putrIke sAtha svayaM vivAha kara liyaa| kucha dinoMke vAda kRttikAke do saMtAna eka lar3akA aura lar3akI huii| laDake kA nAma kAttikeya aura * lar3akIkA nAma ghoramatI rakkhA gyaa| vIramatI vaDI sundara yI usakA vivAha roheDa nagarake rAjA krauMcake sAtha kiyA / vIramatI vahIM rahakara sukhake sAtha dina vitAne lgii| idhara kArtikeya bhI caudaha varSakA ho gyaa| ekadina kAti.. keya apane sAthI rAjakumAroMke sAtha khela rahA thA usa dina ve saba nAnAke yahA~se pAye huye nAnA prakArake acche 2 vastra aura gahane pahire huye the| pUchane para kArtikeyako mAlUma huvA ki ve vastrAbhUSaNa saba rAjakumAroMke nAnA mAmAoMke yahAMse Aye huye the| taba usane apanI mAle jAkara pUchA ki kyoM mA! mere sAthI rAjakumAroMke liye to unake nAnA mAmA acche 2 kapar3e gahane bhejate haiM, mere nAnA mAmA kyoM nahIM bhejate ? .apane pyAre bokI aisI bholI bAta sunakara kRttikAkA hadaya bhara pAyA -- Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAlavodhakakhoMse AMsU vaha cale / aba use vaha kyA kahakara samajhAve, zepameM vesamajha baJcake atyaMta prAgrahase use saccI vAta kaha denA par3I vaha rotI huI bolI-veTA ! maiM isa mahA pApakI bAta tujhase kyA kahUM ? kahate huye merI chAtI phaTatI hai / jo vAta duniyAmeM Aja taka bhI na huI vahI vAta tere mere saMbaMdhoM hai / vaha yaha hai ki- . jo terA bApa hai vahI merA vApa hai| mere pitAne mujhase jabardastI vyAha karake mujhe kalaMkita kiyA aura usIko tU phala hai / kArtikeyako isa vAtake sunanese behada duHkha aura glAni huI, lajA aura AtmaglAnise usakA hRdaya talamalA uTA / usa ne phira mAtAse pUchA ki kyoM mA ! usa samaya mere pitAko aisA anartha karate kisIne rokA nahIM, saba kAnoMmeM tela DAle par3e rahe yasane kahA-veTA! rokA kyoM nhiiN| aneka jainamuniyoMne samajhAyA 'thA paraMtu unakI bAta nahiM mAnI gaI, ulTA una muniyoMko dezase nikAla diyaa| . kArtikeyane phira pUchA ki-mAtA ve guNavAn muni kaise hote haiM ! kRttikA bolI-veTA! ve bar3e zAMta rahate haiM kisIse lar3ate jhagar3ate nahiM / koI pacAsoM gAliyAM bhI unhe de jAya to ve use kucha nahiM kahate aura na una para krodha karate haiN| beTA! ve bar3e 'vidvAna hote haiM apane pAsa dhana daulata to dUra rahe ve eka phUTI 'kaur3I bhI apane pAsa nahiM rkhte| ve cAhe kaisI hI ThaMDI garmI vA 'varSA kyoM na ho kapar3A nahiM paharate, dazoM dizA vA AkAzahI una ke kapar3e hote haiM / unake saba samAna hai| veTA! ve bar3e hI dayAvAna hote haiM kabhI kisI jIvako jarA bhI nahIM satAte jIvoMkI. Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga ! rakSAke liye ce sava eka mayUrake pAMkhoMkI bar3I komala pIchI rakhate haiM so calate uThate baiThate samaya usa pIsIse jIvoMko haTA kara sApha jamIna para calate baiThate uThate haiM / unake hAthameM eka lakar3IkA kamaMDalu hotA hai usameM zaucAdi kriyAke liye jala rahatA hai| ve bhikSA liye zrAvakoMke ghara jAte jarUra haiM paraMtu mAMgakara nahiM khAte koI navadhA bhaktipUrvaka prAsuka AhAra detA hai to hAthameM hI lekara solaha prAsase adhika nahiM khaate| vahIMpara pratyeka grAsake sAtha eka eka culu pAnI pIte jAte haiN| phira kabhI pAnI nahiM pote / yadi koI bhaktipUrvaka zrAhArake liye nahi tulAtA hai to phirakara vanameM cale Ate haiM isI prakAra paMdraha 2 mahIneke upavAsa karajAte haiM / veTA ! maiM unake prAcAra vicArakI bAte kahAM taka samajhAUM / sasArameM sacce sAdhu eka mAtra vehI hote haiN| anya nhiiN| ___ apanI mAtAke dvArA jaina sAdhuoM kI prazaMsA sunakara kArtikAyakI unapara baDI zraddhA ho gii| use apane pitAke anucita kAryase virAga tau pahile hI ho gayA thA mAtAke isaprakAra samajhAnese usako uDa jama gaI / vaha usI samaya mAyA mamatA choDa dharase nikala kara jaina muniyoMke sthAna tapovanameM pahuMca gyaa| muniyoMkA saMga dekhakara use baDI prasannatA huii| usane vaDI bhaktise una saba sAdhuoMko hAtha jor3a kara praNAma kiyA aura munidonAke liye prArthanA kii| saMghake svAmI AcArya mahArAjane use dIkSA dekara muni banA liyaa| kucha dinoM meM hI kArtikeya muni sa. amta zAstroMko paDhakara vidvAna ho gye| Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavAla vodhakakArtikeyakI mAtAne putrake sAmane muniyoMkI prazaMsA avazya kI thI paraMtu use kyA mAlUma thA ki vaha yaha saba sunakara muni ho jAyagA / isaliye jaba umane sunA ki kArtikeya to muni ho gayA to baDA pazcAttApa karane lagI usake viyogase use bahuta hI duHkha huaa| zepameM putrake prArtadhyAnase hI marakara vaha devI ___ udhara kArtikeya muni ghUmate phirate eka dina apane vahanAIke roheDa nagarameM Aye, jeThakA mahInA thA garmI khUba tejIse tapa rahI thii| amAvasyAke dina kArtikeya muni bhikSAke liye rAja mahalake nIce hokara jA rahe the ki una para mahala meM baiThI huI unakI bahana vIramatIkI najara par3a gii| use apanA bhAI paha. cAna kara usI vakta apanI godameM zira rakhakara leTe huye svAmI kA zira nIce rakhakara dauDI huI bhAke pAsa AI aura baDI bhaktile apane bhAIko hAtha jor3a kara namaskAra kiyA tathA anurAgake vaza ho munike pAvoMmeM gira par3I / so ucita hI hai kyoMki prathama to bhAI phira muni ho tava kisakA prema usa para na ho / krauMca rAjAne jaba eka naMge bhikhAroke pAMva par3ate huye apanI rAnIko dekhA to unheM vaDA krodha ho paayaa| isa kAraNa usane apane sevakoM dvArA muniko khUba pittvaayaa| yahAM taka munimahA. rAja pore gaye ki mArase vehoza ho jamIna para gira pdd'e|. saca hai pAnI mithyAtI aura jainadharmase dveSa rakhanevAle loga aisA kauna sA nIca karma hai jo nahiM kara DAlate / Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhaag| 353 kArtikeya muniko aceta paDe dekhakara unakI pUrvajanmakI mAtA jo isa janmameM vyaMtaranI huI hai moranIkA rUpa lekara AI aura unheM uThAkara zItalanAtha bhagavAnake maMdira meM nirApada sthAna para rakha diyA, munikI avasthA bahuta kharAba ho cukI thii| unake acche honekI koI sUrata na thI isa kAraNa mUlAse caitanya hone para unhoMne sanyAsa dhAraNa kara liyA so marakara svargadhAma pdhaare| usa samaya devoMne Akara unakI bhakti pUjA kI thii| usI dinase vaha sthAna kArtikeya tIrthase prasiddha huA aura ve vIramatIke bhAI the usane unakI pUjAkI thI isa kAraNa dUsarA bhAI vIjikA tyauhAra bhI tavahIse calatA hai| ye hI kArtikeya svAmI prAkRta dvAdazAnuprekSA nAmaka graMyake phartA haiM jo ki isa samaya svAmikArtikeyAnuprekSA nAmase "prasiddha hai| kahate haiM ki ye kArtikeyasvAmI mahAvIrabhagavAna se pahile aura pArzvanAthabhagavAnake pIche kisI samayameM ho gaye haiN| 65. jakaDI (6) jinadAsakRta / rAga AyAsiMdhu / thira cira devA gaNaharasevA, kara gunamAlAjJAna | thira cira jIvA bharamani bhamatA, kari karanA parinAma / kari kahanAparinAma suddhatA, guNakari savai smaanaa| karmatanI thiti prativadhi daula, niNaya kevalabAnA // . Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 jainavAlabodhaka* yauM jAna dinu jatana karIjai, parihariyai prpiiddaa| murkha hoya jina zrApa vadhAvI, jyauM kusiyAlA kIDA // 1 // jyauM kusiyAlA apanI lAlo, phaMdati zrApozrApa / tyauM tU pAlA vikalapamAlA, baMdhati puna ru pApa // punna ru pApa duvai didavaMdhana, lokazikhara kina jAvai / thira bara hoya hU~gati.bhItara, rahyau cidAnaMda dAve // citameM ceta camakata nAhIM, sAthi sarUpI kuudd'aa| iMdrI paMcatanaiM vali par3akari, viSaya vinodAM bUr3A // 2 // vipaya vinodAM zrApa virodhyA, jAta nigoda apAra / tahAM kAla anaMtA duHkha sahatA ekalaDo nirdhaar|| ekalaDo niradhAra niraMtara, jAmana marana krtau| . karma vipAkataneM vasi par3iyo, phira phira duHkha sahataura .varalai kauna svayaMkRta karmahi, yauhi anAdi subhaacau| . vAMchita sukkha kahA~ kimi pAvau, dasaNataNo abhAvau // 3 // dasaNa guNa vina jAta ke dina, so dina dhikadhika jaani| dhanya sohI sohI parabhinno, bhrAMti na manamahi aani| bhrAMti sumithyAdRSTIlacchana, saMzayarahita sudissttii| yauM jAna vina gahyau gahIje, pada pAvai prmissttii| e dui meda jinAgama kahiyA, te tanamaiM avdhaarai| suddha susamyakadarasana kArana, mithyAraSTi nivArai // 4 // 1 kozekA.arthAta eka prakArake revAmakA kIrA / 2 nArase / 3onoN| 4vega / 5 jisa dina / .... ... .... . .. .. . . Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / 355 mithyAtI munivara avara sutaruvara, saheM kaleza aneka / tapa tapyau na tapiyau khapyau na khapiyo, doU rahita viveka // doUrahita viveka jIva ika, karma vaidhai ika chor3e / zrAva baMdha udaya nahiM samajhata, kyoMkara karmahiM tor3e // daMsaNa-re-caraNa-guNarayA, mUrakha khina na sa~bhAle / kAca samAna viSayasukha sA~deM, te gahi tono relai // 5 // gahi tIno rayaNA tanamana vyagA, cara nija carana sayAna / DaMDasa karuNA khaMDani maiyA, maMDasi dharamaha dhyAna // maMDasi dhyAna karmaThyakAraNa, kAraNa kAja dikhAvai / -kAja sudaMsaNa jJAna sakati sukha, sahajahi cAro pAvai // bahuDi na koI rahai kRtakarmaha, jo jaga jIvA tArau / eka samaya meM kevalajJAnI, anIta anAgata jANe // 6 // atIta zranAgata dekhata jAnata, so hama lakhyau na deva | jo hUM dekhata dekhi viharakhata, haragva'i karata tasu seva // harakhi harakhitasu seva karatA, jina yApanasau kInauM / mohanadhUli dharI sira Upari, Thagi rayaNatto lInauM // ava zrI kundakunda guruvayaNA, jina vina ghaDi na suhAvai / ApaNar3A guNa sahaja sunirmala, yauM jinadAsa hi gA~vai // 7 // 2 jJAna / 3 rana / 4 badale / 5 pheMka detA hai / 6 vacana ! -7 madana- kAmadeva | Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 jainavAla bodhaka 66. brahmagulAlamuni | ----p -:: vikramasaMvatake solaha sau aura sataraha sau ke vIcameM sUradeza ke antargata eka TApA nAmakA nagara thA / usa nagara meM padma nagara nivAsI padmAvatIpuravAlameMke pAMr3e dIraMga aura ila nAmake do bhAI vyApArAtha Aye the| usa TApA nagarameM ye donoM bhAI apane dharma karmameM sAvadhAna hokara prasiddha huye ! halla nAmakA choTA bhAI eka dina kAryavaza grAmAMtara meM gayA thA unake pIche TApA nagara meM Aga lagI so vahutase ghara kuTumba pazu jalakara mara gaye / usameM halakA kuTuMba bhI maya diragake saba jalakara mara gayA hallane prAkara sunA tau bar3A hI duHkhI huA / TApAke rAjA ke pAsa jAkara royA dhoyA tau rAjAne isako dharmAtmA guNI samajha apane pAsa rakha liyA / phira thor3e dina meM isakA vivAda karake ghara gRhasthI banA diyA | usa halake kucha dina bAda sundara guNI putra huA usakA nAma brahmagulAla rakkhA gyaa| yaha lar3akA vaDA hone para samasta prakArakI vidyA par3akara bahutahI catura ho gayA / paraMtu saMgIta zAstra meM ( nAcane gAnemeM) var3A nAmI huvaa| nATaka svAMga bharakara nAcane gAneko bahuta acchA samajhatA thA / so isI . kAmameM rahate rahate bahurUpiyAke bheva lAnemeM bar3A hI catura hogayA jisase rAjakumArakI prIti brahmagulAla para bahuta ho gaI / nitya. naye svAMga lAlAkara rAjA va rAjAke putrakA manoraMjana kiyA karatA thA / 1 " Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga! 357 eka samaya rAjakumArane apane ajaina dostoMke bahakAnese prastAva kiyA ki brahmagulAla ! tuma sarva prakArake bheSa tauvanAlete ho paraMtu siMhakA meva banAkara lAvo jisameM vahI parAkrama vahI garjana Adi saba guNa hoN| brahmagulAlane kahA-siMhakA bhepa banAnA koI muskila nadi hai| parantu siMhake mepameM kisI para coTa ho jAya to muskila hai / rAjakumArane eka khUna mApha karanekI likhita zrAkSA pitAse dilavAdI yA svayaM likhdii| phira kyA thA brahmagulAla siMhakA rUpa banAkara rAjAkI bharI sabhAmeM kar3akakara AyA / rAjakumArane vahA~ para cakarIkA eka bacA magAkara bA~dha rakkhA thaa| kyoMki rAjakumAra aura usake dostoMne brahmagulAlake jainIpanekI parIkSA karaneke liye siMhakA rUpa dharavAyA thaa| dekheM ! yaha vakarIke vaJcakomAratA hai ki nhiiN| isa kAraNa rAjakumArane kahA ki yaha siMha kAhakA hai gIdar3a hai| siMha hotA to zrAMganameM bakarIkA vaccA khar3A hai usako mAra na ddaaltaa| vaza ! phira kyA thA ? siMha krodhita hokara bakarIke bacceko mAranA ucita na samajha rAjakumAra para jhapaTA lo use . thappar3ase girAkara cIra DAlA jisase rAjakumAra mara gye| bar3A hAhAkAra hone lagA, siMha to ghara calA gayA / rAjAne eka khUna mApha kara diyA thA so vaha brahmagulAlako kula bhI daMDa nahiM de skaa| paraMtu putrakI mRtyukA bar3A mAro zoka thaa| kisI na kisI taraha cittako zAMta honA caahiye| isa ciMtAmeM dekha rA.. jAke maMtrIne brahmagulAlako kahA ki tumane siMhakA rUpa to acchA vanAyA parantu aba munikA rUpa bhI jaisekA taisA vananA caahiye| Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 jainadAlavodhaka___ maMtrIne socA thA ki yadi yaha munikA rUpa banAneko inakAra karaigA to rAjAzAke ullaMghana karanekA daMDa diyA jAyagA aura muni hokara munirUpa chor3a degA to isakA bhI daMDa diyA jaaygaa| brahmagulAlane kahA ki mahArAja munikA rUpa to meM ava. zya bharUMgA parantu usake liye kucha dinoM kI muhalata denA cAhiye tava rAjAne jaba tumAro khuzI ho taba rUpa lenA aisA svIkAra kiyA aura brahmagulAlane apane ghara pAkara kahA ki maiM to ava munidIkSA leuuNgaa| mAtA pitA strI vagerahane bahuta kucha samajhAyA paraMtu savako upadezAmRtase saMtuSTa karake sabase kSamA prArthanA karalI phira bAraha bhAvanA bhAkara apane cittako acchI naraha dRr3ha kara eka dina zrIjinamaMdira meM jAkara pratimAke sammukha prArthanA karane lagA ki-ava kAladopase munikA saMyoga milanA atyaMta kaThina ho gayA hai, lAcAra he bhagavAna ! maiM Apake sammukha paMcamahAvrata dhAraNa karatA huuN| aisA kahakara apane hAthase apane kezoMkA loca karake pochI kamaMDalu dhAraNa karake nagna digavara muni ho gayA aura usI vakta samasta jainI bhAIyoko jina dharmakA upadeza dekara rAjasabhAmeM gyaa| rAjA brahmagulAlako muni ke rUpameM dekhakara cakita ho gayA aura zAMta mudrAko dekhakara namaskAra karanA par3A / phira usane jinadharmake tattvoMkA svarUpa acchI tarahase varNana karake saMsAra zarIra viSaya bhogoMko asA ratA dikhAkara rAjakumArakI mRtyukA jo rAjAke cittameM zoka bhara rahA thA so dUra kara diyaa| rAjAne niSkapaTa aura prasanna hokara kahA ki tumane munikA bahuta hI acchA rUpa banAkara sacce dharmakA Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / 359 upadeza diyA so bar3A upakAra kiyA aba tumheM jo icchA ho so mAMgoM; maiM dene ko taiyAra hUM / brahmagulAlane kahA ki- mahArAja vasa mujhe kSamA kIjiye maiMne saMsAra zarIra bhogoM se nAtA tor3a diyA aba mujhe kisI bhI sAMsArika vastukI kucha bhI cAha nahIM hai| aisA kaha pIcho kamaMDalu uThAkara vanako cala diye / rAjAne tathA rAjAke maMtrAne vanameM jA kara bahuta kucha prArthanA karI ki hamArA aparAdha kSamA karake cale zrAvo / jisa prakAra sama bheSa vanA 2 kara chor3ate the, usI prakAra yaha vepa bhI chor3a do| tumArI vayasa aura yaha kAla muni hokara kaThina tapasyA karanekA nahIM hai / parantu brahmagulAla tau sacce muni huye the, ve kyoM Ane lage ? tatpazcAt mAtA pitAne tathA strIne bhI vanameM jAkara vahuta kucha prArthanA kI parantu sabako saMsArakI asAratAkA upadeza dekara lauTA diyA / -:: 167 jakaDI ( 7 ) jinadAsakRta / :0: - rAga dhanAzrI / bhUlA mana merA, jinavara dharma na devai / mithyA Thaga mohyA, kuguru kumAraga sevai // seviyA kuguru kumArga re jiya, phirai cahuMgati, vAvarau / cAra vikA anAdi bhASai, sunanako ju utAvarau // - 1 bikamA / 2 sunaneke liye / Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 jainavAlavodhakaparyAya rAto madahi mAtI, phirai phUlyo phullacau (1) / yauM kahai darigaha dharama jinavara, vaivai jIva na bhullavau // 1 // tU yaha maNuttana, kAhe mUr3ha gaMvAvai / sAsaya sukhadAyaka, so tU DhUMDhi na pAvai // DhUMDhe na pAvai pAsi tuma ho, ApaApa samAvae / gunaratana mUThImAhiM terI, kAI daha disi dhAvae / vaha rAja avicala karahi zivapura, phira sasAra na zrAvae yauM kahai darigaha yaha maNutaNa, kAhe mUr3ha gavAvae // 2 // darasana vina bhUlA, liinaasNjmbhaar| phAyA kaSTa kiyA, sahai parisahasAra ! sAre parIsaha sahai duddhara, pAra navagrIvaka gayau / mAraga na jAnyau pau unmaga. mAmi bhavavana thaki rahyo / sodharama kabahuM na pAlisakiyo jo ju jina.Agama kho| yauM kahai darigaha khyAti-tau, bhAra saMyama jiya vahyo / samakita prohaNa caDhi, jyauM pAyahi bhavapAra / darasana vina mUDhA, karanI sabai asAra // karanI savAI nAva pAthara, caDhi na DUvai re jiyaa| saba jAya ahilA vinA darasana, sIla saMjama tapa kiyaa| 1 manuja-tana arthAt manuSyakA zarIra / 2 zAzvata-avinAzI / 3 samA nA- lavalIna ho jA / 4 dazoMdizAoMmeM kyoM dauDatA hai ? 5 nava praiveyika taka / 6 unmArga-khoTA mArga / 7 prasaMgrAmeM rata hokara / 8 jahAna / 9 vyrth| - - Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 361 caturtha bhaag| jyoM lAva Upara caDhe vAjI, leya vAMsa adhAra ve| yauM kahai darigaha seya jinavara, jyoM pAvai bhavapAra ve // 4 // suna suna jiyarA re, tRtribhuvanakA rAva re| tU taji parabhAva re, cetasi sahaja sumAva re // cetasi sahaja subhAva rejiyarA, parasauM mili kyArAca rhe| appA para jAnyA para appANA, caugai duHkha aMgaNAi sahai // aba so guna kIjai karmaha chIjai, sugahu na eka upAva re / dasaNaNANacaraNamaya re jiya, tU tribhuvanakA rAva re // 1 // karmani vasi par3iyA re, praNayA mUr3ha vibhAi re| mithyAmada naDiyA re, mohyA moha anaahre|| mohA moha anAi rejiyar3e, mithyAmada nita maacirhyaa| paMDi paDihAra khar3aga madirAvata, zAnAvaraNI zrAdi kahA // khor3A ciMtrI kulAla bhaMDArI, AThauM diye ptaaire| rejiyaDe karamanivasi paDiyA, praNayA mUr3ha vibhAi re // 2 // tU mati sovahi nacItA re, vairinamaikA vaasre| bhava bhava dukhadAyaka re, tinakA karahi visAsa re|| tinakA karahi visAsare jivaDe, tu mUDhA nahiM nirmapu ddrai| jAmana maraNa jarA dukhadAyaka, tinasauM tu nita neha karai / prApaizAtA Apa hayA, kahi samajhAU~ kaasre| 1 varada / 2 vAjIgara-naTa | 3 apanAyA / 4 cAroM gati / 5anAdi / prinnyaa| 7 prdaa| 8 dvArapAla |9 citrakAra / 10 vizvAsa / / jarA bhii| 12 kisako Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oNra jainavAlavodhaka rejiya tU mati sovahi nacItA vairinamaiMkA vAsa re // 3 // te jagamahiM jAge re, rahe aMtaralauM lAi re / kevala vigata bhayA re, pragaTI joti subhAi re // pragaTI joti subhAi re jivaDe, mithyAraina vihAnI / suparabhedakAraNa jina miliyA, te jAga havA gAMNo sugaru sudharma paMcaparameSTI, tinake lAgoM pAya re / kahai darigaha jina tribhuvana sevai, rahai aMtaraloM lAyare ||4|| ( 3 ) jiyA jagatake rAya, sakati sa~bhAlahu ApanI / tihuM lAgahi pAya, mukani mile vara kAminI // bhamiyo kAla anAdi, dukha dekhyau sukha nA lahai / rahiyau jagatahiM kAya, ATha karama ari saMgrahai // saMgraha karama aceta jar3amaya, lAja tumhahi na dIjiye / niragraMtha guru de kara vijapu (1), sukina so ghara kIjiye // tihu vaMtrasahita trikAla mAyA, mAna-saMjama-gada piyA | ApaNI sakati sa~bhAla prativala, jagatake rAai jiyA // 1 // tuma vina avara na koI, tujhako koi na Apanau ! mIta nacIta na soi, kAja mahA sira hai ghanau // sAta ziva sidhi hoi, vAsauM zivapura pAie / pau jinavara deva, jinavayaNani mana lAie // mana lAya vayani jinapajapau, paraya parigaha pariharai / arahaMtadeva samAna nihane, sadA bhApau anusarai // 1 jJAnI / 2 tribhuvana / 3 rAnA / 4 kahA hai / 5 jinadevakA kahA huA 3 19 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha bhAga / 363 'vipa-sarisa iMdriya viSaya mAyA, athira pudagala pariyaNu / Apanau vara na koDa jANo, jiyA tujhako tujhaviNu // 2 // cala cala pUrva videha. ratanatraya aaraahie| zrautari zrAvaga gehi. AThavarasahi sAhie / kari tapu tInahu~ kAla girisiri tarutali cAsie / duHsaha sahi dukha jhaoNla, kevalajJAna paryApie // * sahi dusaha jhAla payAsi kevala, kamma gahi tU kuudd'yo| * caDhi loya-sihari paloya tivaNa, thAna saMgahi ruDao // vasu guNa virAuNi ( ? ) kAya mAyA. suddhapaya siddhaha~ milu / pUraba videha videha avicala, cegi re jiya calu calu // 3 // soI sohaM deva, nivasau kaayaa-dehrai| lAMdhau bhaviyaNa bheva, mero karama kahA karai // jA sari puna na pApa, rAu visAuna hauM kro| 50 sAMbhalahuM parama jiNaMda jagaguru, jIva ati gunnaasuNdro| Adirahita anaMta sohaM, jnyaansukhgunnmNdiro|| dInauM dikhAI esAi tujhako, gahyau gur3a jimi raMkavo / kAya dehurau kahai sAhaNu, sohaM sohaM deva so||4|| iti caturtha bhAga samApta / 1 parijana parivArake loga / 2 tere binA / 3 ArAdhiye / 4 sAdhiye / 5 AMca / 6 prakAziyeM / 7 loka zikhara / 8 sundara / 9 lAdhanA arthAt prApta karanA / 10 yahAM eka caraNa raha gayA hai| Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsthAke chape huye bhASATIkA sahita uttamottama jaina shaastr| parIkSAmukha ) saMskRtapravezinI-donoM bhAga saMskRtapravezinI-dvitIya bhAga 1) janavAlabodhaka dvitIya bhAga tattvajJAnataraMgiNI 10) jainabAlayodhaka tRtIya bhAga subhApitaratnasaMdoha khulepatra 2asahamatasaMgama makaradhvajaparAjaya-hindI, kAma aura jinadevakA yuddha , kaccI jildakA pakko jildakA paramAdhyAtmataraMgiNI-saMskRta aura bhApATIkA sahita (thoDI hai ) 2) jinadattacaritra bhApAvacanikA II) jildakA 1) vinatImapraha ) ArAdhanAsAra sajilda 18) tattvArthamAra mApATIkA pAtrakezarIstotra bhASATIkA sahita / ) tIrthayAtrA darzaka ) gommaTasArajI-donoMkAMDa pUrNa, aura labdhimAra kSapaNAmAra sahita mulepatra 4000 pRSTha 51) pranyatrayI) jildakI 3) ravivata kathA -) gommaTasArajI-karmakAMDa pUrNa, lamdhisAra kSapaNAsArajI, aura bhASA saMdRSTi sahita 34) cAritrasAra 2) dharmaparIkSA | labdhisAra kSaNAsArajI bhASATIkA saMdRSTi sahita 12) davyasaMgraha sAnvayArtha chahaDhAlA saMgraha svAmikArtikeyAnuprekSA sajilda // janakathA saMgraha sajilda // ) bhadaiyA pUjA saMgraha // ) zIlakathA ) darzanakathA ) dAnakathA ) vizeSa jAnane ke liye vaDA sUcIpatra maMgAkara dekhiye / milanekA patA- . zrIlAla jaina, .. maMtrI-bhAratIyajainasiddhAMtaprakAzinI saMsthA, 9 vizvakoSa lena, vAghavAjAra kalakattA / romanama- papmang - e Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSaka 2 paTAnI paratI haiM to hamane ina viSayoMkA ina bhArgAmahI yathAsthAna para samAveza kara diyA hai jisase koI pustaka husana paDhAra isa eka prastakake padAnese hI sagasta viSayoM kA jJAna prApta ho jaaygaa| ho / hiMdI yAvaraNa va gaNita mAna judA avazya paDhAnA par3egA aura bhaMgarejI padAmA ho to isa caudhebhAgako pAne ke bAda marakatakI pravezikAdi kakSAoM meM / pAnA ThIka hogaa| . . ye saba viSaya hamane baMbaI jaina dhUnivarsiTI vA mAlamA prAMtika.jaina yUnivAsI aura gopAlajainasiddhAMtavidyAlayake paThana kramAnusAra hI rakke hai / mataeva ina sabake paThana kramameM ina bhAgoMko rakhakara parIkSA lenekA pracAra kareMge to yaha bhama sArthaka samajhA jaaygaa| nivedakamorenA-1-6-1912 I.] - pannAlAla vAkalIvAla / Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Printel and Published by Srilal Jain at the JAIN SIDDHANT PRAKASHAK PRESS, 9, Visvakoshin Lane, Bagbazar-CALCUTTA, Page #375 -------------------------------------------------------------------------- _