________________
प्रज्ञापनासूत्रे
त्वात्, ‘वाणमंतरजोइसियवेमाणियाणं जहा नेरइयाणं' वानव्यन्तरज्योतिष्कवैमानिकानां यथा नैरविकाणां संवृतैव योनिः प्रतिपादिता तथैव संवृतैवयोनिः प्रतिपत्तव्या नो विवृता नो वा संवृतविवृता योनि रित्याशयः, गौतमः पृच्छति 'एएसि णं भंते! जीवाणं संबुडजोणियाणं' हे भदन्त ! एतेषां खल जीवानां संवृतयोनिकानाम् 'वियडजोणियाणं संबुडवियड'जोणियाणं अजोणियाणय' विवृतयोनिकानां संवृतविवृतयोनिकानाम् अयोनिकानाञ्च मध्ये 'करे करेहिंतो अप्पा वा बहुया वा तुल्ला वा, विसेसाहिया वा ?' कतरे कतरेभ्योऽल्पा वा बहुका वा तुल्या वा, विशेषाधिका वा भवन्ति ? भगवान् आह - 'गोयमा !' हे गौतम ! 'सव्वत्थोवा जीवा संबुडवियडजोणिया सर्वस्तोकाः जीवाः संवृतविवृवयोनिका भवन्ति, गर्भव्युत्क्रान्तिकपञ्चन्द्रियतिर्यग्योनिकमनुष्याणामेव संवृतविवृतयोनिकत्वात् 'वियडजोणिया असंखिज्जगुणा' विवृतयोनिका : असंख्येयगुणा भवन्ति द्वीन्द्रियादि चतुरिन्द्रियपर्यन्तानां संवृतविवृतरूप होता है । वह अन्दर रहने पर स्वरूप से प्रतीत नहीं होता मगर उदर के बढने आदि से बाहर से दिखाई देता है ।
वानव्यन्तर देवों, ज्योतिष्क देवों और वैमानिक देवों की योनि नारकों के समान संवृत ही समझना चाहिए, विवृत या संवृतविवृत नहीं ।
श्रीगौतमस्वामी - हे भगवन् ! इन पूर्वोक्त संवृत्तयोनिक, विद्युतयोनिक और संवृतविवृतयोनिक तथा अयोनिक जीवों में कौन किससे अल्प, बहुत, तुल्य अथवा विशेषाधिक है ?
८०
भगवान् - हे गौतम! सब से कम जीव संवृतविवृतयोनिक हैं, क्योंकि गर्भज पचेन्द्रिय तिर्यच और गर्भज मनुष्य ही संवृतविवृनयोनिक होते हैं संतयोनिको की अपेक्षा विवृतयोनिक असंख्यातगुणा हैं, क्यों कि दीन्द्रिय, त्रीन्द्रिय, चतुरिन्द्रिय, संमूमि पंचेन्द्रिय तिर्थच और संमूर्छिम मनुष्य विवृत પશુ સંદ્યુત વિદ્યુત જ હાય છે, કેમકે ગજ સવૃત વિવૃત રૂપ હોય છે તે અન્દર હાય ત્યારે સ્વરૂપથી પ્રતીત નથી થતા પશુ ઉપરના વધવા આદિથી બહાર દેખા દે છે.
વાનભ્યન્તર ધ્રુવા, જ્યેાતિષ્ઠ દેવા અને વૈમાનિક દેવાની ચેનિ નાકાના સમાન સંવૃત જ સમજવી જોઈએ, વિદ્યુત અગર સંવૃત વિદ્યુત નહિ
શ્રી ગૌતમરવાસી -હે ભગવન્! એ પૂર્વોક્ત સવ્રત ચેાનિક, વિદ્યુત ચેાનિક અને સંવૃત વિદ્યુત ચૈાનિક તથા 'અયેાનિક જીવેામાં કાણુ કેાનાથી અલ્પ, ઘણા, તુલ્ય અથવા વિશેષાધિક છે ?
શ્રી ભગવાન્ –હે ગૌતમ ! ખધાથી એછા જીવ સ ંવૃત વિવૃત સૈનિક છે, કેમકે ગજ પચેન્દ્રિય તિયંચ અને ગÖજ મનુષ્ય જ સંવૃત વિદ્યુત ચૈાનિક હાય છે, સંવૃત ચેાનિકાની અપેક્ષાએ વિદ્યુત ચેાનિક અસંખ્યાતગણા છે, કેમકે દ્વીન્દ્રિય, ત્રીન્દ્રિય, ચતુરિ ન્દ્રિય, સમૂમિ પાંચેન્દ્રિય તિયાઁચ અને સમૃમિ મનુષ્ય વિસ્તૃત ચેાનિક હાય છે,
