________________
४४५,
प्रमेयवोधिनी टीका पद १२ सू० २ औदारिकादिशरीरविशेषनिरूपणम् जीवेभ्योऽनन्तगुणानि भवन्ति, । अथ तानि किं जीववर्गप्रमाणानि स्युः ? इत्याशङ्कायामाह'जीववग्गस्मातभागे' जीववर्गस्यानन्तभागप्रमाणानि मुक्तानि तैजसशरीराणि भवन्तीति भावः, अथ तानि जीवनर्गप्रमाणानि कथं न भवन्तीति चेदत्रोच्यते- यदि एकैकस्य जीवस्य सर्वजीवराशिप्रमाणानि किञ्चित्समधिकानि वा शरीराणि स्युर्येन सिद्धानामनन्तभागपूरणं भवति तदा जीववर्गप्रमाणानि संभवन्ति, तेनैव राशिना तस्य राशे गुणने सति वर्गः संपद्यते, यथा त्रिकस्य त्रिकेग गुणने नवात्मको वर्गः संपद्यते इति न तावदेकैकस्य जीवस्य सर्व जीवप्रमाणानि किश्चित्समधिकानि वा तैनसशरीराणि संभवन्ति अपितु अतिस्तोकानि भवन्ति, तेषामपि असंख्येयकालावस्थायित्वमेव भवति, तावता कालेन च यान्यपि अन्यानि भवन्ति तान्यपि स्तोकान्येव कालस्य स्तोकत्वात्, अतो मुक्तानि तैजसशरीराणि न जीववर्गप्रमाणानि भवति अपितु जीववर्गस्यानन्तभागपात्राणि भवन्तीति भावः, ‘एवं कम्मगसरीराणी हो जाते हैं और वे सब भी पूर्वोक्त प्रकार से अनन्त भेदों वाले होते हैं, अतएव उनकी संख्या सब जीवो की अपेक्षा अनन्तगुणा कही है। क्या वे मुक्त तैजस शरीर जीवों के वर्गप्रमाण होते हैं ? इस शंका का समाधान करने के लिए कहा है-मुक्त तैजस शरीर जीववर्ग के अलन्तभाग प्रमाण होते हैं । वे जीववर्ग प्रमाण क्यों नहीं होते ? इसका समाधान यह है कि यदि एक एक जीव के शरीर सर्वजीवराशि के बराबर अथवा इससे कुछ अधिक हों, जिससे अनन्त भाग की पूर्ति होती है, तो वे जीव वर्गप्रमाण हो सकते थे। क्योंकि किसी राशि का उसी राशि के साथ गुणाकार करने पर वर्ग होता है, जैसे तीन के साथ गुणा करने पर उसका वर्ग नौ (९) आता है । अगर एक-एक जीव के तैजस शरीर सर्वजीव राशिप्रमाण या उससे कुछ अधिक नहीं हो सकते, किन्तु उससे बहुत कम ही होते हैं और वे भी असंख्यात काल तक ही रहते हैं । उस काल में जो अन्य मुक्त तैजस शरीर होते हैं, वे भी थोडे ही होते हैं. તેથી જ તેમની સંખ્યા બધાં જીવની અપેક્ષાએ અનન્તગણું કહેલી છે. શું તે મને તૈજસ શરીર જીવોના વર્ગ પ્રમાણ હોય છે? આ શંકાનું સમાધાન કરવાને માટે કહે છે-મુક્ત તેજસ શરીર તે જીવ વર્ગના અનન્તભાગ પ્રમાણ હોય છે. તે જીવ વર્ગ પ્રમાણ કેમ નથી હોતા? તેનું સમાધાન એ છે કે, જે એક એક જીવના શરીર બધા જીવના શરીરની બરાબર અથવા તેમનાથી કાંઈક અધિક હોય. જેથી સિદ્ધોના અનન્ત ભાગની પૂતિ થાય છે તે તે જીવો વર્ગ પ્રમાણ હોઈ શકે છે. કેમકે કઈ રાશીના એજ રાશિની સાથે ગુણાકાર કરવાથી વર્ગ થાય છે, જેમકે ત્રણની સાથે ગુણાકાર કરવાથી તેને વશ ૯ આવે છે. પણ એક એક જીવના તેજસ શરીર સર્વ જીવ રાશિ પ્રમાણુ યા તેનાથી કાંઈક અધિક નથી થઈ શક્તા, પરંતુ તેનાથી ઘણા જ ઓછા હોય છે. અને તેઓ પણ અસંખ્યાત કાળસુધી રહે છે. તે કાળે એ જે અન્ય મુક્ત ૪૩ બોર ડે છે, તે એ
