________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद १२ सू० ६ प्रतरपूरणवक्तव्यनिरूपणम्
४९५ अथ क्षेत्रापेक्षया प्ररूपयति-"खेत्तओ रूवपक्खित्तेहिं मणुस्सेहिं सेढी अवहीरइ' क्षेत्रतः क्षेत्रापेक्षया रूपप्रक्षिप्तैः-रूपमेकं प्रक्षिप्तं येषु तैरित्यर्थः मनुष्यैः श्रेणिरेका परिपूर्णा अप. ह्रियते, तथा चोत्कृष्टपदे विद्यमानानां मनुष्याणां मध्ये एकस्मिन् असत्कल्पिते रूपे प्रक्षिप्त सति सकलाऽपि एका श्रेणिरपहृता भवति, तस्याश्च श्रेण्या क्षेत्रकालाभ्यायपहारमार्ग णामाह-"तीसे सेढीए आकासखेत्तेहि अवहारो मग्गिज्जइ असं खेज्जा', तस्याः श्रेण्याः आकाशक्षेत्र रपहारो यदा मृग्यते-अन्विध्यते तदा असंख्येयाः मनुष्या भवन्ति, तथाहि'असंखेज्जाहिं उस्सप्पिणि ओसप्पिणीहि कालओ' कालतः-कालापेक्षया तावद असंख्येया भिरुत्सर्पिण्यवसर्पिणीभिरसंख्येया मनुष्या अपहियन्ते 'खेत्तओ अंगुलपढमश्गमूलं तइयवग्गमूलपडुप्पण' क्षेत्रतः-क्षेत्रापेक्षया अंगुलप्रथमवर्गमूलं तृतीयवर्गमूलप्रत्युत्पन्नम् । ___ तृतीयं यद्वर्गमूलं तेन प्रत्युत्पन्नं-गुणितं बोध्यम्, तथा चासत्कल्पितस्याङ्गुलमात्रक्षेत्रप्रदेशराशेः पट् पञ्चाशदधिकशतद्वयप्रमाणस्य यत्प्रथम वर्गमूलमसत्कल्पितं पोडशात्मक अपेक्षा से प्ररूपण करते हैं-क्षेत्र की अपेक्षा से जिसमें एक रूप सम्मिलित किया है, ऐसे मनुष्यों से एक श्रेणी का पूरी तरह अपहरण होता है। इस प्रकार उत्कृष्ट पद में विद्यमान मनुष्यों में असत्कल्पना के अनुसार एक रूप मिला देने पर सम्पूर्ण एक श्रेणी का अएहरण होता है। क्षेत्र और काल से उस श्रेणी के अपहार की मार्गणा कहते हैं-जब उस श्रेणी के आकाश क्षेत्रों से अपहार की मार्गणा की जाती है, तब मनुष्य असंख्यात होते हैं। वह इस प्रकारकाल की अपेक्षा असंख्यात उत्सर्पिणी एवं अवसर्पिणी कालों से असंख्यात मनुष्यों का अपहार होता है । क्षेत्र की अपेक्षा से तीसरे वर्गस्थल से गुणित प्रथम वर्गमूल समझना चाहिए ! असत्कल्पना से अगुल प्रमित क्षेत्र के प्रदेशों की राशि दो सौ छप्पन (२५६) का प्रथम वर्गमूल सोलह होता है, उसका तीसरे वर्गमूल दो के साथ गुणाकार करने पर पत्तीस (१६+२ ३२) प्रदेशो की અપહરણ થાય છે. તેનું જ હવે ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ પ્રરૂપણ કરે છે ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ જેમાં એક રૂપ સંમિલિત કર્યું છે, એવા મનુષ્યથી એક શ્રેણીનું પુરી રીતે અપહરણ થાય છે. એ પ્રકારે ઉત્કૃષ્ટ પદમાં વિદ્યમાન મનુષ્યોમાં અસત્કલ્પનાના અનુસાર એક રૂપ મેળવીને સંપૂર્ણ એક શ્રેણિનું અપહરણ થાય છે. ક્ષેત્ર અને કાળથી એ શ્રેણિના અપહારની માગણા કહે છે–જ્યારે એ શ્રેણીના આકાશ ક્ષેત્રેથી અપહારની માગણું કરાય છે, ત્યારે મનુષ્ય અસંખ્યાત હોય છે. તે આ પ્રકારે-કાળની અપેક્ષાએ અસંખ્યાત ઉંસર્પિણી તેમજ અવસર્પિણી કાળથી અસંખ્યાત મનુષ્યના અપહાર થાય છે ક્ષેત્રની અપેક્ષાથી ત્રીજા વર્ગમૂળથી ગુણિત પ્રથમ વર્ગ મૂળ સમજવું જોઈએ અસત્ કલ્પનાથી અંગુલ પ્રમિત ક્ષેત્રના પ્રદેશની રાશિ બસ છપ્પન (૨પ૬) ને પ્રથમ વર્ગ મૂળ સોળ થાય છે, તેનું ત્રીજું વર્ગમૂળ બેની સાથે ગુણાકાર કરવાથી બત્રીસ (૧૬૪=૩૨) પ્રદેશની
