________________
प्रबोधिनी टीका पद १३ सु० २ गतिपरिणामादिनिरूपणम्
५२९
"
9
मन्तो नैरयिका मत्यज्ञानिनोऽपि भवन्ति, श्रुताज्ञानिनोऽपि विभङ्गानिनोऽपि च भवन्ति, 'दंसणपरिणामेणं सम्मादिट्टी वि मिच्छादिट्टी वि सम्मामिच्छादिट्टी वि' दर्शन परिणामेन परिणमन्तो नैरयिकाः सम्यग्दृष्टयोऽपि भवन्ति, मिथ्या दृष्टयोsपि, सम्यमूमिध्यादृष्टयःमिश्रयोऽपीत्यर्थः, किन्तु 'चरिचपरिणामेणं नो चरिची नो चरिचाचरिची, अचरिची' चारित्रपरिणामे परिणमन्तो नैरयिकजीवा नो चारित्रिणो भवन्ति, नोवा चारित्राचारित्रिणो भवन्ति, अपि तु अचारित्रिणो भवन्ति तथा च पञ्चेन्द्रियतिर्यमनुप्यव्यतिरेकेणान्यत्र चरित्रपरिणामस्य भवस्वाभाव्यात् सर्वथा प्रतिषिद्धत्वेन नैरविकाणामपि चारित्रपरिणामस्य प्रतिषेधः कृतः, वेदपरिणामेन - अनुभवपरिणत्या परिणमन्तो नैरथिका नो खीवेदका भवन्ति, नोवा पुरुषवेदका भवन्ति अपि तु नपुंसकवेदका एव भवन्ति तथाचोक्तम्- 'नारकसंमूडिमा नपुंसकानां नैरथिकसंमूच्छिना नपुंसका भवन्तीति शेषः, 'असुरकुमारावि एवं चेव' असुरकुमारा अपि एवञ्चैव-उपर्युक्तनैरयिकवदेव अवसेयाः, किन्तु - 'णवरं देवगतिया, कण्ह ज्ञानी भी श्रुताज्ञानी भी और विभंगज्ञानी भी होते हैं । दर्शन परिणाम से नारक जीव सम्यग्दृष्टि भी होते हैं, मिध्यादृष्टि भी होते हैं और सम्यङ् मिथ्यादृष्टि भी होते हैं | चारित्रपरिणाम से नारक चारित्री नहीं होते, चारित्राचारित्री अर्थात् देशचारित्र वाले भी नहीं होते किन्तु अचारित्री होते हैं । सम्पूर्ण चारित्र मनुष्य में संभव है और देश चारित्र मनुष्य और तिर्यच गति में ही होसकता है, इनके अतिरिक्त किसी अन्य में भवस्वभाव के कारण चारित्र परिणाम का संभव नहीं है । इस कारण नारकों में भी चारित्र का अभाव कहा गया है । वेद परिणाम से नारक जीव न स्त्रीवेदी होते हैं और न पुरुषवेदी होते हैं, वे सिर्फ नपुंसक वेदी ही होते हैं । कहा भी है- 'नारक और संमूर्छिम जीव नपुंसक ही होते हैं ।
+
P
असुरकुमारों की वक्तव्यता नारकों के समान ही समझना चाहिए, विशेषता છે. અજ્ઞાન પરિણામથી મત્યજ્ઞાની પણ હેાય છે શ્રુતાજ્ઞાની પણ હાય છે અને વિભ ગજ્ઞાની પણ હાય છે. દનપરિણામથી નાર૪ જીવ સમ્યગ્દષ્ટિ પણુ હાય છે, મિથ્યાસૃષ્ટિ પણ હેાય છે અને સભ્યમિથ્યાષ્ટિ પશુ હાય છૅ, ચારિત્ર પરિણામથી નારક જીવ ચારિત્રી નથી હાતા ચારિત્રાચારિત્રી અર્થાત્ દેશ ચારિત્રવાળા પણ નથી હેાતા. કિન્તુ અચારિત્રી હોય છે. સમ્પૂ ચારિત્ર મનુષ્ચામાં જ સભવે છે અને દેશચારિત્ર મનુષ્ય અને તિર્યંચતિમા જ થઈ શકે છે. તેના સિવાય ઝાંઈ ખીજામા ભવસ્વભાવના કારણે ચારિત્ર પરિણામના સંભવ નથી. એ કારણે નારકામા પણુ ચારિત્રના અભાવ કહેલે છે. વેદ પરિણામથી નારક જીવ નથી સ્રીવેદી હાતા, અને નથી પુરૂષવેદી હૈાતા, તેઓ ફક્ત નપુ ંસકવેદી જ હાય છે, કહ્યુ પણ છે કે નારક અને સમિ જીવ નપુસક જ હાય છે.
અસુરકુમારાની વક્તવ્યતા નારકોના સમાન જ સમજવી, જોઈ એ, વિશેષતા તેમ.
प्र० ६७
