________________
प्रोपनासन इत्येवं रूपमात्माङ्गुलमबसेयर, तथा-'परमाणू तसरेणू रहरेश अग्गयं च वालस्स । लिक्खा जूया य जना अट्टगुणविवडिया कमसो ॥१॥' परमाणुवसरेणुरथरेणुरग्रक च वालस्य । लिक्षा यूका च यवोऽप्टगुणविवृद्धाः क्रमशः ॥१॥ इत्येवं रूपसुच्छू गुलं बोध्यम्, तथा 'उस्से हंगुलमेगं हवइ परमाणंगुलं सहस्वगुणं । तं चेव दुगुणिय खलु वीरस्सायंगुलं भणियं ॥१॥ उत्सेशगुलादेकस्माद् भवति प्रमाणाशुलं सहस्त्रगुणम् । तदेव द्विगुणितं वीरस्यामागुलं अपितम् । १॥ इत्येवं रूपं प्रमाणाङ्गुलं बोध्यम्, तत्रात्माङ्गुलेन तावत् तत्काले वापी कूपादिकं वस्तु मीयते परिच्छिद्यते, उच्छ्याङ्गुलेन नातिर्यग्योनिक नैररिकगरीराणि मीयन्ते, प्रमाणाझुलेन पुनः पृथिवीविमानानि परिच्छिद्यन्ते, तथा चोक्तम्-'आयंगुलेण वत्थु उस्सेहपमाणओ मिणसु देहं । नमपुढविषिमाणाइं मिणतु पमाणगुलेणं तु । १॥ आत्मा
गुलेन वस्तु उत्सेधनमाणतो मिनु देवम् । नगपृथिवी विमानानि मिनुप्रमाणाङ्गुलेनैव ॥१॥ गुल जिस काल में जो मनुष्य होते हैं उस समय का उनका अनुल आत्मांगुल कहलाता है, इस कारण आत्मांशुल का परिमाण अनियत है ॥१॥
परमाणु, ब्रसरेणु, रघरेणु, दालान, लीख, का और यच ये क्रमशः आठआठ गुणित होते हैं, अर्थात् आठ परमाणुओं का एक सरेणु, आठ त्रसरेणुओं का एक रथरेणु, आठ रथरेणुओं का एक बालान, आठ वालानों का एक लीख, आठ लीख की एक यूका और आठ यूका का एक थव इत्यादि रूप उच्छ्यांगुल या उत्सेधांगुल कहलाता है। एक रत्सेधांगुल से हजारगुणा प्रमाणांगुल माना गया है। वीर भगवान् का आत्मांगुल उत्सेधांगुल से दुगुका होता है। . आत्मांगुल से तात्कालिक वापी, कूप आदि वस्तुएं मापी जाती हैं, उत्सेधांगुल ले मनुष्यों, तिर्थचों देव नारकों आदि के शरीरों की अवगाहना नापी जाती है तथा प्रमाणांगुल से पृथिचियों एवं विमानों आदि का परिमाण नापा जाता कहा भी है-'आत्मागुल से वस्तुओं का माप करना चाहिए, उत्सेधांगुल से ગુલનું પરિમાણ અનિયત છે કે ૧ |
પરમાણુ, ત્રસરેણુ, રથરેણુ, વાલા, લીખ, યૂકા અને યવ તે અનુક્રમે આઠ આઠ કાણા હોય છે, અર્થાત આઠ પરમાણુઓને એક ત્રસરણુ, આઠ ત્રસરેણુએ ને એક રથણ આઠ રથરેણુઓને એક વાલાષ્ય, આઠ વાલાોની એક લીખ, આઠ લીખોની એક યુકે અને આઠ ચૂકાને એક યવ વિગેરે રૂપથી ઉક્યાંગુલ અગર ઉસેધાગુલ કહેવાય છે. એક ઉસે. ધાંગલથી હજાર ગણું પ્રમાણગુલ માનેલા છે, વીરભગવાનને નિજાંગુલ ઉત્સધાંગુલથી બમણું હોય છે.
આત્મ ગલથી તાત્કાલિક વાવ, કુવા આદિ વસ્તુઓ મપાય છે. ઉલ્લેધાંગુલથી મનુષ્ય, તિયા દેવ અને નારકે આદિના શરીરની અવગાહના માપી શકાય છે, તથા પ્રમાણકાલથી પૃથ્વી તેમજ વિમાન આદિના પરિમાણ અપાય છે. કહ્યું પણ છે–આત્માગુલથી - વસ્તુઓનું માપ કરવું જોઈએ. ઉલ્લેધાશુલથી શરીરનું અને પ્રમાણાંગુલથી પર્વત, પૃથ્વી
